Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 29 FEBRUARI 2008 C F/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C F 1. IBENS, naamloze vennootschap, 2. ANTWERPSE BOUWWERKEN, naamloze vennootschap, Mr. Johan Verbist, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen 1. ASTRID PROPERTY HOLDINGS IV, naamloze vennootschap, Mr. Huguette Geinger, advocaat bij het Hof van Cassatie, 2. ASSOCIATION DES COPROPRIETAIRES DE LA RESIDENCE PICASSO, 3. G. L., 4. D. A.-M. I. RECHTSPLEGING VOOR HET HOF Het cassatieberoep is gericht tegen het arrest, op 1 april 2004 gewezen door het Hof van Beroep te Brussel.

2 29 FEBRUARI 2008 C F/2 Raadsheer Sylviane Velu heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal met opdracht Philippe de Koster heeft geconcludeerd. II. CASSATIEMIDDELEN De eiseressen voeren twee middelen aan : ( ) Tweede middel Geschonden wettelijke bepalingen - de artikelen 577-2, inzonderheid 9, 577-3, 577-5, inzonderheid 3, 577-8, inzonderheid 4, 6, 577-9, inzonderheid 1, 1102, 1108, 1134, 1184, 1249, 1250, inzonderheid 1, 1615, 1689, 1690 en 1691 van het Burgerlijk Wetboek ; - algemeen rechtsbeginsel betreffende de exceptie van niet-nakoming van verbintenissen in wederkerige contracten. Aangevochten beslissingen Het arrest beslist dat de eiseressen niet het recht hebben om zich tegen de vordering van (de tweede, derde en vierde verweerder) tot herstelling van de gebreken en tekortkomingen te beroepen op de exceptie van niet-uitvoering van zijn verbintenissen door de opdrachtgever. Het beslist aldus op de volgende gronden: de (eiseressen) pogen aannemelijk te maken dat de vordering van de mede-eigenaars niet-ontvankelijk is bij gebrek aan belang, op grond dat zijzelf met (de opdrachtgever) een geschil hebben over de niet-betaling van door die vennootschap verschuldigde grote bedragen van in totaal frank (in werkelijkheid frank) in hoofdsom, wat hen het recht geeft aan de mede-eigenaars de exceptie van niet-uitvoering tegen te werpen om te weigeren bepaalde zaken af te werken; Zij onderstrepen dat het totaalbedrag van de vergoedingen, die waren geraamd door de gerechtelijk deskundige (die door de Rechtbank van Koophandel te Brussel was aangewezen in een geschil tussen de eiseressen en de opdrachtgever), namelijk frank (in werkelijkheid frank), ver beneden het bedrag van hun eigen schuldvordering op (de opdrachtgever) ligt, zodat de mede-eigenaars geen belang erbij hebben om tegen hen in rechte op te treden en hen te doen veroordelen; De exceptie van niet-uitvoering geeft aan een partij in een wederkerig contract het recht de uitvoering van haar eigen verbintenissen op te schorten, wanneer de andere partij de hare niet nakomt;

3 29 FEBRUARI 2008 C F/3 Enerzijds bestaat er tussen de verschillende mede-eigenaars en de aannemers geen enkele contractuele band; Anderzijds kunnen de aannemers zich weliswaar met goed gevolg op de exceptie van nietuitvoering beroepen om hun weigering tot afwerking van het gebouw te verantwoorden, maar die exceptie kan niet gelden bij gebreken en tekortkomingen van de uitgevoerde werken; Wat dat betreft moeten de aannemers de verschillende mede-eigenaars vrijwaren tegen de zichtbare of verborgen gebreken die de stevigheid van het gebouw geheel of ten dele in gevaar brengen. Het in artikel 22.2 vervatte administratieve beding van de algemene aannemingsvoorwaarden verbindt geen bijzonder gevolg aan de voorlopige oplevering, die trouwens geen andere draagwijdte heeft dan de vaststelling dat de werken voltooid zijn. Grieven Het arrest verwerpt het door de eiseressen uit de exceptie van niet-uitvoering afgeleide middel om twee redenen: Enerzijds oordeelt het arrest dat de exceptie van niet-uitvoering enkel kan worden ingeroepen bij wederkerige contracten en dat er te dezen tussen de verschillende medeeigenaars en de eiseressen geen enkele contractuele band bestaat. Anderzijds oordeelt het arrest dat de eiseressen zich weliswaar met goed gevolg op de exceptie van niet-uitvoering kunnen beroepen om hun weigering tot afwerking te verantwoorden, maar dat de exceptie van niet-uitvoering niet kan worden ingeroepen bij gebreken en tekortkomingen van de uitgevoerde werken, dat de eiseressen de verschillende mede-eigenaars moeten vrijwaren tegen de zichtbare of verborgen gebreken die de stevigheid van het gebouw geheel of ten dele in gevaar brengen en dat de voorlopige oplevering geen andere draagwijdte heeft dan de voltooiing van de werken vast te stellen. Beide redenen zijn nochtans niet gegrond, zodat het arrest de beslissing waarbij het door de eiseressen op de exceptie van niet-uitvoering gegronde middel verworpen wordt, niet naar recht verantwoordt. Beide overwegingen van het arrest worden respectievelijk in het eerste en het tweede onderdeel van het tweede middel bekritiseerd. Eerste onderdeel Krachtens artikel 1615 van het Burgerlijk Wetboek brengt de verkoop van een gebouw de overdracht mee van het toebehoren van dat gebouw, waaronder de vordering tot herstelling van de gebreken en de tekortkomingen tegen de aannemer die het gebouw heeft opgericht. Inzake gedwongen mede-eigendom van gebouwen of groepen van gebouwen, bepalen de artikelen 577-2, 9, en van het Burgerlijk Wetboek dat de verkoop van privatieve

4 29 FEBRUARI 2008 C F/4 gedeelten de dienovereenkomstige overdracht aan de kopers meebrengt van een aandeel in de gemeenschappelijke gedeelten. Bovendien brengt die verkoop, overeenkomstig de artikelen 577-5, 3, 577-8, 4, 6, en 577-9, 1, van hetzelfde wetboek, de overdracht aan de vereniging van mede-eigenaars mee van het recht om tegen de aannemer die het gebouw opgericht heeft een vordering in te stellen tot herstelling van de gebreken en tekortkomingen van de gemeenschappelijke gedeelten, onverminderd het recht van iedere mede-eigenaar om alleen de rechtsvorderingen in te stellen die zijn kavel betreffen. In geval van overdracht van privatieve en gemeenschappelijke gedeelten van het gebouw of van de groep van gebouwen door de opdrachtgever, kunnen bijgevolg de opdrachtgever, de kopers en de vereniging van mede-eigenaars tegen de aannemer een rechtsvordering instellen tot herstelling van de gebreken en tekortkomingen van het gebouw of van de groep van gebouwen. De overdracht van een schuldvordering mag evenwel geen nadeel berokkenen aan de gecedeerde schuldenaar, die tegen de overnemer alle excepties mag inroepen die hij tegen de overdrager bezat. Derhalve mag de gecedeerde schuldenaar de exceptie van niet-uitvoering inroepen tegen de overnemer van de schuldvordering, ongeacht het tijdstip waarop de overdrager zijn verbintenis niet uitvoert. Bijgevolg kan de aannemer, in geval van overdracht, door de opdrachtgever, van privatieve en gemeenschappelijke gedeelten van het gebouw of van de groep van gebouwen, zich zowel tegen de opdrachtgever als tegen de kopers en de vereniging van mede-eigenaars beroepen op de exceptie van niet-uitvoering die hij bezat tegen de opdrachtgever. Het feit dat er tussen de aannemer, enerzijds, en de kopers en de vereniging van mede-eigenaars, anderzijds, geen contractuele band bestaat, doet wat dat betreft niet ter zake. Ook heeft de contractuele indeplaatsstelling het effect van een overdracht van schuldvordering, wat impliceert dat de gesubrogeerde zich op de schuldvordering en al haar toebehoren kan beroepen. Wanneer de kopers van privatieve en gemeenschappelijke gedeelten van het gebouw of groep van gebouwen gesubrogeerd worden in de rechten en verplichtingen van de opdrachtgever jegens de aannemer, kunnen bijgevolg, zoals reeds hierboven is uiteengezet, de kopers en de vereniging van mede-eigenaars tegen de aannemer een rechtsvordering instellen tot herstelling van de gebreken en tekortkomingen van het gebouw of van de groep van gebouwen. Zoals de overdracht van schuldvordering mag de contractuele indeplaatsstelling evenwel geen nadeel berokkenen aan de gecedeerde schuldenaar, die zich tegen de indeplaatsgestelde kan beroepen op alle excepties die hij tegen de indeplaatssteller bezat. Derhalve kan de gecedeerde schuldenaar tegen de indeplaatsgestelde de exceptie van niet-nakoming aanvoeren, ongeacht het tijdstip waarop de indeplaatssteller zijn verbintenis niet is nagekomen.

5 29 FEBRUARI 2008 C F/5 Bijgevolg kan de aannemer, wanneer de kopers krachtens overeenkomst gesubrogeerd worden in de rechten en verplichtingen van de opdrachtgever jegens de aannemer van het gebouw of van de groep van gebouwen, zowel tegen de opdrachtgever als tegen de kopers en de vereniging van mede-eigenaars de exceptie van niet-uitvoering inroepen die hij bezat tegen de opdrachtgever. Het feit dat er tussen de aannemer, enerzijds, en de kopers en de vereniging van mede-eigenaars, anderzijds, geen contractuele band bestaat doet wat dat betreft niet ter zake. Te dezen stelt het arrest in zijn uiteenzetting van de feiten vast dat de opdrachtgever de privatieve gedeelten van het door de eiseressen opgerichte gebouw heeft verkocht aan particulieren, onder wie de (derde en vierde verweerder). Bovendien stelt het arrest bij zijn onderzoek van het vorderingsrecht van de (derde en vierde verweerder) impliciet doch onmiskenbaar vast dat de akten van verkoop van de flats een beding van indeplaatsstelling bevatten. In hun appelconclusie althans hebben de eiseressen de tekst weergegeven van dat beding van indeplaatsstelling waarvan het bestaan en de inhoud door geen enkele partij zijn betwist. Ten slotte heeft (de tweede verweerster), bij twee exploten die op 2 februari 1999 en 17 mei 1999 zijn betekend, de opdrachtgever, de architecten en de eiseressen gedagvaard teneinde hen ten gronde te doen veroordelen tot schadevergoeding. De overdrachten van de privatieve gedeelten hebben de dienovereenkomstige overdracht van een aandeel in de gemeenschappelijke gedeelten aan de (derde en vierde verweerder) tot gevolg gehad alsook de overdracht aan de vereniging van mede-eigenaars van het recht om een rechtsvordering in te stellen tegen de eiseressen, in hun hoedanigheid van aannemers, tot herstelling van de eventuele gebreken en tekortkomingen van de gemeenschappelijke gedeelten, onverminderd het recht van de (derde en vierde verweerder) om alleen de rechtsvordering in te stellen die hun kavel betreft. Die overdracht van privatieve en gemeenschappelijke gedeelten van het gebouw door de opdrachtgever aan de (derde en vierde verweerder), en die overdracht van het vorderingsrecht aan (de tweede verweerster) hebben tot gevolg dat de exceptie van nietuitvoering die de eiseressen tegen de opdrachtgever kunnen inroepen, kan worden ingeroepen tegen (de tweede verweerster). Ook heeft de contractuele subrogatie van de (derde en vierde verweerder) in de rechten en verplichtingen van de opdrachtgever tot gevolg dat de exceptie van niet-uitvoering die de eiseressen aan de opdrachtgever kunnen tegenwerpen, kan worden ingeroepen tegen de (derde en vierde verweerder). Het feit dat er tussen de eiseressen, enerzijds, en de (tweede, derde en vierde verweerder), anderzijds, geen contractuele band bestaat doet wat dat betreft niet ter zake. Het arrest overweegt evenwel dat de exceptie van niet-uitvoering enkel kan worden ingeroepen bij wederkerige contracten en dat er tussen de verschillende mede-eigenaars en de eiseressen geen enkele contractuele band bestaat.

6 29 FEBRUARI 2008 C F/6 Door die overweging miskent het arrest dus de beginselen inzake de tegenwerpelijkheid van de exceptie van niet-uitvoering, en verantwoordt het niet naar recht zijn beslissing volgens welke de eiseressen niet het recht hebben om zich tegen de vordering (van de tweede, derde en vierde verweerder) tot herstelling van de gebreken en tekortkomingen te beroepen op de exceptie dat de opdrachtgever zijn verbintenissen tot betaling niet heeft uitgevoerd (schending van de artikelen 577-2, inzonderheid 9, 577-3, 577-5, inzonderheid 3, 577-8, inzonderheid 4, 6, 577-9, inzonderheid 1, 1102, 1108, 1134, 1184, 1249, 1250, inzonderheid 1, 1615, 1689, 1690 en 1691 van het Burgerlijk Wetboek en miskenning van het algemeen rechtsbeginsel betreffende de exceptie van nietuitvoering bij wederkerige contracten). Tweede onderdeel De exceptie van niet-uitvoering die kan worden ingeroepen in wederkerige contracten, geeft aan iedere partij het recht om de uitvoering van haar verbintenissen op te schorten zolang haar medecontractant in gebreke blijft de zijne uit te voeren. De exceptie van nietuitvoering mag worden ingeroepen in geval van een grove tekortkoming van de medecontractant aan de essentiële verplichtingen van het contract. Dat beginsel vormt een algemeen rechtsbeginsel bij wederkerige contracten. De verbintenissen houden te dezen niet op wederkerig te zijn wanneer de schuldenaar van een ervan, deze geheel of ten dele op een gebrekkige wijze nakomt. Tegen een rechtsvordering tot vergoeding van de door een contractuele of buitencontractuele fout veroorzaakte schade kan dus eveneens de exceptie van niet-uitvoering worden opgeworpen in geval van een grove tekortkoming aan een andere verbintenis die in een verhouding van wederkerigheid staat tot de eerste. Die beginselen zijn van toepassing op het contract van aanneming. Daardoor blijft in geval van grove tekortkoming van de opdrachtgever, onder meer aan zijn verbintenis tot betaling van de prijs van het gebouw, de exceptie van niet-uitvoering van toepassing en kan ze door de aannemer worden ingeroepen zowel om de uitvoering van zijn verbintenis tot herstelling van de eventuele gebreken en tekortkomingen van het gebouw als om de uitvoering van zijn verbintenis tot vrijwaring tegen de op het ogenblik van de oplevering verborgen gebreken en tekortkomingen op te schorten. Zoals reeds in het eerste onderdeel van het middel is uiteengezet volgt evenwel uit de overdracht van de privatieve en de gemeenschappelijke gedeelten van het gebouw en uit de contractuele subrogatie van de kopers in de rechten en verplichtingen van de opdrachtgever jegens de aannemer, dat laatstgenoemde zich zowel tegen de opdrachtgever als tegen de opeenvolgende kopers en de vereniging van mede-eigenaars kan beroepen op de exceptie van niet-uitvoering die hij kon inroepen tegen de opdrachtgever. In geval van grove tekortkoming van de opdrachtgever, onder meer wanneer hij zijn verbintenis tot betaling van de prijs van de bouw niet nakomt, kan de aannemer aldus de exceptie van niet-uitvoering inroepen zowel tegen de opdrachtgever als tegen de kopers

7 29 FEBRUARI 2008 C F/7 van de privatieve en gemeenschappelijke gedeelten van het gebouw en tegen de vereniging van mede-eigenaars, om de uitvoering van zijn verbintenissen tot herstelling van de eventuele gebreken en tekortkomingen en tot vrijwaring tegen de eventuele verborgen gebreken op te schorten. Het arrest oordeelt evenwel dat de eiseressen zich weliswaar met goed gevolg op de exceptie van niet-uitvoering kunnen beroepen om hun weigering tot afwerking van het gebouw te verantwoorden, maar dat de exceptie van niet-uitvoering niet kan worden ingeroepen bij gebreken en tekortkomingen van de uitgevoerde werken, dat de eiseressen de verschillende mede-eigenaars moeten vrijwaren tegen de zichtbare of verborgen gebreken die de stevigheid van het gebouw geheel of ten dele in gevaar brengen en dat het in artikel 22.2 vervatte administratieve beding van de algemene aannemingsvoorwaarden geen bijzonder gevolg verbindt aan de voorlopige oplevering, die trouwens geen andere draagwijdte heeft dan vast te stellen dat de werken voltooid zijn. Door die overwegingen miskent het arrest het wettelijk begrip exceptie van nietuitvoering, dat eveneens van toepassing is op de verbintenissen van de aannemer tot herstelling van de eventuele gebreken en tekortkomingen en tot vrijwaring tegen verborgen gebreken. Bovendien sluit het arrest niet uit dat de opdrachtgever contractueel aansprakelijk is voor de niet-uitvoering van zijn verbintenis, dat zijn verbintenis in een verhouding van wederkerigheid staat tot de verbintenissen van de eiseressen tot herstelling van de eventuele gebreken en tekortkomingen van het gebouw en tot vrijwaring tegen de verborgen gebreken, en dat de eiseressen het recht hebben om tegen (de tweede, derde en vierde verweerder) de exceptie van niet-uitvoering in te roepen die zij kunnen tegenwerpen aan de opdrachtgever. Ten slotte houdt het arrest geen rekening met de ernst van de tekortkoming van de opdrachtgever. Bijgevolg verantwoordt het arrest zijn beslissing volgens welke de eiseressen niet het recht hebben om zich tegen de vordering van (de tweede, derde en vierde verweerder) tot herstelling van de gebreken en tekortkomingen te beroepen op de exceptie dat de opdrachtgever zijn verbintenissen tot betaling niet is nagekomen, niet naar recht (schending van de artikelen 577-2, inzonderheid 9, 577-3, 577-5, inzonderheid 3, 577-8, inzonderheid 4, 6, 577-9, inzonderheid 1, 1102, 1108, 1134, 1184, 1615, 1689, 1690 en 1691 van het Burgerlijk Wetboek en miskenning van het algemeen rechtsbeginsel betreffende de exceptie van niet-uitvoering van verbintenissen bij wederkerige contracten).

8 29 FEBRUARI 2008 C F/8 III. BESLISSING VAN HET HOF A. In zoverre het cassatieberoep gericht is tegen de eerste verweerster: ( ) B. In zoverre het cassatieberoep gericht is tegen de tweede, derde en vierde verweerders: ( ) Tweede middel Eerste onderdeel De koper van een gebouw geniet alle, aan de verkoper toebehorende rechten en rechtsvorderingen die aan dat gebouw verbonden zijn en derhalve onder meer diens rechtsvordering die ertoe strekt de aannemer contractueel aansprakelijk te doen verklaren wegens gebreken van het gebouw. De aannemer behoudt evenwel in de regel ten aanzien van de koper de rechten en de excepties die hij kon aanvoeren tegen de verkoper. Uit de vaststellingen van het arrest blijkt dat de eerste verweerster het litigieuze gebouw heeft verkocht aan de mede-eigenaars van de residentie Picasso, waarvan de tweede verweerster de vereniging is, en in het bijzonder aan de derde en de vierde verweerder. Het arrest dat de door de eiseressen tegen de tweede, derde en vierde verweerder opgeworpen exceptie van niet-uitvoering die hierop was gegrond dat de eerste verweerder bedragen niet betaald had, verwerpt op grond dat er tussen de verschillende mede-eigenaars en de aannemers geen enkele contractuele band bestaat, verantwoordt zijn beslissing niet naar recht. Het onderdeel is gegrond.

9 29 FEBRUARI 2008 C F/9 Tweede onderdeel Een partij bij een wederkerig contract kan de uitvoering van haar verbintenissen opschorten als zij bewijst dat haar medecontractant in gebreke is gebleven zijn eigen verbintenissen uit te voeren. De rechter beoordeelt de gegrondheid van de door een der partijen opgeworpen exceptie in het licht van alle omstandigheden van de zaak en met name met inachtneming van de ernst van de aangevoerde wanprestatie. Het arrest dat zich beperkt tot de overweging dat de aannemers zich weliswaar met goed gevolg op de exceptie kunnen beroepen om hun weigering tot afwerking van het gebouw te verantwoorden, maar dat die exceptie niet kan worden ingeroepen bij gebreken en tekortkomingen van de uitgevoerde werken (en) dat de aannemers wat dat betreft de verschillende mede-eigenaars moeten vrijwaren tegen de zichtbare of verborgen gebreken, die de stevigheid van het gebouw geheel of ten dele in gevaar brengen, verantwoordt zijn beslissing niet naar recht. Het onderdeel is gegrond. Dictum Het Hof, Vernietigt het bestreden arrest, in zoverre het uitspraak doet over de tegen de eiseressen ingestelde vorderingen en over de kosten. Verwerpt het cassatieberoep voor het overige. Verklaart dit arrest bindend voor de naamloze vennootschap Astrid Property Holdings IV. Beveelt dat van dit arrest melding zal worden gemaakt op de kant van het gedeeltelijk vernietigde arrest. Houdt de kosten aan en laat de beslissing daaromtrent over aan de feitenrechter. Verwijst de aldus beperkte zaak naar het Hof van Beroep te Bergen. Aldus geoordeeld door het Hof van Cassatie, eerste kamer, te Brussel, door afdelingsvoorzitter Claude Parmentier, de raadsheren Didier Batselé, Albert

10 29 FEBRUARI 2008 C F/10 Fettweis, Daniel Plas en Sylviane Velu, en in openbare terechtzitting van negenentwintig februari tweeduizend en acht uitgesproken door afdelingsvoorzitter Claude Parmentier, in aanwezigheid van advocaat-generaal Thierry Werquin, met bijstand van adjunct-griffier Tatiana Fenaux. Vertaling opgemaakt onder toezicht van afdelingsvoorzitter Ernest Waûters en overgeschreven met assistentie van griffier Philippe Van Geem. De griffier, De afdelingsvoorzitter,