Achtergronden Dodelijke en Ernstige Arbeidsongevallen

Transcriptie

1 Kantoor Den Haag Groep Monitoring en Beleidsinformatie Achtergronden Dodelijke en Ernstige Arbeidsongevallen Op Basis van in 2006 Afgesloten Ongevalsonderzoeken december 2007 M.J. Schouten A. Faas

2 2

3 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING CONTEXT Meldingsplichtige en andere arbeidsongevallen Afhandeling van gemelde ongevallen Verschillen afgesloten en gemelde ongevallen RESULTATEN Basisgegevens afgesloten onderzoeken Achtergronden dodelijke arbeidsongevallen Bedrijfskenmerken Werknemerskenmerken Oorzaken van dodelijke ongevallen Achtergronden ernstige arbeidsongevallen Bedrijfskenmerken Werknemerskenmerken Oorzaken van ernstige arbeidsongevallen Aard en plaats van het letsel Wetshandhaving arbeidsongevallen CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN...26 BIJLAGE 1: Gedetailleerde verdelingen slachtoffers per sector Deel 1: Dodelijke slachtoffers...27 Deel 2: Ernstig gewonde slachtoffers

4 4

5 1 INLEIDING Deze rapportage doet verslag van bij de Arbeidsinspectie afgesloten onderzoeken van arbeidsongevallen betreffende dodelijke en ernstige gewonde slachtoffers over het jaar De afdeling Monitoring en Beleidsinformatie (MBI) van de Arbeidsinspectie heeft tot het jaar 2002 vergelijkbare rapportages uitgebracht op basis van onderzoek naar aantal, aard en achtergrond van deze arbeidsongevallen. Dit onderzoek vond plaats op basis van dossierraadpleging. Uitgangspunt daarbij waren de ongevallen die in een bepaald jaar daadwerkelijk hadden plaatsgevonden. Voor 2003 is het onderzoek naar aantal, aard en achtergrond voor het eerst geautomatiseerd verwerkt. Omdat ongevalsonderzoek in het veld geruime tijd vergt om tot een afronding te komen, konden die rapportages noodzakelijk niet eerder verschijnen dan ongeveer een jaar na datum. Voor de jaren 2004 en 2005 is daarom onderzocht of een andere begripsbepaling en een andere werkwijze het tijdrovende dossieronderzoek zouden kunnen vervangen, zodat eerder over het voorgaande jaar kon worden gerapporteerd. Op grond daarvan is besloten om vanaf 2004 voortaan verslag te doen op basis van de in een bepaald jaar afgehandelde ongevalsonderzoeken (de zogeheten afgesloten zaken in GISAI, het Geintergreerd Informatie Systeem van de Arbeidsinspectie). Opgemerkt zij nog dat, evenals in voorgaande jaren, deze rapportage uitsluitend betrekking heeft op arbeidsongevallen die in het kader van de Arbowet meldingsplichtig zijn en die door de Arbeidsinspectie zijn onderzocht. 5

6 2 CONTEXT 2.1 Meldingsplichtige en andere arbeidsongevallen Werkgevers zijn verplicht op grond van artikel 9 van de Arbowet 1998 bepaalde ernstige arbeidsongevallen te melden bij de Arbeidsinspectie. Volgens de wet is een arbeidsongeval een aan een werknemer in verband met het verrichten van arbeid overkomen ongewilde, plotselinge gebeurtenis, die schade aan de gezondheid tot vrijwel onmiddellijk gevolg heeft gehad en heeft geleid tot ziekteverzuim, of de dood tot vrijwel onmiddellijk gevolg heeft gehad (Arbowet, artikel 1, lid 3 onder i). Volgens dezelfde wet zijn meldingsplichtig die arbeidsongevallen die ernstig lichamelijk of geestelijk letsel of de dood ten gevolge hebben. Onder ernstig geestelijk of lichamelijk letsel wordt verstaan: schade aan de gezondheid, die binnen 24 uur na het tijdstip van de gebeurtenis leidt tot opname in een ziekenhuis ter observatie of behandeling, dan wel naar redelijk oordeel blijvend zal zijn (Arbowet, artikel 9, lid 1). In de Memorie van toelichting op artikel 9 van de Arbowet wordt een uitzondering gemaakt voor ongevallen die plaatsvinden tijdens het woon-werkverkeer en die daarom niet behoren tot het toezichtgebied van de Arbeidsinspectie. Verkeersongevallen op de openbare weg vormen een aparte categorie. Als daar mensen bij betrokken zijn die aan het werk waren (vertegenwoordigers; beroepschauffeurs) is er in principe sprake van een arbeidsongeval. In de praktijk worden deze ongevallen op basis van de Wegenverkeerswet door de politie onderzocht. In de hier gepresenteerde cijfers zijn verkeersslachtoffers dan ook niet begrepen. Ongevallen die plaatsvinden tijdens het woon-werkverkeer zijn in dit rapport beschouwd als verkeersongeval. Opgemerkt zij tot slot nog, dat ongevallen met ernstig en/of blijvend letsel niet in alle gevallen bij de Arbeidsinspectie worden gemeld. Er is sprake van een zekere onderrapportage, hetgeen onder meer valt af te leiden uit de regelmatige navraag die bij de Arbeidsinspectie wordt gedaan door advocatenbureaus en verzekeringsbedrijven naar de toedracht van een (niet gemeld) ernstig ongeval. De omvang van de totale onderrapportage blijkt uit de confrontatie van deze cijfers met andere bronnen. Het Letsel Informatie Systeem (LIS) van de Stichting Consument en Veiligheid geeft informatie over het aantal ongevallen waarvoor spoedeisende hulp nodig was en dat heeft geleid tot ziekenhuisopname. Een en ander combinerend is de onderrapportage naar schatting tussen de 1000 en 1500 arbeidsongevallen. De onderrapportage is daarmee ongeveer gelijk aan de overrapportage. In eveneens 1000 tot 1500 gevallen worden jaarlijks ongevallen gemeld die achteraf niet meldingsplichtig blijken. Blijkbaar zijn er nogal wat werkgevers die een ongeval voor alle zekerheid melden bij de Arbeidsinspectie. 6

7 2.2 Afhandeling van gemelde ongevallen Naar alle bij de Arbeidsinspectie gemelde meldingsplichtige arbeidsongevallen wordt in principe een onderzoek ingesteld. Bij dat onderzoek worden gegevens verzameld die gerubriceerd kunnen worden in een viertal categorieën: kenmerken van het bedrijf waar het ongeval plaatsvond en -eventueel- van het bedrijf waar het slachtoffer in loondienst was (o.a. bedrijfsgrootte, aard van het bedrijf); persoonsgegevens van het slachtoffer (leeftijd, geslacht, aard dienstverband e.d.); de toedracht van het ongeval (oorzaak, plaats van het ongeval e.d.) en het effect van het ongeval (zoals aard en ernst van het letsel). Tijdens het onderzoek hoort de inspecteur het slachtoffer, de werkgever, eventuele getuigen, en als dat naar zijn oordeel nodig is andere betrokkenen. Ook wordt bij ieder ongeval nagegaan of er sprake is van overtredingen van de Arbowet. Na afloop van het ongevalsonderzoek worden de betrokken partijen, de verantwoordelijke werkgever, getroffene(n) en eventuele werknemersvertegenwoordigers schriftelijk in kennis gesteld van de onderzoeksafhandeling. Het ongevalsrapport wordt daarbij standaard aan partijen toegezonden. Als er sprake is van een causale overtreding dan maakt de inspecteur in plaats daarvan een ongevallenboeterapport op of -in geval van opzet- een proces-verbaal. Dat laatste gebeurt alleen als de werkgever naar het oordeel van de inspecteur, in overleg met de OvJ, zodanig heeft gehandeld dat dit kan worden aangemerkt als een misdrijf (artikel 32 Arbowet). Bij overtredingen van causale strafbare feiten van de Arbowet zal ook een procesverbaal worden opgemaakt. Soms blijkt bij de intake (meestal telefonisch) dat een arbeidsongeval niet meldingsplichtig is volgens de bepalingen van de Arbowet. Een zogenaamd pleisterongeval wordt niet onderzocht. In zo n geval wordt de melding wel geregistreerd, maar niet als meldingsplichtig ongeval. In de regel vindt dan geen ongevalsonderzoek ter plekke plaats. Daarnaast wordt regelmatig pas bij het onderzoek ter plekke duidelijk dat het arbeidsongeval niet meldingsplichtig is. Ook dan wordt het betreffende ongeval geregistreerd als niet-meldingsplichtig arbeidsongeval; er vindt in principe geen diepgaand onderzoek plaats. De Arbeidsinspectie hanteert als grens voor meldingsplichtige ongevallen de definitie van de Arbowet. Niet meldingsplichtige ongevallen zijn (a) ongevallen waarbij er geen ziekenhuisopname heeft plaatsgevonden, (b) er geen blijvend letsel is danwel er is sprake van (c) een natuurlijke dood tijdens het werk. Ongevallen met deze oorzaken blijven buiten beschouwing. Verkeersongevallen tijdens de arbeid blijven in deze rapportage eveneens buiten beschouwing omdat het onderzoek daarvan niet door de Arbeidsinspectie wordt uitgevoerd, indien deze voor eigen rekening werk aanneemt en uitvoert. Zelfstandige Zonder Personeel (ZZP-ers) vallen niet binnen de definitie van werknemer van de Arbowet. Arbeidsongevallen waarbij er sprake is van bovengenoemde ZZP-constructie worden derhalve niet onderzocht. Ook zijn in dit rapport niet meegenomen de meldingen waarbij uitsluitend sprake is van materiele schade (ook dan is er geen sprake van een arbeidsongeval). 7

8 2.3 Verschillen afgesloten en gemelde ongevallen Onderzoek naar de achtergronden van ongevallen neemt vaak geruime tijd in beslag. Daarom onderzoekt de Arbeidsinspectie alleen de meldingsplichtige ongevallen; ongevallen die leiden tot de dood, blijvend letsel of een ziekenhuisopname van de slachtoffers. Er is dan ook een verschil tussen gemelde en afgesloten ongevallen in het geautomatiseerde informatie systeem van de Arbeidsinspectie (GISAI). Analyses op basis van gemelde ongevallen hebben het voordeel dat de cijfers dan betrekking hebben op die ongevallen die daadwerkelijk in het jaar waarover wordt gerapporteerd hebben plaatsgevonden. Belangrijk nadeel daarvan is dat vanwege de doorlooptijd van het onderzoek, het soms lang duurt voordat het onderzoeksmateriaal volledig ter beschikking kan komen. Voor ongevallen die in een bepaald jaar worden afgesloten geldt dat bezwaar niet: vrijwel meteen na afloop van het jaar, op het moment dat alle administratieve handelingen zijn verricht, is het materiaal beschikbaar en kan er een verslag tot stand komen. Voor de analyse van de achtergronden maakt het verschil tussen het aantal arbeidsongevallen op basis van gemelde en het aantal arbeidsongevallen op basis van afgesloten ongevallen niet uit. In de Tabellen en wordt een overzicht gegeven van de in de jaren 2002 t/m 2006 bij de arbeidsinspectie gemelde ongevallen. Tabel 2.3.1: Aantal gemelde ongevallen met dodelijke slachtoffers in de jaren a Gemelde ongevallen met dodelijke slachtoffers Gemelde dodelijke slachtoffers Dodelijke slachtoffers van niet meldingsplichtige ongevallen Dodelijke slachtoffers a In 2006 is nog niet van alle zaken bekend of deze na onderzoek door de Arbeidsinspectie als meldingsplichtige ongevallen kunnen worden aangemerkt, omdat van deze gemelde ongevallen nog niet van alle ongevallen het onderzoeksmatriaal volledig ter beschikking is. Tabel 2.3.2: Aantal gemelde ongevallen met (ernstig gewonde) slachtoffers in de jaren a Gemelde ongevallen Gemelde slachtoffers Slachtoffers van niet meldingsplichtige ongevallen Ernstig gewonde slachtoffers a In 2006 is nog niet van alle zaken bekend of deze na onderzoek door de Arbeidsinspectie als meldingsplichtige ongevallen kunnen worden aangemerkt, omdat van deze gemelde ongevallen nog niet van alle ongevallen het onderzoeksmatriaal volledig ter beschikking is. 8

9 3 RESULTATEN 2006 In dit hoofdstuk worden de cijfers voor het jaar 2006 gepresenteerd. Voor de goede orde: de hierna volgende cijfers zijn gebaseerd op ongevalsonderzoeken die in het jaar 2006 zijn afgesloten. Deze ongevalsonderzoeken kunnen betrekking hebben op ongevalllen die gemeld zijn in eerdere jaren. 3.1 Basisgegevens afgesloten onderzoeken Rekening houdend met de in Hoofdstuk 2 beschreven criteria hadden de afgesloten ongevalsonderzoeken in 2006 betrekking op 60 dodelijke en 1824 ernstig gewonde slachtoffers (zie Tabellen en 3.1.2). Tabel 3.1.1: Aantal gemelde ongevallen met dodelijke slachtoffers van door de Arbeidsinspectie onderzochte en in 2006 afgesloten arbeidsongevallen 2006 Gemelde ongevallen met dodelijke slachtoffers 106 Gemelde dodelijke slachtoffers 106 Dodelijke slachtoffers van niet meldingsplichtige ongevallen 46 Dodelijke slachtoffers (afgesloten onderzoeken) 60 Van de 60 dodelijke slachtoffers (afgesloten onderzoeken) zijn 26 slachtoffers (43%) gemeld in 2006, 32 slachtoffers (53%) in 2005 en 2 slachtoffers in de daar voorliggende jaren. Tabel 3.1.2: Aantal gemelde ongevallen met (ernstig gewonde) slachtoffers van door de Arbeidsinspectie onderzochte en meldingsplichtige en in 2006 afgesloten ongevalsonderzoeken 2006 Gemelde ongevallen 3220 Gemelde slachtoffers 3236 Slachtoffers niet meldingsplichtige ongevallen 1412 Ernstig gewonde slachtoffers (afgesloten onderzoeken) 1824 Van de 1824 ernstig gewonde slachtoffers (afgesloten onderzoeken) zijn 1205 slachtoffers (66%) gemeld in 2006, 587 slachtoffers (32%) in 2005 en 32 slachtoffers in de daar voorliggende jaren. 3.2 Achtergronden dodelijke arbeidsongevallen In het tweede deel van dit hoofdstuk wordt ingegaan op de achtergronden van de ongevalsonderzoeken met dodelijke slachtoffers die 2006 zijn afgesloten. De ongevallen die in een jaar worden afgesloten hebben voor een deel betrekking op ongevallen van het betreffende jaar hebben plaatsgevonden en voor een deel betrekking op voorgaande jaren. Het aantal slachtoffers van 60 waarop deze rappor- 9

10 tage betrekking heeft zijn niet het aantal dodelijke slachtoffers die in dat jaar zijn gevallen, het betreft alleen afgesloten zaken! 1 Omdat het aantal dodelijke slachtoffers ten opzichte van het totale aantal werknemers relatief gering is, hebben de cijfers geen voorspellende waarde. Volgend jaar kunnen de verhoudingen geheel anders liggen Bedrijfskenmerken In Tabel is weergegeven in welke sectoren van bedrijven deze ongevallen voorkwamen. In de tabel is het aantal ongevallen gerelateerd aan het aantal werknemers in een bedrijfssector, en niet aan het aantal bedrijven, omdat het aantal werknemers per bedrijf nogal sterk kan variëren en het risico van een ongeval zich afspeelt op het niveau van de individuele werknemer. De procentuele verdeling van de banen over de sectoren is bedoeld om als achtergrondinformatie enige schaal te geven aan de aantallen dodelijke arbeidsongevallen. Het aantal ongevallen kan aldus worden vergeleken met de relatieve grootte van een sector. In Tabel is weergegeven in welke sectoren van bedrijven deze ongevallen voorkwamen. In de laatste kolom van de tabellen wordt een risicofactor weergegeven. De risicofactor geeft aan waar relatief gezien meer of minder slachtoffers zijn gevallen 2. Als de factor gelijk is aan 1, dan is het aantal in overeenstemming met de relatieve verdeling van werknemers naar sector, grootteklasse of leeftijd. Is de factor minder dan 1 dan zijn er relatief weinig slachtoffers, is het getal groter dan 1, dan zijn er relatief meer slachtoffers. Tabel 3.2.1: Dodelijke slachtoffers naar sector, gesorteerd naar risicofactor op basis van in 2006 afgesloten zaken Slachtoffers Verdeling banen* Risicofactor Sector Aantal % % * Bouwnijverheid 20 33,3 5,3 6,3 Vervoer 11 18,3 6,1 3,0 Landbouw 2 3,3 1,4 2,4 Industrie 11 18,3 12,5 1,5 Handel en horeca 10 16,7 20,2 0,8 Dienstverlening; overig 6 10,0 54,5 0,2 Totaal ,0 100,0 * Verdeling banen bron: CBS. In 2006 zijn de sectoren Bouwnijverheid en Vervoer sectoren met de hoogste risicofactor. Werknemers lopen daar meer kans op een dodelijk ongeval dan in de andere sectoren. Opgemerkt zij dat de- 1 2 De cijfers over het aantal (ernstige en dodelijke) arbeidsongevallen per jaar zijn opgenomen in de publicatie van TNO Monitor Arbeidsongevallen in Nederland. Risicofactor: kolom %-verdeling gedeeld door kolom %-verdeling banen; naarmate de factor hoger is, is de kans op een (dodelijk) ongeval groter. 10

11 ze cijfers alleen voor de in 2006 afgehandelde dodelijke ongevallen gelden. Ook in 2004 en 2005 had de sector Bouwnijverheid de hoogste risicofactor (respectievelijk 4,6 en 4,7). In de sector Vervoer is het risioco op een dodelijk ongeval toegenomen. In 2004 was de risicofactor 1,5 en in 2005 was deze 2,1. In Tabel is weergegeven in welk grootteklasse van bedrijven de ongevallen plaatsvonden. Werknemers werkzaam bij bedrijven tot 100 werknemers hebben aanmerkelijk groter risico op een dodelijk bedrijfsongegval dan werknemers werkzaam bij bedrijven met meer dan 100 werknemers in dienst. Tabel Dodelijke slachtoffers naar grootteklasse op basis van in 2006 afgesloten zaken Slachtoffers Verdeling banen* Risicofactor Grootteklasse (werknemers) Aantal % % ,7 15,7 1, ,7 24,5 1,9 100 en meer 15 25,0 59,8 0,4 Onbekend 1 1,7 Totaal ,0 100,0 * Percentage verdeling banen, bron: CBS Werknemerskenmerken In de Tabellen en zijn de dodelijke slachtoffers ingedeeld naar twee biografische gegevens, namelijk naar leeftijd en geslacht. Werknemers van 55 jaar en ouder lopen iets meer risico dan de overige leeftijdscategorïen. Opvallend is dat het aantal vrouwen onder de dodelijke slachtoffers relatief klein is. Onder de afgehandelde ongevallen in 2006 viel 1 vrouwelijke slachtoffer te betreuren (in de sector vervoer). Tabel 3.2.3: Dodelijke slachtoffers naar leeftijd op basis van in 2006 afgesloten zaken Slachtoffers Verdeling banen* Risicofactor Leeftijdscategorie Aantal % % Jonger dan ,0 10,7 0, ,3 24,0 0, ,3 28,8 1, ,3 24,7 1,1 55 en ouder 12 20,0 11,8 1,7 Totaal ,0 100,0 * Percentage werknemers, bron: Statistisch jaarboek 2006 CBS. 11

12 Tabel Dodelijke slachtoffers naar geslacht op basis van in 2006 afgesloten zaken 2006 Geslacht Aantal % Mannen Vrouwen 1 2 Totaal In Tabel zijn de slachtoffers ingedeeld naar de aard van het dienstverband. Opmerkelijk is dat relatief veel uitzendkrachten het slachtoffer zijn van een ongeval met de dood tot gevolg. Circa 6% van de beroepsbevolking is werkzaam als uitzendkracht. In 2006 was 13% van de dodelijke slachtoffers een uitzendkracht. Dit is nagenoeg gelijk aan 2005 (12%), maar beduidend hoger dan in 2004 (6%). Tabel 3.2.5: Dodelijke slachtoffers naar arbeidsverband op basis van in 2006 afgesloten zaken 2006 Arbeidsverband Aantal % Werknemer Uitzendkracht 8 13 Derden* 6 10 Leerling/student 1 2 Totaal * In een aantal gevallen zijn de derden werknemers van een ander bedrijf die in Gisai als derden zijn geregistreerd Oorzaken van dodelijke ongevallen In Tabel wordt een overzicht gegeven van de oorzaken van dodelijke ongevallen. Niet borgen, veilig stellen (b.v. van machines), onvoldoende afscherming (b.v. tegen valgevaar) en onjuist beladen/plaatsen zijn de belangrijkste oorzaken van dodelijke ongevallen (26%). Opgemerkt moet worden is dat in 33% van de dodelijke ongevallen de categorie overige directe oorzaak als oorzaak wordt aangemerkt, terwijl deze categorie als restcategorie is bedoeld! 12

13 Tabel 3.2.6: Dodelijke slachtoffers; oorzaak ongeval op basis van in 2006 afgesloten zaken 2006 Oorzaak dodelijke ongevallen Aantal % Niet borgen, veilig stellen Onjuist beladen/plaatsen 5 8 Ontoereikende afscherming 5 8 Overig onjuist gebruik materiaal 4 7 Werk op/aan bewegende machines 2 3 Veiligheden buiten werking stellen 2 3 Defecte gereedschap/materieel ter beschikking gesteld 2 3 Geen/onjuist gebruik van pers. beschermingsmiddelen 2 3 Niet toereikende alarmsystemen 1 2 Onjuiste, onvoldoende pbm ter beschikking gesteld 1 2 Overige directe oorzaak Totaal In Tabel wordt een overzicht gegeven van de plaats of werkplek waar het ongeval heeft plaatsgevonden. De meeste dodelijke ongevallen vinden plaats in fabrieken en op bouwterreinen. Tabel 3.2.7: Dodelijke slachtoffers, plaats ongeval (werkomgeving), op basis van in 2006 afgesloten zaken 2006 Plaats dodelijk ongeval Aantal % Fabriek / werkplaats Bouwterrein Overige werkruimten Openbare weg 6 10 Magazijn 2 3 Dak 2 3 Schip 2 3 Kantoor 1 2 Lift / liftschacht 1 2 Agrarisch terrein 1 2 Sloopterrein 1 2 In / onder water 1 2 TOTAAL

14 3.3 Achtergronden ernstige arbeidsongevallen In het derde deel van dit hoofdstuk wordt ingegaan op de achtergronden van de ongevalsonderzoeken met ernstige slachtoffers die in 2006 zijn afgesloten. Het aantal slachtoffers van 1824 waarop deze rapportage betrekking heeft, is daarom niet gelijk aan het aantal ernstige slachtoffers dat in dat jaar is gevallen Bedrijfskenmerken In Tabel is weergegeven in welke sectoren van bedrijven deze ongevallen voorkwamen. In de laatste kolom van de tabellen wordt een risicofactor weergegeven. De risicofactor geeft aan waar relatief gezien meer of minder slachtoffers zijn gevallen 3. Als de factor gelijk is aan 1, dan is het aantal in overeenstemming met de relatieve verdeling van werknemers naar sector, grootteklasse of leeftijd. Is de factor minder dan 1 dan zijn er relatief weinig slachtoffers, is het getal groter dan 1, dan zijn er relatief meer slachtoffers. Van de sector Bouwnijverheid is bekend dat het ongevalsrisico er hoger is dan in veel andere sectoren en blijkt zelfs iets te zijn toegenomen 4. De bouw in 2006 omvat 5,3% van het aantal banen, terwijl in deze sector 24,4% van het aantal onderzochte ernstige ongevallen voorkomt. Voor de Bouwnijverheid geldt een risicofactor van 4,6, gevolgd door de industrie met een risicofactor van 2,8. Bij de sector Dienstverlening/Overig is het ongevalsrisico het laagst. Deze sector omvat 54,5% van alle banen, terwijl in deze sector 17% van het aantal onderzochte ernstige ongevallen voorkomt. Voor wat betreft sectoren met een hoger risico op ongevallen, zoals de bouw en de industrie, geldt dat deze observaties in overeenstemming zijn met resente resultaten van TNO, neergelegd in de Monitor Arbeidsongevallen in Nederland 2004 (2006). In Bijlage 1 zijn voor 2006 gedetailleerde tabellen van de ernstige ongevallen naar sector opgenomen. 3 4 Risicofactor: kolom %-verdeling gedeeld door kolom %-verdeling banen; naarmate de factor hoger is, is de kans op een (dodelijk) ongeval groter. In 2004 was de risicofactor 3,7 en in 2005 was deze 4,2. 14

15 Tabel 3.3.1: Ernstige gewonde slachtoffers naar sectoren, gesorteerd naar risicofactor op basis van in 2006 afgesloten zaken Slachtoffers Verdeling banen * Risicofactor** Sector aantal % (%) Bouwnijverheid ,2 5,3 4,6 Industrie ,7 12,5 2,8 Landbouw 61 3,3 1,4 2,4 Vervoer 159 8,7 6,1 1,4 Handel en horeca ,1 20,2 0,6 Dienstverl / overig ,9 54,5 0,3 Totaal ,0 100,0 * Bron CBS: (Baan is werkkring; een werknemer kan meerdere banen hebben. ** Risicofactor: in deze kolom staat de verhouding tussen de procentuele verdeling van het aantal ernstige ongevallen en de procentuele verdeling van het aantal banen in een sector. Hoe hoger dit cijfer, hoe hoger het ongevalrisico. In tabel zijn de ongevallen ingedeeld naar bedrijfsgrootte (grootteklasse). Het merendeel van de ernstige ongevallen vindt plaats in de kleine tot middelgrote bedrijven. In de grootteklassen tot 100 werknemers komen in 2006 totaal 1230 ernstige ongevallen voor ofwel 67% van alle ongevallen, terwijl voor deze grootteklassen geldt dat 40% (zie kolom 1) van de werknemers daarin werkzaam is. Voor deze grootteklassen komt de risicofactor uit op gemiddeld 1,7. Wordt de risicofactor per grootteklasse afzonderlijk bezien dan valt op dat bij het toenemen van de bedrijfsomvang de risicofactor toeneemt en piekt tot ca. (2.2) bij de bedrijfsgrootte 20 tot 50 werknemers om daarna weer af te nemen. De kans op een ernstig ongeval is bij bedrijven met een bedrijfsgrootte tot 500 werknemers duidelijk groter dan bij bedrijven waar 500 of meer mensen werken. Tabel 3.3.2: Ernstig gewonde slachtoffers naar grootteklasse op basis van in 2006 afgesloten zaken Slachtoffers Verdeling banen * Risicofactor** Grootteklasse (werknemers) aantal % ,6 15,7 1, ,2 7,3 1, ,1 9,7 2, ,5 7,6 1, ,5 17,9 1,2 Meer dan ,9 42,0 0,2 Onbekend 40 2,2 - Totaal ,0 100,0 * Percentage verdeling banen, bron: CBS. ** Risicofactor: in deze kolom staat de verhouding tussen de procentuele verdeling van het aantal ernstige ongevallen en de procentuele verdeling van het aantal banen in een sector. Hoe hoger dit cijfer, hoe hoger het ongevalrisico. 15

16 3.3.2 Werknemerskenmerken In Tabel worden de ongevallen weergegeven naar sectoren en geslacht. Veruit de meeste slachtoffers met ernstig letsel zijn mannen(92%). Mannelijke slachtoffers worden vooral in de sectoren industrie, bouwnijverheid en in de dienstverlening/overig aangetroffen. Vrouwelijke slachtoffers komen vooral voor in de sectoren industrie, handel/horeca en dienstverlening/overig. Tabel 3.3.3: Ernstig gewonde slachtoffers naar sector en geslacht op basis van in 2006 afgesloten zaken 2006 Slachtoffers Mannen Vrouwen Sector aantal % aantal % aantal % Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel/Horeca Vervoer Dienstverlening/overig Totaal Duidelijk is dat vrouwen veel minder vaak bij ongevallen zijn betrokken dan mannen. Reden hiervoor kan zijn dat vrouwen minder vaak in risicovolle beroepen werkzaam zijn. Uit tabel is af te leiden dat de risicofactor voor vrijwel alle leeftijdsklassen nagenoeg gelijk is, behalve voor werknemers jonger dan 25 jaar. Voor deze groep is de risicofactor groter dan van de overige leeftijdscategorieën. Tabel 3.3.4: Ernstig gewonde slachtoffers naar leeftijdscategorieën op basis van in 2006 afgesloten zaken Werknemers * Slachtoffers Risicofactor Leeftijdscategorie % aantal % Jonger dan 25 11, ,3 1, , ,6 0, , ,4 0, , ,8 1,0 55 jaar en ouder 10, ,5 1,1 Onbekend 6 0,3 - Totaal ,0 * Percentage werknemers, bron: CBS. 16

17 In Tabel zijn de slachtoffers ingedeeld naar de aard van het dienstverband. Het aantal uitzendkrachten onder de slachtoffers is relatief hoog te noemen. Circa 15% van de ernstige ongevallen in 2006 valt in deze categorie, terwijl uitzendkrachten maar circa 6% van het aantal werknemers uitmaken. Uitzendkrachten hebben dus een grotere kans slachtoffer te worden van een bedrijfsongeval. Tabel 3.3.5: Ernstig gewonde slachtoffers naar arbeidsverband op basis van in 2006 afgesloten zaken 2006 Arbeidsverband aantal % Werknemer Uitzendkracht Leerling / student 44 2 Derden* 37 2 Stagiaire 24 1 Meewerkend gezinslid 2 Onbekend 1 Totaal * In een aantal gevallen zijn de derden werknemers van een ander bedrijf die in Gisai als derden zijn geregistreerd. In Tabel is een indeling gemaakt naar aantal dienstjaren in het bedrijf. De vooronderstelling dat naarmate de werkervaring toeneemt het aantal ongevallen afneemt wordt in de tabel bevestigd. De pas in dienst getredenen worden het meest getroffen door ongevallen. De score van 39% ( n= 709) spreekt voor zich. Nadere analyse wijst uit dat deze groep niet alleen uit jeugdigen bestaat. Werknemers ouder dan 45 jaar en uitzendkrachten maken er een substantieel deel van uit. Van deze 709 pas in dienst getredenen is 33% jonger dan 25 jaar, 21% ouder dan 45 jaar en 33% is uitzendkracht. Voor zowel voor mannen als voor vrouwen komt hetzelfde beeld bovendrijven. De eerste twee jaar zijn voor zowel mannen als vrouwen het meest riskant. Tabel 3.3.6: Ernstig gewonde slachtoffers naar aantal dienstjaren en geslacht op basis van in 2006 afgesloten zaken 2006 Slachtoffers Mannen Vrouwen Anatal jaren werkzaam in bedrijf aantal % aantal % aantal % t/m 2 jaar t/m 4 jaar t/m 10 jaar t/m 20 jaar jaar en meer Onbekend Totaal

18 3.3.3 Oorzaken van ernstige arbeidsongevallen Bij het onderzoek naar de oorzaken van ongevallen wordt door de inspecteurs onder meer gekeken met welke materialen, voorwerpen, stoffen, hulpmiddelen, gereedschappen, installaties, machines enzovoorts, het ongeval heeft plaatsgevonden (zie Tabel 3.3.7). Deze hulpmiddelen, gebruikte gereedschappen en dergelijke worden (ook internationaal) aangeduid met de term tools ongeval. Tabel 3.3.7: Tools ongeval op basis van in 2006 afgesloten zaken Oorzaak letsel Aantal ongevallen Aantal ongevallen % Ladder / trap Hijs- of hefwerktuig Overige transportmiddelen Steiger / bordes Heftruck / pallettruck Metaalbewerkingsmachine Houtbewerkingsmachine Handgereedschap Overige arbeidsmiddelen voor werken op hoogte Transportband Land- / tuinbouwmachine Vleesverwerkingsmachine Kunststofbewerkingsmachine Drukkerijmachine Bakkerijmachine Overige gevaarlijke stof, niet eerder genoemd Bijtende stof Brandbare stof Explosieve stof Giftige stof Bosbouwmachine Textielmachine Biologische agentia 1 Overig, niet eerder genoemd Totaal Landbouw % Industrie % Bouwnijverheid % Handel / Horeca % Vervoer % Dienstverlening % n=1824 n=61 n=633 n=441 n=221 n=159 n=309 In% Een groot deel van de ongevallen (631) werden veroorzaakt door de categorie overige arbeidsmiddelen niet eerder genoemd. In totaal 35 % van alle ernstige ongevallen is hieraan toe te schrijven. Dit relatief hoge cijfer hangt samen met de keuze die is gemaakt om minder te detailleren. Het gaat hier dus om een restpost. De tweede belangrijkste de categorieën zijn ladder/ trap en Hijs- of hefwerk- 18

19 tuig. Samen veroorzaakten deze 319 (18%) ongevallen. Ook valt de hoge score op in de categorie heftruck/pallettruck, steiger/bordes en overige transportmiddelen op. Deze waren samen goed voor 377 (21%) van alle ongevallen. Een aantal van de tools of ongeval zijn sectorspecifiek. Hierdoor veroorzaken deze tools relatief veel ongevallen in deze sectoren. Een voorbeeld hiervan is de sector Bouwnijverheid waar veelvuldig gebruik gemaakt wordt van steigers en bordessen. In Tabel worden de directe oorzaken van de ongevallen per sector weergegeven Verreweg de belangrijkste directe oorzaak van een ernstig ongeval is geregistreerd als Overige directe oorzaak (34%). Ook hier geldt dat in deze tabel een beperkte detaillering is aangebracht in de directe oorzaken. De restpost overige directe oorzaak is dan betrekkelijk groot. Niet borgen, veiligstellen is met 19% van de ongevallen eveneens een belangrijke ongevalsfactor, gevolgd door werken op / aan bewegende machines (11%) en ontoereikende afscherming (10%). 19

20 Tabel 3.3.8: Wijze waarop letsel is ontstaan per sector op basis van in 2006 afgesloten zaken Wijze waarop letsel is ontstaan Aantal slachtoffers Aantal slachtoffers % Niet borgen, veilig stellen Werk op / aan bewegende machines Ontoereikende afscherming Onjuist beladen / plaatsen Overig onjuist gebruik materiaal, Niet / niet juist gebruiken van persoonlijke beschermingsmiddelen Veiligheden buiten werking stellen Defecte gereedschappen / materieel ter beschikking gesteld Gebrek aan orde en netheid Werken zonder bevoegdheid Onjuiste, onvoldoende persoonlijke beschermingsmidd ter beschikking gesteld Te hoge / lage temperatuur Niet toereikende alarmsystemen Te veel / weinig verlichting Overige directe oorzaak Totaal Landbouw % Industrie % Bouwnijverheid % Handel/Horeca % Vervoer % Dienstverlening % n=1824 n=61 n=633 n=441 n=221 n=159 n=309 In% In Tabel wordt een overzicht gegeven van de plaats (werkomgeving) waar de ernstige ongevallen plaats hebben gevonden. De meeste ongevallen vinden plaats in een fabriek of werkplaats, daarnaast vinden veel ongevallen plaats op bouwterreinen en magazijnen. Dit beeld komt overeen met belangrijke veroorzaker van ongevallen: machines (fabriek of werkplaats), ladder, trappen en steigers (bouw) en heftrucks (magazijnen). 20

21 Tabel 3.3.9: Plaats van het ongeval (werkomgeving) op basis van in 2006 afgesloten zaken 2006 Plaats ongeval Aantal % Fabriek / werkplaats ,5 Bouwterrein ,0 Magazijn 120 6,6 Openbare weg 74 4,1 Schip 41 2,2 Agrarisch terrein 35 1,9 Kantoor 27 1,5 Dak 25 1,4 Winkel 24 1,3 Garage 21 1,1 Horeca 15 0,8 Berm / talud 14 0,8 Recreatieterrein 13 0,7 Sloopterrein 12 0,7 Trap / roltrap 10 0,5 Spoorweg 7 0,4 Lift / liftschacht 6 0,3 Laboratorium 5 0,3 Riool 5 0,3 Onbekend 4 0,2 In/onder water 1 0,1 Overige werkruimten ,3 Totaal , Aard en plaats van het letsel Tijdens het ongevalonderzoek noteert de inspecteur een aantal achtergrondgegevens. Deze hebben te maken met de aard van het letsel, de plaats van het letsel en - onderscheiden van de oorzaak van het letsel - de (directe) oorzaak van het ongeval zelf. In de Tabellen en , worden overzichten van deze gegevens gepresenteerd. In de meeste gevallen bestaat het letsel uit botbreuk en amputatie van een (deel) van de bovenste extremiteiten. Het gaat daarbij vooral om vinger- en handletsel. 21

22 Tabel : Ernstig gewonde slachtoffers naar aard van het belangrijkste letsel en per sector op basis van in 2006 afgesloten zaken Aard letsel Aantal ongevallen Aantal ongevallen % Landbouw % Industrie % Bouwnijverheid % Handel / Horeca % Vervoer % Dienstverlening % botbreuk amputatie open wond meerdere letsels van verschillende aard inwendig letsel kneuzing brandwond ontwrichting / verstuiking verstikking Onduidelijk letsel Totaal n=1824 n=61 n=633 n=441 n=221 n=159 n=309 In%

23 Tabel : Ernstig gewonde slachtoffers naar plaats belangrijkste letsel en per sector op basis van in 2006 afgesloten zaken Plaats Letsel Aantal ongevallen Aantal ongevallen % Landbouw % Industrie % Bouwnijverheid % Handel / Horeca % Vervoer % Dienstverlening % hand / pols romp / organen hoofd / nek been voet / enkel meerdere plaatsen arm / schouder Niet bekend of onvoldoende duidelijk Totaal n=1824 n=61 n=633 n=441 n=221 n=159 n=309 In%

24 3.4 Wetshandhaving arbeidsongevallen Indien bij het onderzoek van de inspecteur blijkt dat de Arbowet is overtreden en er een causaal verband is met het ongeval, wordt een ongevallenboeterapport of bij een overtreding van een strafbaar feit een PV (proces-verbaal) opgemaakt. In tabel wordt een overzicht gegeven hoe vaak per sector is gehandhaafd. De verschillen per sector zijn gering. Derhalve kunnen hieraan geen conclusies worden verbonden; de factor toeval speelt een grote rol. Tabel 3.4.1: Ernstig gewonde slachtoffers en overtredingen Arbowet op basis van in 2006 afgesloten zaken Sector Aantal ernstig gewonde slachtoffers Aantal overtredingen waarvoor een boete rapporten/pv is opgemaakt Aantal % Industrie Bouwnijverheid Dienstverlening / overig Handel en horeca Vervoer Landbouw Totaal Tabel 3.4.2: Dodelijke slachtoffers en overtredingen Arbowet op basis van in 2006 afgesloten zaken Sector Aantal ernstig gewonde slachtoffers Aantal overtredingen waarvoor een boete rapporten/pv is opgemaakt Aantal % Bouwnijverheid Industrie Vervoer Handel en horeca Dienstverlening / overig Landbouw Totaal In tabellen en wordt een overzicht gegeven hoe vaak per sector een handhavingsinstrument is ingezet. Hieruit blijkt dat bij 88% van de 60 dodelijke ongevallen een handhavingsinstrument wordt ingezet. Bij ernstige ongevallen ligt dit percentage op 62%. 24

25 Tabel 3.4.3: Aantal dodelijke slachtoffers en overtredingen Arbowet op basis van in 2006 afgesloten zaken, waarbij een handhavingsinstrument is ingezet Sector Aantal dodelijke slachtoffers Aantal overtredingen waarbij aanleiding is geweest handhavingsinstrumenten in te zetten Aantal % Bouwnijverheid Industrie Vervoer Handel en horeca Dienstverlening / overig Landbouw Totaal Tabel 3.4.4: Ernstig gewonde slachtoffers en overtredingen Arbowet op basis van in 2006 afgesloten zaken, waarbij een handhavingsinstrument is ingezet Sector Aantal ernstig gewonde slachtoffers Overtredingen waarbij aanleiding is geweest een handhavingsinstrument in te zetten Aantal % Industrie Bouwnijverheid Dienstverlening / overig Handel en horeca Vervoer Landbouw Totaal

26 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Gemelde ongevallen die niet in het onderzoek zijn betrokken zijn voor een belangrijk deel aan te merken als niet ernstig en derhalve als niet meldingsplichtige terzijde gelegd. Belangrijk voor inspecties zijn de resultaten met betrekking tot de oorzaken van een ongeval. Bij de directe oorzaken scoren niet borgen of veiligstellen, werk op/aan bewegende machines en ontoereikende afscherming hoog, factoren die vaak terug te voeren zijn op gebrekkige kennis en onvoldoende toezicht. Hoogst waarschijnlijk is het ook om deze redenen dat uitzendkrachten relatief vaker het slachtoffer zijn van een ongeval dan reguliere werknemers. Uitzendkrachten zijn immers meestal veel minder goed op de hoogte van werkprocessen binnen een onderneming en hebben ook vaak minder ervaring met de uit tevoeren werkzaamheden dan de vaste werknemers. Uit tabel en blijkt dat respectievelijk 13% van de dodelijke slachtoffers en 15% van de ernstig gewonde slachtoffers uitzendkrachten zijn, terwijl deze groep werknemers maar circa 6% van de banen in Nederland bezet. Op grond van het voorgaande zouden de onderwerpen toezicht en opleiding/-instructie en nauwkeuriger onderzoek naar de oorzaken wat vaker dan nu gebruikelijk onderdeel van inspecties moeten zijn. 26

27 BIJLAGE 1: Gedetailleerde verdelingen slachtoffers per sector 2006 Deel 1: Dodelijke slachtoffers Tabel B1.1: Dodelijke slachtoffers naar sector; gedetailleerde verdeling (2006) Sector slachtoffers (abs.) slachtoffers % 01 Landbouw, jacht en dienstverlening voor de landbouw en jacht 1 1,7 05 Visserij, kweken van vis en schaaldieren 1 1,7 15 Vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken 3 5,0 17 Vervaardiging van textiel 1 1,7 23 Aardolie- en steenkoolverwerkende industrie 1 1,7 24 Vervaardiging van chemische producten 1 1,7 28 Vervaardiging van producten van metaal 1 1,7 29 Vervaardiging van machines en apparaten 1 1,7 35 Vervaardiging van transportmiddelen 1 1,7 37 Voorbereiding tot recycling 1 1,7 40 Productie en distributie van en handel in elektriciteit 1 1,7 45 Bouwnijverheid 20 33,3 50 Handel in en reparatie van auto's en motorfietsen etc. 1 1,7 51 Groothandel en handelsbemiddeling 7 11,7 52 Detailhandel en reparatie van consumenten artikelen 2 3,3 60 Vervoer over land 7 11,7 61 Vervoer over water 1 1,7 63 Dienstverlening voor het vervoer 3 5,0 70 Verhuur van en handel in onroerend goed 2 3,3 74 Overige zakelijke dienstverlening 2 3,3 75 Openbaar bestuur, overheidsdiensten 1 1,7 91 Werkgevers-, werknemers- en beroepsorganisaties 1 1,7 Totaal

28 Deel 2: Ernstig gewonde slachtoffers Tabel B2.2: Ernstig gewonde slachtoffers naar sector; gedetailleerde verdeling (2006) Sector Slachtoffers (abs.) Slachtoffers % 01 Landbouw, jacht en dienstverlening voor de landbouw en jacht 59 3,2 02 Bosbouw en dienstverlening voor de bosbouw 2 0,1 11 Aardolie- en aardgaswinning 1 0,1 14 Winning van zand, grind, klei, zout e.d. 3 0,2 15 Vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken 98 5,3 16 Verwerking van tabak 3 0,2 17 Vervaardiging van textiel 8 0,4 18 Vervaardiging van kleding; bereiden en verven van bont 3 0,2 20 Houtindustrie en vervaardiging van artikelen van hout, kurk 34 1,8 21 Vervaardiging van papier, karton en papier- en kartonwaren 29 1,6 22 Uitgeverijen, drukkerijen en reproductie opgenomen media 17 0,9 23 Aardolie- en steenkoolverwerkende industrie 7 0,4 24 Vervaardiging van chemische producten 40 2,2 25 Vervaardiging van producten van rubber en kunststof 35 1,9 26 Vervaardiging van glas, aardewerk, cement-, kalk- en gips 43 2,4 27 Vervaardiging van metalen in primaire vorm 37 2,0 28 Vervaardiging van producten van metaal ( 114 6,2 29 Vervaardiging van machines en apparaten 52 2,9 31 Vervaardiging van overige elektrische machines 13 0,7 32 Vervaardiging van audio-, video- en telecommunicatieapp. 2 0,1 33 Vervaardiging van medisch apparaten en instrumenten 6 0,3 34 Vervaardiging van auto's, aanhangwagens en opleggers 15 0,8 35 Vervaardiging van transportmiddelen 17 0,9 36 Vervaardiging van meubels 51 2,8 37 Voorbereiding tot recycling 3 0,2 40 Productie en distributie van en handel in elektriciteit 1 0,1 41 Winning en distributie van water 1 0,1 45 Bouwnijverheid ,2 50 Handel in en reparatie van auto's en motorfietsen 25 1,4 51 Groothandel en handelsbemiddeling 147 8,1 52 Detailhandel en reparatie van consumentenartikelen 40 2,2 55 Logies-, maaltijden- en drankenverstrekking 9 0,5 60 Vervoer over land 89 4,8 61 Vervoer over water 12 0,7 62 Vervoer door de lucht 2 0,1 28

29 Sector Slachtoffers (abs.) Slachtoffers % 63 Dienstverlening voor het vervoer 54 3,0 64 Post en telecommunicatie 2 0,1 65 Financiële instellingen 15 0,8 66 Verzekeringswezen en pensioenfondsen 1 0,1 67 Financiële beurzen, effectenmakelaars e.d. 2 0,1 70 Verhuur van en handel in onroerend goed 22 1,2 71 Verhuur van transportmiddelen 12 0,7 72 Computerservice- en informatietechnologiebureaus e.d. 1 0,1 73 Speur- en ontwikkelingswerk 2 0,1 74 Overige zakelijke dienstverlening 78 4,3 75 Openbaar bestuur, overheidsdiensten 42 2,3 80 Onderwijs 34 1,8 85 Gezondheids- en welzijnszorg 41 2,2 90 Milieudienstverlening 24 1,3 91 Werkgevers-, werknemers- en beroepsorganisaties 1 0,1 92 Cultuur, sport en recreatie 9 0,5 93 Overige dienstverlening 3 0,2 Onbekend 22 1,2 TOTAAL