De Zuidelijke Randstad in 2040: een wendbare en krachtige regio Rijksvoorzet voor een gezamenlijk handelingsperspectief

Transcriptie

1 De Zuidelijke Randstad in 2040: een wendbare en krachtige regio Rijksvoorzet voor een gezamenlijk handelingsperspectief Definitieve versie, Den Haag, 19 juni 2013 Ministerie van Infrastructuur en Milieu Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Ministerie van Economische Zaken (BIJLAGE) Z-2M3-Q4577

2 INLEIDING De Zuidelijke Randstad is van groot belang voor de internationale concurrentiekracht van Nederland. Het is een stedelijk gebied met meer dan 3,5 miljoen inwoners, drie universiteiten en drie sterke economische pijlers: de Rotterdamse haven, de aanwezige greenports en Den Haag als Internationale Stad van Vrede en Recht. Ook concentreert en clustert zich in deze regio een uniek aantal (top)sectoren: logistiek, chemie, water, energie, creatieve industrie (diensten en cultuur), tuinbouw en uitgangsmaterialen, life sciences & health, hightech systemen en materialen, agro & food 1. De Zuidelijke Randstad heeft binnen Europa de grootste landbouwexport, een top 10 positie in logistiek en een sterke concentratie van de Nederlandse export in chemie, materialen, energie en hightech (o.a. ruimtevaart) 2. In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) heeft het Rijk de ambitie neergelegd om voor een aantal regio's van nationale betekenis een excellent vestigingsklimaat te realiseren. In deze notitie werkt het Rijk deze ambitie voor de Zuidelijke Randstad gebiedsspecifiek uit, opdat de Zuidelijke Randstad op Europese en Mondiale schaal concurrerend, leefbaar en veilig blijft. Het geformuleerde handelingsperspectief is een voorzet van het Rijk om te komen tot een gezamenlijk handelingsperspectief van Rijk en regio. ANALYS E - TOEKOMS T EN HUIDIGE SITUATIE Het uitwerken van de ambitie uit de SVIR in een gebiedspecifiek handelingsperspectief voor de Zuidelijke Randstad vraagt om het inzichtelijk maken van de mogelijke (ruimtelijke) keuzes waarvoor het Rijk staat bij het formuleren van dat handelingsperspectief. Die keuzes worden inzichtelijk gemaakt door de uitkomsten van een rijksinterne scenariostudie naar de toekomst van de Zuidelijke Randstad, de huidige krachten en zwaktes van Zuid-Holland en de ambitie van een excellent vestigingsklimaat uit de SVIR met elkaar te matchen (zie onderstaand schema). Structuurvisie Infrastructuuren Ruimte Ambitie Scenariostudie 2040 Kansen & bedreigingen Match leidt tot keuzes Onderzoeken huidige situatie Zuid-Holland -n. Sterktes en zwaktes 'r Rijksvoorzet voor een handelingsperspectief Ambitie Structuurvisie Infrastructuuren Ruimte De Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) kent de centrale ambitie om Nederland concurrerend, bereikbaar, leefbaar en veilig te houden. Deze centrale ambitie is uitgewerkt in drie doelen op de middellange termijn (2028), te weten: Het vergroten van de concurrentiekracht van Nederland door het versterken van de ruimtelijkeconomische structuur van Nederland; Het verbeteren en ruimtelijk zekerstellen van de bereikbaarheid waarbij de gebruiker voorop staat; Het waarborgen van een leefbare en veilige omgeving waarin unieke natuurlijke en cultuurhistorische waarden behouden zijn. Deze drie doelen zijn voor het Rijk leidend bij het formuleren van een handelingsperspectief. Meer specifiek heeft het Rijk in de SVIR de ambitie geformuleerd dat in 2040 Nederland tot de top 10 van meest concurrerende economieën van de wereld behoort met een kwalitatief hoogwaardig vestigingsklimaat voor bedrijven en kenniswerkers door een goede ruimtelijk-economische structuur. Om deze ambitie te realiseren is een aantal regio's van nationale betekenis geselecteerd, waaronder de Zuidelijke Randstad. In deze regio's wil 2 Planburea u voor d e Leefomgeving, D e ratio van ruimtelijk-economisch topsectorenbeleid, De n Haa g Planburea u voord e leefomgeving, D e internationale concurrentiepositie van topsectoren, De n Haa g

3 het Rijk een excellent vestigingsklimaat realiseren. Dat excellente vestigingsklimaat is in de SVIR gedefinieerd als het bieden van een kwalitatief hoogwaardige en veilige leefomgeving met ruimte voorwerken, wonen, verplaatsen en toegankelijk groen alsook het ruimtelijk faciliteren van economische sectoren, innovatie, recreatie en andere voorzieningen. Het inzichtelijk maken van de keuzes om tot een handelingsperspectief te komen vraagt daarmee om het matchen van de uitkomsten van de scenariostudie en de krachten en zwaktes van Zuid- Holland met deze definitie. Uitkomsten scenariostudie - kansen en bedreigingen richting 2040 Hoe de Zuidelijke Randstad er in 2040 uit ziet, is afhankelijk van trends en ontwikkelingen. In een scenariostudie 3 zijn op basis van trends en ontwikkelingen die de Zuidelijke Randstad raken de hoeken van het speelveld bepaald. Op basis van die hoekpunten zijn vier scenario's gemaakt. Door de verschillen en overeenkomsten tussen de scenario's te benoemen zijn de kansen en bedreigingen voor de lange termijn in kaart worden gebracht. Uit de scenariostudie komt naar voren dat de toekomstige Zuidelijke Randstad sterk afhankelijk is van hoe de economische sectoren als gevolg van de ontwikkeling van de wereldhandel en globalisering ontwikkelen en/of specialiseren. De ontwikkeling van de andere functies (verstedelijking, mobiliteit, duurzaamheid, kennis, water, groen en natuur) anticipeert daarop. Het is op dit moment nog onbekend wat in 2040 de economische (top)sectoren in de Zuidelijke Randstad zijn. Wel is aannemelijk dat deze voortkomen uit doorontwikkeling en cross overs van de huidige (top)sectoren logistiek, hightech, water, tuinbouw en uitgangsmaterialen, agro & food, energie, life science & health, hoofdkantoren en Vrede en Recht. Deze concentreren zich in een aantal regio's: Groot-Rijnmond en Drechtsteden (logistiek, energie, hightech en water), Delft en Westland (tuinbouw en uitgangsmaterialen, agro & food en energie), de agglomeratie Leiden en Bollenstreek (life science & health en tuinbouw en uitgangsmaterialen) en Den Haag (hoofdkantoren, Vrede en Recht). De ontwikkeling van de Rotterdamse haven is sterk afhankelijk van de groei van de wereldhandel en het vermogen van de haven om meer toegevoegde waarde te leveren. Hoe groter beide, hoe meer goederenstromen en hoe meer potentie voor het uitbreiden en verbreden van de logistieke activiteiten. Uit de scenariostudies blijkt verder dat ook bij geen of beperkte groei, de Rotterdamse haven een belangrijke speler in Europa blijft. Bij een sterke groei zal de Rotterdamse haven zich uitbreiden naar een Zuidwestelijk havennetwerk (inclusief Dordrecht, Moerdijk, Vlissingen, Terneuzen, Antwerpen). Bij beperkte of geen groei optimaliseert de Rotterdamse haven zich in het bestaande havengebied, Dordrecht en Moerdijk. Afhankelijk van hoe groot het Zuidwestelijk havennetwerk wordt, ontstaat er een logistiek systeem met een of meerdere achterlandbundels naar het oosten en zuiden met distributiecentra. Bij grote periodes van droogte is bevaarbaarheid van de Waal als achterlandverbinding een aandachtspunt. De greenports (Westland, Oostland, Duin- en Bollenstreek en Boskoop) houden positie in regie, handel en distributie. Het creëren van toegevoegde waarde staat daarbij centraal. Wel staan de productielocaties onder druk. Specifiek in het Oostland lijkt het productieareaal door verdergaande globalisering, het afzakken van de logistieke functie naar het zuiden en door druk van andere functies op de lange termijn te verdwijnen. Op de lange termijn integreert het logistieke netwerk van het Westland met dat van de Rotterdamse haven. Ondanks dat de ketenregie en productie een sterke verankering hebben in de Duin- en Bollenstreek alsook in Boskoop, komen deze onder druk te staan door stevige economische groei en het afnemende aanbod aan zoet water of verzilting. Hierdoor kan de markt besluiten om een deel van de productie te verplaatsen. Urbanisatie in de Zuidelijke Randstad zet door, mede door immigratie en de trek naar de Randstad. Hierdoor kunnen de effecten van vergrijzing en ontgroening verzacht worden en kan de disbalans op de arbeidsmarkt verminderen. Onduidelijk is hoe de kwantitatieve verstedelijkingsopgave zich manifesteert: binnen een metropool Rotterdam - Den Haag, in de steden langs twee assen (Den Haag - Amsterdam en Rotterdam - Drechtsteden) of in de twee individuele steden (Den Haag en Rotterdam). De overige gebieden in de Zuidelijke Randstad krijgen te maken met stagnatie of zelfs krimp. Tegelijkertijd verandert door onder andere vergrijzing en de toename van het aantal eenpersoonshuishoudens, de kwalitatieve vraag naar woonmilieus. Hierdoor is er in de hele Zuidelijke Randstad sprake van een kwalitatieve verstedelijkingsopgave die vraagt om vraaggestuurd bouwen. Ministerie va n Infrastructuur e n Milieu, Trend- en scenarioanalyse Zuidvleugel, De n Haa g

4 De ontwikkeling van de verstedelijking en het daily urban system van inwoners en bedrijven is bepalend voor de wijze waarop het mobiliteitssysteem groeit. Bij sterke stedelijke groei, groeit het openbaar vervoer- en fietssysteem voor verplaatsing binnen het verstedelijkte gebied. In alle gevallen ontstaan er goede verbindingen (weg, spoor, water en lucht) vanuit een of meerdere verstedelijkte gebieden naar andere economisch relevante regio's in binnen- en buitenland. De Zuidelijke Randstad ontwikkelt zich naar een (meer of minder) duurzame economie om mondiaal concurrerend te blijven. Hierbij gaat het vooral om het sluiten van ketens (circulaire economie) en de omschakeling naar niet-fossiele brandstoffen om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verkleinen. Bij het verminderen van die afhankelijkheid ontstaat in een deel van de Rotterdamse haven duurzame energieopwekking en biobased chemie. In alle gevallen neemt de vraag naar zoet water toe terwijl het aanbod afneemt. Tegelijkertijd stijgen de zeespiegel en de rivierafvoeren, neemt de waterkwaliteit af en neemt hittestress toe. Door minder aanbod van zoet water dreigt er ook meer verzilting en sterkere inklinking te ontstaan. Dit terwijl ook andere functies de natuur(ontwikkeling) onder druk zetten. Ditzelfde geldt voor de ontwikkeling van landschap en groen in de stad. Een goede, internationaal erkende en samenwerkende publieke en private kennisinfrastructuur is een stimulator van innovatie binnen de aanwezige economische sectoren. Indien op mondiale, nationale en regionale schaal kennisontwikkeling plaats vindt en de aanwezige kennis gekoppeld wordt aan de aanwezige sectoren en bedrijven in regionale 'proeftuinen' (valorisatie), groeit het innovatieve vermogen van de sectoren in de Zuidelijke Randstad. Uit de scenariostudie kan geconcludeerd worden dat de toekomst een stevige bandbreedte kent die vraagt om het wendbaar inspelen op mogelijke veranderingen. Door het stimuleren van de doorontwikkeling van bestaande economische (top)sectoren, het vergroten en inzetten van de aanwezige kennisclusters (valorisatie), vraaggestuurd bouwen en het stimuleren van een circulaire economie, ontstaat er een veerkrachtige Zuidelijke Randstad. Huidige krachten en zwaktes van Zuid-Holland In een recente studie van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) 1, 2 is inzichtelijk gemaakt hoe het op dit moment met de relevante vestigingsplaatsfactoren gesteld is in Zuid-Holland in vergelijking met concurrerende regio's. Net als Noord-Holland blijft ook Zuid-Holland achter bij haar Europese concurrenten op de factoren agglomeratiekracht en private kennisinfrastructuur. Daarnaast is de regio wat minder goed ontsloten via de lucht en kent zij niet zo'n sterke concentratie in de financiële dienstensector. Verder blijkt dat het vooral goed gesteld is met de aanwezigheid van publieke kennis in Zuid-Holland en het exportaandeel van de landbouwsector. Door de trek naar de stad is de meeste economische bedrijvigheid geconcentreerd in kleine geografische gebieden met een hoge massa en dichtheid van mensen en bedrijven. De (economische) voordelen die dit oplevert, heten 'agglomeratievoordelen' 4. Aangezien in Zuid-Holland de massa en dichtheid van mensen en bedrijven laag is in vergelijking met Europese concurrenten mist zij agglomeratiekracht. Daardoor profiteren bedrijven niet optimaal van eikaars nabijheid, worden vraag en aanbod van de arbeidsmarkt niet optimaal in balans gebracht en ontbreekt gespecialiseerde kennis. Daarmee vindt innovatie slechts op kleine schaal plaats en is er sprake van beperkte kennisspillovers 1. Voor het vergroten van de agglomeratiekracht is het daarmee logisch om primair in te zetten op het vergroten van de massa en dichtheid. Echter, hier valt maar beperkt op te sturen, zeker in een situatie van economische en demografische krimp of stagnatie en als wordt uitgegaan van de vraag. Als alternatief voor het vergroten van massa en dichtheid, stelt het PB L voor om in te zetten op: 1. Het versterken van clusters van (top)sectoren met een groot volume aan banen en een sterke specialisatie door het vergroten van niet alleen de formele maar ook de informele, toevallige en onbedoelde interacties tussen bedrijven, burgers en kennisinstellingen. Hierbij is face-to-face contact belangrijk; 2. Het verbeteren van de connectiviteit en de netwerken met andere regio's. Door interactie met krachtige sectoren, bedrijven en kennis in andere regio's, kunnen sectoren in Zuid-Holland zelf ook innoveren en groeien ('borrowed size'). Hoewel de connectiviteit over de weg in vergelijking met de meeste Europese concurrenten redelijk is, wijst de Nationale Markt- en Capaciteitsanalyse (NMCA) 5 uit dat in 2020 en 2030 nog een aantal bereikbaarheidsknelpunten op de weg zijn te verwachten, ook in een laag groeiscenario; 4 5 Centraa l Planbureau, Agglomeration economies in the Netherlands.Den Haa g Ministeri e va n Infrastructuur e n Milieu, De n Haag,

5 3. Het verbeteren van de private kennisinfrastructuur (patenten en private R&D-investeringen) in Zuid-Holland. Daarbij moet in Zuid-Holland de krachtige publieke kennisinfrastructuur behouden blijven en de samenwerking verbeteren. Het vergroten van de agglomeratiekracht kan niet zonder goede samenwerking van betrokken partijen, het werken vanuit een gezamenlijk belang en het maken van keuzes. Dit wordt vaak als zwakte van de Zuidelijke Randstad gezien. Zo constateert ook het bedrijfsleven dat voor het vergroten van de economische slagkracht en het benutten van het innovatieve vermogen, de samenwerking tussen gemeenten onderling èn tussen (individuele) gemeenten en provincie in Zuid-Holland verbeterd moet worden. De match tussen SVIR, scenariostudie en onderzoeken - de voorliggende keuzes Een ambitie voor een excellent vestigingsklimaat betekent het bieden van een kwalitatief hoogwaardige en veilige leefomgeving met ruimte voor werken, wonen, verplaatsen en toegankelijk groen alsook het ruimtelijk faciliteren van economische sectoren, innovatie, recreatie en andere voorzieningen. Door deze ambitie te matchen met de uitkomsten van de scenariostudie en de huidige sterktes en zwaktes, ontstaat inzicht in de keuzes voor een handelingsperspectief voor de Zuidelijke Randstad. De scenariostudie laat zien dat er nog veel onzekerheden zijn die vragen om adaptief beleid met ambities in plaats van een ingekaderd eindbeeld. Deze onzekerheden zitten vooral in de ontwikkeling van de economische clusters en de verstedelijkingsrichting. Dit betekent echter niet dat er geen keuzes gemaakt moeten worden. De scenariostudie laat juist zien dat een veerkrachtige Zuidelijke Randstad kan worden bereikt door het stimuleren van doorontwikkeling van bestaande economische (top)sectoren, het vergroten en inzetten van de aanwezige kennisclusters (valorisatie), vraaggestuurd bouwen en het stimuleren van circulaire economie. Daarbij blijkt uit een analyse van de huidige sterktes en zwaktes dat het gebrek aan agglomeratiekracht een aandachtspunt is. Het verbeteren van de agglomeratiekracht vraagt vooral om het vergroten van de massa en dichtheid. Echter, hier valt maar beperkt op te sturen, zeker in een situatie van economische en demografische krimp of stagnatie en als wordt uitgegaan van de vraag. Toch kan met ruimtelijke keuzes die de clusters van (top)sectoren versterken, de connectiviteit met andere regio's ('borrowed size') verbetert, de publieke kennisinfrastructuur behoudt en de private kennisinfrastructuur verbetert, de agglomeratiekracht worden vergroot. Een aandachtspunt bij het formuleren van een handelingsperspectief is de ontwikkeling en slagkracht van de bestuurlijke organisatie. Hoe de bestuurlijke grenzen lopen in 2040 is nu nog onduidelijk. Duidelijk is wel dat het niet de huidige grenzen zijn. Bij het formuleren van een handelingsperspectief moet daarom worden uitgaan van inhoudelijke relaties en schaal, juist ook om de slagkracht te vergroten. Dit sluit aan op het voornemen van het kabinet om te komen tot opschaling naar grotere gemeenten en op de lange termijn vijf landsdelen. Om niet vooruit te lopen op een mogelijke bestuurlijke indeling maar wel recht te doen aan de inhoudelijke samenhang, ligt het voor de hand om in het handelingsperspectief te spreken over de Zuidelijke Randstad. De Zuidelijke Randstad is daarmee groter dan de Provincie Zuid-Holland. Samenvattend vraagt het realiseren van een excellent vestigingsklimaat in de Zuidelijke Randstad om ruimtelijke keuzes die het mogelijk maken om wendbaar in te spelen op mogelijke ontwikkelingen en die de agglomeratiekracht versterken. 5

6 Minuien* ;jn Jnfr-istriiCUiur M*l«.'u Voorzet Handeling sper spec tiet Zuidvleuqel 2040 creatieve an maraé M topmcior Hf Brvnporl fiign rectv toomte* on opntidv» topmctor Stedelijke AgotornerMie «4 Complex ven memport en greenpori V f ït e cje11 ki ng Connectiviteit mei andere regio s MH W H l n LogiMeke acmeriandgebteden GroerVWauwa T en spoor OV systeem 6

7 EEN HANDELINGSPERSPECTIEF VOOR DE ZUIDELIJKE RANDSTAD Bij het formuleren van een handelingsperspectief voor de Zuidelijke Randstad maakt het Rijk keuzes die bijdragen aan de doorontwikkeling van bestaande economische (top)sectoren, valorisatie, vraaggestuurd bouwen, circulaire economie, connectiviteit met andere regio's ('borrowed size'), behoud van de publieke kennisinfrastructuur en verbetering van de private kennisinfrastructuur. Als centrale ambitie in het handelingsperspectief stelt het Rijk dat in 2040 de Zuidelijke Randstad een internationaal concurrerende stedelijke agglomeratie kent, die veerkrachtig is, optimaal profiteert van de agglomeratievoordelen en intensief samenwerkt met een nieuw te vormen landsdeel Zuidwest 6. Op die manier levert de Zuidelijke Randstad een stevige bijdrage aan de nationale ambitie dat in 2040 Nederland tot de top 10 van meest concurrerende economieën van de wereld behoort. De (stedelijke) agglomeratie bestaat uit de steden Leiden, Den Haag, Delft, Rotterdam en Dordrecht inclusief het Westland, de Rotterdamse haven en Midden Delfland. De redenen hiervoor zijn de volgende: De agglomeratie Leiden - Den Haag - Delft - Rotterdam - Dordrecht kent meerdere concentraties en clusters van (top)sectoren, twee grote en drie middelgrote steden waardoor er een grote potentie ligt voor het creëren van interactie en meer economische dynamiek; In dit gebied is nu al de meeste massa en dichtheid aanwezig. Door urbanisatie en de trek naar de Randstad zal de kwantitatieve vraag naar woningen zich met name op deze as profileren; Zowel de agglomeratie Leiden - Den Haag - Delft - Rotterdam - Dordrecht als de omliggende regio's (Noordelijke Randstad, Brainport) profiteren door het verder benutten van eikaars aanwezige kennis en functies (zoals Schiphol, de haven van Rotterdam, watertechnologie, chemie, logistiek, creatieve industrie, ICT, Brainport). In deze centrale ambitie werken stedelijke agglomeratie en landsdeel intensief samen. In die samenwerking richt de stedelijke agglomeratie zich op het creëren van interactie en economische dynamiek, een internationale uitstraling, diverse woonmilieus en een fijnmazig infrastructuurnetwerk. Het landsdeel stuurt op (grensoverschrijdende) structuren met ruimtelijke ordening, een vitaal landelijk gebied, landschap, natuur, water en doorgaande infrastructuurverbindingen. De centrale ambitie werkt het Rijk als volgt verder uit: In 2040 kent de stedelijke agglomeratie een aantal krachtige economische sectoren die worden gevormd door doorontwikkeling en cross overs van de huidige sectoren logistiek, hightech, water, tuinbouw en uitgangsmaterialen, agro & food, energie en vrede & recht; In 2040 sluit in de Zuidelijke Randstad het aanbod van woonmilieus zowel in kwalitatieve als kwantitatieve zin aan op de vraag; In 2040 kent de stedelijke agglomeratie een mobiliteitssysteem dat bestaat uit een intern betrouwbaar en snel openbaar vervoersysteem, goede fietsverbindingen en een wegenstructuur waarbij lokaal, regionaal en (inter)nationaal verkeer ongehinderd en zoveel mogelijk gescheiden worden afgewikkeld; In 2040 is de stedelijke agglomeratie optimaal ontsloten op andere regio's in binnen- en buitenland via spoor, lucht (Schiphol) en weg. Voor het goederenvervoer vraagt dit om een extern logistiek netwerk van weg, water, buisleiding en spoor richting achterlandhubs, de Zeeuwse, Amsterdamse en Vlaamse havens en het Europese achterland; In 2040 kent de stedelijke agglomeratie een groenblauwe structuur die wordt gevormd door Midden Delfland, de in en om de stad gelegen natuur- en recreatiegebieden, waterbergingen, rivieren, groene lopers en de stadsparken. Deze groenblauwe structuur sluit aan op de bredere groenblauwe structuur in de (Zuidelijke) Randstad; In 2040 heeft de Zuidelijke Randstad een grote slag gemaakt in verduurzaming door in te zetten op energiezuinig bouwen, het ruimtelijk anticiperen op transities naar duurzame energie en een biobased industrie (waaronder biobased chemie), het sluiten van ketens en het gebruik van restwarmte. In 2040 is de zelfvoorzienendheid van energie en zoet water sterk toegenomen door een coherente strategie van bedrijfsleven en overheid samen en het stimuleren van lokale initiatieven; In 2040 zijn de stedelijke agglomeratie en de vitale en kwetsbare functies in de Zuidelijke Randstad beschermd tegen overstromingen. Het Rijk heeft in het regeerakkoor d opgenome n het streven naar vijf landsdelen, waaronde r ee n landsdee l Zuidwest. 7

8 Het handelingsperspectief verder uitgewerkt In deze paragraaf worden de ambities uit het handelingsperspectief uit de vorige paragraaf verder uitgewerkt in opgaven. Het uitwerkingsniveau verschilt per functie afhankelijk van het huiswerk dat Rijk en regio nog voor sommige functies moeten doen. Economisch profiel Om in 2040 een aantal krachtige economische sectoren te hebben die worden gevormd door doorontwikkeling en cross overs van de huidige sectoren logistiek, hightech, water, tuinbouw en uitgangsmaterialen, agro & food, energie en vrede & recht, zet het Rijk in op het orde brengen van de ruimtelijke randvoorwaarden en het versterken van de relatie met de aanwezige kennisinstellingen en private initiatieven. Voor Den Haag Internationale Stad wordt ingezet op het binnenhalen van meer zakelijke dienstverlening ten behoeve van de (top)sectoren en het uitbreiden van het aantal intergovernmental organisations (IGO's), nongovernmental organisations (NGO's) en aanverwante kennisinstellingen. In de stedelijke agglomeratie wordt sterk ingezet op innovatie en kennisdeling ten behoeve van de (top)sectoren. Private initiatieven worden gekoppejd aan kennisinstellingen door o.a. campusontwikkeling. De Universiteit Leiden, Technische Universiteit Delft, de Erasmus Universiteit, de Haagsche Hogeschool en de Hogeschool van Rotterdam vormen gezamenlijk een kennisaanbod in aansluiting op het aanwezige bedrijfsleven. Dit past bij het streven naar het vergroten van de zelfvoorzienendheid (energie en zoet water), het sluiten van ketens en minder afhankelijk worden van fossiele brandstoffen. De aanwezigheid van het Westland en de Rotterdamse haven bieden hiervoor goede kansen om lokale initiatieven in combinaties van bedrijfsleven, overheid en kennisinstelling ruimtelijk te faciliteren. Voor de Rotterdamse haven wordt ingezet op een logistiek netwerk van onderling goed verbonden distributielocaties in vooral Rotterdam, Dordrecht en Moerdijk. Dit betekent voor de korte termijn optimalisatie van het bestaande havengebied, creatie van een logistiek systeem van Rotterdam, Dordrecht en Moerdijk en het creëren van twee stevige achterlandbundels (met distributiecentra) richting Duitsland, Frankrijk en Oost-Europa. Verder gaat het om het integreren van de logistieke netwerken van het Westland en de Rotterdamse haven tot een gezamenlijk logistiek netwerk. Voor de langere termijn is anticipatie op uitbreiding met Vlissingen en Terneuzen een logische stap. Daarnaast is er een belangrijke transitieopgave van het bestaande havengebied naar duurzame energie en een circulaire economie. Hiervoor liggen er kansen in de combinatie met het Westland, op gebied van restwarmte, biobased stromen en energie. Het aanwezige arbeidspotentieel en de ruimte voor het creëren van kleinschalige, innovatieve interactiemilieus aansluitend bij deze nieuwe sectoren, bieden kansen voorde ontwikkeling van Rotterdam-Zuid. Voor het Westland wordt ingezet op versterking van de mondiale regiefunctie door kennisdeling, het vergroten van samenwerking en het zorgen voor regionale innovatiesystemen. Regionale innovaties worden geïnitieerd in speciale 'proeftuinen' gericht op het creëren van een circulaire economie. Deze proeftuinen kunnen ontstaan in vrijgekomen gebieden in het Westland, door verschuiving van een deel van het productieareaal naar locaties binnen het havennetwerk in de zuidwestelijke delta. Belangrijke opgave voor het Westland is het verbeteren van de interne ontsluitingsstructuur en integratie in het logistieke netwerk van de Rotterdamse haven. Voor het Oostland moet rekening worden gehouden met verdergaande verplaatsing van het productieareaal. Mogelijk vindt er uitplaatsing van het productieareaal in het Oostland plaats door marktontwikkelingen. Hierdoor ontstaat er ruimte voor uitbreiding van andere functies zoals logistiek, wonen en groen. Verstedelijking In de stedelijke agglomeratie zit de kracht in de samenhang tussen wonen, werken, voorzieningen, mobiliteit en recreatie. Dit levert de gewenste stedelijke dynamiek op die noodzakelijk is voor innovatieve interactiemilieus. Een stedelijke agglomeratie in de Zuidelijke Randstad vraagt om onderlinge versterking van de aanwezige, krachtige steden, vraaggestuurd bouwen en het op orde brengen van vraag en aanbod aan woonmilieus. Hiervoor is een andere verstedelijkingsopgave en -strategie nodig. Tot 2040 moeten er in Zuid-Holland nog ongeveer woningen worden bijgebouwd en ongeveer woningen worden vervangen (conform de SVIR). Taak van de overheden hierbij is de voorwaarden te scheppen die het daadwerkelijk bouwen van deze woningen mogelijk maken. Hierbij is tevens sprake van een vraag naar een breed palet aan woonmilieus. Het creëren van economische en stedelijke dynamiek is noodzakelijk voor meer agglomeratiekracht en veerkracht. De verstedelijkingsopgave moet daarom gericht worden om die stedelijke en economische dynamiek te creëren door de verstedelijkingsopgave in beginsel binnen de stedelijke 8

9 agglomeratie faciliteren, waarbij rekening wordt gehouden met de gevraagde woonmilieus. Indien toch niet in voldoende mate aan deze vraag kan worden voldaan is bouwen buiten de agglomeratie een optie. Bij het aanpakken van de kwalitatieve opgave in de Zuidelijke Randstad zijn sloop, herstructurering, transformatie, renovatie, energiezuinigheid en het tegengaan van ruimtelijke- en sociale segregatie kernbegrippen. Tevens moeten nieuwe verdienmodellen worden ontwikkeld, vooral op het terrein van de stedelijke vernieuwing. Mobiliteit Een stedelijke agglomeratie moet een mobiliteitssysteem hebben dat de stedelijke agglomeratie ondersteunt. Voor het goederenvervoer vraagt dit om een extern logistiek netwerk van weg, vaarwegen, buisleiding en spoor richting achterland(hubs), de Zeeuwse, Amsterdamse en Vlaamse havens en het Europese achterland. Intern vraagt dit om een logistiek netwerk van onderling goed verbonden distributielocaties in vooral Rotterdam, Dordrecht en Moerdijk. In beide gevallen gaat het om het integreren van de logistieke netwerken van het Westland en de Rotterdamse haven tot een gezamenlijk logistiek netwerk. Voor het personenvervoer heeft een stedelijke agglomeratie een intern betrouwbaar en snel openbaar vervoersysteem nodig. Dit vraagt om het verbinden van de huidige twee binnenstedelijke openbaar vervoersystemen door een hoogwaardige OV-verbinding tussen Rotterdam en Den Haag, waarop ook de Technische Universiteit Delft, het World Forum gebied en de Erasmus Universiteit aangesloten worden. Deze twee assen bieden ook kansen voor nieuwe woonmilieus. Daarnaast dient de stedelijke agglomeratie op andere agglomeraties in Noordwest Europa via het hogesnelheidslijnnetwerk ontsloten te zijn. De stedelijke agglomeratie vraagt om uitstekende verbindingen met Schiphol (voor goederen en personen) en richt zich met Rotterdam - The Hague Airport in de eerste plaats op recreatief verkeer. Het wegennet van de stedelijke agglomeratie vraagt om een structuur waarbij lokaal, regionaal en (inter)nationaal verkeer ongehinderd en zoveel mogelijk gescheiden wordt afgewikkeld. De prioritaire verkeersopgave hierbij ligt op het regionale en lokale niveau. Voor het lokale verkeer binnen Rotterdam en Den Haag dient een adequate interne structuur te bestaan. Het verkeer binnen de stedelijke agglomeratie kan dan worden afgewikkeld via een verbindend, regionaal wegennet (binnenringstructuur). Voor de relaties tussen de stedelijke agglomeratie, het achterland, Schiphol en de omliggende regio's voorziet het Rijk in een hoofdwegenstructuur met als dragers de A4 (richting het noorden), A12/A20 (richting het noordoosten), A15 (richting het oosten) en A16 (richting het zuiden). Groenblauwe structuur Verweven met de andere functies binnen de stedelijke agglomeratie is een groenblauwe structuur die wordt gevormd door Midden Delfland, de in en om de stad gelegen natuur- en recreatiegebieden, de groene lopers en de stadsparken. Ook de natuurgebieden die van internationaal belang zijn zoals de kust, de rivieren, Delta en de ommelanden zoals Hoekse Waard en Groene Hart, maken onderdeel uit van deze structuur. Deze gebieden vragen om een kwaliteitsslag en moeten met elkaar verbonden worden door een uitgebreid netwerk van fiets- en wandelpaden en de regionale wegenstructuur. Bij het renoveren, slopen of transformeren van bestaande verstedelijking alsook bij het aanleggen van toekomstige, moet aandacht zijn voor de groenblauwe onderlegger. Zo ontstaat een stedelijke agglomeratie waar een multifunctionele groenblauwe structuur integraal onderdeel van is. De steden in de stedelijke agglomeratie vragen om de aanleg van meer goed bereikbare (private) stadstuinen en stadsparken die de kwaliteit van de woonomgeving vergroten. Door de landschappelijke kwaliteiten van Midden Delfland beter te verbinden met het stedelijk gebied, de kust en groengebieden, ontstaat er een betere verwevenheid van groen en verstedelijking. De omliggende gebieden zoals de Krimpenerwaard, Alblasserwaard en Hoekse Waard behouden hun kwaliteit en bieden kansen voor landschapsontwikkeling en extensieve recreatie in nabijheid van de stedelijke agglomeratie. De duinzone Den Haag - Hoek van Holland kan intensiever benut worden voor recreatie en diverse woonmilieus. De aantrekkelijke historische steden en gebieden met grote cultuurhistorische waarden lenen zich voor een verdere toeristisch-recreatieve benutting in de directe omgeving. Tevens is de ligging van de stedelijke agglomeratie met duidelijk aanwezige waterfronten aan de rivier en aan de zee van belang. Ook deze fronten moeten uitgebuit worden voor de aantrekkelijkheid van de stedelijke agglomeratie. 9

10 Duurzaamheid Er moeten in 2040 grote stappen zijn gemaakt in de verduurzaming van de economie. Dit heeft grote ruimtelijke implicaties, bijvoorbeeld omwille van de inpassing van duurzame energie, nieuwe voertuigen, brandstoffen en de omvorming naar een meer biobased industrie. Hiervoor wordt ingezet op lokale initiatieven. De Zuidelijke Randstad is vanwege haar sterke verstedelijking minder geschikt voor windenergie op land, wel is het een belangrijk aanlandingspunt voor wind op zee vanwège de aanwezige energiecentrales en energienetwerken. Om zelfvoorzienend te kunnen zijn zullen overheden en bedrijfsleven een coherente energiestrategie moeten ontwikkelen met aanpalende regio's. Waterveiligheid en zoet water Voor waterveiligheid kiest het Rijk voorde 'risicobenadering' waarbij de mate van bescherming mede gebaseerd wordt op de gevolgen die een overstroming zou hebben. Enkele deelgebieden (zoals Dordrecht) vragen om een hogere veiligheid vanwege groei van de bevolking of de waarde voor de economie sinds de vaststelling van de waterveiligheidsnormen. Mogelijk vragen daarbovenop de vitale en kwetsbare functies in de Zuidelijke Randstad om extra bescherming door ruimtelijke inrichting, waarbij ook wordt gekeken naar de buitendijkse gebieden. Voor veiligheid is het van belang dat ook de anticipatie op rampenbeheersing op orde is. Voor het creëren van een efficiëntere en robuustere zoetwatervoorziening, zet het Rijk in op het vergroten van de zelfvoorzienendheid en efficiëntie, zeker voor de greenports en industrie. Het is van belang dat tijdens (de toenemende) periodes van laag water in de Waal voldoende transportmogelijkheden blijven door het zorgen voor alternatieven en multimodale knooppunten. Investeringen in de waterkwaliteit van recreatiegebieden moet voorrang krijgen om ook in warme periodes van voldoende kwaliteit te zijn. Voor het Groene Hart houdt het Rijk rekening met het niet verder (kunnen) tegengaan van de verzilting en een hierop afgestemd gebruik, natuurtypologie en landschapsontwikkeling. Het remmen van bodemdaling blijft van belang. Binnen en buiten de stedelijke agglomeratie wordt gewerkt met de meest klimaatbestendige inrichting om hittestress en wateroverlast te verkleinen. 10