Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 8 FEBRUARI 2010 C F/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C F A. F., Mr. Jacqueline Oosterbosch, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen M. J.. I. RECHTSPLEGING VOOR HET HOF Het cassatieberoep is gericht tegen een vonnis, op 23 december 2008 in hoger beroep gewezen door de rechtbank van eerste aanleg te Charleroi. De zaak is bij beschikking van 21 januari 2010 van de eerste voorzitter verwezen naar de derde kamer. Raadsheer Sylviane Velu heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal Jean-Marie Genicot heeft geconcludeerd.

2 8 FEBRUARI 2010 C F/2 II. CASSATIEMIDDELEN De eiseres voert de volgende drie middelen aan. Eerste middel Geschonden wettelijke bepalingen - de artikelen 1183 en 1184 van het Burgerlijk Wetboek ; - algemeen beginsel van het recht van verdediging. Aangevochten beslissingen Het bestreden vonnis verklaart de vordering van de eiseres tot teruggave van het gedeelte van de huur dat zij gestort heeft bij het ingaan van de huurovereenkomst en dat niet gedekt wordt door de periode waarin zij het goed vóór de ontbinding van de overeenkomst bewoond heeft, niet gegrond om de redenen die hier als volledig weergegeven worden beschouwd en meer bepaald om de volgende redenen: Zoals reeds beslist is in het vonnis van 7 februari 2007, - werd het bedrag van de huur in één keer betaald bij het begin van de huurovereenkomst voor het leven, - is die huurovereenkomst een kanscontract: het genot van het goed door de huurder hangt af van zijn levensduur en eindigt bij zijn overlijden. De essentie zelf van een kanscontract bestaat in het feit dat de gelijkwaardigheid van de prestaties afhangt van de kans op winst of verlies, die voor beide partijen wordt beoordeeld op het ogenblik dat dit contract gesloten wordt. Het risico en de onzekerheid van de gebeurtenis vormen de essentie van het kanscontract. Zo is er pas sprake van een kanscontract indien het gegrond is op een niet op te heffen onzekerheid (...). In deze zaak berustte de tegenprestatie voor de eenmalige storting van een bedrag van frank, met name het huurgenot van het goed, op een kans: de levensduur van (de eiseres). Bijgevolg had men uiteindelijk pas na haar overlijden met zekerheid kunnen bepalen welke partij, de verhuurder of de huurder, voordeel uit dat contract heeft gehaald: precies dit maakt van de overeenkomst een kanscontract. Beide partijen maken bij het sluiten van de overeenkomst kans op winst of verlies (...). De betaling vormt de tegenprestatie de prijs voor de kans, ook al is het mogelijk dat de huurder, naar gelang van de duur van zijn bewoning van het pand, door de huur te betalen verlies maakt: de voorwaarden voor de betaling van de huur worden niet beïnvloed door de kans. De prijs is verschuldigd, en is te dezen ook betaald, bij het sluiten van de overeenkomst. Aangezien het in dit geval niet om een overeenkomst met opeenvolgende prestaties gaat (de huurder levert zijn prestatie niet via periodieke stortingen en de verhuurder levert zijn

3 8 FEBRUARI 2010 C F/3 prestatie op een ononderbroken wijze), is (de eiseres) door de huur te betalen haar enige verplichting nagekomen. Indien zij door haar eigen fout (...) niet tot het einde van de huurovereenkomst de voordelen ervan heeft kunnen genieten, kan de ontbinding van die overeenkomst in haar nadeel niet leiden tot de teruggave van het volledige huurgeld of van een gedeelte ervan. De vordering tot gehele of gedeeltelijke teruggave van het door (de eiseres) betaalde bedrag moet ongegrond worden verklaard. Grieven Krachtens artikel 1183 van het Burgerlijk Wetboek, is de ontbindende voorwaarde, die overeenkomstig artikel 1184 van datzelfde wetboek in wederkerige overeenkomsten altijd stilzwijgend begrepen is, die welke, bij haar vervulling, de verbintenis tenietdoet, en de zaken in dezelfde toestand herstelt alsof er geen verbintenis had bestaan. Hoewel de feitelijke situatie die uit de uitvoering van de overeenkomst, vóór de ontbinding ervan, is ontstaan in overeenkomsten met opeenvolgende prestaties, ertoe kan leiden dat de reeds geleverde prestaties, die niet voor teruggave in aanmerking komen, niet ongedaan kunnen gemaakt worden, zodat de ontbinding alleen voor de toekomst geldt, bestaat de akte niet meer zodra de overeenkomst ontbonden is en kan zij voor de partijen bijgevolg geen bron van rechten en verplichtingen zijn. De omstandigheden dat de overeenkomst een kans bevat, dat de prijs verschuldigd was en, te dezen, bij het sluiten van de overeenkomst is betaald, en dat de verhuurder een ononderbroken prestatie heeft geleverd, maken deel uit van de rechten en de verplichtingen die uit de overeenkomst voortvloeien en die geen weerslag kunnen hebben op de verplichting tot teruggave van het gedeelte van de huur dat betrekking heeft op de periode na de ontbinding van de huurovereenkomst, aangezien die verplichting tot teruggave voortvloeit uit die ontbinding. Het bestreden vonnis, dat op grond van die omstandigheden de vordering verwerpt waarbij de eiseres de teruggave eist van een bedrag van ,35 euro, dat volgens haar overeenkomt met de teruggave van het gedeelte van de huur dat betrekking heeft op de periode na de ontbinding van de huurovereenkomst, schendt derhalve de artikelen 1183 en 1184 van het Burgerlijk Wetboek. De verweerder heeft zich daarenboven niet op die omstandigheden beroepen om zich te verzetten tegen de vordering tot teruggave, zodat de eiseres geen conclusie over de draagwijdte van die gegevens heeft kunnen nemen. Door die omstandigheden ambtshalve op te werpen, miskent het bestreden vonnis het recht van verdediging van de eiseres (miskenning van het in het middel bedoelde algemeen rechtsbeginsel). Tweede middel Geschonden wettelijke bepalingen - de artikelen 1183 en 1184 van het Burgerlijk Wetboek.

4 8 FEBRUARI 2010 C F/4 Aangevochten beslissingen Het bestreden vonnis verklaart de vordering van de eiseres tot teruggave van het gedeelte van de huur dat zij gestort heeft bij het ingaan van de huurovereenkomst en dat niet gedekt wordt door de periode waarin zij het goed vóór de ontbinding van de overeenkomst bewoond heeft, niet gegrond om al de redenen die hier als volledig weergegeven worden beschouwd en meer bepaald om de redenen die in het eerste middel zijn weergegeven en in hun geheel worden overgenomen. Grieven Krachtens de artikelen 1183 en 1184 van het Burgerlijk Wetboek, moet de partij die de ontbinding verkrijgt, teruggeven wat zij ter uitvoering van de overeenkomst heeft ontvangen. Het feit dat de overeenkomst in het nadeel van die partij is ontbonden, heeft geen weerslag op die teruggave ; de onrechtmatige ontbinding heeft alleen tot gevolg dat die partij veroordeeld kan worden tot schadevergoeding. Indien het bestreden vonnis aldus moet worden uitgelegd dat het beslist dat de omstandigheid dat de huurovereenkomst voor het leven in het nadeel van de verweerster is ontbonden, eraan in de weg staat dat haar vordering tot teruggave toegewezen wordt, miskent het bestreden vonnis de in de artikelen 1183 en 1184 van het Burgerlijk Wetboek vastgelegde verplichting tot teruggave, die losstaat van de eventuele schadevergoeding waarop de partij die de ontbinding verkrijgt volgens diezelfde artikelen recht heeft. Het schendt derhalve de artikelen 1183 en 1184 van het Burgerlijk Wetboek. Derde middel Geschonden wettelijke bepalingen - de artikelen 12, 13, 775, eerste lid, 807 en 809 van het Gerechtelijk Wetboek. Aangevochten beslissingen Het bestreden vonnis verklaart de nieuwe vordering die de (eiseres) heeft ingesteld na het vonnis dat de heropening van het debat beveelt, en die ertoe strekt de verweerder qualitate qua te veroordelen tot afgifte van het bijzonder legaat betreffende het litigieuze pand, gelegen, niet-ontvankelijk om de volgende redenen : Gelet op het vonnis van 7 februari 2007 dat de heropening van het debat beveelt en waarnaar voor de voorafgaande feiten van de zaak verwezen moet worden - om de partijen in staat te stellen meer uitleg te verschaffen over de gevolgen van de ontbinding van de huurovereenkomst in het nadeel van (de eiseres) (en), naar aanleiding daarvan, de vorderingen waarbij de (verweerder) qualitate qua de betaling van het waterverbruik en een vergoeding wegens bewoning voor de periode na de ontbinding van de huurovereenkomst eist, grondiger te onderzoeken teneinde, in voorkomend geval, de rekeningen tussen de partijen vast te stellen;

5 8 FEBRUARI 2010 C F/5 - om de partijen in staat te stellen uitleg te verschaffen over het feit dat de onroerende voorheffing en de gemeentebelasting op ongezonde woningen aan (de eiseres) ten laste worden gelegd ; Na de uitspraak van dat vonnis heeft (de eiseres), overeenkomstig artikel 1014 van het Burgerlijk Wetboek, in haar hoedanigheid van testamentair erfgenaam van wijlen J. T. een vordering ingesteld die zij zelf als een nieuwe vordering in hoger beroep kwalificeert en die tot de - gerechtelijke - afgifte van het gelegateerde litigieuze pand strekt. Krachtens artikel 775, eerste lid, van het Gerechtelijk Wetboek, stelt de heropening van het debat de rechter in staat de partijen over het door hem bepaalde onderwerp te horen (...). Uit dat artikel volgt dat, indien de heropening van het debat bevolen wordt, dat debat alleen betrekking kan hebben op het door de rechter bepaalde onderwerp, dat er geen enkele nieuwe vordering kan worden ingesteld en dat de bestaande vorderingen die geen betrekking hebben op het bepaalde onderwerp noch uitgebreid noch gewijzigd kunnen worden ( ). De partijen kunnen dus alleen conclusie nemen en pleiten over het onderwerp waarvoor het debat werd heropend (...). De rechter kan de conclusie verwerpen indien deze betrekking heeft op een ander onderwerp dan dat welk bepaald werd in de beslissing tot heropening van het debat (...) of hoeft hierop niet te antwoorden (...). Die nieuwe vordering die in hoger beroep is ingesteld na het vonnis dat ambtshalve de heropening van het debat beveelt, is bijgevolg niet ontvankelijk. Grieven Krachtens de artikelen 12, 13, 807 en 809 van het Gerechtelijk Wetboek, kan - zelfs in hoger beroep - een nieuwe vordering tussen partijen bij conclusie worden ingesteld, wanneer zij gegrond is op een feit of een akte in de dagvaarding aangevoerd of wanneer zij een verweer is op de hoofdvordering of tot vergoeding strekt. Wanneer de heropening van het debat over een door de rechter bepaald onderwerp wordt bevolen, mag het voor het rechtscollege voortgezette debat weliswaar alleen maar op dat onderwerp betrekking hebben en kan er geen enkele nieuwe vordering worden ingesteld, maar dit geldt niet wanneer het debat, tijdens de zitting waarop dat debat heropend wordt, wegens wijziging van de samenstelling van het rechtscollege ab initio wordt hervat ; het debat is dan niet meer beperkt tot de punten die vermeld worden in de beslissing die de heropening van het debat beveelt. Bijgevolg kunnen de partijen, tijdens dat ab initio hervatte debat, een incidenteel beroep of een nieuwe vordering instellen. Uit de processtukken volgt dat het vonnis van 7 februari 2007 tot heropening van het debat is gewezen door de heren D. V., S. C. en R. H., en dat het debat op de terechtzitting van 29 mei 2008 ab initio is hervat door mevrouw A.P., mevrouw S.U. en de heer S.C.

6 8 FEBRUARI 2010 C F/6 Aangezien het debat dat voor dat rechtscollege ab initio is hervat, niet meer beperkt is tot de punten die vermeld worden in de beslissing tot heropening van het debat, schendt het bestreden vonnis, dat beslist dat geen enkele nieuwe vordering kan worden ingesteld en dat de door de eiseres ingestelde vordering om die reden niet-ontvankelijk verklaart, alle in het middel bedoelde wettelijke bepalingen. III. BESLISSING VAN HET HOF Beoordeling Eerste middel De ontbinding van een wederkerige overeenkomst heeft tot gevolg dat de partijen in dezelfde toestand teruggeplaatst dienen te worden als die waarin zij zich zouden bevonden hebben indien zij geen overeenkomst hadden gesloten. De ontbonden overeenkomst kan voor de partijen geen bron van rechten of verplichtingen zijn. Hoewel de ontbinding niet kan leiden tot het teniet doen van de wederzijdse prestaties die ter uitvoering van de overeenkomst zijn verricht indien deze niet voor teruggave in aanmerking komen, leidt zij wel tot teruggave of betaling bij equivalent van de zaken of diensten die ten gevolge van de overeenkomst verbruikt zijn of aan een van de partijen ten goede zijn gekomen, terwijl de tegenpartij daarvoor geen tegenprestaties heeft ontvangen. Wanneer de wet niets bepaalt, houdt het aleatoir karakter van de huurovereenkomst voor het leven geen afwijking in van de uitwerking van het gemeen recht van ontbinding. Het bestreden vonnis stelt vast dat J.T. een levenslange huurovereenkomst met de eiseres heeft gesloten, dat zij in één keer de huur voor de hele duur van de huurovereenkomst heeft betaald en dat een eerste vonnis van 7 februari 2007 de ontbinding van de huurovereenkomst heeft uitgesproken op de datum waarop de vordering is ingesteld. Het bestreden vonnis beslist, na heropening van het debat, dat die huurovereenkomst een kanscontract is, dat het volledige bedrag van de door de eiseres betaalde huur verschuldigd is omdat het de tegenprestatie voor de

7 8 FEBRUARI 2010 C F/7 overeengekomen onzekerheid vormt en dat, aangezien het in dit geval niet om een overeenkomst met opeenvolgende prestaties gaat (de huurder levert zijn prestatie niet via periodieke stortingen en de verhuurder levert zijn prestatie op een ononderbroken wijze), is (de eiseres) door de huur te betalen haar enige verplichting nagekomen. Met die overwegingen verantwoordt het bestreden vonnis zijn beslissing niet naar recht waarbij het de vordering van de eiseres, die tot teruggave strekt van het gedeelte van de huur dat betrekking heeft op de periode na de ontbinding van de huurovereenkomst, ongegrond verklaart. Het middel is in zoverre gegrond. Tweede middel De contractuele tekortkoming van een partij, die de ontbinding van de overeenkomst in haar nadeel verantwoordt, tast haar recht op teruggave, dat in die ontbinding besloten ligt, niet aan en kan alleen haar eventuele veroordeling tot vergoeding van de door die fout veroorzaakte schade tot gevolg hebben. Het bestreden vonnis, dat beslist dat indien (de eiseres) door haar eigen fout niet tot het einde van de huurovereenkomst de voordelen ervan heeft kunnen genieten, de ontbinding van die overeenkomst in haar nadeel niet kan leiden tot de teruggave van het volledige huurgeld of van een gedeelte ervan, verantwoordt zijn beslissing niet naar recht om de vordering van de eiseres tot teruggave ongegrond te verklaren. Het middel is gegrond. Derde middel Krachtens artikel 807 van het Gerechtelijk Wetboek, dat in hoger beroep van toepassing is, kan een vordering die voor de rechter aanhangig is, uitgebreid of gewijzigd worden indien de nieuwe, op tegenspraak genomen conclusie berust op een feit of akte in de dagvaarding aangevoerd, zelfs indien hun juridische omschrijving verschillend is.

8 8 FEBRUARI 2010 C F/8 Uit die bepaling volgt dat een nieuwe vordering die aan deze voorwaarde voldoet, kan worden ingesteld tot aan de sluiting van het debat, voor zover zij geen betrekking heeft op een geschilpunt waarover reeds uitspraak is gedaan. Hoewel artikel 775, eerste lid, van het Gerechtelijk Wetboek, in de regel, uitsluit dat een nieuwe vordering wordt ingesteld die geen verband houdt met het onderwerp waarvoor de heropening het debat bevolen wordt, staat die bepaling evenwel niet eraan in de weg dat een dergelijke vordering ingesteld wordt na de heropening van het debat wanneer het debat, na de heropening ervan, in zijn geheel wordt hervat wegens wijziging van de samenstelling van het rechtscollege. Uit de stukken waarop het Hof vermag acht te slaan, blijkt dat dit te dezen het geval is geweest. Het bestreden vonnis, dat de nieuwe, door de eiseres na de heropening van het debat ingestelde vordering op grond van artikel 775, eerste lid, niet-ontvankelijk verklaart, verantwoordt zijn beslissing bijgevolg niet naar recht. Het middel is gegrond. Andere grieven Er bestaat geen grond tot onderzoek van de overige punten van het eerste middel, dat niet kan leiden tot ruimere vernietiging. Dictum Het Hof, Vernietigt het bestreden vonnis, in zoverre het de vordering ongegrond verklaart die de eiseres heeft ingesteld tot teruggave van het gedeelte van de huur dat zij bij het ingaan van de huurovereenkomst heeft gestort en dat niet door de periode van bewoning vóór de ontbinding werd gedekt, en in zoverre het de nieuwe vordering van de eiseres tot afgifte van een legaat niet-ontvankelijk verklaart. Beveelt dat van dit arrest melding zal worden gemaakt op de rand van het gedeeltelijk vernietigde vonnis. Houdt de kosten aan en laat de beslissing daaromtrent aan de feitenrechter over.

9 8 FEBRUARI 2010 C F/9 Verwijst de aldus beperkte zaak naar de rechtbank van eerste aanleg te Bergen, uitspraak doende in hoger beroep. Aldus geoordeeld door het Hof van Cassatie, derde kamer, te Brussel, door afdelingsvoorzitter Paul Mathieu, de raadsheren Sylviane Velu, Martine Regout, Alain Simon en Mireille Delange, en in openbare terechtzitting van 8 februari 2010 uitgesproken door afdelingsvoorzitter Paul Mathieu, in aanwezigheid van advocaat-generaal Jean-Marie Genicot, met bijstand van griffier Marie-Jeanne Massart. Vertaling opgemaakt onder toezicht van raadsheer Geert Jocqué en overgeschreven met assistentie van griffier Philippe Van Geem. De griffier, De raadsheer,