nhoud Maatschappelijke problemen als collectieve kwaden Sociaal-wetenschappelijk onderzoek in macro-micro- macroperspectief

Transcriptie

1 I nhoud 1 Maatschappelijke problemen als collectieve kwaden De problematische samenleving Wanneer wordt een probleem een maatschappelijk probleem? Sociale normen als collectief goed Publieke goederen en collectief goede toestanden Een eenvoudig maatschappijmodel Een selectie van maatschappelijke problemen Maatschappelijke problemen als collectieve kwaden Maatschappelijke problemen als perverse effecten 29 2 Sociaal-wetenschappelijk onderzoek in macro-micromacroperspectief Maatschappelijke problemen en de sociale wetenschappen Sociaal-wetenschappelijke verklaringen Methodologisch individualisme en doelgericht handelen Het probleem van de aggregatie: de samenvoeging van vele individuele handelingen kan leiden tot verrassende uitkomsten Macro-micro-macroverklaringen met behulp van sociale mechanismen Gezagsstructuren als een micromodel: principal-agentcliëntrelaties Collectieve goederen/goede toestanden en collectieve kwaden Sociaal kapitaal: samenwerking als collectief goed Samenwerking en groepssolidariteit moet worden afgedwongen 60 3 Bevolkingsproblemen: sterke groei terwijl de fertiliteit daalt Bevolkingsproblemen in meervoud Dalende sterftecijfers Dalende fertiliteit Verklaringen van het fertiliteitsniveau Bevolkingspiramides Bevolkingsdaling en vergrijzing 75

2 8 Maatschappelijke problemen 4 Staatsinterventie als oplossing en als probleem Inleiding: grenzen aan toenemende interventie Staat en natie Interventiestaat en kapitalisme Een overzicht van de toenemende staatsinterventie Verklaringen voor staatsinterventie Staatsinterventie als probleem van collectief handelen Groei en beperkingen van de bureaucratie Is er een algemeen belang en streven overheden dat na? Toenemende verscheidenheid: sterke, zwakke en mislukte staten Conclusie 99 5 Verzorgingsstaten Sociale zekerheid onder druk: stijgende kosten en perverse prikkels Bijzondere vorm van staatsinterventie: de verzorgingsstaat De verzorgingsstaat als management van sociale risico s Typen verzorgingsstaten Hoe effectief zijn de verzorgingsstaten? De microwereld van prikkels Grenzen aan de verzorgingsstaat Hoe hoog mogen overheidsuitgaven worden? De pensioenproblematiek in de toekomst Armoede en sociale ongelijkheid als belemmering van collectief handelen Toenemende ongelijkheid in de wereld in de laatste decennia van de twintigste eeuw Theorieën en verklaringen voor onderontwikkeling en armoede Welvaart en welzijn: de samenhang Toenemende welvaart en toenemende nivellering Armoede en ongelijkheid in rijke landen, met name in de Verenigde Staten Sociaal-economische ongelijkheid als belemmering voor collectief handelen 147

3 Inhoud 9 7 Criminaliteit Inleiding Beschrijving: misdaadstatistieken en trends Trends in Nederland Internationale gegevens Georganiseerde misdaad Verklaringen Algemeen verklaringsschema: macro-micromacroverklaringen Waarom is er vermogenscriminaliteit? De bindingstheorie van Hirschi Onder welke omstandigheden komt georganiseerde misdaad op? Sociale positie en criminaliteit Wat kunnen we ertegen doen? De legalisering van drugs als oplossing van drugscriminaliteit Slachtoffers van criminaliteit en onbedoelde gevolgen van overheidsingrijpen Stand van zaken en vooruitzichten Fraude en corruptie als misbruik van vertrouwen Corruptie als maatschappelijk verschijnsel Definities van corruptie en criteria voor het vasstellen ervan Corruptie en cultureel relativisme Vormen van corruptie Hoe kunnen sociale wetenschappers corruptie bestuderen? Sociaal-culturele verklaring van corruptie Macro-micro-macroverklaring van corruptie: het principal-agentcliëntmodel en het dilemma van de gevangenen Fraude op micro- en macroniveau Klokkenluiders en verklikkers Hoe schadelijk zijn fraude en corruptie? Bestrijding van fraude en corruptie 217

4 10 Maatschappelijke problemen 9 Sekseverschillen en ongelijke kansen: discriminatie en dominantie Inleiding Korte historische schets van sekseongelijkheid Emancipatie in de twintigste eeuw en verklaringen voor veranderingen Sekse als criterium voor ongelijkheid en opvattingen over sekseongelijkheid Discriminatie in de publieke en marktsfeer en dominantie in de privé-sfeer Verschillen tussen vrouwen en mannen: discriminatie en mechanismen ter verklaring Verschillen tussen echtgenote en echtgenoot: dominantie en mechanismen ter verklaring Onbedoelde gevolgen van toenemende arbeidsmarktparticipatie van vrouwen Conclusie Geloof als probleem? Over secularisten, gelovigen, fundamentalisten en extremisten Inleiding Sociaal-wetenschappelijke verklaringen Theorieën over secularisering Fundamentalisme Religieuze herleving (1): christelijke kerken tussen secularisering en fundamentalisme Religieuze herleving (2): judaïsme en joodse fundamentalisten Religieuze herleving (3): islam, islamisering en islamisme Familierecht en vrouwenonderdrukking in verschillende religies Conclusie: geloof als probleem Migratie en de dilemma s van de multi-etnische samenleving De multi-etnische samenleving als probleem Migratie als internationaal verschijnsel Integratie van migranten in westerse natiestaten Multiculturalisme en de liberale rechtstaat Toestroom van migranten in de Verenigde Staten Moslims in Europa Solidariteit onder migrantengroepen Langdurige en zelfs toenemende segregatie 329

5 Inhoud Wordt de natiestaat ondermijnd door transnationale migratie? Groepsvorming op etnische en religieuze basis: identiteitskenmerken als signalen voor overeenkomsten tussen de leden en verschillen met de omgeving Voor- en nadelen van etnische verscheidenheid Milieuproblematiek Perverse prikkels, collectief handelen en risicomanagement De milieuproblematiek aan de orde gesteld Gemeenschappelijke hulpbronnen (common-pool resources) Collectieve goederen en sociale dilemma s Eigendoms- en beheersvormen van cpr s Beheer van watervoorraden Visbestanden en overbevissing Risico-inschatting Maatschappelijke problemen in macro-micromacroperspectief Problemen van collectief handelen Positieve en negatieve uitkomsten van collectief handelen De steeds probematischer wordende controle Een bestuursstructuur gericht op maatschappelijke problemen Nieuwe uitdagingen: wereldwijde collectieve kwaden 377 Appendix Het dilemma van de gevangenen en het probleem van collectief handelen 380 Literatuur 389 Trefwoordenregister 409 Over de auteurs 411