Wat leren docenten in een community of practice? Hoe leren ze?

Transcriptie

1 stti / mei 2012, v2 Opzet Vragen: Wat leren docenten in een community of practice? Hoe leren ze? 1. Beschrijving van de werkwijze: Wat is een community of practice; hoe hebben we deze community ingericht; wie waren de deelnemers; welke werkwijze hebben we gehanteerd? (verwijzing naar intervisie model; verwijzing naar logboek opzet) 2. Wat komt uit de analyse naar voren? Wat hebben deelnemers geleerd; hoe hebben ze geleerd.

2 Inrichten van de leeromgeving Voor de tweede fase van het onderzoek hebben we gekeken naar de vraag: Hoe leer je lesgeven aan ouderen? Hoe bereid je muziekdocenten voor op het lesgeven aan ouderen, hoe leer je lesgeven aan ouderen? COP Voor het onderzoek is een community of practice (COP) ingericht. Het begrip community of practice is geïntroduceerd door Etienne Wenger, hij definieert deze vorm van community als volgt: Communities of practice are groups of people who share a concern or a passion for something they do and learn how to do it better as they interact regularly." (Etienne Wenger website 1 ) Voor het onderzoek is het model van een COP gebruikt en hebben we onderzocht hoe dit model werkt bij de deskundigheidsbevordering van muziekdocenten. We hebben in de periode van november 2011-februari 2012 een groep instrumentale 2 docenten bij elkaar gebracht. Deze groep bestond uit zeven ervaren docenten die al langere tijd in het werkveld werkzaam zijn in een instrumentale lespraktijk. Daarnaast bestond de COP uit negen recent afgestudeerde instrumentale musici van het PCC, deze groep instrumentale docenten had weliswaar ervaring met lesgeven, maar nog geen ervaring met het lesgeven aan oudere leerlingen, zij werden tijdens het onderzoek novicen genoemd. Er namen verder vier onderzoekers uit het Lectoraat Lifelong Learning in Music & the Arts deel aan de COP, drie van hen zijn opgeleid als instrumentalist en instrumentaal docent. De COP bestond uit een heterogene groep instrumentalisten met verschillende instrumentale hoofdvakken en met een klassieke of jazz achtergrond. De leeftijd van de deelnemers varieerde tussen de jaar. Wie Novicen (9) Ervaren docenten (7) Onderzoekers (4) Werkwijze van de COP De novicen hebben negen individuele lessen gegeven aan een oudere leerling. Het ging daarbij om een individuele wekelijkse les van een half uur. De lessen werden door de novicen opgenomen met behulp van een video camera. Tijdens de periode van negen weken met instrumentale docenten worden in dit stuk ook vocale docenten bedoeld

3 vond er twee keer een bijeenkomst met de focusgroep plaats. De focusgroep bestond uit twee ervaren docenten, twee novicen en een onderzoeker. De novice nam een casus, in de vorm van een videofragment mee naar de bijeenkomst. Deze casus werd tijdens de bijeenkomst doorgesproken met behulp van de incident methode. ( de door ons gehanteerde methode wordt hier beschreven) Daarnaast vonden er tijdens de periode november 2011-februari 2012 drie plenaire bijeenkomsten plaats. De eerste bijeenkomst stond in het kader van informatie in verband met het onderzoekstraject en de verschillende taken en rollen van alle deelnemers. Tijdens de tweede bijeenkomst werd het thema: het omgaan met belemmeringen in het leerproces van de oudere leerling toegespitst op handreikingen voor het versnellen van het uitvoeringstempo. Naast de bespreking binnen de focusgroep en plenaire bijeenkomsten hielden novicen een logboek bij waarin ze (opmerkelijke) ervaringen uit de lessen en bijeenkomsten beschreven. Ervaren docenten en onderzoekers beschreven hun ervaringen naar aanleiding van de verschillende bijeenkomsten eveneens in een logboek. Een aantal oudere leerlingen heeft ervaringen beschreven in een korte testimonial na afloop van de lessenreeks. Van alle bijeenkomsten is een video opname gemaakt. Wat Individuele lessen (9) Focus groep bijeenkomsten (2) Plenaire groepsbijeenkomsten (3) Data Data Logboeken Video materiaal Testimonials - novices, ervaren docenten, onderzoekers - focusgroep bijeenkomsten en plenaire bijeenkomsten - oudere leerlingen Wat hebben de deelnemers geleerd? Tijdens de bijeenkomsten bespreken de deelnemers onderwerpen die specifiek samenhangen met het lesgeven aan ouderen en onderwerpen die gaan over lesgeven in het algemeen. Om een indruk te geven van de onderwerpen die daarbij aan de orde kwamen worden hieronder een aantal genoemd. Fysieke en cognitieve belemmeringen die een rol spelen bij het lesgeven aan ouderen waren onderwerp van gesprek. Tijdens één van de plenaire bijeenkomsten werden deze

4 belemmeringen besproken aan de hand van literatuuronderzoek. Daarna werden de bevindingen uit het onderzoek gekoppeld aan de ervaringen uit de lespraktijk van de betrokkenen docenten. Hierbij speelde de ervaringsdeskundigheid van met name de ervaren docenten een belangrijke rol. Tijdens de bijeenkomst werd ingegaan op het analyseren van casussen die met dit onderwerp samenhangen en werd gekeken naar mogelijke oplossingen voor specifieke problemen. Er werden verschillende werkwijzen besproken en gedemonstreerd. Via het onderwerp belemmeringen komt een meer algemeen thema ten opzichte van het lesgeven aan ouderen in beeld n.l.: welke doelen zijn relevant voor instrumentale lessen met oudere leerlingen? Wat zijn haalbare doelen en hoe kun je kijken naar algemene doelen voor deze lessen. Over het algemeen gaan we er bij muzieklessen van uit dat leerlingen hun instrumentale vaardigheden en het musiceren op het instrument ontwikkelen en verbeteren. Wij gaan uit van progressie. Bij oudere leerlingen blijkt dit uitgangspunt voor de lessituatie niet altijd realistisch. Wat als de fysieke belemmeringen zo groot worden dat er niet langer sprake kan zijn van vooruitgang of dat er zelfs sprake is van achteruitgang? Welke doelstellingen zijn of worden dan relevant voor de instrumentale les? Als je aan het werk bent, dan zie je niet de maatschappelijke waarde want je doet je werk, maar door er van een afstand er naar te kijken zag ik pas en voelde (!) ik pas hoe belangrijk ook mijn werk en dat van collega s is. (logboek novice, NW) Wederzijds respect is één van de andere, meer specifieke, onderwerpen die aan bod zijn gekomen in verschillende bijeenkomsten. De waardering van de oudere leerling voor de leraar en de les is opvallend groot. Oudere leerlingen spreken hun waardering voor het werk van de docent regelmatig uit. De novicen, die voor het eerst met oudere leerlingen werkten, waren verrast over deze regelmatige blijk van waardering. Op hun beurt spreken docenten hun waardering uit voor de oudere leerlingen vanwege hun inzet en doorzettingsvermogen. Opvallend voor de nog minder ervaren docenten is het bespreken van lief en leed van de leerling met de docent. Het delen van belangrijke en soms ingrijpende persoonlijke gebeurtenissen uit het leven van de leerling met de docent levert binnen de community discussies op ten aanzien van de brede functie van de instrumentale les. Je kunnen uitdrukken via musiceren op een instrument, het in staat zijn om (nog)les te kunnen nemen en de ontmoeting met medeleerlingen en docent blijkt van grote waarde te kunnen zijn in het leven van de betrokken leerlingen. Het is opmerkelijk hoeveel tijd de oudere leerling besteedt aan het musiceren en hoe belangrijk de plaats van de muziekles in het leven van de oudere leerling is. Kun je hier nog wel spreken van vrijetijdsbesteding of hobby?

5 Kernwoorden: Community of Practice (COP); Fysieke en Cognitieve belemmeringen; Progressie; wederzijds respect; lief en leed ; vrijetijdsbesteding. Hoe hebben de deelnemers aan de COP geleerd? Focusgroep: Novicen (2x) CASUS Onderzoeker Ervaren docenten (2x) Tijdens de focusgroep bijeenkomsten bepaalden de novicen welke casussen uit hun praktijk besproken werden. Zij moesten voorafgaande aan de bijeenkomst vaststellen welk onderwerp(en) en videofragment(en) zij zouden willen delen met de focusgroep. De observatie en analyse van het eigen videomateriaal en het formuleren van de casus was voor de novicen een belangrijk onderdeel van hun leerproces. Ook het bijhouden van hun ervaringen in een logboek speelde een daarbij rol. In algemene zin heb ik veel gehad aan het opnemen en terugkijken van de lessen en de verslaglegging daarbij. Door dit te doen zijn me dingen opgevallen die me anders niet zouden opvallen en heb ik me als leraar in het algemeen ook ontwikkeld (Logboek Novice, AB r ).

6 Tijdens de focusbijeenkomsten reflecteerden groepsleden gezamenlijk op door de novicen meegebrachte casussen. Ze bekeken videomateriaal en wisselden gedachten naar aanleiding van hun observaties uit. Exploratie van mogelijke werkwijzen en uitwisseling van ervaringen gaf zowel de novicen als de ervaren docenten en onderzoekers nieuwe impulsen om in de lespraktijk mee verder te werken. In de focusbijeenkomsten werd een intervisie werkvorm gehanteerd. Deze intervisievorm werd gekozen om te benadrukken dat deelnemers aan de COP samen leren op basis van gelijkwaardigheid, ondanks diversiteit in leeftijd en ervaring. De intervisie werkvorm heeft voorkomen dat er een hiërarchische verhouding tussen novicen en ervaren docenten + onderzoeker is ontstaan. Deze werkvorm legt via het uitvoerig stellen van vragen de focus op de analyse van de casus. De werkvorm deed een beroep op de communicatievaardigheden van de groepsleden. De nadruk lag op het naar elkaar luisteren en het bespreken van observaties. Het geven van een mening of advies was daardoor minder noodzakelijk. Verder zijn ook communicatievaardigheden als op een constructieve manier feedback geven en ontvangen zonder daarbij (ver)oordelend te werk te gaan belangrijke voorwaarden voor een goed functionerende community. De focusgroep is erg waardevol. Zoiets heb je niet met boeken of internet (Logboek Novice, AS r. 182). Tijdens plenaire bijeenkomsten kwamen de voltallige COP samen. De eerste bijeenkomst stond in het teken van kennismaking met elkaar en de werkwijze in de focusgroep, de bijeenkomst had een informatief karakter. De tweede bijeenkomst stond in het teken van het uitwisselen van kennis en ervaringen over de specifieke kenmerken van het lesgeven aan oudere leerlingen, tijdens de laatste plenaire bijeenkomst werd het proces geëvalueerd. De ruimte voor het uitwisselen en delen van ervaringen met collega s voorziet in een behoefte van de deelnemers aan de COP. De bevestiging van collega COP leden werd als belangrijk en waardevol ervaren. Deelnemers benoemen openheid, wederzijds respect en ruimte voor eigen inbreng als voorwaarde voor het functioneren van de COP. De onderlinge band en het vertrouwen in elkaar moet opgebouwd worden, ook de specifieke werkwijze en communicatie (intervisie) vraagt om opbouw. Het aantal bijeenkomsten is daarom van belang. Het aantal focusbijeenkomsten (2x) werd als weinig ervaren. Tips en trucs uit de lichte muziek zijn ook heel bruikbaar in de klassieke les. Dat wist ik al wel, maar een concreet voorbeeld geeft weer nieuwe ideeën. (logboek ervaren docent, MvB) Leren in een COP krijgt vorm door het uitwisselen en delen van ervaringen en kennis; het ontvangen van bevestiging van collega s; het exploreren van verschillende werkwijzen; het via observeren, analyseren van en reflecteren op praktijkvoorbeelden verkrijgen van nieuwe

7 inzichten en kennis en het via reflecteren op het eigen handelen verkrijgen van nieuwe inzichten en kennis. Deelnemende docenten gaven in hun logboeken aan dat ze met hernieuwde energie en motivatie aan het werk gingen in hun lespraktijk. Voor mij werden heel veel dingen weer even op een rijtje gezet, inhoudelijk, werkte heel verfrissend, ik zat na afloop altijd op de fiets met weer veel zin om aan de slag te gaan, soms nieuwe ideeën voor een bepaalde les of leerling of een inzicht. (logboek ervaren docent WF) Kernwoorden: observatie; analyse; feedback geven en ontvangen; delen van ervaringen; exploreren; reflectie; evalueren; communicatie; werkvorm; intervisie; bevestigen; leeromgeving; collaboratief leren.