Projectenboek Duurzaamheidsbeleid gemeente Sint-Michielsgestel Een groene stip op horizon!

Transcriptie

1 Projectenboek Duurzaamheidsbeleid gemeente Sint-Michielsgestel Een groene stip op horizon! Afdeling Vergunningen, Toezicht en Handhaving - juli 2013

2 INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave 2 Voorwoord...3 Inleiding.4 Evaluatie SLoK projecten..7 Duurzame gebouwde omgeving 1.1 Duurzaam Accomodatiebeleid Convenant met Woningbouwcorporaties Energiebesparing openbare verlichting 13 Duurzame mobiliteit 2.1 Duurzame mobiliteit: Stimulering fietsgebruik en verbeteren fietsinfrastructuur (uitwerking GVVP) Vervoersplan gemeentelijke organisatie Verduurzamen eigen wagenpark Infrastructuur van laad- en vulpunten 17 Duurzame bedrijven 3.1 Green Deal Duurzaam en Fair Trade Inkopen.20 Duurzame Voorwoord 2 energie 4.1 Stimuleren waterkracht in de Dommel Lokale duurzame energiecoöperaties Afval als brandstof, meststof en grondstof Groene Woud biomassaplein Stimulering gebruik bodemenergie Regionale samenwerking: Vlagheidefonds, Duurzame Driehoek, 5 * regio NOB Stimulering windenergie.31 Middelen..33 2

3 Voorwoord De regering heeft als doelstelling om (in overeenstemming met de EU-doelstelling) in 2020 zo n 14 procent duurzame energie op te wekken. Al jaren dobbert dit percentage op ongeveer 4 procent en in Europa staan we op een beschamende 24 e plaats op de lijst van 27 landen. Toch bevindt zich de energietransitie op een kantelpunt en het energieroer moet snel en ingrijpend om. Daarnaast wil de rijksoverheid 25% energie besparen in rijksgebouwen in Tijdens de raadsinformatie in december 2011 over duurzaamheid is gevraagd om een stip op de horizon. In dit projectenboek is getracht om per project een heldere en realiseerbare ambitie vast te stellen, ondanks de beperkte middelen die beschikbaar zijn. Er is de komende jaren in onze gemeente heel wat te bereiken op het gebied van energiebesparing en het opwekken van duurzame energie. Als gemeente kunnen we hierin het voorbeeld geven door het op een duurzame manier inzetten van bestaande budgetten en investeringen. Wij hopen dat dit een aanzet zal zijn tot burgerparticipatie. Zo zijn er in onze gemeente al initiatieven genomen om te komen tot lokale duurzame energiecoöperaties. Wij willen de oprichting van deze coöperaties stimuleren en hopen dat deze niet alleen een bijdrage leveren aan het bereiken van de regeringsdoelstelling, maar ook een belangrijke bijdrage leveren aan de locale economie. Het Energieakkoord van de regering maakt een verdienmodel mogelijk, waardoor locale coöperaties van start kunnen gaan. Hierdoor kunnen ze fungeren als platform voor burgers en bedrijven in onze gemeente op het gebied van energiebesparing en het opwekken van duurzame energie. Niet alleen voor de gemeente, maar ook voor de burger is het de kunst om middelen te vinden om energiebesparingsmaatregelen en het opwekken van duurzame energie te financieren. Als er sprake is van een heldere business case, die gebaseerd is op zowel passie als zakelijkheid, kunnen lokale financiers maar ook crowd funding een uitkomst bieden. Niet zozeer de omvang van het particuliere vermogen, maar juist de wens om te investeren in de eigen directe omgeving maakt expansie mogelijk en maakt onze burgers en daardoor onze gemeente minder kwetsbaar en afhankelijk. Lokale duurzaamheid is dan ook vooral een taak van burgers die participeren in de lokale gemeenschap. Alleen als ze zich loyaal ten opzichte van elkaar opstellen zullen zij in staat zijn om in hun toekomstige behoeften te kunnen voorzien. Dit geldt niet alleen voor de toekomstige energiebehoefte, maar ook voor de toekomstige zorgbehoefte. Als we die vraagstukken nu samen oplossen, plukken we er in de toekomst de vruchten van en leidt dit een grotere mate van sociale duurzaamheid en sociale binding. Wethouder Ed Mathijssen portefeuillehouder Duurzaamheid 3

4 Inleiding SLoK Klimaatbeleid De gemeente Sint-Michielsgestel heeft in de periode een klimaatbeleid gevoerd. De financiering van deze projecten zijn voor de helft betaald uit de regeling Subsidieregeling Lokale overheden Klimaat (SLoK). Eind 2009 is hiervoor een projectenboek Klimaat ( Gestel gaat voor de Groene Trui in Klimaat ) opgesteld, dat is gebaseerd op het basispakket van de regeling SLoK. Deze projecten worden in het volgende hoofdstuk geëvalueerd en waar nodig krijgen deze projecten in dit projectenboek een vervolg. Met behulp van de regeling SLoK is gestart met een voeren van een Klimaatbeleid en hoewel de meeste prestaties bereikt zijn, is het potentieel aan energiebesparing en het opwekken van duurzame energie in onze gemeente nog groot. Doel van de regeling SLoK is dat het klimaatbeleid een integraal onderdeel wordt van het gemeentelijk beleid. Raadsavond 2011 Halverwege 2012 zijn de middelen hiervoor uitgeput en is het aan de gemeenteraad om prioriteit te geven aan een vervolg. Daarom is eind 2011 een raadsinformatieavond gehouden als kader voor een vervolg van dit klimaatbleid. Er is sprake van een veranderende rol van de overheid in het stimuleren van duurzaamheid. Subsidies worden afgeschaft, omdat in het verleden is gebleken dat het verstrekken van subsidies niet altijd tot innovatie leidt. Tijdens deze raadsavond is de groep opgesplitst in drie thema s: 1. Duurzame energie en duurzame mobiliteit Men vindt dat we ervoor moeten zorgen dat de komende jaren de inwoners zelf de groene trui aantrekken, waarbij de gemeente als coach en regisseur op moet treden om de markt in beweging te krijgen en dat we niet op de stoel van de marktpartijen moeten gaan zitten. Dus wel duurzaamheid stimuleren door bijvoorbeeld een duurzaamheidslening, maar niet subsidiëren. Ze zien een grotere rol voor de gemeente weggelegd bij het stimuleren van een duurzame ruimtelijke ontwikkeling. Een waterkrachtcentrale in de Dommel moet gezien worden als een ambassadeursoort van duurzame energie binnen de gemeente. Bij duurzame mobiliteit moet de fiets niet vergeten worden. Hier moet bij de uitwerking van het GVVP meer aandacht aan gegeven worden; 2. Ruimtelijke ordening en biodiversiteit Er is discussie gevoerd over de vraag of de gemeente bovenwettelijke eisen ten aanzien van duurzaamheid in nieuwprojecten mag stellen. Duidelijk is in ieder geval wel dat als gemeente duurzaamheid wel kunnen bevorderen, door dit onderwerp met drive en ambitie te stimuleren. Kortom de lat mag hoger en duidelijker; 3. Energiebesparing bij de gemeente, inwoners en bedrijven Hierbij geeft een scherp doel richting en het bereiken van een (bepaalde mate van) klimaatneutraliteit kan een duidelijke stip op de horizon zijn. We kunnen zelf het goede voorbeeld geven door in gemeentelijke gebouwen energiezuiniger te bouwen dan de eisen uit Bouwbesluit aangeven. Wanneer duidelijk is dat de meerkosten hiervoor op termijn weer terugverdiend worden, is dit geen nieuw beleid en is men hier ook niet op tegen. We zullen hierbij meer moeten samenwerken met doelgroepen als het bedrijfsleven en woningcoöperaties. Het is hierbij vanzelfsprekend dat we prioriteit geven aan de gemeentelijke gebouwen en openbare verlichting, maar het is ook belangrijk dat we energiebesparing in zowel de nieuwbouw als de bestaande bouw stimuleren. Ook in de vergunningverlening en handhaving liggen mogelijkheden. Stimuleer vooral en als men toch niet wil, handhaaf dan streng om hetgeen men verplicht is (wortel en stok methode). Lokale Klimaatagenda Dit projectenboek is gebaseerd op de structuur van de Lokale Klimaatagenda van de Rijksoverheid en is opgedeeld in de thema s Duurzame gebouwde omgeving, Duurzame Mobiliteit en Duurzame bedrijven en Duurzame energie. We hebben ons echter niet ingeschreven voor de Lokale Klimaatagenda, omdat men zich daarmee ook conformeert aan de doelstellingen, terwijl die nog niet zijn vastgesteld. Onder SLoK werd de term Klimaatbeleid gehanteerd, nu wordt de voorkeur gegeven aan de term Duurzaamheidsbeleid. Dit is een bredere term, waardoor de discussie en scepsis over de effecten van het broeikaseffect worden vermeden. Er heerst consensus over het feit dat fossiele brandstoffen 4

5 steeds schaarser worden. Dit noodzaakt ons om te zoeken naar duurzame alternatieven. Daarom wordt de term duurzaamheidsbeleid hiervoor gehanteerd. De looptijd van dit projectenboek is deze collegeperiode, (tot medio 2014), maar de stip op de horizon is 2020 en bij elk project staan die twee jaartallen centraal. In het laatste hoofdstuk staan de beschikbare middelen in euro s en uren. Deze zijn beperkt en daarom is niet bij alle projecten een concreet meetbare ambitie aangegeven. Thema s Lokale Klimaatagenda Duurzame gebouwde omgeving Het thema Duurzame gebouwde omgeving omvat de speerpunten Duurzaam Accommodatiebeleid, het Convenant met Woningcorporaties en Energiebesparing Openbare verlichting. Met deze speerpunten willen we als gemeente het goede voorbeeld geven door energie te besparen in de eigen gebouwen. Volgens de Trias Energetica moeten we eerst besparen en het kleine beetje energie wat overblijft, zullen we vervolgens duurzaam moeten opwekken. Vooral in de gebouwde omgeving is een groot besparingspotentieel. Wij zullen als gemeente beheerders van gemeentelijke gebouwen moeten stimuleren om besparingsmaatregelen te nemen. De rijksoverheid heeft voor overheidsgebouwen de ambitie om in % energie te besparen. Voor onze gebouwen wordt onderzocht hoe dat mogelijk is en we laten zien door daar creatief mee om te gaan er veel energie bespaard kan worden met relatief kleine investeringen. Duurzame mobiliteit Het thema Duurzame mobiliteit omvat de thema s Stimulering fietsgebruik en het verbeteren van de fietsinfrastructuur (uitwerking GVVP), het Vervoersplan gemeentelijke organisatie, het Verduurzamen van het eigen wagenpark en de Infrastructuur van laad- en vulpunten Ook in mobiliteit is veel te besparen. De gemiddelde emissie van nieuwe personenauto s in de EU was ongeveer 160 g/km in Die gaat naar 95 g/km in Maar er is nog veel meer te besparen als je de auto laat staan en kiest voor een duurzamer manier van vervoer. Deze speerpunten laten zien hoe dit kan. Duurzame bedrijven Het thema Duurzame bedrijven is uitgewerkt in de speerpunten Green Deal (naar analogie van de landelijke Green Deals) en Duurzaam en Fair Trade Inkopen. Als gemeente stimuleren wij duurzaamheid als verdienmodel voor de lokale economie. Dit past binnen de economische visie 2025 en concreet economisch actieplan voor de periode , die parallel worden opgesteld en vastgesteld. Duurzame energie Aan het thema duurzame energie is vormgegeven door de speerpunten Stimuleren waterkracht in de Dommel, Lokale Duurzame Energiecooperaties, Afval als brandstof, meststof en grondstof, Groene Woud Biomassaplein, Bevordering benutting bodemenergie en Vlagheidefonds en Duurzame Driehoek. De regeling SLoK sloot aan bij de Kabinetdoelstelling en werkprogramma Schoon en Zuinig, waarin werd gestreefd naar 2% energiebesparing per jaar en 20% duurzame energie in Het aandeel duurzame energie is in 2012 vrijwel gelijk gebleven aan dat in 2011 (bron: CBS). Het aandeel duurzame energie in het totale energieverbruik van 2012 was 4,4 procent. De groei van de duurzame energie vlakt af. Het aandeel duurzame energie groeide in de periode 2003 tot en met 2009 met 0,4 procentpunt per jaar. Daarna daalde het groeitempo naar gemiddeld 0,1 procentpunt per jaar. De sterke groei in de periode tot en met 2009 hing samen met een aantrekkelijke subsidieregeling voor duurzame elektriciteit en met de introductie van de verplichting tot het gebruik van biobrandstoffen voor vervoer. In onze gemeente is het aandeel duurzame energie minder dan 1% en beperkt zich voornamelijk tot zon-pv en zonneboilers bij particulieren. De huidige kabinetsdoelstelling is in het Energieakkoord op hoofdlijnen (juli 2013) bijgesteld naar 14% duurzame energie in 2020 en willen we dat percentage in onze gemeente halen, zullen we nu een keuze moeten maken uit de grootschalige opties die er zijn voor zonne-energie, wind, waterkracht en biomassa (mestvergisting, rioolslib en snoeihout). De potentie van biomassa is onze groene gemeente verreweg het grootst. Wanneer we al het huishoudelijk GFT-afval zouden vergisten, levert dat 0,5 kwh per persoon per dag op. 5

6 Mestvergisting heeft een nog groter potentieel. Wanneer de mest wordt vergist levert iedere melkkoe een respectabele 7,5 kwh per dag aan duurzame energie. In onze gemeente dus een potentieel van kwh per dag wat betreft rundvee (29% van het stroomverbruik van alle huishoudens in onze gemeente). Voor varkens is het potentieel ook groot. Mestvergisting kan een middel zijn om het mestprobleem te verminderen. Het vermindert het volume van de mest, verhoogt de kwaliteit als meststof en het levert een grote hoeveelheid energie. Daarnaast levert het ook een reductie op overige broeikasgassen. (methaan, lachgas en fluorverbindingen. Samenwerking met leveranciers van co-vergistingsproducten en afnemers van warmte is wel een vereiste. Daarnaast hebben rioolslib en snoeihout hebben ook een groot potentieel om duurzame energie op te wekken. Een mooi voorbeeld is de Energiefabriek van Waterschap de Dommel in Tilburg en het Groene Woud Biomassaplein (project 4.4). Een groot potentieel bezit ook bodemenergie als medium voor koude/warmteopslag en in de vorm van geothermie. Windenergie is de meest rendabele optie en daarvoor liggen kansen bij de uitbreiding van bedrijventerrein de Brand (zie project 4.7). Met één windmolen kun je al stroom opwekken voor 12% van de huishoudens in de gemeente Sint- Michielsgestel. Zon-PV (zonnepanelen voor het opwekken van stroom) is vooral voor particulieren financieel aantrekkelijk, omdat zij elke zelf opgewekte eenheid stroom kunnen aftrekken van de energierekening. Grootverbruikers betalen een stuk minder energiebelasting en dus is het (ondanks fiscale tegemoetkomingen) voor hen stuk minder interessant. Via de kortingsregeling van het Energieakkoord wordt het voor burgers waarschijnlijk mogelijk om via een lokale duurzame energiecoöperatie zon-pv op het dak van derden (bijvoorbeeld grootverbruikers) zon-pv te plaatsen, waardoor de leden een korting krijgen op de energiebelasting. Op die manier kan via zon-pv een behoorlijk aandeel aan duurzame energie bereikt worden. Op die manier is het voor iedereen mogelijk om te investeren in zon-pv, ongeacht of je dak hiervoor geschikt is. Zon-PV lijkt een aantrekkelijke optie, maar als je weet dat 50% duurzame stroom van huishoudens amper overeenkomt met 14% duurzame energie van alle gebruiksdoelen (o.a. gebouwde omgeving, bedrijven, mobiliteit), dan kom je tot de conclusie dat voor zon-pv er nooit voldoende geschikte daken zijn in onze gemeente om die doelstelling te halen. Voor kleinschalige waterkracht is een mogelijkheid bij de stuw in de Dommel bij Sint-Michielsgestel en kan op jaarbasis voor 170 huishoudens stroom worden opgewekt (1,3% van het stroomverbruik van alle huishoudens in onze gemeente). We kunnen het ons niet langer permitteren om ons van NIMBY-syndroom ( Not in my backyard ) te bedienen en we zullen dus in onze achtertuin een keuze moeten maken uit een mix van duurzame energiebronnen. Daarbij zullen we alle mogelijkheden aan moeten grijpen. Hierdoor worden we als burgers en dus als gemeente minder kwetsbaar en afhankelijk en is er geen noodzaak om moeilijk winbare fossiele brandstoffen zoals schaliegas aan te boren. 6

7 Evaluatie SLoK projecten De gemeente Sint-Michielsgestel heeft in de periode een klimaatbeleid gevoerd met behulp van de regeling Subsidieregeling Lokale overheden Klimaat (SLoK). In dit hoofdstuk worden deze projecten geëvalueerd. 1. Energieprestatie voor nieuwbouw gemeentelijke gebouwen: 20% beter scoren dan de geldende norm uit het Bouwbesluit voor de energieprestatie. Vanaf 2011 is de norm voor utiliteitsbouw met 20% verscherpt, maar bij een aantal gemeentelijke gebouwen deze ambitie om 20% beter te scoren dan de geldende norm ruim behaald. Hierbij wordt gedoeld op de brandweerkazerne in Sint-Michielsgestel en de Educatieve clusters Gestel Oost en Den Dungen. In het accommodatiebeleid is een GPR-score van 7 opgenomen, waardoor deze ambitie is geborgd en ook voor andere kwaliteitsaspecten van gemeentelijke nieuwbouw. 2. Energieprestatie voor onderhoud bestaande gemeentelijke gebouwen: 2% energie besparen per jaar en 100% duurzame energie inkopen. Voor de gemeentelijke gebouwen (waarvoor de gemeente de energierekening betaalt) en straatverlichting is 100% duurzame energie ingekocht en is energiebesparing is een vast onderdeel van het gebouwenonderhoud. Hoewel de energie van de gemeentelijke gebouwen niet consequent wordt gemonitord, wordt geschat dat deze doelstelling van 8% energiebesparing in vier jaar wel is behaald. In het bijzonder door de afstelling van de klimaatinstallatie en aanpassing van de verlichting van het gemeentehuis is (op ad hoc basis) veel bespaard. 3. Interactieve aanpak bewonersgedrag: 5% van de huishoudens vertoont energiezuinig gedrag door het toepassen van niet-woninggebonden energiebesparende maatregelen, de aanschaf van energiezuinige apparatuur en de inkoop van duurzame energie. Om deze ambitie te halen is in 2010 een huis aan huis Klimaatkrant verspreid en zijn in 2010 in Sint- Michielsgestel en in 2011 in Berlicum een energiemarkt georganiseerd. Verder is met behulp van de subsidie van AgentschapNL een Energieprestatieadvies Maatwerkadvies actie gemeentebreed uitgevoerd. De actie is wijkgericht uitgevoerd (eerst Theereheide, daarna de rest kern Sint-Michielsgestel, vervolgens Berlicum en als laatste de kernen Den Dungen en Gemonde). Alle eigenaren van woningen met bouwjaar van vóór 1992 (in totaal 6912 woningen) zijn per brief uitgenodigd om deel te nemen aan deze actie. Deelnemers krijgen een factuur van in totaal 250,- van het Energiebespaarloket.nl en woningeigenaren kunnen 200,- van deze kosten declareren bij Agentschap.nl via de Tijdelijke regeling maatwerkadviezen. In totaal hebben 289 woningeigenaren deelgenomen aan deze actie, oftewel 4% van het totale aantal koopwoningen vóór 1992 in onze gemeente, waarvan 55 uit Berlicum, 22 uit Den Dungen,16 uit Gemonde en 195 uit Sint-Michielsgestel. Wat opvalt, is dat de belangstelling voor deelname aan de actie afneemt gedurende de looptijd van de actie en de deelname uit de kern Sint-Michielgestel groter is dan uit de rest van de kernen (6,5% respons uit de kern Sint-Michielsgestel ten opzichte 2,3% respons uit de rest van de kernen). Uit de resultaten blijkt het volgende: Gemiddelde jaartal woning: 1959, voornamelijk vrijstaande en 2 onder 1 kap woningen; Gemiddelde energieindex: 1,99= label D (varieert van label G tot B); Gemiddelde kosten maatregelen; 5.792,- (varieert van 0,00 wanneer geen maatregelen zinvol zijn tot ,- bij een verbetering van label G naar B); Gemiddelde terugverdientijd: 8,7 jaar (varieert van 0 jaar bij geen maatregelen tot 17,7 jaar. Het is overigens niet zo dat de hoogste investering ook de langste terugverdientijd heeft); Gemiddelde energieindex met maatregelen: 1,29 of (net) B (dit varieert van D tot A); Gemiddelde energiebesparing 31,2 % oftwel bij gemiddeld 2124 m3 gas per jaar een besparing van 663 m3 per jaar oftewel 357,- per jaar. Als deze gegevens representatief zijn voor de gehele woningvoorraad van 6912 koopwoningen in onze gemeente met bouwjaar vóór 1992, dan is er een potentieel van 4,6 miljoen m3 gas te besparen per jaar als alle zinvolle maatregelen wordt uitgevoerd, oftewel een CO 2 -besparing van 9,1 miljoen kg per jaar. 7

8 De maatregelen kunnen voor (lokale) bouwondernemers in potentie een omzet op van ruim 40 miljoen euro opleveren. Reden genoeg voor het lokale bedrijfsleven om dit op te pakken en de uitvoering van die maatregelen te stimuleren. Opvallend bij de deelname deze actie, maar ook bij het bezoek aan de energiemarkten is de oververtegenwoordiging van 50-plussers. Blijkbaar hebben jongere woningeigenaren minder aandacht of minder middelen voor energiebesparende maatregelen. Al met al kan geconstateerd worden dat de doelstelling van dit project: 5% van de bevolking bereiken met het thema energiebesparing, is bereikt. X 4. Convenant duurzaam bouwen: het afsluiten van een Convenant Duurzaam Bouwen met de in de gemeente actieve woningbouwcorporaties. Op 29 juni 2011 is wel een intentieovereenkomst Naar een betaalbare woonlast met energiebesparende maatregelen en verder getekend tussen de gemeenten Boxtel, Schijndel, Vught, Sint-Michielsgestel en Sint-Oedenrode en de corporaties Huis & Erf, St. Joseph, Wovesto en Woonwijze. Deze intentieovereenkomst richt zich echter niet op een duidelijke ambitie. Daarom wordt nu in project 1.2 daar een vervolg aan gegeven. X 5. Handhaving Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC): Toetsing van de EPC-berekening en toezicht op de EPN op de bouwplaats bij 40% van de bouwaanvragen. Aan deze ambitie is niet systematisch uitvoering gegeven. Wel zijn door de bouwplantoetsers en toezichthouders hiervoor cursussen gevolgd en wordt er aandacht besteed bij de toetsing en het toezicht. Voor het toezicht heeft echter geen extra inspanning plaatsgevonden en deze ambitie is ook niet concreet opgenomen in de Nota Integrale Strategie en Visie op Toezicht en Handhaving (ISVTH) , vastgesteld 29 maart In het kwaliteitsplan Bouwregelgeving (in voorbereiding, juni 2013 gereed) wordt dit geborgd. Eind 2012 was er zicht op ook voor de nieuwbouw door gecertificeerde partijen een energielabel vastgesteld zou moeten worden bij oplevering. Dit wetsvoorstel heeft het echter niet gehaald, waardoor niet concreet invulling gegeven is aan deze ambitie. Ondanks dat landelijk nauwelijks invulling is gegeven aan deze ambitie, kan gesteld worden dat in de praktijk redelijk goed uitvoering wordt gegeven aan de energieprestatienorm. 6. Nieuwbouw utiliteitsgebouw Viataal: realiseren van utiliteitsgebouwen van Viataal met een 10% verscherpte EPC. Hiervoor hebben een aantal gesprekken plaatsgevonden met het bouwmanagement van Kentalis en met name wat betreft de energieprestatie van het hoofdgebouw aanmerkelijk is verbeterd door de verbouw. Ook bij de nieuwbouw is minimaal 10% beter gepresteerd dan de norm uit het Bouwbesluit. 7. Vergunningverlening en handhaving koeling: alle supermarkten besparen energie volgens het landelijke convenant. Alle koelingen (zowel diepvries als (verticale) koelmeubels) bij alle supermarkten zijn of worden afgedekt conform convenant, behalve bij de Aldi in Berlicum. Aldi Nederland heeft de vraag of de maatregelen tot afdekking van de verticale koelingen wel redelijk zijn bij de rechter neergelegd. In afwachting van de uitspraak, wordt voorlopig afgezien van handhaving. Door het plaatsen van deuren voor de koelvitrines wordt 40 tot 50% energie bespaard op de koelenergie. Dat is ongeveer 27% van het totale energieverbruik van een supermarkt. Per supermarkt gaat het om een besparing van gemiddeld kwh en 0,07 kiloton CO2 per jaar, vergelijkbaar met de CO2-uitstoot van 42 huishoudens (volgens onderzoek van ECN). Als alle supermarkten in Nederland zich zouden aansluiten gaat het om een besparing van 520 miljoen kwh en 294 kiloton CO2 per jaar, vergelijkbaar met de CO2-uitstoot van huishoudens. Al met al kan gesteld worden dat voldoende uitdrukking is gegeven aan dit project. X 8. Reductie overige broeikasgassen in agrarische sector: Vermindering van de uitstoot van methaan en lachgas in de agrarische door kennisoverdracht en voorbeeldprojecten. In het kader van dit project heeft wel een inventarisatie van het aantal landbouwhuisdieren in de gemeente plaatsgevonden. Deze inventarisatie was tevens noodzakelijk voor het project afwaartse 8

9 beweging (onderdeel programma Gestel Groene Gemeente). Het bleek echter niet mogelijk om kengetallen met betrekking tot de uitstoot van methaangas en lachgas vast te stellen, waardoor het niet mogelijk was om kennisprojecten hiervoor op te zetten. Daardoor is niet verder invulling gegeven aan dit project. 9. Stimuleren zuinig rijgedrag: besparing en/of verduurzaming brandstoffen met 1% per jaar o.a door promotie het nieuwe rijden. De medewerkers van de buitendienst hebben een cursus het nieuwe rijden gevolgd, tijdens de energiemarkten, tijdens een Duurzame Fietstocht in 2010 een tijdens de Week van de Mobiliteit in 2012 is aandacht besteed aan de vermindering van de mobiliteit in het algemeen (actie Op handen en voeten naar school en kennismaking gemeentepersoneel met het elektrisch fietsen) en in 2011 is een elektrische laadpaal bij het gemeentehuis geplaatst om het elektrisch autorijden te bevorderen. Hierdoor is voldoende invullling gegeven aan deze ambitie. 10. Onderzoek kansen voor duurzame energie: onderzoek naar de grootschalige en/of collectieve opties voor het opwekken van 3% duurzame energie. Hiervoor is een DE-scan opgesteld en hieruit blijkt dat de opties in onze gemeente beperkt zijn. Ondanks deze beperkte geschiktheid, wordt in dit projectenboek de regeringsdoelstelling om in % duurzame energie op te wekken in onze gemeente centraal gesteld. De wenselijke opties zijn uitgewerkt in de Structuurvisie, die in 2011 is vastgesteld. Conclusie: Aan 7 van de 10 projecten is voldoende uiting gegeven. Door omstandigheden konden met de beschikbare middelen niet aan alle ambities voldaan worden. In dit projectenboek wordt voortgeborduurd op de ervaringen uit het SLoK Klimaatbeleid. 9

10 1.1. Duurzaam Accommodatiebeleid Inleiding De gemeente verbruikt op dit moment ca kwh aan elektriciteit voor een bedrag van bijna ,-. Ongeveer de helft daarvan is afkomstig van het energieverbruik in gemeentelijke accommodaties, de andere helft wordt gebruikt in het gemeentehuis. De kosten voor het aardgasverbruik zijn waarschijnlijk nog groter. Vanwege de voorbeeldfunctie richting andere bedrijven, de wettelijke verplichting in het kader van het Activiteitenbesluit, onze regionale energiebeparingsdoelstellingen en de noodzaak voor kostenbesparing wil de gemeente het energieverbuik in de eigen gebouwen omlaag brengen. Doelen Doelstelling 2020 In 2020 gebruiken gemeentelijke accommodaties (conform de doelstelling voor Rijksgebouwen) 25% minder energie (gas+ elektriciteit) dan Doelstelling 2014 (conform vastgesteld Accomodatiebeleid) Alle nieuwe gemeentelijke gebouwen hebben een GPR-score van tenminste 7; In bestaande gemeentelijke gebouwen waarvoor de gemeente ook de komende 5 jaar de energierekening betaalt zijn alle mogelijke energiebesparingsmaatregelen met een terugverdientijd kleiner dan 5 jaar uitgevoerd. Afbeelding 1: voorbeeld GPR-score Resultaat Lagere energiekosten en minimaal 25% minder energieverbruik. Minder CO2 uitstoot. Aanpak 1. Selectie gebouwen Selectie van gebouwen die de komende 10 jaar in gemeentelijk bezit blijven, voor welke gebouwen de gemeente de energierekening betaalt en waar een besparingspotentieel wordt verwacht. Daarnaast een scan op gebouwen die volgens Europese wetgeving verplicht een energielabel moeten hebben. 2. Uitvoeren EPA-U Voor de geselecteerde gebouwen wordt een energieprestatie advies (EPA-U) uitgevoerd inclusief energielabel. Hierbij wordt aangesloten bij natuurlijke momenten (momenten van groot onderhoud en renovatie). 10

11 3. Uitvoeren laaghangend fruit Hiertoe worden in bestaande accommodaties slimme meters geplaatst en wordt software voor energiemanagement aangeschaft, zodat een betere inregeling en aanpassing van het gedrag mogelijk is. De geadviseerde maatregelen met een terugverdientijd van 5 jaar of minder worden direct uitgevoerd. Hiervoor geldt overigens ook een wettelijke verplichting vanuit de Wet milieubeheer. De kosten van deze maatregelen worden gefinancierd uit het exploitatiebudget omdat ook de besparingen hiernaar terugvloeien. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan het aanbrengen van tijdklokken op de biljartverwarming. Dit kost een paar euro en daarmee bespaar je honderden euro s per jaar. 4. Uitvoeren gebouwgebonden maatregelen De gebouwgebonden maatregelen uit het EPA-U worden ingepland in het onderhoudprogramma voor het betreffende gebouw. De maatregelen op natuurlijke momenten worden uitgevoerd. 5. Gebruikerscampagne We zetten tijdelijke campagne in om gebruikers van gebouwen aan te zetten tot energiezuinig gedrag (kort douchen, licht uit, computers uit etc). Eventueel nemen we in de campagne ook andere besparingen zoals het papierverbruik mee. 6. Nieuwe accommodaties Voor nieuwe accommodaties geldt vanuit het accommodatiebeleid de eis dat gebouwen voldoen aan een GPR-eis van tenminste 7. Er wordt daarom altijd een GPR-berekening uitgevoerd. Ambtelijk trekker project: S. Hofman i.s.m. John van Zuijlen Planning Selectie gebouwen Uitvoeren EPA-U Uitvoeren laaghangend fruit Uitvoeren gebouwgebonden maatregelen Gebruikerscampagne Nieuwe accomodaties Totaal Uren Uren kosten Selectie gebouwen 3 Uitvoeren EPA-U Uitvoeren laaghangend fruit Uitvoeren gebouwgebonden maatregelen 12 Gebruikerscampagne 20 Nieuwe accommodaties 20 p/j

12 1.2 Convenant met Woningcorporaties Inleiding Op 29 juni 2011 is de intentieovereenkomst Naar een betaalbare woonlast met energiebesparende maatregelen en verder getekend tussen de gemeenten Boxtel, Schijndel, Vught, Sint- Michielsgestel en Sint-Oedenrode en de corporaties Huis & Erf, St. Joseph, Wovesto en Woonwijze. De ondertekenaars geven hiermee aan te willen voortbouwen op de samenwerking die is ontstaan. Deze samenwerking en de te behalen doelen is echter nog niet concreet ingevuld. De grote uitdaging tot 2020 ligt bij de bestaande woningvoorraad. Tot 2020 zal meer dan 90% van de ruimtelijke ontwikkelingen plaatsvinden in de bestaande voorraad. Alle te renoveren woningen moeten energiezuinig worden gemaakt om enerzijds een bijdrage te leveren aan de landelijke en regionale energie- en klimaatdoelstellingen en anderzijds de stijgende energielasten voor huurders ook op lange termijn beheersbaar te houden. Daarom maakt de gemeente afspraken met de woningcorporaties over de toekomstige energieprestatie en stimuleert het particuliere eigenaren om het voorbeeld van de woningbouwcorporaties te volgen. Het Rijk, Aedes, de Woonbond en Vastgoed Belang hebben hun gezamenlijke ambities en doelstellingen vastgelegd in het Koepelconvenant Energiebesparing Gebouwde Omgeving dat ze op 28 juni 2012 ondertekenden. Aedes tekende ook twee deelconvenanten: het Convenant Energiebesparing Corporatiesector en het Lenteakkoord Energiezuinige Nieuwbouw. Als de convenanten zijn uitgevoerd, hebben de 2,4 miljoen corporatiewoningen in 2021 gemiddeld energielabel B. Voor de weinige nieuwbouwplannen die in de gemeente worden ontwikkeld, streeft de gemeente ernaar dat dit systematisch en integraal duurzaam gebeurt. De systematische integrale benadering borgt de leefbaarheid, gezondheid en energiezuinigheid van nieuwe wijken (zie publicatie Integraal Ontwerpen, januari 2012, AgentschapNL). De mate van duurzaamheid van projecten worden zo veel mogelijk vastgelegd in overeenkomsten met de ontwikkelaars. Doelen Doelstelling 2020: In de gemeente zijn de corporaties Brabant Wonen, Huis en Erf en Kleine Meijerij actief. In 2020 is de gemiddelde energieprestatie van deze corporatiewoningen in de gemeente Sint-Michielsgestel gemiddeld energielabel B. Deze ambitie is in lijn met het convenant Energiebesparing Corporatiesector. Doelstelling planperiode: Het vastleggen van afspraken met woningcorporaties (Green Deal) met als uitgangspunt het bereiken van minimaal energielabel B bij renovaties, onder het motto: Wie A zegt moet ook (energielabel B) zeggen. Stimuleren van corporaties om bestaande en nieuwe woningen (bijna) energieneutraal te maken en deze ambitie vastleggen in een concretere intentieovereenkomst. Resultaat In de kaderovereenkomst en prestatieafspraken met de drie woningcorporaties afspraken vastleggen over duurzaamheid. Aanpak In gesprek gaan met regiogemeenten en woningcorporaties en de afspraken vastleggen in regionaal convenant. Als dat niet lukt worden de afspraken vastgelegd in de prestatieafspraken. Ambtelijk trekker project: J. van Zuijlen iom L. van Doren Planning Overleg en vastleggen afspraken Uren en kosten Uren Kosten Overleg en vastleggen afspraken 40 geen 12

13 1.3 Energiebesparing Openbare verlichting Inleiding Het gemiddelde energieverbruik per lamp moet in de periode met tenminste 50% afnemen door de toepassing van bijvoorbeeld energiezuinige verlichtings- en schakelmethoden (met name LED- en inductie-verlichting). De openbare verlichting is traditioneel de grootste energieverbruiker van de gemeente. Het totale energieverbruik van de gemeente Sint-Michielsgestel bedraagt ca kwh, de openbare verlichting is verantwoordelijk voor meer dan de helft: kwh en goed voor een jaarlijkse energierekening van circa Het gemeentelijk Beleidsplan Openbare Verlichting schenkt al veel aandacht aan energiebesparing. Maar het onderwerp zal alleen al vanwege de snel voortschrijdende techniek en uitbreidingslocaties ook de komende jaren aandacht blijven vragen. Doel Doelstelling 2020: Het energieverbruik van de totale straatverlichting is in % lager dan in Doelstelling 2014: In 2014 is het energieverbruik per lamp met 5% verminderd ten opzichte van Resultaat Lagere energiekosten Minder CO 2 uitstoot Aanpak Uitvoeren van beleidsplan openbare verlichting : In bestaande situaties overschakelen naar PLL-verlichting (wit licht). Toepassen LED- en inductie-verlichting in nieuwe uitbreidingen (Jacobskamp in Den Dungen Parkhage en Centrumplan in Sint Michielsgestel en Beekveld te Berlicum). Uitvoeren van pilots voor dimmen al dan niet in combinatie met sensoren gestuurd. Ambtelijk trekker project: E. van Ooijen Planning, Uren en kosten Conform Beleidsplan Openbare verlichting

14 2.1. Duurzame mobiliteit: Stimulering fietsgebruik en verbeteren fietsinfrastructuur (uitwerking GVVP) Inleiding In november 2011 stelt de raad het Gemeentelijk Verkeers- en VervoersPlan (GVVP) vast. Op initiatief van de D66 fractie komt in maart 2012 een fietsoffensief op gang. Vervolgens verschijnt in jujni 2012 het eerste uitvoeringsplan van het GVVP. De raadsfracties D66, PvdA, CDA, PPA en Gestels Belang dienen een initiatiefvoorstel in dat er op gericht is om binnen de beleidsuitgangspunten van het GVVP meer en sneller invulling te geven aan de ontwikkeling van het fietsbeleid zonder dat dit ten koste gaat van de verkeersveiligheid. Op 16 mei 2013 is door de gemeenteraad een initiatiefvoorstel Uitvoering fietsbeleid vastgesteld. Dit voorstel omvat een fietsroutenetwerk dat binnen 10 jaar gerealiseerd moet worden Dit voorstel is door de fracties in samenwerking met de Fietsersbond tot stand gekomen en omdat enkele pilots die passen in het hoofdroutenetwerk bij het voorstel en die steun krijgen van de provincie, de GGA en buurgemeenten en al in 2013 leiden to een zichtbaar en meetbaar resultaat. Doelen Doelstelling 2020: Verder uitvoering initiatiefvoorstel Uitvoering fietsbeleid. Doelstelling planperiode: Dit voorstel is door de fracties in samenwerking met de Fietsersbond tot stand gekomen en omvat enkele pilots die passen in het hoofdroutenetwerk bij het voorstel en die steun krijgen van de provincie, de GGA en buurgemeenten en al in 2013 leiden tot een zichtbaar en meetbaar resultaat. Resultaat Voldoen aan kwaliteitsnormen qua conform, veiligheid en snelheid in Aanpak Conform GVVP, Uitvoering fietsbeleid en uitvoeringsplan. Hiervoor is ,- beschikbaar in 2013, waarvan de helft beschikbaar is voor de Uitvoering van het fietsbeleid. Door uitvoering van het fietsbeleid wordt het gebruik van de fiets gestimuleerd. Ambtelijk trekker project: R. de Munnik Planning Uitvoering fietsbeleid Uren Uren kosten Conform GVVP 20 Uitvoeringsplan 14

15 2.2 Vervoersplan gemeentelijke organisatie Inleiding Een vervoerplan biedt houvast voor een betere benadering van het vervoer van het gemeentepersoneel naar en van het gemeentehuis en het vervoer tijdens het werk (dienstreizen) maakt vervoermanagement concreet. In een vervoerplan geeft de gemeente aan welk beleid het voert om een reductie van autogebruik te realiseren met als doel vervoer van en naar het werk met zo min mogelijk CO2-uitstoot. Dit wordt vastgelegd in een plan waarin de activiteiten, tijd en kostenplanning zijn vermeld. Centraal hierbij staan het stimuleren van (elektrisch) fietsen naar het werk, het gebruik van het openbaar vervoer, het bevorderen van het carpoolen en het thuiswerken als onderdeel van het nieuwe werken. Aangrijpingspunten Het verminderen van de behoefte om te verplaatsten met de auto Het opstellen van beleid over vervoersmanagement Doel Het tot 10% besparen op de normale woon-werkverplaatsingen van en naar het gemeentehuis. Resultaat en aanpak Een (door het college) vastgesteld vervoerplan beschikt over een uitvoeringsprogramma dat aan minimumeisen voldoet: Een analyse van de uitgangssituatie (onder andere locatie, aantal werknemers, werktijden en ritmes, knelpunten in bereikbaarheid, zakelijk verkeer, wensen werknemers). Een goede inventarisatie kan ook dienen als zogenaamde nulmeting met het oog op een evaluatie van effecten via een tweede meting op een later tijdstip; Beargumenteerde keuzes ten aanzien van de uitvoering (bijvoorbeeld carpoolparkeerplaatsen in combinatie met een matchssysteem); Een plan van aanpak met maatregelen (onder andere termijn, afspraken met andere partijen, zoals gemeenten, uitvoering, communicatie met en naar werknemers, evaluatie). Ambtelijk trekker project: J. van Zuijlen Planning Opstellen vervoersplan Uren Uren kosten Opstellen vervoersplan

16 2.3 Verduurzamen eigen wagenpark Inleiding De gemeente stimuleert duurzame mobiliteit (rijden op aardgas en elektriciteit) door bij te dragen aan een landelijk dekkend netwerk voor laden en tanken, door het eigen wagenpark te verduurzamen en in aanbestedingen (leerlingenvervoer, afvalinzameling etc) voorkeur te geven aan duurzame vervoersmiddelen. Doelen Doelstelling 2020 Alle gemeentelijke voertuigen rijden op een duurzame brandstof (groen gas, waterstof of elektriciteit) óf voldoen aan de EU-norm voor CO2-uitstoot voor Doelstelling 2014 Bij vervanging van voertuigen en bij aanbesteding van diensten waarbij vervoer aan de orde (bijvoorbeeld huisvuilinzameling) moet dit bijdragen aan een 20% lagere CO2-uitstoot. Resultaat Verduurzaming van het (eigen) wagenpark en het wagenpark wat wordt gebruikt bij gemeentelijke diensten. Aanpak Hiervoor aandacht bij het duurzaam inkopen. Ambtelijk trekker project: A. Bressers i.o.m. J. van Zuijlen Planning Aandacht voor verduurzaming (eigen) wagenpark bij vervanging en aanbesteding Uren Uren kosten Advisering en scholing

17 2.4 Infrastructuur van laad- en vulpunten Inleiding In de gemeente is op dit moment één openbaar laadpunt aanwezig voor het laden van elektrische voertuigen. Met het toenemen van het aantal elektrische voertuigen neemt ook de vraag naar laadpunten in de openbare ruimte toe. Om aanvragen van derden te kunnen toetsen, moet de gemeente over een beleidsregel beschikken. Hoewel de zorg voor laadpunten geen gemeentelijke taak is, bevordert een uitbreiding van een infrastructuur het elektrisch rijden en draagt daarmee bij aan duurzame mobiliteit. Doelen Doelstelling 2020 In 2020 kan er in elke kern voldaan worden aan de vraag naar openbare laadpunten voor elektrische voertuigen. Doelstelling 2014 Beleid vaststellen voor het toetsen van aanvragen voor elektrische laadpunten in de openbare ruimte, zodat initiatieven hiertoe ondersteund kunnen worden. Resultaat Beleid vastgesteld in 2014 Aanpak Opstellen van integraal beleid. Ambtelijk trekker project: J. van Zuijlen iom R. de Munnik Planning Beleid opstellen en stimuleren elektrische laadpunten Uren Beleid opstellen en stimuleren laadpunten Uren kosten

18 3.1 Green Deal Inleiding Vele burgers, bedrijven en organisaties in Sint-Michielsgestel ondernemen ook zelf duurzame initiatieven. In navolging van de Green Deals van de Rijksoverheid wil de gemeente lokale initiatieven die bijdragen aan het verduurzamen van Sint-Michielsgestel ondersteunen. Met de Green Deal wil de gemeente inwoners, bedrijven en instellingen stimuleren om zelf aan de slag te gaan. De gemeente ondersteunt de initiatieven niet met geld maar wel door belemmeringen weg te nemen, kaders te scheppen, initiatieven met elkaar te verbinden en een podium en publiciteit te geven. Omdat de ideeën uit de samenleving komen hebben deze een breed draagvlak en wordt snel duidelijk waar potentieel zit. Samenwerking tussen lokale partijen versterkt de innovatiekracht en de lokale economie. Doelen Doelstelling 2020 In 2020 is de duurzame ontwikkeling van Sint-Michielsgestel veel meer dan nu een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de 3 O s (Overheid, Ondernemers en Onderwijs) en de inwoners van Sint- Michielsgestel. Doelstelling 2014 Vaststellen en bekendmaken van de regeling Green Deal. Resultaat - Regeling Green Deal is vastgesteld - Green Deal is bekend bij bedrijven en instellingen in de gemeente Aanpak Stap 1: Samenstellen Green Deal Team en Regeling Green Deal Gestel Green Deal team staat onder voorzitterschap van portefeuillehouder. Andere leden zijn bedrijfscontactpersoon, communicatieadviseur en de coördinator duurzaamheid. Het team heeft als eerste taak om de Regeling Green Deal Gestel op te stellen die de voorwaarden bepaalt voor deelname aan de Green Deal. Stap 2: Communicatiestrategie Opstellen communicatiestrategie door communicatie-adviseur en duurzaamheidsadviseur. De strategie beantwoordt de volgende vragen: 1. Hoe maken we de Green Deal bekend? 2. Hoe verleiden we burgers, bedrijven en instellingen om initiatieven aan te dragen voor de Green Deal Gestel? 3. Welke communicatieve instrumenten kunnen we als gemeente inzetten om initiatieven een podium te geven? Nadat de strategie is bepaald wordt deze uitgevoerd. Stap 3: Startschot van de Green Deal Gestel, eerste duurzaamheidscafé Het startschot wordt gegeven door het organiseren van een duurzaamheidscafé. Hiervoor wordt een brede doorsnede van de Gestelse gemeenschap uitgenodigd: ondernemers, belangengroepen, verenigingen etc. Tijdens de bijeenkomst presenteert de gemeente de Green Deal Gestel, haar eigen actieplan duurzaamheid en gaat met de deelnemers in discussie over de kansen en mogelijkheden. Het Green Deal Team begeleidt het traject en stuurt bij waar nodig. Stap 4: Uitvoeren Green Deal Gestel Het Green Deal team komt periodiek bij elkaar en beoordeelt de binnengekomen initiatieven. Het Team bepaalt welke door derden aangedragen initiatieven in aanmerking komen voor een Green Deal (jury). In overleg met vakspecialisten van de gemeente bepaalt het Team de ondersteuning die de gemeente aan een specifiek initiatief geeft; 18

19 Voorbeeld Green Deal Een voorbeeld van een Green Deal is het project We gaan voor nul van Albers & Oplossingen uit Berlicum. In dit project worden in een gezamenlijke samenwerking van het bedrijfsleven (de bouwketen) en een 20-tal (of meer) bewoners/eigenaren van particuliere woningen in de gemeente Sint- Michielsgestel bestaande particuliere woningen energieneutraal dan wel wordt het energielabel aanmerkelijk verbeterd. Hiervoor wordt een coalitie van bedrijven, bewoners en overige partners gevormd en zij gaan gezamenlijk aan de slag om zo efficiënt mogelijk technische, financiële en organisatorische maatregelen te bedenken en deze uit te voeren bij de woningen. Eenvoudige opschaling voor alle woningen in de gemeente is een belangrijk vervolgtraject. Hierbij geldt als doelstelling: De bouwketen in de gemeente verkrijgt kennis en ervaring rondom duurzaamheid/energie besparen en het ontwikkelen van marktconforme duurzame concepten; Het genereert werk voor de bouwketen in de gemeente; Het verduurzamen van de bebouwde omgeving in de gemeente; Het realiseren van tenminste 20 energieneutrale woningen. Wij zullen als gemeente dit project aan inwoners van harte aanbevelen en ondersteunen binnen de gedragsregels van de Wet markt en overheid. Ambtelijk trekker project: J. van Zuijlen iom E. Henkelman Planning Samenstellen Green Deal Team Communicatiestrategie Startschot Uitvoeren Green Deal Uren Uren kosten Samenstellen Green Deal Team 8 Communicatiestrategie Startschot 5 Uitvoeren Green Deal

20 3.2 Duurzaam en Fairtrade Inkopen. Inleiding Rijksoverheid, provincies (IPO), gemeenten (VNG) en waterschappen hebben in 2005 afgesproken dat in 2015 alle inkopen en aanbestedingen van lokale overheden moeten voldoen aan de criteria voor duurzaam inkopen. Deze ambitie is als beleidsuitgangspunt opgenomen in de Nota Aanbestedingsbeleid (2009) en wordt stapsgewijs geïmplementeerd in de organisatie. De gemeente wenst gebruik te maken van de hulpmiddelen die vanuit het programma duurzaam inkopen beschikbaar zijn gesteld. Na 2015 zullen de criteria voor duurzaam inkopen verder worden aangescherpt. De gemeente volgt deze ontwikkeling. Door duurzaam in te kopen stimuleert de gemeente Sint-Michielsgestel de productie van duurzame goederen en diensten, geeft zij het goede voorbeeld en draagt zij concreet bij aan een globale duurzame ontwikkeling Daarnaast heeft de gemeente de ambitie uitgesproken om FairTrade gemeente te worden. Om voor de titel in aanmerking te komen moet een gemeente voldoen aan een zestal criteria. Zo moet er een lokale werkgroep actief zijn die initiatieven neemt om te zorgen dat bedrijven of organisaties Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) in hun eigen bedrijfsvoering gaan opnemen. Binnen het bestuur moet voldoende draagvlak zijn voor fairtrade. De raad en het ambtelijk apparaat nemen fairtrade op in hun beleid en handelen hiernaar. In de plaatselijke winkels worden eerlijke producten duidelijk zichtbaar verkocht. Ook de lokale horeca serveert fairtradeproducten en informeren de klanten hierover. Lokale organisaties, bedrijven en groothandels kopen en gebruiken fairtradeproducten. En er moet een strategie liggen om fairtrade iets van iedereen te laten zijn. Het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen in de gemeente moet gestimuleerd worden. Doelen Doelstelling 2020 De gemeentelijke organisatie voldoet volledig aan de criteria voor duurzaam inkopen de gemeente als geheel voldoet aan de criteria om zich FairTrade gemeente te noemen. Doelstelling 2014 Zo veel mogelijk voldoen aan de criteria voor duurzaam inkopen en bij besluiten van het college en de raad de criteria duurzaam en Fairtrade inkopen een onderdeel maken van het beleid. Zo veel mogelijk Fairtrade of UTZ gecertificeerde producten inkopen. Resultaat Een inkoopbeleid dat voldoet aan de driehoek People- Planet- Profit, waarmee ook sociale duurzaamheid bevorderd wordt. Aanpak Consequent het Duurzaam Inkoopbeleid toepassen en producten waarvoor een Fairtrade label is vastgesteld inkopen. Ook voor duurzame producten waarvoor dit label niet is vastgesteld, kritisch zijn op de voorwaarden. In de gemeentelijke organisatie die producten gebruiken, waarvoor al een Fairtrade of UTZ label is vastgesteld (wat betreft koffie/thee en catering). Ambtelijk trekker project: L. van der Weert en E. Henkelman Gemeentelijk beleid opstellen ten aanzien van FairtTrade inkopen Duurzaam inkopen onderdeel uitmaken van gemeentelijk beleid. Uren Gemeentelijk beleid opstellen ten aanzien van FairtTrade inkopen Duurzaam inkopen onderdeel uitmaken van gemeentelijk beleid. Uren kosten inkoopbudget

21 4.1 Stimuleren waterkracht in De Dommel Inleiding Enkele jaren geleden is door een particulier het plan ontwikkeld voor het opwekken van energie door middel van een kleine waterkrachtcentrale in de Dommel bij de bestaande stuw. Het Algemeen Bestuur van Waterschap de Dommel heeft hiervoor formeel toestemming gegeven en zal dit in een concessieovereenkomst vastleggen. Kleinschalige waterkracht is alleen rendabel in fase 5 van de regeling SDE+ of via de kortingsregeling als de stroom geleverd wordt aan leden van een lokale duurzame energiecorporatie (LDEC). Zoals het er nu naar uitziet, is het budget van de SDE+ in fase 5 waarschijnlijk al uitgeput, dus zal stimuleren van deze waterkrachtcentrale in relatie moeten worden gezien met het stimuleren van de oprichting van LDEC s (project 4.2.) Doelen Doelstelling 2020 Het door middel van de waterkrachtcentrale leveren van stroom voldoende voor circa 170 huishoudens (1,3% van het stroomverbruik van alle huishoudens in onze gemeente). Doelstelling 2014 Duidelijkheid over de haalbaarheid van de waterkrachtcentrale als middel om ons als gemeente duurzaam te kunnen onderscheiden. Resultaat De realisatie van een waterkrachtcentrale in de Dommel voor de opwekking van stroom. Aanpak Het stimuleren van de realisatie door middel van het stimuleren van de oprichting van één of meerdere okale duurzame energie coöperatie. Ambtelijk trekker project: J. van Zuijlen Planning Stimuleren waterkrachtcentrale Stimuleren lokale duurzame energie cooperatie Uren Uren kosten Stimuleren waterkrachtcentrale 50 0 Stimuleren lokale duurzame energie cooperatie Zie 4.2 Zie

22 4.2 Lokale duurzame energiecoöperaties Inleiding Door de bankencrisis is er bij de bevolking de behoefte om weer grip te krijgen op basisbehoeften. Het Griekse woord crisis betekent letterlijk kantelpunt. Deze crisis biedt burgers een kans om zich te organiseren in energiecoöperaties met als doel lokaal betaalbare duurzame energie op te wekken, waardoor de lokale gemeenschap minder kwetsbaar en afhankelijk wordt. Hierdoor wordt de crisis letterlijk een keerpunt naar een duurzame economie. Doelen Wat zijn de voordelen en maatschappelijke meerwaarde van lokaal opgewekte duurzame energie en van lokale duurzame energiecoöperaties? Om aan de landelijke doelstelling van 14% duurzame energie in 2020 te kunnen voldoen, moet ongeveer 50% van de stroom van huishoudens lokaal duurzaam worden opgewekt. Uit figuur 1 blijkt dat tweederde van de C02-uitstoot in de gemeente afkomstig is van de gebouwde omgeving. Energiebesparing in de gebouwde omgeving kan dus een belangrijk middel zijn om deze doelstelling te behalen. De dan nog benodigde energie dient duurzaam opgewekt te worden via wind, zon, waterkracht (zie project 4.1) of biomassa (met name mestvergisting en verbranding snoeihout, zie project 4.4). Dit vergt lokaal grote investeringen, onderhoudskosten en een sterke mate van organisatie. Het doel van dit project is het stimuleren van de oprichting van duurzame lokale energiecoöperaties in de kernen van de gemeente en het stimuleren van de bovenregionale samenwerking van lokale duurzame energiecoöperaties (LDEC s) in de opwekking van lokale duurzame energie. Er zijn al zo n 300 LDEC s opgericht en in de praktijk blijkt dat hoe kleiner de gemeenschap waar de LDEC wordt opgericht, hoe makkelijker leden geworven worden (in relatieve zin). De energiecorporatie moet een beweging zijn van onderop waarvan burgers echt het idee hebben, dat ze invloed hebben op de prijsvorming van de energievoorziening op de lange termijn. Dit biedt lokaal economische kansen en maakt lokale gemeenschappen minder kwetsbaar. Daarom heeft de gemeente de doelstelling om de oprichting van lokale duurzame energiecoöperaties te stimuleren, maar niet om te participeren in coöperaties. Doelstelling 2020 Het lokaal opwekken van minimaal 14% duurzame energie in 2020 in de gemeente. Relatief zal dit aandeel nog groter zijn, omdat door een aanvullende energiebesparing van 20% de energiebehoefte in de gemeente kleiner zal zijn. Doelstelling 2014 De oprichting van één of meerdere lokale duurzame energie coöperaties in de gemeente Sint- Michielsgestel met de waterkrachtcentrale als één van de middelen om de leden van lokale, duurzame en betaalbare energie te voorzien Resultaat Duurzame, betaalbare en een eigen energievoorziening voor burgers en bedrijven in de gemeente, die hen minder afhankelijk maakt van de prijsvorming van fossiele brandstoffen op de wereldmarkt. 22

23 Aanpak De oprichting wordt ondersteund door de LDEC s te faciliteren (met opstartsubsidies en kennis) en door het stimuleren van de samenwerking van LDEC s in regionaal verband. Daarnaast wordt de participatie van maatschappelijke organisaties die midden in de samenleving staan (onder andere Rabobank, woningbouwcorporaties, zorgorganisaties, scholen, Kulturhussen). Voorbeeld Een voorbeeld is de werkgroep die in Berlicum bezig zijn een LDEC op te richten onder het motto Voor elkaar, met elkaar. Ook het plan voor een waterkrachtcentrale in Sint-Michielgestel kan een stimulans zijn voor de oprichting van een LDEC. Deze zal immers alleen rendabel zijn als gebruikt gemaakt kan worden van voornoemde kortingsregeling. In de praktijk blijkt namelijk dat het relatief eenvoudig is om een LDEC op te richten en leden te werven, maar is het lastig om fondsen te werven om lokaal voor deze leden lokaal duurzame energie op te wekken. Het lokaal opwekken van duurzame energie bevordert de continuïteit van deze LDEC s. Ambtelijk trekker project: J. van Zuijlen Planning Oprichting LDEC s Werving leden LDEC s Uren Uren kosten Oprichting LDEC s Figuur 1: Taartdiagram CO 2 voetafdruk Sint-Michielsgestel en Nederland 2010 (in tonnen) 23

24 4.3 Afval als brandstof, meststof en grondstof Inleiding Op grond van de Wet milieubeheer is de gemeente verplicht het huishoudelijk afval in te zamelen en dit volgens de Ladder van Lansink (voorkeursvolgorde preventie, hergebruik, verbranden, en storten van afval) te verwerken. Doelen In het Landelijk Afvalbeheerplan (LAP ) zijn de volgende doelstellingen opgenomen het beperken van het ontstaan van afvalstoffen. Dit betekent dat de groei van het totale afvalaanbod moet zijn ontkoppeld van de economische groei; het beperken van de milieudruk van de activiteit afvalbeheer. Dit betekent dat in principe zoveel mogelijk afval nuttig moet worden toegepast, dat alleen afval dat niet nuttig kan worden toegepast mag worden verwijderd en dat alleen het onbrandbaar afval mag worden gestort; het vanuit ketengericht afvalbeleid beperken van de milieudruk van productketens (grondstofwinning, productie, gebruik en afvalbeheer, inclusief hergebruik). Dit betekent onder meer dat voor vermindering van milieudruk in de afvalfase de gehele keten in beschouwing wordt genomen en dat de inzet op vermindering van de milieudruk in de afvalfase niet mag resulteren in afwenteling van milieudruk op andere fases in de keten. Het doel hierbij is om zo veel mogelijk kringlopen te sluiten (via Cradle to Cradle principe) en met zo min mogelijk kosten en energie grondstoffen weer terug te winnen. Dit begint het bestek voor de inzameling van huishoudelijk afval, maar ook in het bestek dat de Vereniging van Contractanten opstelt namens de Brabantse gemeenten kun je eisen aan de verwerking van het huishoudelijk afval stellen. Wij zijn als eerste gemeente in Nederland gestart met de 3-in-1 inzameling voor kunststof-, GFT- en restafval en kennen een DifTar-inzameling. Ondanks hoge gecontracteerde verwerkingstarieven tot 2017, kennen we een relatief lage afvalstoffenheffing. Doelstelling 2020 Minimaal 50% nuttige toepassing van het huishoudelijk afval, waarbij gestreefd naar een nagenoeg restafvalloze afvalinzameling. Doelstelling 2014 Voorbereiding van aanbestedingen die leiden een tot een duurzamer inzameling en verwerking van het het restafval, waar bij 60 gewichtsprocent van het huishoudelijk afval nuttiger wordt dan verbranden. Resultaat Een duurzame, betaalbare en nagenoeg restafvalloze inzameling en verwerking van het afval Aanpak Door aandacht hiervoor bij aanbesteding inzameling, bij beheer mileustraat en bij deelname in de VVC realiseren van de doelstellingen. Ambtelijk trekker project: J. van Zuijlen Planning Voorbereiding aanbestedingen inzameling en verwerking huishoudelijk afval Uren Voorbereiding aanbestedingen inzameling en verwerking huishoudelijk afval Uren kosten 30 Contributie VVC

25 4.4. Groene Woud biomassaplein. Inleiding De gemeenten Boxtel, Schijndel, Vught, Sint-Michielsgestel, Best hebben de handen ineen geslagen om samen te werken op het gebied van het inzamelen en verwerken van biomassa. In het Timber onderzoek (2011) is een eerste verkenning uitgewerkt voor het oprichten van een biomassaplein (BMP). Daaronder wordt verstaan het versnipperen, drogen en verhandelen van snoeihout. Uit deze verkenning bleek dat het opzetten van een BMP mogelijk geld oplevert voor de actoren die de biomassa beschikbaar stellen. Deze conclusie was voor de gemeenten aanleiding om het opzetten van een gezamenlijk BMP verder uit te werken. Adviesbureau Triple-E heeft de businesscase verder uitgewerkt en concludeert dat er sprake is van een rendabele businesscase. Door met meerdere gemeenten samen te werken, ontstaat voldoende volume aan biomassa om het BMP economisch haalbaar op te starten en te exploiteren. Het oprichten van een BMP dient echter niet alleen maar het doel van een rendabele exploitatie. Even zo belangrijke doelen van de het gezamenlijk oprichten van een BMP zijn het realiseren van energieen klimaatambities en het verbeteren van de kwaliteit van het landschap door middel van een landschapsfonds. Het project sluit prima aan bij de ambitie van het samenwerkingsverband Noordoost Brabant om een kwart van de regionale energiebehoefte duurzaam op te wekken door o.a. biobased energy. Hoewel er een rendabele business case is, moet een aantal principiële keuzes met betrekking tot de bedrijfsvoering nog gemaakt worden. De conclusie van Triple-E vormt echter wel een basis om de samenwerking verder te beklinken en daadwerkelijk met de voorbereiding tot uitvoering over te gaan. Een eerstvolgende stap op weg naar een gezamenlijk BMP, is het nemen van een principebesluit door alle betrokken gemeenten. Uw college wordt voorgesteld om de intentie uit te spreken om gezamenlijk een biomassaplein op te richten. Dit onder voorbehoud van besluitvorming door de andere betrokken gemeenten en toekomstige instemming door de raad. De voorgestelde beslispunten worden gelijktijdig aan de colleges van de gemeenten Best, Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught voorgelegd. Door deze aanpak begeeft de gemeente zich op nieuw terrein. Een dergelijk BMP is nog niet eerder opgezet door gemeenten. Een gedegen voorbereiding is daarom essentieel. Hiervoor is procesgeld benodigd. Via het subsidieprogramma Landschappen van Allure van de provincie Noord-Brabant is het mogelijk om een bijdrage te verkrijgen voor deze procesgelden. Met het ontwikkelen van het landschapsfonds is het biomassaplein een interessant project voor de provincie en haar programma. Daarom wordt ook aan alle colleges voorgesteld om gezamenlijk een aanvraag in te dienen bij het programma Landschappen van Allure. Doelen Doelstelling 2014 De intentie om gezamenlijk met Best, Boxtel, Sint-Michielsgestel en Vught een biomassaplein op te richten, waarvoor subsidie is aangevraagd bij de provincie voor procesgeld als onderdeel van het project Energiek landschap in het kader van de Landschappen van Allure voor de regio Groene Woud. Aan het project Biomassalandschap zal mogelijk als 5 e project een bijdrage van circa 400 mille worden toegekend om dit concept verder uit te werken. Doelstelling 2020 Voorwaarde voor de subsidieregeling Landschappen van Allure is dat vóór 2017 het biomassaplein in fysieke zin operationeel is. In 2020 zal het biomassaplein zodanig opgeschaald zijn dat het rendabel wordt en de revenuen ten goede komen aan de versterking van het landschap. Resultaat Uitwerking en realisatie van het businessplan. Het streven hierbij is een optimale balans te vinden tussen de versterking van het landschap en het vermijden van financiële risico s. Aanpak 1.1 Gezamenlijk een rendabele business case: Momenteel wordt het snoeihout van de gemeente en van huishoudens bij de milieustraat verwerkt door een contractpartner. Daarvoor betaalt de gemeente. Een deel van de beschikbare biomassa wordt tijdens de stookweken in de open lucht verbrand. Deze houtige biomassa vertegenwoordigt echter een positieve waarde. Dit past in het nieuwe denken over afval; namelijk dat het geen afval is, maar een nieuwe grondstof. Als de gemeente ervoor kiest om de houtige biomassa zelf te verwerken en vermarkten, levert deze grondstof geld op. De hoeveelheden zijn echter te klein om dit rendabel te 25

26 maken. De transport- en verwerkingskosten zijn relatief te hoog. Door de biomassa gezamenlijk met een aantal andere gemeenten te verwerken en vermarkten, is er wel voldoende volume beschikbaar om de business case rendabel te maken. 1.2 Versterking landschap en continuïteit biomassaplein Het idee van het biomassaplein is om de revenuen in te zetten voor verbetering van het landschap. Bijvoorbeeld door het populierenlandschap te behouden en te versterken. Dit zorgt meteen voor continuïteit van het biomassaplein. Met de opbrengsten wordt immers de aanplant van nieuwe biomassa gefinancierd. 1.3 Duurzaamheid De biomassa die geproduceerd wordt, zal worden ingezet als grondstof of als duurzame brandstof. Daarmee levert het biomassaplein een bijdrage aan een duurzamere economie en aan het terugdringen van de CO2-uitstoot. Ambtelijk trekker project: J. van Zuijlen Planning Intentieverklaring Aanvraag landschap van Allure Uitwerking businessmodel Uren Uren kosten Intentieverklaring Aanvraag landschap van Allure 40 Uitwerking businessmodel

27 4.5 Stimulering gebruik bodemenergie Inleiding Geothermie is een duurzame techniek waarmee aardwarmte rechtstreeks gebruikt kan worden. Als je tussen de en meter diepte grondwater aanboort, kun je de warmte hiervan (70 tot 95 graden Celsius) rechtstreeks benutten. Geothermie is nog erg kostbaar en alleen grootschalig toepasbaar, maar is wel één van de goedkoopste opties voor de productie van duurzame energie in Nederland. Warmte- en koudeopslag (WKO), is een methode om energie in de vorm van warmte of koude op te slaan in de bodem en is veel minder kostbaar dan geothermie. Watervoerende lagen in de bodem laten zich uitstekend gebruiken om warmte en koude in op te slaan. In de zomer gebruikt men het koele grondwater om gebouwen te koelen, het opgewarmde water slaat men op in de bodem totdat het in de winter wordt gebruikt om gebouwen te verwarmen. Het koelen met grondwater kan direct. Voor verwarming wordt een zogenaamde warmtepomp op de bron aangesloten. In de praktijk zijn met deze techniek besparingen van 95% op koeling en 40-50% op verwarming mogelijk. De energiebesparing die met ondergrondse energieopslag kan worden behaald, hangt sterk af van de geologie van het gebied, maar in onze gemeente zijn daarvoor volop kansen. Per 1 juli 2013 treedt het Besluit bodemenergie in werking. Bij bodemenergiesystemen wordt onderscheid gemaakt tussen open en gesloten systemen. De open systemen circuleren grondwater en worden Warmte Koude Opslagsystemen (WKO-systemen). De gesloten systemen wisselen warmte en koude uit via een gesloten buizenstelsel in de ondergrond en worden daarom bodemwarmtewisselaars genoemd. De open systemen hebben een vergunningplicht, de gesloten systemen op dit moment nog niet. Om zoveel mogelijk een vergelijkbaar speelveld voor de twee bodemenergiesystemen te creëren, komt er een vergunning- of meldingplicht voor gesloten systemen. Voor grote gesloten systemen is een vergunning nodig, voor kleine volstaat een melding. Een belangrijke reden hiervoor is dat in drukke gebieden behoefte is aan het doorbreken van het principe wie het eerst komt, die het eerst maalt en om systemen zo te ordenen dat de schaarse ruimte in de bodem optimaal wordt benut. Verder wordt de huidige vergunningsprocedure voor open systemen verkort van zes naar twee maanden. Dit is een stimulans voor het gebruik van open systemen. Open systemen zijn weliswaar duurder dan gesloten, maar het rendement is groter, waardoor ze met name in de utiliteitsbouw interessant zijn. Gesloten systemen zijn zelfs al interessant bij de toepassing in individuele woningen. Daarom zullen in onze gemeente vooral gesloten systemen worden toegepast worden, die gemeld moet worden bij de aanvraag Omgevingsvergunning en waarvoor de gemeente optreedt als bevoegd gezag. Bij boringen voor bodemenergie worden ondoordringbare bodemlagen doorboort, die ons drinkwater beschermen tegen verontreiniging. Daarom mogen boringen alleen uitgevoerd worden door deskundige gecertificeerde bedrijven en dienen boringen zodanig afgewerkt te worden dat er geen verontreiniging van de ondergrond kan optreden. Hier dienen wij als bevoegd gezag op toe te zien. In het verleden is gebleken dat veel boringen niet deskundig zijn uitgevoerd, waardoor de kans op bodemverontreiniging, verminderde rendementen en interferentie (negatieve beïnvloeding van bodemenergiesytemen onderling) optreden. Bodemenergie is een zuinige techniek die in combinatie met zonpv op jaarbasis energieneutraal toegepast kan worden. De meerkosten wegen op tegen de besparingen op lange termijn (> 15 jaar). Een groot voordeel van bodemenergie is dat je daarmee gebouwen nagenoeg gratis kan koelen. Doelen Doelstelling 2020 Minimaal 10% van de wamte/koude opwekken via bodemenergie uit duurzame bronnen. Doelstelling 2014 Stimuleren gebruik bodemenergie in gemeente als onderdeel van de invoering van het Besluit bodemenergie. 27

28 Resultaat Over circa 10 jaar zullen de winbare aardgasvoorraden in ons land nagenoeg uitgeput zijn. Door (het stimuleren van) de toepassing van bodemenergie zijn we minder afhankelijk van fossiele brandstoffen. Deze stimulans vergroot de kennis over en de ervaring met het toepassen van bodemenergie. Aanpak Daarom willen wij de toepassing van bodemenergie stimuleren door publicaties op de gemeentelijke website en de Brug door burgers en bedrijven enerzijds te wijzen op de verplichtingen die per 1 juli 2004 voorvloeien uit het Besluit bodemenergie en anderzijds door te wijzen op de voordelen van bodemenergie. Hiervoor wordt een communicatie strategie gemaakt. Ambtelijk trekker project: J. van Zuijlen Planning Implementatie besluit bodemenergie Uren Implementatie Besluit bodemenergie Uren kosten

29 4.6 Regionale samenwerking: Vlagheidefonds, Duurzame Driehoek, 5 * regio NOB Vlagheidefonds In het kader van de regionale samenwerking regio 's-hertogenbosch treedt de gemeente Sint- Michielsgestel op als beheerder van het Vlagheidefonds voor duurzame energie. Dit fonds is op 1 januari 2001 in werking getreden en voorziet in een subsidieregeling voor particulieren, non-profit organisaties en gemeentelijke instellingen voor het realiseren van duurzame energievoorzieningen. Het Vlagheidefonds is in 2007 gevoed met een bijdrage van het Stadsgewest s-hertogenbosch van ,- voor de periode In 2009 is de regeling gewijzigd met een bijdrage voor innovatieve nieuwbouwwoningen met een energieprestatie die gelijk of lager is dan de helft van de geldende norm. Hiervoor is in eind 2010 een bijdrage ontvangen van de provincie Noord-Brabant van ,-. In februari 2013 is de regeling Vlagheidefonds uitgebreid met een regeling voor energieneutrale nieuwbouw en renovaties van bestaande woningen. Binnen no time was het hiervoor door de provincie beschikbare budget uitgeput en kan medewerking verleend worden aan het energieneutraal maken zo n 50 verschillende (nagenoeg) energieneutrale bestaande en nieuwbouw woningen. Deze energieneutraliteit wordt enerzijds bereikt door energiebesparingsmaatregelen (beter isoleren schil) en anderzijds door het zelf opwekken van duurzame energie (door voornamelijk zonne-energie). Hiermee wordt aangetoond dat het heel goed mogelijk is om enerzijds de energiebehoefte van gebouwen sterk te verminderen (met meer dan 75%) en anderzijds dat beetje energie dat nog nodig duurzaam opgewekt kan worden met zonne-energie. Nagenoeg alle gebouwen in de gemeente bieden hiervoor mogelijkheden en waar dit niet goed mogelijk is, kan die energie elders worden opgewekt via een energiecoöperatie. Doel Het Vlagheidefonds heeft als doel om uiteindelijk zichzelf overbodig te maken. Voor zonpv is dat gelukt. Door subsidiering via ondere andere het Vlagheidefonds is door marktwerking de prijs sinds 2001 aanzienlijk gedaald. Hierdoor kan in de toekomst de gebouwde omgeving energieneutraal worden gemaakt. De budgetten voor de deelnemende gemeenten zijn nagenoeg uitgeput. Wanneer die niet worden aangevuld zal het fonds in 2014 geliquideerd worden. Mogelijk dat de via de 5 Sterren Regio Noordoost Brabant het fonds geadopteerd zal worden voor nieuwe doelen. De gemeente Sint-Michielsgestel heeft door het beheer en beleid van het fonds de afgelopen jaren een grote kennis opgedaan op het gebied van innovatieve energiebesparende en duurzame technieken. Dit levert de gemeente in de uitvoering van het duurzaamheidsbeleid een grote voorsprong op. 29

30 Duurzame Driehoek De gemeente Sint-Michielsgestel heeft in 2003 besloten te participeren in het initiatief Duurzame Driehoek. Het betreft een samenwerking tussen de gemeenten in de driehoek s-hertogenbosch-eindhoven-tilburg in het kader van een duurzame ontwikkeling. Vanuit die samenwerking worden concrete projecten opgezet die direct opgepakt kunnen worden door de individuele gemeenten. De Duurzame Driehoek heeft zich vooral gericht op de thema s biodiversiteit en CO 2 -besparing. Conform de Intentieovereenkomst reserveren alle deelnemende gemeenten een bedrag van 0,25 per inwoner per jaar voor de uitvoering van projecten. In 2010 is besloten de bijdrage voor 2010 te gebruiken voor de jaren 2011 en 2012 en zich uitsluitend te richten op het thema biodiversiteit. De projectleiding is in handen van het IVN Consulentschap Brabant te Boxtel. In 2010 hebben we diverse projecten (de Groene Kaart, de Groene Handdruk, Uit in het Groen, adoptieproject de Waterspitsmuis) binnen de Duurzame Driehoek geleid. Wij treden op als financiële administratie van de Duurzame Driehoek. Wegens het vertrek van een medewerker zullen wij in 2011 geen projecten meer leiden. In 2012 is het beheer overgedragen aan de Streekraad het Groene Woud (vanuit het Streekhuis in Liempde). In 2013 wordt het budget van de Duurzame Driehoek ingezet voor de projecten gericht op burgerparticipatie vanuit de bestaande middelen. Hierbij wordt de uitreiking van Groene Handdrukken voortgezet en worden projecten als de Burger aan Zet en Natuurtalenten de participatie van burgers om in eigen omgeving iets te doen aan de bevordering van de biodiversiteit gestimuleerd. Doel De gemeente Sint-Michielsgestel blijft de komende jaren participeren in de Duurzame Driehoek, maar stelt hiervoor geen nieuw budgetten beschikbaar. De doelstelling van de Duurzame Driehoek heeft een relatie met het programma Gestel Groene Gemeente. Na deze collegeperiode zal het programma Gestel Groene Gemeente geëvalueerd worden en in het collegeprogramma zal besloten worden in welke vorm dit programma gecontinueerd wordt. 5-Sterrenregio Noordoost Brabant De samenwerkende gemeenten in de subregio Meijerij participeren in de 5-sterrenregio Noordoost Brabant, samen met andere overheidsorganisaties, met werkgevers en werknemersorganisaties en met onderwijs- en kennisinstellingen uit de regio. Op strategisch niveau kan de 5-Sterrenregio Noordoost Brabant een belangrijke aanjager zijn voor duurzaamheidsinitiatieven. De gemeente Sint- Michielsgestel zal hierin blijven participeren in enigerlei vorm en wijze. Ook zal in Wij van de Meijerij verband worden bekeken hoe in ambtelijk verband samengewerkt kan worden bij de uitvoering van het duurzaamheidsbeleid. Hiervoor zullen ambtelijke bijeenkomsten ingepland worden. Ambtelijk trekker project: J. van Zuijlen en A. Hanegraaf Planning Vlagheidefonds Duurzame Driehoek 5-sterrenregio Noordoost Brabant en Wij van de Meijerij Uren Uren kosten Vlagheidefonds Duurzame Driehoek sterrenregio Noordoost Brabant 20 (28.114) * en Wij van de Meijerij Totaal * Bijdrage aan regiofonds, wat een breder is dan alleen duurzaamheid en zich vooral richt op een goed functionerende arbeidsmarkt en daarom geen onderdeel vormt van het duurzaamheidsbeleid. 30