Verwerkingsvragen bij Sociologie voor gezondheidszorg en verpleegkunde Stapel en Keukens

Transcriptie

1 Verwerkingsvragen bij Sociologie voor gezondheidszorg en verpleegkunde Stapel en Keukens Hoofdstuk 1 Wat is sociologie? Anorexia nervosa komt veel vaker voor bij meisjes dan bij jongens. Welke verklaring zouden een psycholoog en een socioloog hiervoor kunnen geven? Seksualiteit is voor veel mensen een terrein dat bij uitstek persoonlijk en privé is. De laatste vijftig jaar is er veel veranderd in de wijze waarop mensen seksualiteit beleven. Hoe zou je deze verandering willen omschrijven? Wat zou een sociologische verklaring kunnen zijn van deze verandering? Veel jongeren gebruiken alcohol, vaak veel alcohol. Ga met elkaar na hoe dat komt en welke factoren hierop van invloed zijn. Bekijk in welke mate sociale factoren hierbij een rol spelen. Bourdieu omschrijft het begrip habitus als de manier waarop individuen geneigd zijn de wereld waar te nemen, te waarderen en daarbinnen te handelen. Kies een concreet maatschappelijk probleem, bijvoorbeeld de aanpak van criminaliteit, en probeer te achterhalen wat kernbegrippen uit jouw habitus zijn. Wissel de uitkomsten uit met je groepsgenoten en bespreek de verschillen. Nienke is studente aan de opleiding verpleegkunde bij een hogeschool. Zij loopt stage in een woonvoorziening voor psychiatrische cliënten. Tijdens een evaluatiegesprek met haar begeleider worden de verschillende bewoners besproken, ieder met zijn of haar eigen problematiek en benaderingswijze. Omdat Nienke al een aantal weken stage loopt, weet zij het een en ander van de achtergrond en het levensverhaal van de bewoners. Bij sommige bewoners lijkt er sprake van een persoonlijk onvermogen om adequaat om te gaan met allerlei situaties. Anderen hebben zoveel meegemaakt dat Nienke zich wel kan voorstellen dat zij een flinke deuk hebben opgelopen. Volgens haar begeleider gaat het in de levensgeschiedenis van ieder mens om een samenspel van allerlei factoren. Dat samenspel verloopt bij ieder individu anders. De een die een hoop ellende meemaakt, raakt psychisch van slag, de ander die vergelijkbare ellende meemaakt, kan het behoorlijk goed verwerken en blijft psychisch stabiel. Het behoort tot de competenties van de verpleegkundige om dat samenspel steeds weer bij iedere bewoner te analyseren om vandaaruit adequate zorg te verlenen, aldus de begeleider. Welke factoren zou de begeleider van Nienke bedoelen? Welke van die factoren zijn psychologisch van aard, welke sociologisch? Wat bedoelt hij met samenspel? Leg aan de hand van een concreet voorbeeld uit wat hier wordt bedoeld met de competenties van de verpleegkundige. Hoofdstuk 2 Mensen zijn op elkaar gericht: interactie Gewicht en uiterlijk zijn voor veel mensen, maar vooral voor vrouwen, uitermate belangrijk. De reacties van anderen zijn van grote invloed op de wijze waarop mensen naar zichzelf kijken, met andere woorden: op hun zelfbeeld. Analyseer met elkaar aan de hand van eigen ervaringen hoe signalen uit de omgeving en de eigen interpretatie daarvan op elkaar inwerken en elkaar versterken, en daarmee van invloed zijn op ieders zelfbeeld. Uit een onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (2012) blijkt dat etnische groepen elkaar mijden. Hoe verklaar je dat vanuit wat je in dit hoofdstuk hebt gelezen? Een verpleegkundige werkt in een volkswijk. Veel mensen hebben een ongezond voedingspatroon en (ernstig) overgewicht. Zij belegt een voorlichtingsbijeenkomst over gezonde voeding. Zij kondigt die bijeenkomst ruim van tevoren op allerlei manieren en plaatsen aan. Er komen echter maar heel weinig mensen opdagen. Hoe zou je dit verklaren aan de hand van wat je in dit hoofdstuk hebt gelezen? Wat zou die verpleegkundige kunnen doen om meer mensen te bereiken? 1

2 Verklaar vanuit wat je in dit hoofdstuk hebt gelezen waarom veel mensen, die in het buitenland op vakantie zijn, locaties opzoeken waar veel andere Nederlanders komen en Nederlandse voorzieningen zijn. Welk beeld heb je van de psychiatrie en/of de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking? Vanuit welk referentiekader kijk je hiernaar? Gedrag ontstaat uit een samenspel van allerlei factoren, waarvan persoon en omstandigheden twee belangrijke zijn. Toch ontstaan er bepaalde patronen. Zo kiezen nog steeds veel meer vrouwen dan mannen voor het verpleegkundig beroep. Hoe verklaar je dat? Betrek daarbij wat het aandeel van de persoon is en wat van de omstandigheden. Denk ook na over de vraag hoe jij bent gekomen tot de keuze voor het verpleegkundig beroep. Mensen die een opname in een psychiatrische voorziening achter de rug hebben, worden vaak geconfronteerd met stigmatisering. Hoe zou deze stigmatisering kunnen worden voorkomen? Kan een verpleegkundige hieraan al een bijdrage leveren vóórdat iemand ontslagen wordt uit de psychiatrie? Bedenk een voorbeeld van een selffulfilling prophecy uit de gezondheidszorg. Ga vervolgens na of een diagnose kan leiden tot een selffulfilling prophecy. Hoofdstuk 3 Mensen worden door elkaar gevormd: cultuur In de sociale wetenschappen is het een belangrijk discussiepunt welke aspecten van gedrag van nature zo zijn en welke aspecten gevormd worden door cultuur. Uit statistieken blijkt dat er veel meer jongens bij de afdeling spoedeisende hulp (SEH) terechtkomen dan meisjes. Dit geldt voor alle leeftijden van 0-18 jaar. De verhouding jongens meisjes is 3:2 als het gaat om ongelukken en 3:1 als het gaat om geweld. Wat zegt dit over natuur en cultuur? Bespreek met je medestudenten welke opvattingen iedereen heeft over de verhouding tussen cultuur en natuur. Welk deel van je gedrag heeft te maken met natuur en welk deel met cultuur? Verzamel een aantal concrete voorbeelden. De digitalisering van de samenleving voltrekt zich in een snel tempo. Welke sociale en maatschappelijke problemen gaan hiermee gepaard? Zie je daarbij een relatie met het verschijnsel cultural lag? Voetbal kwam in de negentiende eeuw het eerst op bij de gegoede burgerij. Vandaar verspreidde voetbal zich over de hele samenleving. Hoe valt te verklaren dat voetbal in de negentiende eeuw het eerst opkwam bij de gegoede burgerij? Er worden allerlei maatregelen getroffen om de veiligheid van mensen te vergroten. Denk bijvoorbeeld aan cameratoezicht op allerlei locaties. Critici zeggen dat deze maatregelen de privacy aantasten. Wat vind je van deze kritiek? Mensen laten zich in hun gedrag leiden door allerlei regels. Sommige zijn expliciet (je mag niet door rood licht rijden), andere impliciet (als je met elkaar praat, houd je een bepaalde fysieke afstand in acht). Probeer een aantal van dit soort impliciete gedragsregels te achterhalen. Welk beeld heb je van de structuur van een ziekenhuis? Denk je dat er een groot verschil is met de structuur van een psychiatrisch centrum? Wat is de positie van de verpleegkundige in de structuur van beide soorten instellingen? Welke rolattributen gebruikt een verpleegkundige? Bedenk een voorbeeld waarin een rolattribuut fungeert als statussymbool. Bedenk een voorbeeld van een intern en een extern rolconflict waarmee je als verpleegkundige te maken kunt krijgen. Ga vervolgens na hoe je dat rolconflict zou kunnen oplossen. Pas de in dit hoofdstuk beschreven drie invalshoeken met betrekking tot socialisatie (leren van waarden en normen, ontwikkelen van persoonlijkheid en veranderen van waarden en normen) toe op de opleiding die je nu volgt. 2

3 Hoe socialisatieprocessen verlopen, wordt door allerlei factoren beïnvloed. Twee van die factoren zijn sociale klasse en geslacht. Bedenk een aantal voorbeelden waaruit blijkt dat socialisatieprocessen door deze twee factoren worden beïnvloed. Individualisering en veranderingen in gezins- en familieverhoudingen zijn van invloed op de wijze waarop socialisatieprocessen verlopen. Licht dat toe met een aantal concrete voorbeelden. Welke argumenten voeren voor- en tegenstanders aan tegen de instroom van vluchtelingen in Nederland? Welk standpunt neem je zelf in en waarom? Er zijn verschillende manieren om tegen andere culturen aan te kijken: cultureel relativisme, cultureel universalisme en cultureel pluralisme. Welke van genoemde opvattingen spreekt je het meeste aan? Motiveer je antwoord. Reageer op de volgende stelling: Migranten hebben een achterstand op de arbeidsmarkt. De overheid moet daarom stimulerende maatregelen treffen zodat meer migranten een betaalde baan vinden. Artikel 23 van de Grondwet gaat over de vrijheid van onderwijs. Nederland kent scholen op levensbeschouwelijke grondslag. Aanhangers van de islam willen met verwijzing naar dit artikel islamitische scholen oprichten. Wat is je opvatting daarover? Frankrijk kent een duidelijke scheiding tussen Kerk en staat. Leerlingen en docenten mogen op Franse scholen geen hoofddoekjes dragen. Ook in sommige Vlaamse onderwijsinstellingen is dat verboden. In Nederland heeft het kabinet voorgesteld het dragen van een boerka in onder meer het onderwijs en de zorg strafbaar te stellen. Wat is je opvatting daarover? Geef commentaar op de volgende stellingen. Vrouwenbesnijdenis is verwerpelijk. Verpleegkundigen in ziekenhuizen mogen geen religieuze symbolen dragen. De wens van allochtone vrouwen om niet geholpen te worden door een mannelijke verpleegkundige, moet niet wordt gehonoreerd. Instellingen in de gezondheidszorg moeten voorlichtingsmateriaal uitsluitend in de Nederlandse taal aanbieden. Hoofdstuk 4 Mensen zijn van elkaar afhankelijk: interdependentie Zet de volgende beroepen in volgorde van belangrijkheid. Het beroep dat je het belangrijkste vindt en dus het hoogste waardeert, zet je bovenaan, het beroep dat daarna komt, op de tweede plaats enzovoort. Vergelijk daarna je lijst met die van je groepsgenoten. 1. stewardess 2. secretaresse 3. huisvrouw 4. verpleegkundige 5. ICT er 6. actrice 7. schoonmaakster 8. arts 9. accountmanager 10. advocaat 11. hoogleraar 12. politieagent 13. hoofdverpleegkundige 14. lerares 15. productiemedewerker 16. consultant Geef commentaar op de volgende stelling. 3

4 Als je voor een dubbeltje geboren bent, word je nooit een kwartje. Je werkt als verpleegkundige in de psychiatrie op een gesloten afdeling. Je bent het gedrag van patiënt Bart helemaal zat en besluit hem een tijdje in een aparte ruimte te plaatsen. In hoeverre is hier sprake van machtsgebruik of -misbruik door de verpleegkundige? Welke afspraken zouden in het verpleegkundig team kunnen worden gemaakt om machtsmisbruik te voorkomen? Veel verpleegkundigen vinden dat zij te weinig invloed hebben in de gezondheidszorg. Wat vind je van de opvatting dat verpleegkundigen een stem moeten hebben in het bepalen van de verblijfsduur van patiënten in instellingen? Maakt het verschil om wat voor soort instelling het gaat (bijvoorbeeld ziekenhuis, verpleeghuis, psychiatrisch centrum)? In hoeverre vind je het als verpleegkundige geoorloofd om cliënten/patiënten te manipuleren? Licht je standpunt toe met voorbeelden uit alle velden van de gezondheidszorg. Sociale controle heeft positieve en negatieve kanten. In welke situaties vind je sociale controle positief en in welke situaties negatief? Motiveer je antwoord en bespreek dit met medestudenten. Het begrip macht heeft vaak een negatieve klank. Je hebt echter als beroepspersoon en als beroepsgroep macht nodig om je doelen te kunnen bereiken. Wat vind je van deze opvatting? Hoofdstuk 5 Maatschappelijke ontwikkelingen Geef commentaar op de volgende stelling. De individualisering van de samenleving heeft voor het individu vooral voordelen met zich gebracht en voor de samenleving vooral nadelen. De introductie van de anticonceptiepil in het begin van de jaren zestig van de vorige eeuw heeft belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen in gang gezet. Welke zijn dat? Wat zouden de keerzijden van deze innovatie kunnen zijn? In Nederland is de afgelopen decennia een gedoogcultuur ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan de omgang met drugs. De critici vinden dat zij te ver is doorgeschoten. Zij pleiten voor duidelijkheid en bestraffen van elke overtreding van wetsregels. Hoe sta jij in deze discussie over gedogen en straffen? Bepaal je standpunt met behulp van concrete voorbeelden. Een gevolg van individualisering is dat mensen zich niet bemoeien met het leven en de keuzes van anderen. Sommigen noemen dit een interventietaboe. Herken je dit interventietaboe? Wat vind je daarvan? Zouden wij ons meer met het gedrag van anderen moeten bemoeien of niet? De overheid overweegt foto s van plegers van veel delicten openbaar te maken. Wat vind je hiervan? Mag de privacy van de veelplegers worden opgeofferd om de veiligheid van burgers te vergroten? Denk je dat deze aanpak het beoogde resultaat heeft? Geef commentaar op de volgende stellingen. 1. De individualisering van de samenleving heeft uiteindelijk meer voor- dan nadelen. 2. De maatschappij is doorgeschoten in haar individualistische oriëntatie; dat blijkt onder andere uit het vele geweld in het uitgaanscircuit. 3. Vooral jongeren hebben behoefte aan meer duidelijkheid en structuur. Daarom is het goed dat de overheid de naleving van regels scherper gaat controleren. Hoofdstuk 6 Zelfmanagement Mensen behoren de regie te voeren over hun eigen leven, ook als zij in de gezondheidszorg terechtkomen, is de nieuwe opvatting. Wat vind je van deze opvatting? Zijn mensen in het algemeen goed in staat de regie te voeren over hun eigen leven? Zijn er wellicht bepaalde groepen mensen die daartoe goed in staat zijn en andere groepen die dat minder goed kunnen? Hoe zou je deze groepen kunnen omschrijven? Hebben de mogelijkheden die 4

5 mensen hebben voor een goed zelfmanagement te maken met hun maatschappelijke positie en maatschappelijke omstandigheden? Keuzes die mensen maken, kunnen tegenovergesteld zijn aan de keuzes die jij als verpleegkundige zou maken. Zijn er voorbeelden te bedenken van dit dilemma waarin je dat problematisch vindt? Motiveer je antwoord. In 2015 was er veel commotie over bezuinigingen in de zorg. Veel mensen zijn bang dat er onvoldoende thuiszorg beschikbaar is. Bespreek met elkaar de volgende stelling. Verpleegkundigen weten wat goed zelfmanagement is. Ook hebben zij inzicht in de voorwaarden waaraan moet worden voldaan om goed zelfmanagement mogelijk te maken. Vanuit deze deskundigheid moeten verpleegkundigen veel luider stelling nemen in het maatschappelijke debat over de thuiszorg. Hoofdstuk 7 Mantelzorg Geef commentaar op de volgende stelling. Zonder structurele veranderingen leidt het stimuleren van mantelzorg ertoe dat vrouwen worden teruggedrongen in hun oude, zorgende rol. Wat wordt hier bedoeld met structurele veranderingen? Mantelzorg is vaak belastend voor mantelzorgers. Welke maatregelen zouden die belasting kunnen verminderen? Tot midden jaren negentig van de vorige eeuw kende Nederland de militaire dienstplicht. Sommigen pleiten voor invoering van een maatschappelijke dienstplicht. Wat vind je van dit idee? Voor welke burgers zou zo n maatschappelijke dienstplicht kunnen gelden? Mantelzorgers en professionele zorgverleners kunnen verschillende opvattingen hebben over wat goede zorg is. Er moet worden onderhandeld. In de intramurale zorg moet worden onderhandeld in de instelling. In de extramurale zorg vindt de onderhandeling thuis plaats. Zou dat verschil maken voor de wijze waarop het onderhandelingsproces verloopt? Motiveer je antwoord. Hoofdstuk 8 Professionele zorg Steeds meer mensen lijken klachten van psychische aard te hebben. Sommigen zeggen dat onze samenleving door de heersende prestatiedruk en gejaagdheid bij steeds meer mensen stress oproept. Anderen zeggen juist dat wij mede door de verzorgingsstaat te veel in de watten zijn gelegd en nergens meer tegen kunnen. Dit laatste leidt tot een trivialisering van het trauma. Welke redenering spreekt je het meeste aan? Motiveer je antwoord. Geef commentaar op de volgende stellingen. 1. Door de grote nadruk op intellectuele prestaties vallen er in onze samenleving veel mensen buiten de boot. 2. De psychiatrie en de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking vervullen nog steeds een sociaal doel. Zij leveren een bijdrage aan het beter functioneren van de samenleving. Tegenwoordig wordt breed de visie gedeeld dat mensen met een verstandelijke beperking moeten meedoen in de samenleving. Zij moeten niet worden buitengesloten. Aan welke voorwaarden moet worden voldaan om dat te laten slagen? Geef commentaar op de volgende stelling. Om een optimale kwaliteit van zorg te garanderen, moet elk ziekenhuis behalve over een medisch en een economisch directeur ook beschikken over een verpleegkundig directeur. Geef commentaar op de volgende stellingen. 1. Veel meer dan in andere velden staat in het verpleeghuis het begrip zorg, de kern van het verpleegkundig beroep, centraal. 2. Verpleegkundigen zouden zich veel meer moeten bemoeien met de verhoging van de kwaliteit van zorg in verpleeghuizen. 5

6 Goffman beschrijft allerlei instellingen als totale instituties. In hoeverre vertonen Nederlandse zorginstellingen kenmerken van totale instituties? Ga op grond van je stage-ervaringen na of de door Goffman genoemde nadelen van verblijf in een instelling aanwezig zijn. Als dat zo is, hoe kun je deze nadelige gevolgen dan voorkomen? Er is een duidelijke roep in de samenleving om strenger te straffen. Het regime moet harder worden en volgens veel mensen moeten er meer gevangenen in één cel. Volgens sommigen worden hierdoor de door Goffman geschetste nadelen van verblijf in instellingen weer groter. Bovendien wordt het voor mensen moeilijker weer terug te keren in de samenleving en wordt de taak van de bewakers zwaarder. Wat vind je van deze opvatting? Hoofdstuk 9 Verplegen als beroep In de verpleging staat naast het begrip zelfmanagement het begrip zorg centraal. Benoem voor- en nadelen van de legitimering van beroepsactiviteiten door middel van het begrip zorg. Verpleegkundigen voelen zich soms meer verbonden met het veld waarin zij werkzaam zijn, dan met het beroep. Hebben de werkzaamheden van verpleegkundigen in de verschillende velden van de gezondheidszorg volgens jou voldoende overeenkomsten om te kunnen spreken van een integraal verpleegkundig beroep? Een alternatief zou kunnen zijn om te professionaliseren per veld. Wat vind je van dit idee? Hoe zou je je vanuit de professionaliseringsgedachte verweren tegen een arts die uitgaat van het verlengde arm -idee? Er komen nieuwe opleidingen als nurse-practitioner en physician assistent, die liggen op het raakvlak van verpleegkunde en geneeskunde. Wat vind je van deze opleidingen in termen van professionalisering van het beroep? Is dat bevorderlijk voor de professionalisering of juist niet? Ook de verpleegkundige beroepsgroep zal op allerlei fronten moeten onderhandelen om zaken voor elkaar te krijgen, variërend van arbeidsvoorwaarden tot arbeidsomstandigheden en zeggenschap over de zorg. Hoe sterk is de positie van de verpleegkundige beroepsgroep in deze onderhandelingen? Bespreek in de onderwijsgroep de volgende stellingen, 1. Professionalisering is vooral te beschouwen als een machtsstreven, verpakt in een hulpverleningsideologie. 2. Professionalisering van het verpleegkundig beroep en bevordering van zelfzorg zijn strijdig met elkaar. 3. Professionalisering betekent strijd en handelen vanuit het conflictmodel en daartoe zijn vooral vrouwelijke verpleegkundigen slecht toegerust. 4. Het is bevorderlijk voor de professionalisering van het verpleegkundig beroep als er meer mannen in de verpleging gaan werken. Hoofdstuk 10 Positie en rol van de verpleegkundige Bedenk een aantal concrete voorbeelden van rolconflicten waarmee je als verpleegkundige te maken kunt krijgen. Ga vervolgens met elkaar na hoe je die rolconflicten kunt oplossen. Hulpverleners maken zich soms schuldig aan ongewenste intimiteiten. Uit onderzoek blijkt dat verpleegkundigen dit relatief weinig doen. Hoe is dit te verklaren? De hulpverleningsideologie ( Ik doe dit voor uw eigen bestwil ) kan ook worden ge- of misbruikt voor andere doeleinden. Ga na of je dat zelf ook weleens hebt gedaan tijdens een stage en wissel voorbeelden uit met medestudenten. In een oude arbeiderswijk merken de wijkverpleegkundigen op het kleuterbureau en bij huisbezoeken dat veel kinderen dezelfde klachten hebben. Het vermoeden bestaat dat die klachten te maken hebben met de vervuiling die wordt veroorzaakt door een fabriek die in 6

7 de wijk staat en waar veel mensen uit de wijk werken. Stel je voor dat je een van de wijkverpleegkundigen bent. Hoe zou je dit probleem aanpakken? Bespreek de volgende stellingen eerst in subgroepjes en daarna klassikaal. 1. Een verpleegkundige behoort een duidelijke maatschappijvisie te hebben. 2. Een verpleegkundige die in zijn of haar maatschappijvisie uitgaat van de ongelijkwaardigheid van mensen (denk bijvoorbeeld aan iemand die homo s of vrouwen minderwaardig vindt), is ongeschikt voor het verpleegkundig beroep en moet daaruit geweerd worden. 3. Dat veel instellingen en werkers in de gezondheidszorg nog steeds een negatief beeld hebben van een hbo-v er komt voor een groot deel voort uit het feit dat de opleiding een kritische houding van studenten vraagt, terwijl het veld aanpassing vraagt. Hoofdstuk 11 Positie en rol van de zorgvrager Een team verpleegkundigen in een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking vergadert over twee bewoners, een man en een vrouw. Zij functioneren beiden op een redelijk hoog niveau. Zij voelen zich aangetrokken tot elkaar. Het team moet een standpunt innemen over relatievorming, beleving van seksualiteit en het krijgen van kinderen. Stel dat je deel uitmaakt van dit team, wat zou je standpunt dan zijn? Betrek hierin wat je hiervoor hebt gelezen over normalisatie en integratie. Geef commentaar op de volgende stelling. Integratie van mensen met een verstandelijke beperking betekent dat zij zich aanpassen aan de regels van de samenleving. Beantwoord in groepjes van drie of vier studenten de volgende vragen en bespreek de resultaten in de onderwijsgroep. 1. Omdat de ziekenrol inhoudt dat je wordt ontheven van je normale dagelijkse rolverplichtingen, kunnen mensen de ziekenrol ge- of misbruiken om allerlei problemen op te lossen. Geef twee eigen voorbeelden van ge- of misbruik van de ziekenrol. Wanneer is er sprake van gebruik en wanneer van misbruik? Wat is het grootste bezwaar van het gebruik van de ziekenrol voor andere doeleinden (een bekend lied uit de jaren tachtig van de vorige eeuw: vanavond heb ik hoofdpijn)? 2. Een recht van de zieke is dat hij of zij niet verantwoordelijk kan worden gesteld voor het ziek zijn. Maak met behulp van een voorbeeld duidelijk waar de eigen verantwoordelijkheid van mensen voor hun gezondheid ligt en waar die verantwoordelijkheid ophoudt. Betrek in je antwoord ook de invloed van structurele factoren op de gezondheid van mensen. 3. Mensen die ziek zijn, hebben recht op verzorging. Betekent dit recht van de zieke dat de verpleegkundige altijd de plicht heeft om te (ver)zorgen of zijn er grenzen aan die plicht? Motiveer je antwoord. 4. Bij het vaststellen van de vraag of iemand recht heeft op de ziekenrol laat de arts zich leiden door wat in een bepaalde periode ziek of gezond wordt genoemd. Geldt ook voor verpleegkundigen dat ze in hun werk uitgaan van wat op dat moment maatschappelijk aanvaard is of is dit niet zo? Motiveer je antwoord. Hoofdstuk 12 Preventie Herken je de in dit hoofdstuk beschreven verschuiving van behandeling naar bestraffing? Wat vind je van deze ontwikkeling? Wat zijn de consequenties voor preventie? In Nederland zijn vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw veel mensen met een verstandelijke beperking terechtgekomen in het speciaal onderwijs en in vaak grote, 7

8 achterafgelegen instellingen. In hoeverre is hier sprake van individualisering en uitstoting? Welke maatregelen worden de laatste jaren genomen om dit tegen te gaan? Wat is de relatie van deze maatregelen met preventie? Wat is jouw standpunt met betrekking tot het inzetten van nudging door de overheid op het terrein van gezondheidsbevordering? Voor verpleegkundigen zijn autonomie en zelfmanagement belangrijke begrippen. Volgens sommige auteurs zijn dit begrippen die vooral bruikbaar zijn bij mensen uit de hogere sociale klassen en uit de middenklasse. Wat zouden zij hiermee bedoelen? Wat vind je van deze opvatting? Er zijn ook auteurs die kritiek hebben op het preventiedenken. Hans Achterhuis is een van hen. Loop de bezwaren tegen preventie na die Achterhuis formuleert en probeer tot een eigen standpunt te komen met betrekking tot deze bezwaren. Is het een taak van de wijkverpleegkundige om actief zorg te dragen voor een goed woonklimaat in de wijk, bijvoorbeeld door zich in te zetten voor goede speelmogelijkheden voor kinderen? Is het een taak van de verpleegkundige om zich op een of andere manier bezig te houden met maatschappelijke problemen die van invloed zijn op zorg? Er zijn kinderen die ernstig worden verwaarloosd en daardoor flinke schade oplopen. Sommigen zeggen dat het bij duidelijke signalen van verwaarlozing mogelijk moet zijn achter de voordeur in te grijpen. Wat vind je van deze opvatting? Hoofdstuk 13 Verplegen en sociale ongelijkheid Volgens Robeyns is slagen in het leven (bijvoorbeeld een goede baan hebben) voor een belangrijk deel een kwestie van geluk. Wat vind je van deze opvatting? Zevenbergen beschrijft in haar boek Zwakzinnigheid in andere culturen (1985) vier verschillende houdingen ten opzichte van mensen met een verstandelijke beperking. De houding die in een samenleving bestaat ten opzichte van mensen met een verstandelijke beperking, heeft over het algemeen te maken met de bestaande maatschappelijke omstandigheden. Welke van de hier beschreven houdingen is op Nederland van toepassing? Motiveer je antwoord. Sommigen stellen voor om alle kinderen van vier jaar te testen op hun verstandelijke vermogens. Zo is het mogelijk in een vroeg stadium maatregelen te treffen als een kind laag scoort. Wat vind je van dit voorstel? Geef commentaar op de volgende stelling. De verpleegkundige ideologie, waarin zelfmanagement, autonomie, eigen verantwoordelijkheid en mondigheid van de zorgvrager belangrijke elementen zijn, is geen goed uitgangspunt voor de verpleging van veel allochtonen. Sommigen trekken uit de verbanden tussen sociale ongelijkheid en ziekte de conclusie dat verpleegkundigen zich ook met die sociale ongelijkheid moeten bezighouden en een standpunt daarover moeten innemen. Wat vind je van deze opvatting? Ga op grond van je stage-ervaringen na of je onderscheid maakt tussen patiënten, met andere woorden: of bepaalde patiënten populair zijn en anderen niet of minder. Bespreek ieders ervaringen in de onderwijsgroep en kijk of er misschien bepaalde patronen te ontdekken zijn. Ga vervolgens met elkaar na hoe iedereen hiermee omgaat. Uit een onderzoek van Schadee en Pool uit 1981 kwam naar voren dat verpleegkundigen liever op een mannenafdeling werkten dan op een vrouwenafdeling. Merk je verschil in het verplegen van mannen of vrouwen? Heb je voorkeur voor een van beide categorieën? Zo ja, waarom? Bespreek met elkaar de volgende situatie en bepaal je standpunt. Een stagiaire van een verpleegkundige opleiding maakt in de koffiekamer regelmatig zeer racistische opmerkingen. Haar begeleider hoort dat en zegt op een gegeven moment tegen 8

9 haar dat zij een onvoldoende krijgt voor de stage, omdat een verpleegkundige geen racistische opvattingen mag hebben. Bespreek met elkaar de volgende situatie en bepaal je standpunt. Een mannelijke patiënt kan niet met zijn handen van de vrouwelijke verpleegkundigen afblijven. Na een aantal waarschuwingen verandert de man zijn gedrag niet. Uiteindelijk zegt het verpleegkundig team unaniem dat men die man niet langer wil verzorgen. Wat vind je van de opstelling van het team? Verspeelt een patiënt op een gegeven moment het recht op zorg of hebben verpleegkundigen altijd de plicht om te zorgen? Stel dat een instelling een zwarte lijst maakt van patiënten die zich regelmatig misdragen. Vind je dat een instelling dat mag doen (hierbij gaat het niet om de juridische aspecten, maar om je eigen opvattingen)? Hoofdstuk 14 Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving De meningen over hoe het verder moet met de verzorgingsstaat zijn verdeeld. Sommigen zijn van mening dat het terecht is dat het mes in allerlei voorzieningen wordt gezet en dat er een veel groter beroep wordt gedaan op de eigen verantwoordelijkheid. Anderen daarentegen vrezen voor Amerikaanse toestanden waarin de zwakkeren in de samenleving aan hun lot worden overgelaten. Welk standpunt spreekt je het meest aan? Motiveer je antwoord. Een groter appel op de eigen verantwoordelijkheid van burgers heeft voor- en nadelen. Inventariseer en bespreek deze in de onderwijsgroep. Bespreek vervolgens hoe eventuele nadelen aangepakt kunnen worden. Hoofdstuk 15 De rol van de gezondheidszorg in de samenleving Bespreek met elkaar de volgende stelling. De medicalisering van de samenleving heeft uiteindelijk meer voordelen dan nadelen. Critici van de medicalisering van de samenleving pleiten voor demedicalisering. Zij stellen dat veel dingen die mensen meemaken bij het leven horen en niet moeten worden voorzien van medische etiketten. Anderen wijzen op het gevaar dat demedicalisering ertoe kan leiden dat zaken ten onrechte worden afgewenteld op de eigen verantwoordelijkheid waardoor mensen geen adequate hulp krijgen. Welke opvatting spreekt je het meeste aan? Motiveer je antwoord. Geef commentaar op de volgende stelling. Verpleegkundigen moeten uiterst terughoudend zijn met het afleggen van preventieve huisbezoeken. De mondige burgers van tegenwoordig zijn heel goed in staat zelf aan de bel te trekken als er problemen dreigen. Marktwerking in de gezondheidszorg kent voor- en nadelen en daarmee ook voor- en tegenstanders. Het standpunt dat men inneemt, heeft vaak te maken met de positie die men bekleedt: patiënt, arts, verpleegkundige, manager, overheid, verzekeringsmaatschappij enzovoort. 1. Inventariseer de voor- en nadelen van marktwerking in de gezondheidszorg en betrek daarbij de verschillende partijen die een belangrijke rol spelen in de gezondheidszorg. 2. Weeg de voor- en nadelen af en ga na of je voor of tegen marktwerking in de gezondheidszorg bent. 3. Vind je marktwerking een uitdaging of een bedreiging voor het verpleegkundig beroep? Motiveer je antwoord. Geef commentaar op de volgende stelling. Het is een illusie te menen dat de verpleegkundige zorg volledig kan worden beschreven in toetsbare criteria. 9

10 In ziekenhuizen worden fouten gemaakt. In toenemende mate vragen mensen in geval van fouten smartengeld. Wat vind je van deze ontwikkeling die een voorbeeld is van de juridisering van de samenleving? Hoofdstuk 16 Kwaliteit van zorg De volgende stellingen worden in de onderwijsgroep besproken. De student bereidt zich daarop voor door bij voorkeur in groepjes vóór de lessen tot een eigen standpuntbepaling te komen. Het is prima dat de overheid terugtreedt en meer aan de markt overlaat. Concurrentie vergroot immers de kwaliteit van zorg. Consumenten in de gezondheidszorg betalen een hoop geld en hebben daarom recht op goede kwaliteit van zorg. Om kwaliteit van zorg te beoordelen, zijn professionele normen alleen niet voldoende; de opvattingen van de afnemers daarover zijn heel belangrijk, want burgers zijn tegenwoordig mondig genoeg om te kunnen beoordelen wat goede kwaliteit van zorg is. Patiëntenverenigingen moeten een belangrijke stem krijgen bij de toetsing van de kwaliteit van zorg. In de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking zouden ouderverenigingen die rol op zich kunnen nemen. Kwaliteit is medeafhankelijk van allerlei voorwaarden, bijvoorbeeld geld; verpleegkundigen doen er goed aan hun kwaliteitsnormen te verlagen wanneer de voorwaarden op macro- en mesoniveau niet vervuld zijn om optimale kwaliteit te leveren. Kwaliteit is een relatief begrip. Absolute kwaliteitseisen zijn dan ook niet te formuleren. Protocollen verhogen niet zozeer de kwaliteit van zorg, maar leiden vooral tot routinisering en standaardisering. Het gevaar is dat wordt vergeten dat de consument vooral een individu is met eigen wensen en kenmerken, die moeilijk in standaarden te vangen zijn. Professionalisering van het verpleegkundig beroep is een onmisbare voorwaarde om kwaliteit van zorg te kunnen leveren. Elke student neemt een recent artikel uit een krant, weekblad of vakblad dat iets zegt over kwaliteit van zorg, mee naar de les. Bedenk waarom je juist dat artikel hebt gekozen en wat je daarin in positieve of negatieve zin aanspreekt. Tijdens de les verantwoordt iedere student de gemaakte keuze. 10