Ontwerpend onderzoek naar kernversterking in Vlaanderen. Ontwerpbundel

Transcriptie

1 Ontwerpend onderzoek naar kernversterking in Vlaanderen Ontwerpbundel

2

3 Ontwerpend onderzoek naar kernversterking in Vlaanderen Ontwerpbundel Deelnota 4 van het eindrapport Ontwerpend onderzoek naar kernversterking ONTWERPEND ONDERZOEK OP MAAT VAN DORPEN Op basis van deze eerste scan van de ruimte op grote schaal worden vier cases (na bespreking met de opdrachtgever op basis van aard en detailgraad van uitwerking van het dorp-ontwerp) geselecteerd. Voor elk van deze cases wordt de waardevolle dorpsstructuur blootgelegd en gekoppeld aan actuele opgaves voor het respectievelijke dorp. Vervolgens wordt via ontwerpbeelden mogelijke ontwikkeling van het dorp in beeld gebracht (via de vier lagen in bijhorende kleuren) Studie uitgevoerd door In opdracht van 3

4 4

5 In kader van het ontwerpend onderzoek wordt voor elke type-regio één case gekozen. De vier cases zijn, net als de vier geselecteerde type-regio s, gekozen in onderling overleg tussen opdrachtnemer, opdrachtgevers en leden van de stuurgroep. Daarbij wordt rekening gehouden met de koppeling tussen de intrinsieke kansen en de dynamiek van het dorp. Het ontwerpend onderzoek zet in op de maatschappelijke opgaves per type-regio, afgestemd op maat van de geselecteerde case. Elke case vertrekt vanuit één specifieke maatschappelijke opgave gekoppeld aan de desbetreffende dynamiek. Die opgaves zijn het gevolg van wijzigingen die de kern doormaakt vanuit haar plek in het regionaal woonmilieu, in de verknoping binnen een ontsluitingsmilieu, binnen diverse voorzieningenmilieu en in relaties met het omliggende landschapsmilieu. Naast de opgaves per dorp wordt er tijdens het ontwerpend onderzoek ook stilgestaan bij de dynamiek van het dorp. Twee cases gaan hierbij uit van een inwonerstoename. Deze twee dorpen worden geselecteerd als groeikernen, namelijk de dorpen Stevoort en Landegem. De cases Moerzeke en Alveringem gaan daarentegen uit van stagnatie. Het eindresultaat toont strategieën en ontwikkelingsperspectieven die voorvloeien uit de dynamiek van het dorp gekoppeld aan de kansen van één specifieke maatschappelijke opgave (met daarbij de koppeling met de andere drie maatschappelijke opgaves). Op basis van de specifieke structuur van het betreffende dorp worden voorstellen voor kernversterking in beeld gebracht. De resultaten zijn wervende toekomstbeelden die de evolutie tonen van het woondorp naar het verbonden dorp. Het ontwerpend onderzoek wordt vormgegeven op verschillende schalen, met behulp van vier kleuren die de vier maatschappelijke opgaves vertegenwoordigen. De eerste schaal toont het ontwerpend onderzoek op schaal van het dorp. Het vastleggen van deze mesoschaal helpt bij het ontwerpend onderzoek om gericht te onderzoeken welke relatie er geldt tussen wonen (rood-oranje), ontsluiting (geel-bruin), voorzieningen (blauw) en landschap (groen) zonder de bovenlokale schaal uit het oog te verliezen. Vervolgens wordt er ingezoomd om via ontwerpbeelden de mogelijke ontwikkeling van het dorp gedetailleerder in beeld te brengen. Figuur: situering, zoekgebied regionale schaal vlnr: zoekgebied landschapsdorp regio Westhoek, zoekgebied knoopdorp regio Aalter - Gent, zoekgebied dienstendorp regio Zele - Dendermonde - Sint-Niklaas, zoekgebied stadsranddorp regio stadsrand Hasselt 5

6

7

8 Stadranddorp - Case Stevoort Stevoort als case Stevoort situeert zich in de zuidelijke stadsrand van de stad Hasselt op de overgang naar het platteland. Dankzij de nabijheid en interactie met Hasselt is Stevoort nog steeds aantrekkelijk als woonomgeving. De centrale kern is in der loop van tijd uitgezwermd langsheen de ontsluitingsstructuur richting de stad of richting de nabijgelegen stadsranddorpen. Tussen deze linten zijn verschillende verkavelingen ontstaan met elk hun eigen karakter. De kern van Stevoort herbergt verschillende dorpse voorzieningen, maar huisvest daarenboven ook de secundaire school Mariaburcht op het voormalige domein van het kasteel van Stevoort. De aanwezigheid van een dergelijke voorziening die het bereik van het dorp overstijgt, is typerend voor stadsranddorpen. Verder wordt Stevoort omgeven door het Haspengouwse landschap en doorsneden door het valleilandschap van de Herk. Twee entiteiten die mee bijdragen aan de identiteit van het dorp. 'HET STADSRANDDORP ALS VERBONDEN DORP DOOR HET INSPELEN OP DE WOONMARKT EN HET VERGROTEN VAN DE VERKNOPING BINNEN DE STEDELIJKE REGIO.' 8

9 500 m Figuur: luchtfoto, case Stevoort De luchtfoto toont de huidige conditie van het dorp Stevoort. Op deze schaal wordt er verder gewerkt om strategieën voor heel het dorp neer te schrijven. Vervolgens wordt er ingezoomd om via ontwerpbeelden de mogelijke ontwikkeling van het dorp gedetailleerder in beeld te brengen. De kaders tonen waar deze ontwerpbeelden zich oriënteren. 9

10 Kansen voor kernversterking in Stevoort vanuit dynamiek Stevoort is een stadsranddorp dat goed gelegen is, bekeken vanuit de stedelijke regio, zowel ten aanzien van de centrale stedelijke kern als vanuit de potenties die de rand zelf biedt. Het is dankzij de goede interactie van het stadsranddorp Stevoort met zijn stadregio, dat er een hoge woondynamiek heerst. Het dorp vormt onderdeel van een woonmarkt op een regionale schaal en kan dus sterk ontwikkeld worden als onderdeel van de stadsregio. Het ontwerpend onderzoek selecteert Stevoort als dynamisch dorp en gaat uit van een toenemend aantal inwoners. Bij het verder uitbouwen van het dorp verdient ook de koppeling met zijn de stadsregio de nodige aandacht. Hierbij moet worden vermeden dat het dorp effectief uitgroeit tot een ruimtelijk-morfologisch geheel met de eigenlijke stadsrand zodat het zijn lokale aantrekkelijkheden behoudt. DYNAMISCH DORP DYNAMISCH DYNAMISCHE KERNEN DOOR MOGELIJKHEDEN DYNAMISCHE KERNEN DOOR AANTREKKELIJKHEID KWANTITATIEF KWALITATIEF STAGNERENDE OUDE CENTRA STAGNERENDE OUDE KERNEN STAGNEREND STAGNEREND DORP Figuur: kansen voor kernversterking in Stevoort vanuit dynamiek De onderzoek-matrix maakt de afweging voor kernversterking aan de hand van dynamiek. Vanuit de bevindingen van voorgaand locatieonderzoek, wordt Stevoort getypeerd als dynamisch dorp. 10

11 Kansen voor kernversterking in Stevoort vanuit eigenheid wonen Het Stevoortse woonlandschap wordt vandaag vormgegeven door verschillende woonentiteiten. De compacte kern is, onder invloed van Hasselt en de andere dorpen in de stadsrand, uitgedijd langsheen de invalswegen. Het is ook langsheen deze invalswegen dat er de laatste jaren verappartementisering optreedt. Tussen deze linten zijn er dan weer verschillende verkavelingen ontstaan. De verkavelingen in het noorden kenmerken zich door de uniforme bebouwing. De verkaveling in het oosten is de oudste verkaveling in Stevoort. Ze is ontstaan door de aansnijding van het voormalige kasteelbos. De percelen en gebouwen hebben er een grote korrel. Deze villa s komen de laatste jaren op de woningmarkt terecht. Ten zuiden situeert zich een verkaveling met vrijstaande woningen en her en der nog een braakliggend perceel. Algemeen kenmerkt Stevoort zich door een weinig divers woonaanbod. Het wonen wordt op verschillende manieren ingezet als troef om in Stevoort aan kernversterking te doen, dit gekoppeld aan groei in kwantiteit én kwaliteit. Daarbij wordt er ingezet op de transformatie van de bestaande bebouwingsstructuur zodat er onder meer een breed en divers aanbod aan woontypologieën ontstaan. Er wordt mede geïnvesteerd in de relatie tussen het stedelijk gebied. Daarenboven is het belangrijk dat Stevoort niet verder uitdijt en geen bijkomende druk op de open ruimte legt, zodat de lokale aantrekkelijkheden worden behouden. VOORZIENINGENAANBOD SCHAAL / DICHTHEID KERN DIENSTENDORP STADSRANDDORP LANDSCHAPSDORP KNOOPDORP PRODUCTIVITEIT LANDSCHAP KNOOPPUNTWAARDE Figuur: kansen voor kernversterking in Stevoort vanuit eigenheid wonen De onderzoek-matrix gaat uit van assen die de kansen vanuit telkens één specifieke maatschappelijke opgave uitdrukken. Dit levert vier duidelijke insteken om naar de opgaves te kijken waar dorpen of kernen vandaag voor staan. Vanuit de bevindingen van voorgaand locatieonderzoek, wordt Stevoort getypeerd als stadsranddorp. 11

12 Naar een verbonden dorp Stevoort De rol van het toenemend aantal inwoners wordt gekoppeld aan de kansen rond het wonen. Vandaaruit wordt de doorvertaling gemaakt naar de andere maatschappelijke opgaves om het ontwerpend onderzoek omtrent Stevoort vorm te geven. Zo kan van Stevoort een verbonden dorp worden gemaakt. Figuur: het verbonden dorp Stevoort De figuur toont het verbonden dorp Stevoort na de koppeling van de maatschappelijke opgaves (focus wonen) met de dynamiek (dynamisch). 12

13 500 m WONEN: Aan het wonen worden er verschillende strategieën gekoppeld namelijk het inzetten op beeldkwaliteit in de kern, het uitbouwen van nieuwe diverse verdichtingsprojecten, het kiezen voor geen verdere ontwikkeling van de open ruimte en tenslotte het niet langer investeren in het overige woonweefsel. Als eerste geldt er het inzetten op beeldkwaliteit in de kern. De kern als centraal punt in het dorp verdient de nodige aandacht naar beeldkwaliteit en leefbaarheid. Nieuwe kleinschalige projecten kunnen er gerust plaatsvinden op voorwaarde dat ze worden afgestemd op het bestaande dorpsweefsel. Verder wordt Stevoort vandaag doorkruist door verschillende invalswegen die afbreuk doen aan de leefbaarheid van het dorp. Er moet worden geïnvesteerd in de publieke ruimte om ontmoeten en verblijven mogelijk te maken. Opvallend is ook dat de kern vlak aan de beekvallei van de Herk ligt, maar daar amper mee in relatie gaat. Hier komt een nieuwe woningtypologie in beeld die het mogelijk maakt om het dorp te laten groeien en daarbij opnieuw een connectie maakt met zijn omgeven landschap. Deze nieuwe woontypologie is een mix van grondgebonden woningen en iets densere woontypes zoals appartementen. Het nieuwe verdichtingsproject doet geen afbreuk aan het dorpse weefsel. Ze geven de achterkant van het dorp opnieuw een gezicht gericht naar het landschap en bieden het landschap meer ruimte. Een ander verdichtingsproject situeert zich ter hoogte van het voormalig kasteeldomein van Stevoort. Vandaag biedt de plek onderdak aan een secundaire school, maar deze plek draagt nog meer potenties in zich. Er wordt ingezet op een randstedelijk programma zonder daarbij de leefkwaliteit of de beeldkwaliteit van het dorp in het gedrang te brengen. Er wordt er ingezet op een mix aan woningen en voorzieningen afgestemd op ontsluiting en landschap. Aan de rand van deze centrale figuur situeren zich diverse verkavelingen. Bestaande bebouwing kan worden vervangen of restpercelen kunnen worden aangesneden om de verkavelingen met lage densiteit op te schalen. Woonuitbreidingsgebieden die niet onder deze drie strategieën vallen of buiten de nabijheid van de kern, vinden we niet langer opportuun om te gaan ontwikkelen. Zo is het niet langer mogelijk om landschap van de beekvallei aan te snijden voor bijkomende bebouwing. Het landschap dient er te worden gevrijwaard. Daarmee gepaard is het belangrijk dat verdere uitdijing van het dorp wordt tegengehouden. Het is immers niet de bedoeling dat Stevoort ruimtelijk-morfologisch een geheel vormt met de eigenlijke stadsrand. Vandaag maakt Stevoort 13

14 immers enkel functioneel deel uit van de stadsrand en wordt het morfologisch nog omgeven door open ruimte. Geredeneerd vanuit de kans van het wonen worden ook de andere maatschappelijke opgaves omtrent ontsluiting, voorzieningen en landschap benadert. 500 m ONTSLUITING: Gekoppeld aan groei is het inzetten op de verknoping met de stadsregio belangrijk. Deze dient radiaal en tangentieel te gebeuren met Hasselt en met de nabijgelegen dorpen in de stadsrand. De cluster van randstedelijk programma doet hier dienst als ontsluitingsverdeler in het dorp. Het bovenlokale auto- en openbaar vervoersysteem wordt langsheen deze centrale figuur gestructureerd. Langsheen deze figuur worden verschillende stopplaatsen voorzien als zijnde bushaltes en parkeermogelijkheden. De nieuwe functionele fietsverbindingen doorkruisen deze figuur. Ze bevinden zich niet op het bovenlokale auto- en openbaar vervoersysteem zodat er op een snelle en veilige manier verplaatsingen tot stand komen. De potentie van de bestaande noord-zuid georiënteerde kasteeldreef wordt verder uitgebouwd en verbindt Stevoort met Hasselt. Het potentieel van de vallei van de Herk wordt ingezet om Stevoort fysiek te verbinden met de andere nabijgelegen stadsranddorpen. Waar deze bovenlokale functionele assen kruisen, wordt er een centraal dorpsplein voorzien. Het nieuwe plein staat in voor ontmoetingen en doet dienst als balkon over het landschap. Doorheen het woonweefsel van Stevoort worden de overige straten ingezet als woonstraten die onderling verbonden zijn door een netwerk aan paden en daarmee de link maken naar het omliggend landschap. VOORZIENINGEN: Het inzetten op groei impliceert ook de mogelijkheid voor het optrekken van nieuwe voorzieningen. Naast het bestendigen van de dorpsvoorzieningen in de kern zetten we hier in op grotere voorzieningen. Het voormalige kasteeldomein wordt integraal met het aangrenzende zuidelijke bouwblok aangepakt en ontwikkeld als centrale figuur in Stevoort. We voorzien er een dorpsstedelijke campus waarbij we inzetten op het uitbouwen van randstedelijke functies zoals de reeds aanwezige secundaire school. Nieuwe functies worden er geconcentreerd en gecombineerd met nieuwe woontypologieën. Zo zou het oude parochiecentrum kunnen herleven op deze centrale figuur. Naast het implementeren van voorzieningen en woningen op de centrale figuur wordt ook de herdachte ontsluitingsstructuur hierop afgestemd. 500 m 14

15 Zo ontstaan er mogelijkheden om deelsystemen te lanceren. Maar ontstaan er ook potenties om na te gaan denken over energie en nutsvoorzieningen. 500 m LANDSCHAP: Ondanks dat Stevoort zich in het randstedelijk gebied van Hasselt bevindt, ligt het nog vrij geïsoleerd in het landschap. Doorheen Stevoort loopt de beekvallei van de Herk. Helaas wordt de potentie van het landschap onderbenut. Vandaag is de link met het nabije landschap niet altijd even voelbaar. Zo is er recent een deel van de beekvallei aangesneden voor het construeren van een appartementencomplex. Dit laatste blokkeert niet enkel de fysieke, maar ook visuele link met het landschap. Het slim inpassen van bebouwing kan ertoe bijdragen dat de toegangswaarde en belevingswaarde van het landschap stijgt. Ook de centrale figuur gaat met de opgave omtrent de beleving van landschap aan de slag. Zo wordt de beekvallei terug prominenter in beeld gebracht door ze extra ruimte te geven. De extra ruimte voor de beekvallei overstijgt de grenzen van de centrale figuur en zelf de grenzen van Stevoort. Het geven van ruimte aan de beekvallei biedt ook kansen voor waterhuishouding en biomassa. Elementen die de veerkrachtigheid van het landschap ten goede komen. Daarbij komt ook het recreatief aspect in beeld. De vallei van de Herk biedt immers kansen om er een recreatief of functioneel netwerk te voorzien dat Stevoort met zijn naburige dorpen verbindt. Daarnaast situeren zich rond de centrale figuur ook verschillende andere recreatieve landschappen die iets intensiever zijn van aard. Zo is er in het noorden een bos met aansluitend een sportcluster. Dit laatste biedt nog mogelijkheden om verder door te ontwikkelen met aandacht voor zijn landschappelijke waarde. Ten zuiden worden er volkstuinen voorzien die verwijzen naar het Haspengouwse landschap. 15

16 Legende: wonen inzetten dorpsfiguur projecten verdichtingslocatie vrijwaren uitdoofmaatregelen i.f.v. kernversterking ontsluiting gemotoriseerd netwerk, primaire wegen gemotoriseerd netwerk, secundaire wegen gemotoriseerd netwerk, tertiaire wegen parking netwerk openbaar vervoer, spoorwegen netwerk openbaar vervoer, buslijnen openbaar vervoer, primaire haltes buslijnen openbaar vervoer, secundaire haltes buslijnen traag netwerk, bovenlokaal functionel traag netwerk, lokaal traag netwerk, recreatief publieke ruimte voorzieningen oriëntatiepunt, kerk project voorzieningenlandschap landschap productief landschap, grasland productief landschap, gewassen productief landschap, landbouwinfrastructuur productief landschap, productieve hoeves veerkrachting landschap, kanaal veerkrachting landschap, vrijwaren beekvallei veerkrachting landschap, bos in beekvallei recreatief landschap, park recreatief landschap, sport en spel recreatief landschap, bos recreatief landschap, volkstuin recreatief landschap, project recreatief landschap, landmark belevingslandschap, dreef belevingslandschap, vista belevingslandschap, groene achterkanten

17 500 m Figuur: kaart ontwerpend onderzoek, case Stevoort De kaart toont de voorgestelde ontwikkelingsstrategieën voor het dorp Stevoort. Deze vloeien uit de koppeling van de maatschappelijke opgaves (focus wonen) met de dynamiek (dynamisch). De figuur toont daarbij tevens welke relatie er geldt tussen wonen (rood-oranje), ontsluiting (geel-bruin), voorzieningen (blauw) en landschap (groen) zonder de bovenlokale schaal uit het oog te verliezen. 17

18 Legende: wonen dorpsfiguur : inzetten op beeldkwaliteit in de centrale figuur van het dorp projecten : projecten met een grotere schaal voorzien ter hoogte van de spilfiguur verdichtingslocaties : verdichtingslocaties vormgeven met aandacht voor het landschap uitdoofmaatregelen : niet langer investeren in het niet nabijgelegen woonweefsel in functie van kernversterking vrijwaren : woonuitbreidingsgebied schrappen om de vallei te vrijwaren ontsluiting ontsluitingsverdeler : de centrale figuur met dorpsstedelijk programma structureert de diverse vervoersmodi plein : herintroduceren van een stadsplein in functie van centraliteit traag netwerk : uitbouwen traag netwerk, zowel doorheen het dorp als langsheen de beekvallei voorzieningen 9 nieuwe dorpsstedelijk programma ter hoogte van de centrale figuur landschap 10 recreatief landschap : vallei van de Herk herwaarderen en toegankelijk maken 11 belevingslandschap : groen introduceren langsheen ontsluitingsstructuur 12 veerkrachtig landschap : ruimte voor de vallei van de Herk

19 m Figuur: axo ontwerpend onderzoek, case Stevoort 19

20 Legende: wonen projecten : projecten met een grotere schaal voorzien ter hoogte van de spilfiguur verdichtingslocaties : verdichtingslocaties mogelijk langsheen de centrale figuur uitdoofmaatregelen : niet langer investeren in het niet nabijgelegen woonweefsel in functie van kernversterking ontsluiting ontsluitingsverdeler : de centrale figuur met dorpsstedelijk programma structureert de diverse vervoersmodi plein : herintroduceren van een stadsplein in functie van centraliteit traag netwerk : uitbouwen traag netwerk, zowel doorheen het dorp als langsheen de beekvallei voorzieningen 7 nieuwe dorpsstedelijk programma ter hoogte van de centrale figuur landschap recreatief landschap : uitbouwen van recreatieve cluster belevingslandschap : groen introduceren langsheen ontsluitingsstructuur veerkrachtig landschap : ruimte voor de vallei van de Herk

21 m Figuur: axo ontwerpend onderzoek, case Stevoort 21

22 Beleidsstrategieën voor Stevoort Naast voorgaande ruimtelijke ontwikkelingsstrategieën wordt ook de koppeling gemaakt met de vijf insteken vanuit het beleid. DORPSSTRUCTUUR: De dragende dorpsstructuur van Stevoort situeert zich rondom de kerk, ter hoogte van de knoop van de invalswegen en langsheen de vallei van de Herk. Het is de historische kern en het brandpunt die samen de dorpsfiguur maken. Het is hoofdzakelijk hier dat er wordt geïnvesteerd om in Stevoort aan kernversterking te doen. Dit enerzijds door het versterken van diverse programma s zodat de dorpsfiguur terug de uitvalsbasis voor het dagelijkse leven van de bewoners van Stevoort wordt. Anderzijds is het ook daar waar er de nodige aandacht moet worden besteed aan het afstemmen van de verschillende bebouwingsvormen op de bestaande morfologie. Ook het versterken van de aanwezigheid van het landschap draagt bij aan de eigenheid van het dorp. Door het inzetten en versterken van deze dragende dorpsstructuur wordt de identiteit van het dorp opgelicht en wordt verdere uitholling van het dorp de kiem in gesmoord. BRANDPUNT: Het brandpunt van Stevoort situeert zich ter hoogte van de cluster met het verdicht dorpsstedelijk programma en woonaanbod. We zetten er in op het voorzien van nieuwe programma s en woontypologieën en maken daarbij de koppeling met het valleilandschap van de Herk dat de figuur doorkruist. Met aandacht voor de identiteit van het dorp wordt het brandpunt verder vormgegeven. Daarnaast fungeert het brandpunt ook als het ware een ontsluitingsregelaar. Het is een strategisch project als aanvulling op de kernfiguur. In Stevoort is de grootschaligheid van het brandpunt te danken aan het feit dat kernversterking er gekoppeld wordt aan een toenemend inwonersaantal. Door te richten van investeringen in het brandpunt waar functies samenkomen, wordt er opnieuw centraliteit geïntroduceerd en het dorp dus versterkt. KADER: Het scheppen van een duidelijk juridsichplanologisch kader om particulier initiatief aan te sturen, kansen of ruimte te bieden en deze maximaal te laten renderen voor het dorp als geheel is hier eveneens van toepassing. Nieuwe ontwikkelingen, zoals het brandpunt en de verdichtingslocaties, hebben nood aan strikte regels die het karakter en de eigenheid van het dorp waarderen en de leefkwaliteit of draagkracht niet in gedrang brengen. NETWERKEN: Om het dorp functioneel en toegankelijk te maken voor zijn bewoner is het belangrijk dat er doorheen Stevoort verschillende linken worden gelegd tussen functies, gebruikers en dergelijke. Naast het inzetten op interne verbindingen in Stevoort, verdient ook de koppeling van het dorp met zijn stadsregio de nodige aandacht. Hierbij moet worden vermeden dat het dorp effectief uitgroeit tot een ruimtelijk-morfologisch geheel met de eigenlijke stadsrand zodat het zijn lokale aantrekkelijkheden behoudt. Er wordt hierbij ingezet op zowel lokale als bovenlokale verbindingen, voor diverse vervoersmodi. COALITIES: Om kernversterking in Stevoort te doen slagen is er eveneens nood aan het organiseren van diverse coalities tussen overheden, met burgers en bewoners, maar ook met ondernemers, instellingen, investeerders en dergelijke meer. Een duidelijk voorbeeld hierbij de nood aan een gesprek met de bestaande school ter hoogte van het brandpunt. Om het brandpunt te doen slagen zal het dorpsbestuur, het schoolbestuur, mogelijke projectontwikkelaars in dialoog moeten treden. Inzicht in elkaars motieven laat immers toe samen veel verder te geraken. Om dit coalitie te kunnen vormen is een wervend verhaal dat past bij de cultuur en historie (vanuit de dorpsstructuur), een ambitieus en haalbaar project (brandpunt), een context die kansen biedt (kader) en een duidelijke verknoping (netwerk) essentieel. 22

23 Legende: oriëntatiepunt dorpsstructuur netwerken brandpunt 500 m Figuur: kaart ontwerpend onderzoek beleid, case Stevoort De figuur toont de doorvertaling van de inzichten en doelstellingen vanuit het ontwerpend onderzoek in beleidsstrategieën. Het staat stil bij de vijf insteken van het beleidskader namelijk het versterken van de dragende dorpsstructuur, het richten van investeringen in een brandpunt, het scheppen van een duidelijk juridisch-planologisch kader, het uitbouwen van netwerken, het organiseren van diverse coalities. 23

24 Figuur: het autonoom dorp Stevoort Figuur: het woondorp Stevoort 24

25 Figuur: het verbonden dorp Stevoort 25

26

27

28 Knoopdorp - Case Landegem Landegem als case Landegem situeert zich tussen Aalter en Gent en is goed bereikbaar dankzij diverse bovenlokale verbindingen, zoals de spoorlijn Gent-Brugge (station) en de E40 (op- en afrit). Zowel vanuit regionale verplaatsingen als met individueel vervoer of openbaar vervoer is het dorp goed gelegen. Zijn goede bereikbaarheid zorgt er mede voor dat Landegem nog steeds een aantrekkelijke woonomgeving is. Inzake voorzieningen herbergt Landegem een beperkt aantal basisvoorzieningen, maar is het dorp vooral afhankelijk van zijn ruimere regio. Vaak staan deze onder druk door de goede pendelverbinding met nabijgelegen gemeentes of steden. Verder wordt Landegem omgeven door een kouterlandschap en een beekvallei. De vallei van de Oude Kale en het daaraan parallel gelegen Schipdonkkanaal staan in voor de landschappelijke verbinding tussen Landegem en de nabijgelegen dorpen als Merendre, Nevele en Vosselare. HET KNOOPDORP ALS VERBONDEN DORP DOOR HET DORP BEREIKBAAR TE HOUDEN DOOR IN TE ZETTEN OP BOVENLOKALE MEERVOUDIGE NETWERKEN EN SLIMME VERKNOPING. 28

29 500 m Figuur: luchtfoto, case Landegem De luchtfoto toont de huidige conditie van het dorp Landegem. Op deze schaal wordt er verder gewerkt om strategieën voor heel het dorp neer te schrijven. Vervolgens wordt er ingezoomd om via ontwerpbeelden de mogelijke ontwikkeling van het dorp gedetailleerder in beeld te brengen. De kaders tonen waar deze ontwerpbeelden zich oriënteren. 29

30 Kansen voor kernversterking in Landegem vanuit dynamiek Landegem is een dorp met een landelijk karakter en een gering voorzieningenaanbod. Desalniettemin kent Landegem een hoge knooppuntwaarde en is het dus via diverse vervoersvormen zeer vlot bereikbaar. Vanuit zijn bovengemiddelde bereikbaarheidsprofiel kent het dorp een hoge dynamiek. Landegem wordt geselecteerd als dynamisch dorp. Het ontwerpend onderzoek gaat uit van een inwonerstoename. De uitbouw van het dorp moet worden gekoppeld aan de verbetering van de bereikbaarheid. DYNAMISCH DORP DYNAMISCH DYNAMISCHE KERNEN DOOR MOGELIJKHEDEN DYNAMISCHE KERNEN DOOR AANTREKKELIJKHEID KWANTITATIEF KWALITATIEF STAGNERENDE OUDE CENTRA STAGNERENDE OUDE KERNEN Figuur: kansen voor kernversterking in Landegem vanuit dynamiek STAGNEREND STAGNEREND DORP De onderzoek-matrix maakt de afweging voor kernversterking aan de hand van dynamiek. Vanuit de bevindingen van voorgaand locatieonderzoek, wordt Landegem getypeerd als dynamisch dorp. 30

31 Kansen voor kernversterking in Landegem vanuit eigenheid ontsluiting Geflankeerd door bovenlokale verbindingen zoals de spoorweg en de autosnelweg, doorkruist door lokale wegen voor auto en fiets, wordt het Landegemse ontsluitingslandschap vormgegeven. Landegem situeert zich immers tussen Aalter en Gent en takt aan op de bovenlokale oost-west structuren die beide verbinden. Zowel een autosnelweg, spoorlijn en buslijn geven deze bovenlokale verbindingen vorm. Het uitgebouwde ontsluitingsnetwerk zorgt ervoor dat het dagdagelijkse leven van de dorpsbewoners zich steeds minder verhoudt tot het dorp zelf. De leefwereld van de bewoners richt zich steeds meer tot de regionale schaal. Daarnaast is er ook sprake van een noord-zuid georiënteerde ontsluitingsstructuur die inpikt op lokale verbindingen. Deze lokale ontsluitingsstructuren verbinden Landegem met zijn naburige dorpen als Nevele, Vosselare, Hansbeke en Merendree. We merken op dat deze huidige lokale verbinding ook een verkeersdrukte met zich meebrengen. Doordat de belangrijkste ontsluitingsas van Landegem het dorp doorkruis ontstaat er een afbreuk aan de leefkwaliteit. De hoge knooppuntwaarde van Landegem en het strategisch herzien van de ontsluitingsstructuur biedt veel kansen. Ontsluiting is voor het dorp dan ook de grootste troef om aan kernversterking te doen. Gekoppeld aan de hoge dynamiek wordt er in het ontwerpend onderzoek voor Landegem ingezet op groei in kwantiteit en kwaliteit, dit gaat gepaard met het uitbouwen van het ontsluitingssysteem. Het is essentieel dat de kansen voor bereikbaarheid in het collectief vervoersysteem benut worden. VOORZIENINGENAANBOD SCHAAL / DICHTHEID KERN DIENSTENDORP STADSRANDDORP LANDSCHAPSDORP KNOOPDORP PRODUCTIVITEIT LANDSCHAP KNOOPPUNTWAARDE Figuur: kansen voor kernversterking in Landegem vanuit eigenheid ontsluiting De onderzoek-matrix gaat uit van assen die de kansen vanuit telkens één specifieke maatschappelijke opgave uitdrukken. Dit levert vier duidelijke insteken om naar de opgaves te kijken waar dorpen of kernen vandaag voor staan. Vanuit de bevindingen van voorgaand locatieonderzoek, wordt Landegem getypeerd als knoopdorp. 31

32 Naar een verbonden dorp Landegem Vanuit verschillende invalshoeken wordt de rol van ontsluiting ingezet om het ontwerpend onderzoek vorm te geven en om van Landegem een verbonden dorp te maken. De kansen vanuit ontsluiting worden er gekoppeld aan de toename van het aantal inwoners. Figuur: het verbonden dorp Landegem De figuur toont het verbonden dorp Landegem na de koppeling van de maatschappelijke opgaves (focus ontsluiting) met de dynamiek (dynamisch) afgestemd op maat van het dorp. 32

33 500 m ONTSLUITING: Landegem ligt tussen Aalter en Gent die onderling verbonden zijn door de bovenlokale oost-west verbindingen van spoorlijn en autosnelweg. Daar waar deze structuren Landegem raken, ontstaan er interessante knopen. Om Landegem te ontwikkelen is er nood aan selectiviteit in zijn nabije omgeving. We kiezen ervoor om het station van het nabijgelegen dorp Hansbeke te degraderen om zo de invloedsfeer van het station van Landegem te vergroten. De zone langsheen de spoorlijn wordt voorzien van een bovenlokale fietsverbinding. Ook de knoop ter hoogte van de autosnelweg wordt herbekeken. Er heerst de vraag om een extra op- en afrittencomplex te voorzien om het nabij gelegen bedrijventerrein vlotter bereikbaar te maken. Wanneer we dit inpassen ter hoogte van Landegem en daarbij het open afrittencomplex ter hoogte van Hansbeke sluiten, stijgt opnieuw de knooppuntwaarde in Landegem. Tussen deze twee knopen bevindt zich de mobiliteitsstructuur die fungeert als ruggengraat van het dorp. Deze noord-zuid as verbindt de onderlinge knopen en introduceert nieuwe mogelijkheden. Op deze as wordt er een nieuw openbaar vervoerssysteem ingezet. Naast de typische regionale bus die Landegem vandaag al doorkruist en halt houdt bij de twee bovenlokale knopen van station en op- en afrit, voeren we een dorpsbus in. De dorpsbus verbindt Landegem met zijn omgeven dorpen Voselare, Nevele, Hansbeke en Merendree. Op deze manier wordt tevens een antwoord geboden op de verlaagde knooppuntwaarde van Hansbeke. Naast het voorzien van openbaar vervoer is deze as ook een belangrijke drager voor auto- en fietsverkeer. Door het specifiek inzetten op deze as als ruggengraat van het dorp, kunnen de overige wegen het karakter van woonstraten verwerven. Het fietsverkeer situeert zich ter hoogte van het Schipdonkkanaal. Verder dicteert de ruggengraat ook de kern van het dorp. In functie van nabijheid wordt de kernfiguur van Landegem niet als concentrisch aangeduid, maar parallel aan deze as. Het is in de invloedsfeer van deze as dat verschillende verdichtingen plaatsvinden. Nieuwe verdichtingsprojecten introduceren trage dwarsverbindingen op de ruggengraat die het valleilandschap van de Oude Kale verbinden met het verder gelegen woonweefsel van Landegem. Op de kruising van deze trage oost-west verbindingen met de noord-zuid as ontstaan nieuwe interessante ontwikkelingslocaties. We zetten op deze locaties in op geclusterde ontwikkelingen. Collectief parkeren wordt er samen met een woonproject en/of voorzieningenproject opgetrokken. Deze parkings 33

34 vormen diverse publieke ruimtes langsheen de ruggengraat. Het is daar waar deelsystemen zoals autodelen een plaats krijgen. Het is ook ter hoogte van deze lokale knopen dat de dorpsbus halt houdt. Vanuit de verschillende ontwerpstrategieën, die voortvloeien vanuit de kans van ontsluiting, worden ook de andere onderzoeksthema s vormgegeven. 500 m WONEN: Aangezien Landegem een dorp is die een hoge dynamiek heeft door zijn goede bereikbaarheid wordt er ingezet op groei en dus mede op nieuwe woonprojecten. Er worden ook hier verschillende strategieën getoond in het ontwerpend onderzoek namelijk het inzetten op beeldkwaliteit, het inpassen van nieuwe verdichtingsprojecten, het vrijwaren van het landschap en tenslotte het afbakenen van de bestaande woonomgeving. De dorpsfiguur van Landegem wordt afgebakend rond de invloedsfeer van de noord-zuid as. Het is in de kern dat er aandacht moet worden gevestigd op de afstemming van nieuwe projecten met de bestaande omgeving. Deze nieuwe projecten worden vormgegeven met een hogere dichtheid, maar nog steeds op een dorpse manier om de leefbaarheid van het dorp niet in het gedrang te brengen. Deze nieuwe projecten lokaliseren zich daar waar de ruggengraat kruist met andere ontsluitingsstructuren. Op deze plekken ontstaan kansen voor nieuwsoortige woonomgevingen die in kunnen spelen op de dynamiek van de knoop. In deze projecten wordt wonen gecombineerd met parkeren en andere functies. De woonprojecten staan haaks op de ruggengraat en introduceren trage verbindingen die de ruggengraat met het omliggende landschap verbinden. Ten oosten van de ruggengraat beslaat de kern nog enkele woonuitbreidingsgebieden. Deze gebieden, gelegen in de invloedsfeer van de kernfiguur, laten grootschalige ontwikkelingen toe. Wanneer deze woonuitbreidingsgebieden of andere gebieden niet gelegen zijn nabij de kern, worden ze niet verder ontwikkeld. Deze gebieden worden gevrijwaard of teruggegeven aan het landschap. Als laatste bakenen we de bestaande woonomgeving af. Verdere verlinting en verkaveling worden gestopt en er wordt niet meer ingezet op het woonweefsel dat zich buiten de kern van het dorp situeert. VOORZIENINGEN: Doordat Landegem groeit, groeien ook de ontwikkelingskansen voor voorzieningen. Doorheen de kern kunnen tal van nieuwe voorzieningen worden 500 m 34

35 ingepast. Maar daar waar de ruggengraat kruist met andere ontsluitingsstructuren ontstaan interessante locaties voor nieuwe grootschalige voorzieningen, gecombineerd met parkeren en al dan niet wonen. 500 m LANDSCHAP: Het dorp Landegem kent een landelijk karakter dat vormgegeven wordt door het omliggende kouterlandschap en valleilandschap. Het landschap vraagt om een aanpak die rekening houdt met onder meer recreatie, veerkracht en beleving. De kenmerkende vallei van de Oude Kale dient te worden opgewaardeerd. Vandaag is de beekvallei immers beperkt toegankelijk en her en der versnipperd door bebouwing. Een natuurinrichtingsproject biedt tal van potenties voor de vallei als recreatief landschap. Zo kan onder meer langsheen de beek een recreatief pad worden voorzien die Landegem verbindt met zijn nabije dorpen. Maar kan er ook aandacht worden geschonken naar het veerkrachtig aspect. De open ruimte dient te worden gevrijwaard en er moet worden gegarandeerd dat het water opnieuw ruimte krijgt. Ook naar beleving toe is de vallei van de Oude Kale onderbenut. Er is nauwelijks sprake van een visuele link tussen de dorpskern en de beekvallei. Door het strategisch inplannen van nieuwe verdichtingen, die trage wegen impliceren, kunnen nieuwe linken gemaakt worden met het landschap. Door deze trage wegen van het westen verder door te trekken naar het kouterlandschap in het oosten wordt er groen voorzien doorheen het dorp en worden de beide landschappen met elkaar verbonden. Tenslotte is het ook hier belangrijk dat er aandacht wordt gevestigd op het gebruiken van open afsluitingen, beperkte verharding, slimme inplanting van bebouwing en zo meer zodat de landschapsbeleving wordt gestimuleerd. 35

36 Legende: wonen inzetten dorpsfiguur projecten verdichtingslocatie vrijwaren uitdoofmaatregelen i.f.v. kernversterking ontsluiting gemotoriseerd netwerk, primaire wegen gemotoriseerd netwerk, secundaire wegen gemotoriseerd netwerk, tertiaire wegen parking netwerk openbaar vervoer, spoorwegen netwerk openbaar vervoer, buslijnen openbaar vervoer, primaire haltes buslijnen openbaar vervoer, secundaire haltes buslijnen traag netwerk, bovenlokaal functionel traag netwerk, lokaal traag netwerk, recreatief publieke ruimte voorzieningen oriëntatiepunt, kerk project voorzieningenlandschap landschap productief landschap, grasland productief landschap, gewassen productief landschap, landbouwinfrastructuur productief landschap, productieve hoeves veerkrachting landschap, kanaal veerkrachting landschap, vrijwaren beekvallei veerkrachting landschap, bos in beekvallei recreatief landschap, park recreatief landschap, sport en spel recreatief landschap, bos recreatief landschap, volkstuin recreatief landschap, project recreatief landschap, landmark belevingslandschap, dreef belevingslandschap, vista belevingslandschap, groene achterkanten 36

37 500 m Figuur: kaart ontwerpend onderzoek, case Landegem De kaart toont de voorgestelde ontwikkelingsstrategieën voor het dorp Landegem. Deze vloeien uit de koppeling van de maatschappelijke opgaves (focus ontsluiting) met de dynamiek (dynamisch). De figuur toont daarbij tevens welke relatie er geldt tussen wonen (rood-oranje), ontsluiting (geel-bruin), voorzieningen (blauw) en landschap (groen) zonder de bovenlokale schaal uit het oog te verliezen. 37

38 Legende: wonen dorpsfiguur : inzetten op beeldkwaliteit in de centrale figuur van het dorp projecten : nieuwe projecten langsheen de centrale as, vormgegeven in combinatie met parkeren en andere functies verdichtingslocaties : verdichtingslocaties gelegen in de invloedsfeer van de kernfiguur met een mogelijks grotere schaal ontsluiting openbaar vervoer : inzetten regionale bus en dorpsbus ter hoogte van de centrale noord-zuid as ruggengraat : centrale noord-zuid as fungeert als ruggengraat voor het dorp parking : parkeergelegenheden langsheen de ruggengraat fungeren eveneens als publieke ruimte traag netwerk : uitbouwen traag netwerk, zowel noord-zuid als oost-west voorzieningen 8 nieuwe voorzieningen ter hoogte van kruising diverse ontsluitingsstructuren landschap 9 10 recreatief landschap : vallei van de Oude Kale herwaarderen en toegankelijk maken belevingslandschap : groen introduceren langsheen ontsluitingsstructuur 38

39 m Figuur: axo ontwerpend onderzoek, case Landegem 39

40 Legende: wonen dorpsfiguur : inzetten op beeldkwaliteit in de centrale figuur van het dorp projecten : nieuwe projecten langsheen de centrale as, vormgegeven in combinatie met parkeren en andere functies verdichtingslocaties : verdichtingslocaties gelegen in de invloedsfeer van de kernfiguur met een mogelijks grotere schaal uitdoofmaatregelen : niet langer investeren in het niet nabijgelegen woonweefsel in functie van kernversterking ontsluiting bovenlokale knoop : inzetten op bovenlokale verbindingen in functie van de dynamiek openbaar vervoer : inzetten regionale bus en dorpsbus ter hoogte van de centrale noord-zuid as ruggengraat : centrale noord-zuid as fungeert als ruggengraat voor het dorp parking : parkeergelegenheden langsheen de ruggengraat fungeren eveneens als publieke ruimte traag netwerk : uitbouwen traag netwerk, zowel noord-zuid als oost-west voorzieningen 10 nieuwe voorzieningen ter hoogte van kruising diverse ontsluitingsstructuren landschap 11 recreatief landschap : vallei van de Oude Kale herwaarderen en toegankelijk maken 12 belevingslandschap : groen introduceren langsheen ontsluitingsstructuur 40

41 m Figuur: axo ontwerpend onderzoek, case Landegem 41

42 Beleidsstrategieën voor Landegem Naast voorgaande ruimtelijke ontwikkelingsstrategieën wordt ook de koppeling gemaakt met de vijf insteken vanuit het beleid. DORPSSTRUCTUUR: In tegenstelling tot de andere cases is de dragende dorpsstructuur niet concentrisch rond de kerk te bepalen. We selecteren de noord-zuidverbinding als ruggengraat. De dorpsfiguur van Landegem wordt afgebakend analoog met de parallelle invloedsfeer van de noord-zuid as. Het is in de kern daar er aandacht moet worden gevestigd op de afstemming van nieuwe projecten met de bestaande bebouwing en met aandacht voor het versterken van de nabije landschap. Nieuwe projecten worden vormgegeven met een hogere dichtheid, maar nog steeds op een dorpse manier om de leefbaarheid van het dorp niet in het gedrang te brengen. Op deze manier wordt ad hoc ontwikkelingen in het dorp zonder aandacht voor de eigenheid en structuur van het dorp een halt toe geroepen. De identiteit en eigenheid van Landegem wordt in de verf gezet. BRANDPUNT: Het brandpunt bestaat uit verschillende delen en lokaliseren zich daar waar de ruggengraat kruist met andere, voornamelijk trage, ontsluitingsstructuren. Deze plekken bieden kansen voor nieuwsoortige woontypologieën en voorzieningen die in kunnen spelen op de dynamiek van de knoop. Het brandpunt wordt doormiddel van geclusterde functies vormgegeven en gekoppeld aan parkeergelegenheden die eveneens kunnen instaan als publieke ruimte. In het brandpunt wordt wonen gecombineerd met parkeren en andere functies. De woonprojecten staan haaks op de ruggengraat en introduceren trage verbindingen die de ruggengraat met het omliggende landschap verbinden. De plekken als onderdeel van het brandpunt zijn strategisch van karakter doordat geïnvesteerd wordt in plekken die lokaal belangrijk zijn en nog belangrijker zullen worden en zo een duidelijk perspectief op de toekomstige ontwikkeling van het dorp bieden. Deze strategische plekken versterken de centraliteit van het dorp. KADER: Om particulier initiatief aan te sturen, kansen of ruimte te bieden en deze maximaal te laten renderen voor het dorp als geheel, is er nood aan het voorzien van een helder juridsich-planologisch kader. De nieuwe projecten, verdichtingslocaties en dergelijke meer hebben nood aan op maakt gemaakte regels die het karakter en de eigenheid van het dorp waarderen en de leefkwaliteit of draagkracht niet in gedrang brengen. Zo kan er bijvoorbeeld worden bepaald dat bij het ontwikkelen van het brandpunt moet worden voldaan aan verschillende randvoorwaarden, zoals het clusteren van verschillende functies, het voorzien van parkeergelegenheden of publieke ruimte, trage doorsteken naar de naburige woonomgeving of het valleilandschap. Het opstellen van dit kader draagt bij aan onderbouwen en beschermen van de identiteit van het dorp. NETWERKEN: Ook hier is het belangrijk om in te zetten op diverse netwerken. We zetten daarom in op zowel lokale als bovenlokale netwerken zoals eerder aan bod gekomen. Doordat de ontsluitingsopgave hier bepalend is voor kernversterking is dit ook meer dan logisch. Landegem wordt gefeflankeerd door bovenlokale verbindingen zoals de spoorweg en de autosnelweg en doorkruist door lokale wegen voor auto en fiets. We voorzien daarbij twee knopen die het oostwest georriënteerde bovenlokale netwerk tot in de kern van Landegem brengen. Daarnaast zetten we in op lokale verbindingen die deze twee knopen doorheen Landegem verbinden, maar ook Landegem met zijn naburige dorpen als Nevele, Vosselare, Hansbeke en Merendree. Lokale oostwestverbindingen zorgen er op hun beurt weer voor dat het dorp intern ontsloten wordt, maar ook met zijn omgeven landschap. Het investeren in deze netwerken laten toe de nabijheid op twee schalen te verbeteren, zowel in de dorpskern zelf, als in de relatieve nabijheid van verschillende kernen, maar ook landschap, stadscentra, dienstenplekken, regionale mobiliteitsknopen en dergelijke ten opzichte van de dorpskern zelf. COALITIES: Het organiseren van diverse coalities tussen overheden, met burgers en bewoners, maar ook met ondernemers, instellingen, investeerders en dergelijke meer is ook in Landegem van toepassing. Een voorbeeld. Om het Landegem als knoopdorp te ontwikkelen is er nood aan investeren op de knopen. Daarbij is er nood aan selectiviteit in zijn nabije omgeving. We kiezen ervoor om het station van het nabijgelegen dorp Hansbeke te degraderen om zo de invloedsfeer van het station van Landegem te vergroten. De zone langsheen de spoorlijn wordt voorzien van een bovenlokale fietsverbinding. Ook de knoop ter hoogte van de autosnelweg wordt herbekeken. Er heerst de vraag om een extra op- en afrittencomplex te voorzien om het nabij gelegen bedrijventerrein vlotter bereikbaar te maken. Wanneer we dit inpassen ter hoogte van Landegem en daarbij het op- en afrittencomplex ter hoogte van Hansbeke sluiten, stijgt opnieuw de knooppuntwaarde in Landegem. Om te kunnen inzetten op deze selectiviteit is er dusdanig nood aan dialoog tussen de naburige dorpsstructuren, stakeholders van spoorwegen en snelwegen en dergelijke meer. 42

43 Legende: oriëntatiepunt dorpsstructuur netwerken brandpunt 500 m Figuur: kaart ontwerpend onderzoek beleid, case Landegem De figuur toont de doorvertaling van de inzichten en doelstellingen vanuit het ontwerpend onderzoek in beleidsstrategieën. Het staat stil bij de vijf insteken van het beleidskader namelijk het versterken van de dragende dorpsstructuur, het richten van investeringen in een brandpunt, het scheppen van een duidelijk juridisch-planologisch kader, het uitbouwen van netwerken, het organiseren van diverse coalities. 43

44 Figuur: het autonoom dorp Landegem Figuur: het woondorp Landegem 44

45 Figuur: het verbonden dorp Landegem 45

46

47

48 Dienstendorp - Case Moerzeke Moerzeke als case Centraal in het voorzieningenlandschap van Sint-Niklaas, Zele en Dendermonde situeert zich Moerzeke. Het dorp Moerzeke wordt als case geselecteerd voor het dientstendorp. De residentiële functie is in het dorp het sterkst vertegenwoordigd. Andere dorpsvoorzieningen zijn in der loop der jaren uit het dorp verdwenen of verhuist naar de grotere kernen rondom Moerzeke. De leefwereld van de inwoners van Moerzeke speelt zich dan ook af buiten het dorp. Ondanks de afhankelijkheid van Moerzeke op regionale schaal laat vermoeden, kan het dorp niet rekenen op een goed uitgebouwd ontsluitingsnetwerk. De ligging aan de linkeroever van de Beneden-Schelde draagt bij aan het landelijke en rustieke karakter van het dorp. Daarnaast is ook agrarisch industrieel verleden sterk aanwezig in het dorp. Het oude patrimonium met hoge erfgoed waarde heeft zijn sporen nagelaten in het dorpsbeeld. HET DIENSTENDORP ALS VERBONDEN DORP DOOR HET DORP LEEFBAAR TE HOUDEN VIA HET GERICHT INPASSEN VAN VOORZIENINGEN. DIT VIA SCHAALVERGROTING EN SAMENWERKING EN VIA NABIJHEID EN INTERACTIE. 48

49 500 m Figuur: luchtfoto, case Moerzeke De luchtfoto toont de huidige conditie van het dorp Moerzeke. Op deze schaal wordt er verder gewerkt om strategieën voor heel het dorp neer te schrijven. Vervolgens wordt er ingezoomd om via ontwerpbeelden de mogelijke ontwikkeling van het dorp gedetailleerder in beeld te brengen. De kaders tonen waar deze ontwerpbeelden zich oriënteren. 49

50 Kansen voor kernversterking in Moerzeke vanuit dynamiek Het gebied waar Moerzeke zich situeert, is reeds redelijk verstedelijkt en bestaat uit een concentratie van klein-stedelijke kernen en oude dorpscentra. Over het algemeen is het voorzieningenlandschap dynamisch. De regio groeit, maar niet elke kern die zich er situeert groeit daarom gelijkwaardig. Door de nabijheid van de grotere en beter uitgebouwde kernen staat de dynamiek van de kleinere kernen zoals Moerzeke onder druk. Moerzeke wordt hierbij geselecteerd als stagnerend dorp en kent geen toenemend aantal inwoners. Er is immers nood aan selectiviteit, niet elke kern kan er groeien. Zonder selectiviteit kan de dynamiek niet zinvol ingezet worden om sterke kernen te versterken en oude centra daaraan te koppelen. Bij het uitzetten van Moerzeke als verbonden dorp moet er nagedacht worden over hoe de gunstige positie binnen de verzorgingsregio als troef ingezet kan worden. DYNAMISCH DORP DYNAMISCH DYNAMISCHE KERNEN DOOR MOGELIJKHEDEN DYNAMISCHE KERNEN DOOR AANTREKKELIJKHEID KWANTITATIEF KWALITATIEF STAGNERENDE OUDE CENTRA STAGNERENDE OUDE KERNEN Figuur: kansen voor kernversterking in Moerzeke vanuit dynamiek STAGNEREND STAGNEREND DORP De onderzoek-matrix maakt de afweging voor kernversterking aan de hand van dynamiek. Vanuit de bevindingen van voorgaand locatieonderzoek, wordt Moerzeke getypeerd als stagnerend dorp. 50

51 Kansen voor kernversterking in Moerzeke vanuit eigenheid voorzieningen Het Moerzeekse voorzieningenlandschap staat vandaag onder druk door de nabijheid van beter uitgebouwde stedelijke kernen als Dendermonde, Sint-Niklaas, Zele en Hamme. De typerende dorpsvoorzieningen verdwijnen langzaam uit beeld. De leegloop doet daarbij geen goed aan de leefkwaliteit en beeldkwaliteit van het dorp. Het dorp voelt verlaten aan en biedt niet langer een volwaardige leefomgeving voor zijn dorpsbewoners. Waardoor de woonfuncties de bovenhand neemt. Dorpsbewoners zijn zich in der loop der jaren gaan verplaatsen naar de randen van het dorp in nieuwe verkavelingen. Waardoor de leegloop van het centrum wordt versterkt. Het herdenken van de positionering en de rol van Moerzeke in zijn voorzieningenlandschap lijkt noodzakelijk. Er wordt ingepikt op de reeds bestaande diversiteit aan basisvoorzieningen op regionale schaal gekoppeld aan gegarandeerde bereikbaarheid. Lokaal in het dorp biedt het bestaande voorzieningenpatrimonium kansen. Dankzij het rijke agrarisch industrieel verleden van Moerzeke, heeft het dorp een patrimonium met een grote schaal en erfgoedwaarde. Op verschillende manieren worden de kansen rond voorzieningen ingezet als troef om in Moerzeke aan kernversterking te doen. Er is daarbij nood aan het inzetten van clusteringen van voorzieningen die toegankelijk zijn voor iedereen om het dorp leefbaar te houden. VOORZIENINGENAANBOD SCHAAL / DICHTHEID KERN DIENSTENDORP STADSRANDDORP LANDSCHAPSDORP KNOOPDORP PRODUCTIVITEIT LANDSCHAP KNOOPPUNTWAARDE Figuur: kansen voor kernversterking in Moerzeke vanuit eigenheid voorzieningen De onderzoek-matrix gaat uit van assen die de kansen vanuit telkens één specifieke maatschappelijke opgave uitdrukken. Dit levert vier duidelijke insteken om naar de opgaves te kijken waar dorpen of kernen vandaag voor staan. Vanuit de bevindingen van voorgaand locatieonderzoek, wordt Moerzeke getypeerd als dienstendorp. 51

52 Naar een verbonden dorp Moerzeke De kansen rond de voorzieningenopgave worden ingezet om het ontwerpend onderzoek vorm te geven en om van Moerzeke een verbonden dorp te maken. De kansen vanuit voorzieningen worden gekoppeld aan de heersende dynamiek om vervolgens de doorvertaling te maken naar de overige onderzoekthema s. Figuur: het verbonden dorp Moerzeke De figuur toont het verbonden dorp Moerzeke na de koppeling van de maatschappelijke opgaves (focus voorzieningen) met de dynamiek (stagnatie) afgestemd op maat van het dorp. 52

53 500 m VOORZIENINGEN: Vandaag is het voorzieningenaanbod er beperkt. Veel voorzieningen zijn reeds uit het dorp weggetrokken en de achtergebleven voorzieningen voldoen niet meer aan de hedendaagse noden. Daarbij komt nog het feit dat Moerzeke een stagnerend dorp is. Het is dus niet aan de orde om in te zetten op nieuwe verdichtingsvormen. Het is daarentegen relevanter om in te spelen op de positie van Moerzeke in een sterk uitgebouwd voorzieningenmilieu. We zetten daarom in op nieuwe alternatieve vormen van voorzieningen binnen het bereik van elke dorpsbewoner. We introduceren verschillende kleine antennes van educatie, zorg, cultuur, publieke dienstverlening en dergelijke meer. De antennes zijn als het ware spin-offs van de volwaardige zorgvoorzieningen, educatieve voorzieningen, publieke dienstverlening en dergelijke die zich in de grotere stedelijke kernen oriënteren. Deze antennes worden verspreid over het dorp ondergebracht, met de dorpsfiguur als grootste uitvalsbasis. Op deze manier komen voorzieningen niet geïsoleerd te liggen, maar zijn ze net makkelijk te bereiken op wandel- of fietsafstand van ieders woonomgeving. Ze vinden hun onderdak in het bestaande oud patrimonium als reconversieproject of worden opgericht samen met nieuwe woonontwikkelingen. De antennes kunnen zowel een vaste uitvalsbasis hebben of kunnen zich ook temporeel voordoen in een daartoe beschikbare polyvalante ruimte. De verschillende antennes zijn volwaardige alternatieven voor de basisvoorzieningen die uit het dorp reeds zijn verdwenen of dreigen te verdwijnen. Ze zijn de garantie voor de leefbaarheid van het dorp. Wanneer de basisscholen bijvoorbeeld sluiten, kan de educatieve antenne een oplossing bieden. Deze antenne wordt een locatie waar ouders hun kinderen kunnen afzetten en ophalen, dit voor en na de schooluren. Een schoolbus brengt deze kinderen naar scholen gesitueerd in de naburige grotere kern. Daaraan gekoppeld kan ook een naschoolse opvang worden voorzien. Een ander voorbeeld kan de zorgantenne zijn. In het dorp wordt er een praktijkruimte voorzien voor een vliegende zorgverlener. Het uitbouwen van een volwaardige zorginstelling lijkt irrelevant. De zorgverlener kan hier op verschillende tijdstippen patiënten ontvangen. Nog een mogelijks voorbeeld kan de lancering van een bibliotheekantenne zijn. Deze antenne hangt samen met een bibliotheek van een naburige stad. Het laat dorpsbewoners toe om boeken online te bestellen. De antenne kan daarin fungeren als afhaalpunt. Het werken met antennes maakt het mogelijk om een basisaanbod aan voorzieningen te garanderen voor de dorpsbewoner. Het verder afnemen van het voorzieningenaanbod wordt daarbij in goede banen geleid. Geredeneerd vanuit de kans van voorzieningen worden de andere onderzoeksthema s wonen, ontsluiting en landschap vormgegeven. 53

54 500 m 500 m WONEN: Inzake wonen wordt er ingespeeld op de antennes. Daar Moerzeke geen noemenswaardige inwonerstoename kent, worden er hier geen grote verdichtingsprojecten gelanceerd. Nieuwe kleinschalige woonvormen kunnen worden ontwikkeld samen met de introductie van antennes. Het bestaande grote patrimonium biedt daarbij een eerste opportuniteit. Verschillende gebouwen met een grote schaal staan leeg of zullen op termijn leeg komen te staan. Vaak zijn het deze gebouwen die bijdragen aan de beeldkwaliteit van het dorp. Om deze gebouwen niet verloren te laten gaan kan hier een reconversieproject plaatsvinden. Nieuwe woonvormen en antennes blazen het patrimonium nieuw leven in. Volgens dezelfde strategie kan waar nodig ook nieuwe bebouwing worden opgetrokken. Naast de voorgaande strategie wordt er omtrent wonen ook ingezet op de dorpsfiguur. De drie onderling verbonden pleinen vormen de dragende structuur van de dorpsfiguur van Moerzeke. Naast de strategische projecten wordt er hier ook ingezet op het garanderen van beeldkwaliteit. De dorpsfiguur moet opnieuw een levendige plek worden en dienst doen als uitvalsbasis voor de dorpsbewoners. Daarnaast voorzien we ook mogelijke verdichtingslocaties. Deze locaties hangen aan de dorpsfiguur en treden op als poort naar de omliggende landschappen. Ze worden op een dorpse manier ontwikkeld met een lage densiteit en met aandacht voor groen. Locaties die buiten voorgaande logica s vallen, bevinden zich niet meer in de nabijheid van de kern. Het is dan ook niet wenselijk dat deze verder worden aangesneden. Het vrijwaren van het landschap staat hier voorop. Binnengebieden die leeg zijn of waar een functie verdwijnt worden dan ook niet verder ontwikkeld. Op de overige bebouwde omgeving wordt er niet langer in geïnvesteerd. Het is de bedoeling dat verdere verlinting of verkaveling buiten de nabijheid van de kern halt wordt toegeroepen. Op termijn kunnen deze zelfs onder een uitdoofstrategie vallen. ONTSLUITING: Het dorp Moerzeke kent een beperkt mobiliteitsprofiel en bereikbaarheid. De ontwikkelingsperspectieven omtrent ontsluiting worden afgestemd op desbetreffende antennes. Om deze antennes te doen slagen is de afstemming met de ontsluitingsstructuur noodzakelijk. We zetten in op doelgroepgericht collectief vervoer. De haltes van deze vervoersmodi worden gebundeld ondergebracht ter hoogte van de dorpsfiguur om niet aan draagkracht te verliezen. Zo wordt er bijvoorbeeld een dorpsbus, een bibbus, en seniorenbus en dergelijke geïntroduceerd. Het type vervoer biedt een collectief doelgericht antwoord op een gestelde vraag. Voorafgaande voorbeelden kunnen dus aangevuld worden wanneer de nood zich opdringt. We schrappen er het klassieke openbaar vervoersaanbod en we bieden op deze manier een volwaardig ontsluitingsalternatief. Naast het afstemmen van de vervoersmodi op de voorzieningenantennes, moet er ook aandacht uitgaan 54

55 naar een goed uitgebouwd fijnmazig netwerk. Het laat de bewoners toe zich op een snelle en veilige manier te verplaatsen doorheen het dorp naar de kernfiguur of hun bestemming. Ook de publieke ruimte an sich verdient de nodige aandacht. De drie pleinen zijn de dragende structuur van de dorpsfiguur en worden onderling met elkaar verbonden. Door te investeren in de publieke ruimte kunnen de pleinen opnieuw hun oorspronkelijke rol als ontmoetingsplaats verwerven. 500 m LANDSCHAP: Moerzeke is een dorp gelegen in het landschap van de Schelde. Het landschap vraagt ook hier een aanpak die rekening houdt met onder meer recreatie, beleving, veerkracht en productie Rondom de dorpsfiguur situeren zich verschillende recreatieve landschappen. In het noorden is er sprake van een sportcluster. Deze kan verder worden uitgebouwd op een compacte landschappelijke manier met aandacht voor diversiteit. In het oosten ligt het voormalig kasteeldomein waar ook een grafkapel van Priester Poppe is opgericht. Het kasteeldomein wordt toegankelijker gemaakt en verwerft daarbij een grotere recreatieve rol dan vandaag. In het zuiden van het dorp wordt er dorpslandbouw mogelijk gemaakt. Vandaag is er reeds een agrarisch bedrijf aanwezig. Het heeft potentie om ook lokaal een bijdrage te leveren. Het bedrijf kan zijn deuren openstellen voor de dorpsbewoners. De dorpsbewoners kunnen er gebruik maken van de voorhand liggende infrastructuur. Het complementair ruimtegebruik kadert mee in de visie van het oprichten van antennes. Zo kan er een voedselantenne worden voorzien. Boeren vanuit de omgeving kunnen er ook op bepaalde tijdstippen hun producten verkopen. Het agrarisch landschap rond Moerzeke is reeds een sterk productief landschap. Het is vanzelfsprekend dat we dit willen behouden. Ten westen raken de oevers van de Beneden-Schelde de dorpsfiguur. Vandaag vormt dit landschap al een recreatieve trekpleister die verder kan worden uitgebouwd. Het verder investeren in het trage ontsluitingsnetwerk impliceert ook het opnieuw fysiek verbinden van het landschap met het dorp. Door het introduceren van groen langsheen deze nieuwe netwerken wordt ook de visuele relatie tussen het landschap en het dorp worden versterkt. Het strategisch inpassen van projecten of verdichtingslocaties zorgen ervoor dat er schakels ontstaan tussen dorp en landschap. De beleving van het landschap komt hierbij dus aan bod. Naast de recreatieve, de agrarische en de belevingsrol van het landschap staan we tenslotte ook stil bij de veerkracht van het landschap. Door de inplanting aan de Beneden-Schelde kampt Moerzeke met een overstromingsgevoeligheid. We kiezen ervoor om het landschap te vrijwaren en om terug ruimte te geven aan het water. 55

56 Legende: wonen inzetten dorpsfiguur projecten verdichtingslocatie vrijwaren uitdoofmaatregelen i.f.v. kernversterking ontsluiting gemotoriseerd netwerk, primaire wegen gemotoriseerd netwerk, secundaire wegen gemotoriseerd netwerk, tertiaire wegen parking netwerk openbaar vervoer, spoorwegen netwerk openbaar vervoer, buslijnen openbaar vervoer, primaire haltes buslijnen openbaar vervoer, secundaire haltes buslijnen traag netwerk, bovenlokaal functionel traag netwerk, lokaal traag netwerk, recreatief publieke ruimte voorzieningen oriëntatiepunt, kerk project voorzieningenlandschap landschap productief landschap, grasland productief landschap, gewassen productief landschap, landbouwinfrastructuur productief landschap, productieve hoeves veerkrachting landschap, kanaal veerkrachting landschap, vrijwaren beekvallei veerkrachting landschap, bos in beekvallei recreatief landschap, park recreatief landschap, sport en spel recreatief landschap, bos recreatief landschap, volkstuin recreatief landschap, project recreatief landschap, landmark belevingslandschap, dreef belevingslandschap, vista belevingslandschap, groene achterkanten 56

57 500 m Figuur: kaart ontwerpend onderzoek, case Moerzeke De kaart toont de voorgestelde ontwikkelingsstrategieën voor het dorp Moerzeke. Deze vloeien uit de koppeling van de maatschappelijke opgaves (focus voorzieningen) met de dynamiek (stagnatie). De figuur toont daarbij tevens welke relatie er geldt tussen wonen (rood-oranje), ontsluiting (geel-bruin), voorzieningen (blauw) en landschap (groen) zonder de bovenlokale schaal uit het oog te verliezen. 57

58 Legende: wonen dorpsfiguur : inzetten op beeldkwaliteit in de centrale figuur van het dorp projecten : nieuwe kleinschalige projecten nabij de centrale figuur vormgeven gepaard met mogelijke antennes verdichtingslocaties : vormgeven als schakel tussen dorpsfiguur en naburig landschap uitdoofmaatregelen : niet langer investeren in het niet nabijgelegen woonweefsel in functie van kernversterking ontsluiting openbaar vervoer : inzetten van een antenne als antwoord op een gestelde vraag plein : inzetten op de drie pleinen die als publieke ruimte fungeren als drager van de dorpsfiguur traag netwerk : uitbouwen traag netwerk en koppelen aan recreatief netwerk voorzieningen 8 antenne : verschillende antennes vervullen de vraag aaan voorzieningen, voorbeeld de zorgantenne landschap productief landschap : inzetten op zelfvoorziening, volkstuinen als agrarische antenne recreatief landschap : clusteren van verschillende recreatieve landschappen rondom en connecteren met de centrale dorpsfiguur veerkrachtig landschap : ruimte voor water van de Beneden-Schelde belevingslandschap : versterken landschappelijke kwaliteiten door uitbouwen groen netwerk 58

59 m Figuur: axo ontwerpend onderzoek, case Moerzeke 59

60 Legende: wonen dorpsfiguur : inzetten op beeldkwaliteit in de centrale figuur van het dorp projecten : nieuwe kleinschalige projecten nabij de centrale figuur vormgeven gepaard met mogelijke antennes verdichtingslocaties : vormgeven als schakel tussen dorpsfiguur en naburig landschap uitdoofmaatregelen : niet langer investeren in het niet nabijgelegen woonweefsel in functie van kernversterking ontsluiting openbaar vervoer : inzetten van een antenne als antwoord op een gestelde vraag plein : inzetten op de drie pleinen die als publieke ruimte fungeren als drager van de dorpsfiguur traag netwerk : uitbouwen traag netwerk en koppelen aan recreatief netwerk voorzieningen 8 antenne : verschillende antennes vervullen de vraag aaan voorzieningen, voorbeeld de bibbus landschap productief landschap : inzetten op zelfvoorziening, volkstuinen als agrarische antenne recreatief landschap : clusteren van verschillende recreatieve landschappen rondom en connecteren met de centrale dorpsfiguur belevingslandschap : versterken landschappelijke kwaliteiten door uitbouwen groen netwerk 60

61 m Figuur: axo ontwerpend onderzoek, case Moerzeke 61

62 62

63 63

64 Beleidsstrategieën voor Moerzeke Naast voorgaande ruimtelijke ontwikkelingsstrategieën wordt ook de koppeling gemaakt met de vijf insteken vanuit het beleid. DORPSSTRUCTUUR: De dragende dorpsstructuur van Moerzeke ontstaat ter hoogte van de drie aanwezige pleinen die onderling met elkaar verbonden zijn en wordt omgeven door bebouwing met een doorgaans hoge beeldwaarde. Het patrimonium in de kern aanwezig is te danken aan het agrarisch industrieel verleden Het oude patrimonium met hoge erfgoed waarde heeft zijn sporen nagelaten in het dorpsbeeld. Langsheen de dragende dorpsstructuur situeren er zich nog enkele verdichtingslocaties die als schakel tussen kern en landschap optreden. Om de trend van leegloop niet de bovenhand te laten krijgen in het dorpsbeeld, is het nodig dat er op deze dragende dorpsstructuur van Moerzeke wordt ingezet. Kleinschalige nieuwe (reconversie)projecten laden de kern terug op. Dit gebeurt met aandacht voor de identiteit en eigenheid van het dorp, zonder ruimtelijk functioneel en maatschappelijk het dorp uit te hollen. De negatieve perceptie wordt vervangen door trots en zelfbewustzijn over het dorp als gedeelde leefomgeving. BRANDPUNT: Moerzeke is een stagnerend dorp. Het inwonersaantal stagneert en de nood aan grote nieuwe verdichtingsprojecten geldt er niet. Het richten van investeringen in de logica van een brandpunt en zo centraliteit in het dorp versterken is ook hier nodig om de leefbaarheid van Moerzeke te garanderen. Het brandpunt van Moerzeke bestaat hier uit de verschillende voorgestelde antennes die zich samen ontwikkelen met het optrekken van nieuwe woonvormen door nieuwe projecten of door de reconversie van het bestaande patrimonium. Deze antennes worden verspreid over het dorp ondergebracht, met de dorpsfiguur als grootste uitvalsbasis. Op deze manier komen voorzieningen niet geïsoleerd te liggen, maar zijn ze net makkelijk te bereiken op wandel- of fietsafstand van ieders woonomgeving. De verschillende antennes zijn volwaardige alternatieven voor de basisvoorzieningen die uit het dorp reeds zijn verdwenen of dreigen te verdwijnen. Ze zijn de garantie voor de leefbaarheid van het dorp. KADER: Het opstellen van een duidelijk juridischplanologisch kader om particulier initiatief aan te sturen, kansen of ruimte te bieden en deze maximaal te laten renderen voor het dorp als geheel is ook bij Moerzeke opportuun. Het opstellen van een kader dat reconversieprojecten mogelijk maakt, is daarbij een toepasselijk voorbeeld. Het bestaande grote patrimonium biedt immers opportuniteiten. Verschillende gebouwen met een grote schaal staan leeg of zullen op termijn leeg komen te staan. Vaak zijn het deze gebouwen die bijdragen aan de beeldkwaliteit van het dorp. Om deze gebouwen niet verloren te laten gaan kan hier een reconversieproject plaatsvinden. Nieuwe woonvormen en antennes blazen het patrimonium nieuw leven in. Het opstellen van een kader laat deze nieuwe kansen toe en kan eveneens ook garanderen dat de beeldkwaliteit of leefbaarheid niet in het gedrang komt. NETWERKEN: Ook in Moerzeke wordt er ingezet op het uitbouwen van netwerken om doorheen het dorp linken te leggen tussen, functies en gebruikers, en om het dorp te verankeren in een ruimere regio. Om de antennes een kans te geven worden ze enerzijds verspreid over het dorp ondergebracht en is er dus nood aan het onderling verbinden van deze antennes, maar ook naar de rest van het dorp om ze voor elke bewoner vlot toegankelijk te maken. Ook in het bovenlokale aspect is er nood aan aandacht voor de antennes. We zetten in op doelgroepgericht collectief vervoer dat de antenne in het dorp verbindt met zijn uitvalsbasis. COALITIES: Om kernversterking in Moerzeke te doen slagen is er eveneens nood aan het organiseren van diverse coalities tussen overheden, met burgers en bewoners, maar ook met ondernemers, instellingen, investeerders en dergelijke meer. Een duidelijk voorbeeld hierbij de uitvalsbasis van de diverse antennes die instaan als brandpunt in Moerzeke. Om het brandpunt te doen slagen moeten er dialogen tot stand komen met het lokale bestuur, bewoners, maar ook de scholengemeenschap, de zorggemeenschap en dergelijke meer. Deze coalities laten toe om projecten meer gedragen en opgeladen te maken. 64

65 Legende: oriëntatiepunt dorpsstructuur netwerken brandpunt 500 m Figuur: kaart ontwerpend onderzoek beleid, case Moerzeke De figuur toont de doorvertaling van de inzichten en doelstellingen vanuit het ontwerpend onderzoek in beleidsstrategieën. Het staat stil bij de vijf insteken van het beleidskader namelijk het versterken van de dragende dorpsstructuur, het richten van investeringen in een brandpunt, het scheppen van een duidelijk juridisch-planologisch kader, het uitbouwen van netwerken, het organiseren van diverse coalities. 65

66 Figuur: het autonoom dorp Moerzeke Figuur: het woondorp Moerzeke 66

67 Figuur: het verbonden dorp Moerzeke 67

68

69

70 Landschapsdorp - Case Alveringem Alveringem als case Alveringem doet dienst als case voor het landschapsdorp in het aantrekkelijke landschap van de Westhoek. Het is een kleine kern waar voornamelijk gewoond wordt. Net als vele kleine kernen in de Westhoek is Alveringem beperkt bereikbaar. Enkel een gewestweg staat in voor de verbinding van Alveringem met het bovenlokale. Het grote aandeel aan landwegen typeert het landelijke dorp en verbindt Alveringem dan weer met zijn agrarische omgeving. Qua dagdagelijkse voorzieningen is het aanbod in Alveringem eerder laag. Wel is er recent een nieuw woonzorgcentrum in gebruik genomen. Een eerder stedelijke functie die slechts een beperkte bijdrage levert aan het dorp. Externe factoren zoals toerisme en recreatie introduceren nieuwe functies. Deze externe factoren zijn te danken aan het aantrekkelijke en rustige plattelandslandschap waar Alveringem zich huisvest. HET LANDSCHAPSDORP ALS VERBONDEN DORP DOOR HET DORP TEN DIENSTE TE STELLEN VAN DE LANDSCHAPPELIJKE STRUCTUREN VIA VERBINDINGEN, VEERKRACHT EN PRODUCTIVITEIT. 70

71 500 m Figuur: luchtfoto, case Alveringem De luchtfoto toont de huidige conditie van het dorp Alveringem. Op deze schaal wordt er verder gewerkt om strategieën voor heel het dorp neer te schrijven. Vervolgens wordt er ingezoomd om via ontwerpbeelden de mogelijke ontwikkeling van het dorp gedetailleerder in beeld te brengen. De kaders tonen waar deze ontwerpbeelden zich oriënteren. 71

72 Kansen voor kernversterking in Alveringem vanuit dynamiek De landelijke dorpen in de Westhoek bevinden zich uit de invloedsfeer van steden en zijn daarbij beperkt bereikbaar. Ze staan zelden onder druk en groeien slechts zeer beperkt. Meer nog, in Alveringem loopt het bevolkingsaantal van het reeds dunbevolkte dorp de laatste decennia achteruit. Alveringem wordt gezien als een stagnerend dorp. Bij het inzetten op Alveringem moeten duidelijke keuzes worden gemaakt zodat dit niet leidt tot verdere verneveling van het landschap, maar tot versterking van het dorp en het landschap. DYNAMISCH DORP DYNAMISCH DYNAMISCHE KERNEN DOOR MOGELIJKHEDEN DYNAMISCHE KERNEN DOOR AANTREKKELIJKHEID KWANTITATIEF KWALITATIEF STAGNERENDE OUDE CENTRA STAGNERENDE OUDE KERNEN Figuur: kansen voor kernversterking in Alveringem vanuit dynamiek STAGNEREND STAGNEREND DORP De onderzoek-matrix maakt de afweging voor kernversterking aan de hand van dynamiek. Vanuit de bevindingen van voorgaand locatieonderzoek, wordt Alveringem getypeerd als stagnerend dorp. 72

73 Kansen voor kernversterking in Alveringem vanuit eigenheid landschap Het uitgestrekte productieve platteland, doorkruist door een netwerk van grachten, met daarop her en der kleine aantrekkelijke dorpen, ontsloten door tal van recreatiegelegenheden zijn elementen die mee de identiteit van het Alveringemse landschap bepalen. Doch merken we op dat er de laatste jaren sprake is van het ongebreideld uitbreiden en generieke verdichtingen via inbreiding. Door deze tendens geraakt het dorp steeds meer afgesneden van het landschap. Het sterk vertegenwoordigde landschap wordt als grootste troef ingezet om aan kernversterking in Alveringem te doen. Er is nood aan het verduidelijken en het herbevestigen van de relatie tussen dorp en landschap en van daar uit de kern te versterken tot volwaardig verbonden landschapsdorp. VOORZIENINGENAANBOD SCHAAL / DICHTHEID KERN DIENSTENDORP STADSRANDDORP LANDSCHAPSDORP KNOOPDORP PRODUCTIVITEIT LANDSCHAP KNOOPPUNTWAARDE Figuur: kansen voor kernversterking in Alveringem vanuit eigenheid landschap De onderzoek-matrix gaat uit van assen die de kansen vanuit telkens één specifieke maatschappelijke opgave uitdrukken. Dit levert vier duidelijke insteken om naar de opgaves te kijken waar dorpen of kernen vandaag voor staan. Vanuit de bevindingen van voorgaand locatieonderzoek, wordt Alveringem getypeerd als landschapsdorp. 73

74 Naar een verbonden dorp Alveringem De rol van het landschap wordt ingezet om in Alveringem aan kernversterking te doen. Hieraan wordt de invalhoek vanuit de dynamiek gekoppeld, om zo ook de overige onderzoeksthema s vorm te geven in het ontwerpend onderzoek. Op deze manier kan Alveringem evolueren naar een verbonden dorp. Figuur: het verbonden dorp Alveringem De figuur toont het verbonden dorp Alveringem na de koppeling van de maatschappelijke opgaves (focus landschap) met de dynamiek (stagnatie) afgestemd op maat van het dorp. 74

75 500 m LANDSCHAP: De rol van het landschap wordt op vier manieren in het ontwerpend onderzoek ingezet. Het landschap staat in voor productie, recreatie, veerkracht en beleving. Het aanwezige landschap is een productielandschap dat nog steeds deze rol op zich neemt. We willen deze dan ook versterken zonder kaalslag te genereren. Er wordt ingezet op de bestaande landbouwbedrijven die nog in voege zijn. Deze kunnen groeien met respect voor de leefbaarheid en beeldkwaliteit van het landschap. Zo is het onder meer noodzakelijk om bebouwing af te stemmen met zijn omgeving, waarbij moet worden gezocht naar een optimale inplanting, materiaalkeuze, perceelsbeplanting en zo meer. Maar ook versterken van kleine landschapselementen en dergelijke op de akkers valt hier onder. Hoeves die daarentegen leeg komen te staan vallen onder een uitdoofstrategie. Tenzij ze een grote beeldwaarde kennen dan kunnen ze een rol vervullen in functie van recreatie en toerisme. We merken al dat een groot aandeel van de hoeves met een grote beeldwaarde vandaag die rol al vervullen. Naast het feit dat hoeves een recreatieve rol kunnen vervullen, zijn er in dit landschap ook tal van cultuurhistorische elementen aanwezig zoals een oude motte. Deze worden geherwaardeerd en in de verf gezet om het recreatief gebruik van het landschap te stimuleren. Daaraan gekoppeld wordt er ingezet op de bestaande landelijke en recreatieve wegen zodat er recreatief gebruik kan worden gemaakt van het landschap. Dit kan gaan van het voorzien van nieuwe infrastructuur tot het herwaarderen van voormalige veldwegen. Zo biedt het landschap in zijn veerkrachtige rol ook mogelijkheden om trage wegen te voorzien. Beekvalleien krijgen terug ruimte en daaraan gekoppeld krijgen ook trage verbindingen er hun plaats als trage wandelverbinding. Bij het geven van ruimte aan water, wordt onder meer de beek doorheen Alveringem op bepaalde plekken terug opengemaakt. Tenslotte is er ook nog sprake van het inzetten op de belevingswaarde van het landschap. Voorgaande elementen dragen dit ook in zich, maar het is desalniettemin een volwaardige rol dat het landschap op zich dient te nemen. We merken hier, net als in veel andere dorpen in Vlaanderen, dat de belevingsrelatie met het landschap wordt onderbenut. Zo worden tuinen afgeschermd met hoge hagen of harde omheiningen waardoor het landschap niet langer waarneembaar is vanop straat of zelfs vanuit de eigen woning. We streven daarom naar aandacht voor open omheiningen, beperkte verharding, compacte inpassingen van bebouwing, afwerken van de rand gericht naar het landschap en dergelijke zodat er opnieuw een visuele link met het landschap ontstaat. Daarbij aansluitend worden er vanop het publiek domein op enkele plekken weidse vensters op het landschap strategisch opengehouden of terug opengemaakt. Verder wordt er ook opnieuw groen in de kern voorzien die de twee centrale dorpsfiguren, de kerk en het bijhorende kerkplein van Alveringem en het plein in 75

76 Fortem, versterken. Vandaaruit worden oude dreven naar historische landschapselementen geherwaardeerd. Op deze manier wordt de motte, de oude hoeve waar voorheen het gemeentehuis zat, en de hoeve ten zuiden van het dorp terug in connectie gebracht met de kern van het dorp. Dankzij het inzetten op deze verschillende strategieën wordt het landschap op het dorp betrokken en wordt er gezorgd dat het dorp niet verder uitzwermt in het landschap. Geredeneerd vanuit de kans van het landschap worden de andere onderzoeksthema s wonen, ontsluiting en voorzieningen vormgegeven. 500 m 500 m WONEN: Omtrent wonen worden diverse strategieën getoond in het ontwerpend onderzoek namelijk het inzetten op beeldkwaliteit, het inpassen van nieuwe kleinschalige projecten en verdichtingslocaties, het vrijwaren van het landschap en tenslotte het niet langer investeren in het overige woonweefsel. Alveringem is een kleine kern en is net als veel andere dorpen onderhevig aan verappartementisering. Helaas leidt dit er toe dat er een breuk ontstaat in de beeldkwaliteit van het dorp. Daarop willen we inzetten op beeldkwaliteit in de dorpsfiguur. Nieuwe bebouwingen moeten worden afgestemd met het bestaande karakter van het dorp. Dit geldt ook bij het invullen van de mogelijke kleine secure verdichtingslocaties. Het zijn deze plekken die inbreidingprojecten toe laten als antwoord op gestelde noden, maar tegelijk geen significante groei betekenen. De projecten worden vormgegeven als zijnde erven langsheen de beek die het dorp doorkruist en verbeteren het trage ontsluitingsnetwerk. Geredeneerd vanuit nabijheid bevinden deze zich samen met mogelijke verdichtingslocaties in de kern van het dorp. Beide worden vormgegeven met aandacht voor de beeldkwaliteit van het dorp. Buiten de dorpsfiguur is het niet wenselijk dat er verder wordt verdicht of dat er open ruimte wordt aangesneden. Zo schrappen we het uitbreidingsgebied dat zich ten oosten van het woonzorgcentrum lokaliseert en wordt het landschap gevrijwaard. Als laatste investeren we niet langer in het overige woonweefsel. Verdere verlinting en verkaveling worden halt toe geroepen en er wordt niet meer ingezet op het woonweefsel dat zich buiten de kern van het dorp situeert. Meer nog, op lange termijn kunnen deze onder een uitdoofstrategie vallen. ONTSLUITING: Het ontwerpend onderzoek staat stil bij het herdefiniëren van verplaatsingen in landelijke dorpen. Alveringem is een slecht ontsloten dorp en vraagt om een herinterpretatie van de basismobiliteit omtrent openbaar vervoer, automobiliteit en trage weggebruikers. Inzake openbaar vervoer pikken we in op het idee van landelijke mobiliteit gekoppeld aan hiërarchie en regie. In de dorpskern ter hoogte van het dorpshuis wordt er geëxperimenteerd met zelforganisatie zoals bijvoorbeeld 76

77 dorpsliften, waarbij de verbinding tussen Alveringem en het nabijgelegen knooppunt op de N8 wordt gemaakt. Ter hoogte van het knooppunt op N8 kan worden overgestapt op een lokale snelverbinding tussen Veurne en Poperinge. Vanuit beide steden kan dan via het hoogwaardig vervoersysteem het bovenlokale worden bereikt. Dit impliceert dat de buslijn niet langer Alveringem doorkruist. Inzake auto-ontsluiting wordt de oost-west as als voornaamste drager aangeduid. Op deze manier wordt sluipverkeer geweerd en kunnen de overige wegen evolueren naar woonstraten. Verder wordt het fijnmazig trage wegennetwerk uitgebouwd zodat het dorp en het landschap makkelijk te doorkruisen zijn. Hierbij worden bestaande paden opgewaardeerd, nieuwe paden geïntroduceerd langsheen beken en zo meer. Vervolgens wordt het lokale trage wegennetwerk gekoppeld aan het te versterken bovenlokaal recreatief netwerk. 500 m VOORZIENINGEN: Net als vele andere landelijke dorpen kent Alveringem een laag voorzieningenaanbod. Daarbij komt dat nog steeds veel voorzieningen uitdoven of niet meer voldoen aan de hedendaagse noden. Vaak is er ook geen budget vrij om er in te investeren. We lanceren hier het idee van het dorpshuis en de dorpsschuur. Het dorpshuis fungeert als centraal punt in het dorp. Het vervangt het huidige gemeentehuis dat een landschappelijk recreatieve functie krijgt. Het dorpshuis is gesitueerd aan de kerk van Alveringem en speelt eerder in op het ontmoeten, dan op het bestuurlijke aspect. Het biedt mogelijks onderdak aan kleinschalige dienstverleningen. Aangezien ontmoeten er centraal staat, verdient de publieke ruimte rondom het dorpshuis de nodige aandacht. De dorpsschuur vindt onderdak in oude industriële of agrarische panden die een potentie van flexibiliteit in zich dragen om op een zachte manier te transformeren. De dorpsschuur brengt verschillende functies letterlijk samen onder een dak. Het zijn geclusterde plekken die polyvalent gebruikt kunnen worden waardoor hun bestaan wordt gegarandeerd. Op deze manier kan een verdere afbouw van het voorzieningenaanbod in goede banen worden geleid. De sportschuur, de koopschuur, de maakschuur, de educatieve schuur, de zorgschuur zijn hiervan voorbeelden. De zorgschuur slaat op het voorbeeld van het bestaande woonzorgcentrum. Vandaag is dit een monofunctionele voorziening die maar een geringe bijdrage levert aan het dorp. Door dit te gaan opvatten als zijnde een zorgschuur worden er extra zorgprogramma s er ondergebracht en opengesteld voor de dorpsbewoners. Zo kan er bijvoorbeeld een dokterskabinet of kinesistenlokaal in worden ondergebracht waarvan dorpsbewoners beroep op kunnen doen. Een ander voorbeeld is de educatieve schuur. Voor de basisscholen impliceert dit een samensmelting van beide onder een dak. Het monofunctionele programma kan er worden aangevuld met onder meer een naschoolse opvang. Zo kan de basisschool in de dorpskern worden gesloten en omgevormd tot een woonproject. 77

78 Legende: wonen inzetten dorpsfiguur projecten verdichtingslocatie vrijwaren uitdoofmaatregelen i.f.v. kernversterking ontsluiting gemotoriseerd netwerk, primaire wegen gemotoriseerd netwerk, secundaire wegen gemotoriseerd netwerk, tertiaire wegen parking netwerk openbaar vervoer, spoorwegen netwerk openbaar vervoer, buslijnen openbaar vervoer, primaire haltes buslijnen openbaar vervoer, secundaire haltes buslijnen traag netwerk, bovenlokaal functionel traag netwerk, lokaal traag netwerk, recreatief publieke ruimte voorzieningen oriëntatiepunt, kerk project voorzieningenlandschap landschap productief landschap, grasland productief landschap, gewassen productief landschap, landbouwinfrastructuur productief landschap, productieve hoeves veerkrachting landschap, kanaal veerkrachting landschap, vrijwaren beekvallei veerkrachting landschap, bos in beekvallei recreatief landschap, park recreatief landschap, sport en spel recreatief landschap, bos recreatief landschap, volkstuin recreatief landschap, project recreatief landschap, landmark belevingslandschap, dreef belevingslandschap, vista belevingslandschap, groene achterkanten 78

79 500 m Figuur: kaart ontwerpend onderzoek, case Alveringem De kaart toont de voorgestelde ontwikkelingsstrategieën voor het dorp Alveringem. Deze vloeien uit de koppeling van de maatschappelijke opgaves (focus landschap) met de dynamiek (stagnatie). De figuur toont daarbij tevens welke relatie er geldt tussen wonen (rood-oranje), ontsluiting (geel-bruin), voorzieningen (blauw) en landschap (groen) zonder de bovenlokale schaal uit het oog te verliezen. 79

80 Legende: wonen dorpsfiguur : inzetten op beeldkwaliteit in de centrale figuur van het dorp projecten : inbreidingsprojecten vormgeven als antwoord op gestelde noden, met aandacht voor de omgeving, nabij de centrale figuur uitdoofmaatregelen : niet langer investeren in het niet nabijgelegen woonweefsel in functie van kernversterking ontsluiting openbaar vervoer : centraal punt voor zelforganisatie netwerk gemotoriseerd verkeer : oost-west as als centrale drager voor gemotoriseerd verkeer traag netwerk : uitbouwen traag netwerk en koppelen aan recreatief netwerk voorzieningen 7 8 dorpshuis : centrale figuur in het dorp dorpsschuur : verzamelen van verschillende functies onder een multifunctioneel dak, voorbeeld de koopschuur landschap productief landschap : inzetten op bestaande landbouwbedrijven die in voege zijn, integreren in hun omgeving recreatief landschap : hoeves met hoge beeldwaarde inzetten als stimulants voor recreatie en toerisme veerkrachtig landschap : ruimte voor water, terug groen in de kern introdueren belevingslandschap : versterken landschappelijke kwaliteiten door onder meer de historische landschapelementen te herwaarderen 80

81 m Figuur: axo ontwerpend onderzoek, case Alveringem 81

82 Legende: wonen dorpsfiguur : inzetten op beeldkwaliteit in de centrale figuur van het dorp projecten : inbreidingsprojecten vormgeven als antwoord op gestelde noden, met aandacht voor de omgeving, nabij de centrale figuur uitdoofmaatregelen : niet langer investeren in het niet nabijgelegen woonweefsel in functie van kernversterking vrijwaren : woonuitbreidingsgebied te ver van de dorpsfiguur schrappen ontsluiting 5 6 netwerk gemotoriseerd verkeer : oost-west as als centrale drager voor gemotoriseerd verkeer traag netwerk : uitbouwen traag netwerk en koppelen aan recreatief netwerk voorzieningen 7 dorpsschuur : verzamelen van verschillende functies onder een multifunctioneel dak, voorbeeld de sportschuur landschap productief landschap : inzetten op bestaande landbouwbedrijven die in voege zijn, integreren in hun omgeving recreatief landschap : clusteren van recreatieve infrastrucuur en landschappelijk vormgeven veerkrachtig landschap : ruimte voor water, terug groen in de kern introdueren belevingslandschap : versterken landschappelijke kwaliteiten door onder meer het introduceren van vista's 82

83 m Figuur: axo ontwerpend onderzoek, case Alveringem 83

84 84

85 85

86 Beleidsstrategieën voor Alveringem Naast voorgaande ruimtelijke ontwikkelingsstrategieën wordt ook de koppeling gemaakt met de vijf insteken vanuit het beleid. DORPSSTRUCTUUR: De dragende dorpsstructuur van Alverigem situeert zich rondom de kerk en het kerkplein met verschillende uitlopers naar historische elementen, met als uitbreiding het centrale plein van Fortem. De dragende structuur bepaalt er voornamelijk de identiteit van het dorp. Alverigem als landschapsdorp heeft in der loop der jaren een deel van zijn identiteit verloren door te gaan ontwikkelen zonder aandacht voor de historische morfologie. Daarom zetten we in op het verder ontwikkelen op maat van het dorp. Nieuwe projecten moeten worden afgestemd op de reeds bestaande typerende dorpsbebouwingen. Ook herstellen we de historische elementen en de route ernaar toe, waardoor er opnieuw een groene dooradering doorheen het dorp tot stand komt. Het inzetten en versterken van deze dragende dorpsstructuur draagt bij aan de identiteit van het dorp en zijn relatie met het landschap. BRANDPUNT: Het brandpunt van Alveringem vertegenwoordigt het dorpshuis en de dorpsschuren. Het dorpshuis fungeert als centraal punt in het dorp. Het situeert zicht ter hoogte van het dorpsplein en kan er het aanbod aan kleinschalige dienstverleningen op zich nemen. De dorpsschuren vestigen zich in oude industriële of agrarische panden die een potentie van flexibiliteit in zich dragen. De dorpsschuur brengt verschillende functies letterlijk samen onder een dak. Het zijn geclusterde plekken die polyvalent gebruikt kunnen worden waardoor hun bestaan wordt gegarandeerd. Het is op deze plekken dat er dient te worden geïnvesteerd. Door in te zetten op deze typologieën kan een verdere afbouw van het voorzieningenaanbod in goede banen worden geleid. Alveringem is immers een stagnerend dorp en kent dus slecht een beperkte inwonerstoename. Door in te zetten op het brandpunt wordt ontstaat er een vorm van centraliteit en nabijheid waardoor het dorp versterkt. KADER: Het scheppen van een duidelijk juridsichplanologisch kader om particulier initiatief aan te sturen, kansen of ruimte te bieden en deze maximaal te laten renderen voor het dorp als geheel is hier ook noodzakelijk. Vandaag merken we bijvoorbeeld een breuk in de beeldkwaliteit van het dorp. Verschillende verdichtingsprojecten of verappartementisering zijn er tot stand gekomen zonder duidelijk kader. Sommige van deze projecten doen afbreuk aan de beeldkwaliteit van het dorp. Voor Alveringem is het dan ook noodzakelijk om een beeldkwaliteitsplan op te stellen, zodat nieuwe projecten opgetrokken worden met aandacht voor de bestaande omgeving. Ook andere nieuwe ontwikkelingen, zoals het brandpunt en de verdichtingslocaties, hebben nood aan op maakt gemaakte regels die het karakter en de eigenheid van het dorp waarderen en de leefkwaliteit of draagkracht niet in gedrang brengen. NETWERKEN: Om het Alveringem functioneel en toegankelijk te maken voor zijn bewoner is het belangrijk dat er doorheen het dorp verschillende verbindingen worden mogelijk gemaakt, zoals het onderling verbinden van de dorpsschuren, de verbinding tussen de dragende dorpsstructuur en het omliggende landschap en dergelijke. Maar naast deze lokale verbindingen is er ook nood aan aandacht voor de bovenlokale netwerken. Alveringem als stagnerend dorp heeft ook nood aan het maken van de koppeling met zijn ruimere stadregio. We zetten hierbij in op een aangepast openbaarvervoersysteem, een dragend netwerk voor gemotoriseerd verkeer COALITIES: De coalities waarvan sprake zijn hier eerder kleinschaliger. Het gaat over het opzetten van dialogen tussen het lokale bestuur, de Alveringemse bewoners, de vertegenwoordigers van dorpsschuren en dergelijke. Een voorbeeld is bijvoorbeeld het opzetten van de educatieve school. Vandaag in Alveringem zijn er twee basisscholen aanwezig. Om het basisaanbod aan educatie te kunnen garanderen, lijkt het ons beter om in te zetten op een overkoepelend luik dat onderdak krijgt in de educatieve school. Voor de basisscholen impliceert dit een samensmelting van beide onder een dak. De bestaande schoolbesturen dienen hierover in gesprek te gaan. Ook nieuwe stakeholders, zoals bijvoorbeeld een naschoolse opvang, hierbij betrekken lijkt opportuun. 86

87 Legende: oriëntatiepunt dorpsstructuur netwerken brandpunt 500 m Figuur: kaart ontwerpend onderzoek beleid, case Alveringem De figuur toont de doorvertaling van de inzichten en doelstellingen vanuit het ontwerpend onderzoek in beleidsstrategieën. Het staat stil bij de vijf insteken van het beleidskader namelijk het versterken van de dragende dorpsstructuur, het richten van investeringen in een brandpunt, het scheppen van een duidelijk juridisch-planologisch kader, het uitbouwen van netwerken, het organiseren van diverse coalities. 87

88 Figuur: het autonoom dorp Alveringem Figuur: het woondorp Alveringem 88

89 Figuur: het verbonden dorp Alveringem 89

90 Colofon Voorliggend ontwerpend onderzoek werd uitgevoerd in het kader van de studie 'Ontwerpend onderzoek naar kernversterking in Vlaanderen' van juni 2016 tot en met februari 2017, in opdracht van Ruimte Vlaanderen (afdeling Onderzoek en Monitoring). Studie uitgevoerd door Maat-ontwerpers, Forelstraat 55b 9000 Gent Werkten mee aan de studie Peter Vanden Abeele, Eva De Bels In opdracht van Ruimte Vlaanderen Afdeling Onderzoek en Monitoring Koning Albert II-laan 19 bus Brussel

91

92