!!!! ( ( ( Invloed(van(een(minimale(interventie(op(de(motivatie(tot( levensstijlveranderingen(bij(volwassen(patiënten(met(obesitas.
|
|
- Pieter-Jan Brabander
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Invloedvaneenminimaleinterventieopdemotivatietot levensstijlveranderingenbijvolwassenpatiëntenmetobesitas. ElkeDeBreuck,UniversiteitGent Promotor:Prof.Dr.PaulDeCort Praktijkopleider:Dr.NeleVandeWiele MasterofFamilyMedicine MasterproefHuisartsgeneeskunde
2 2
3 INHOUDSTAFEL 1 ABSTRACT INLEIDING DEFINITIEOBESITAS ETIOLOGIE GEVOLGENVANOBESITAS PREVALENTIEOBESITAS IMPACTOPGEZONDHEIDSZORG DIAGNOSEVANOBESITAS EETSTOORNISSEN BEHANDELINGOBESITAS Voorlichting/.../ Dieetadvies/.../ Bewegingsadvies/.../ Medicatie/.../ Chirurgie/.../ MOTIVATIEVANDEPATIËNT MINIMALEINTERVENTIE FRAMES/.../ De/vijf/A s/.../ De/zelfdeterminatietheorie/.../ Motivationeel/interviewen/.../ MINIMALEINTERVENTIEBIJROKEN MINIMALEINTERVENTIEBIJALCOHOLMISBRUIK MINIMALEINTERVENTIEBIJOBESITAS METHODOLOGIE PATIËNTEN^INCLUSIE OMSCHRIJVINGVANDEINTERVENTIE LITERATUURSTUDIE DATA^ANALYSE RESULTATEN BESCHRIJVENDESTATISTIEK VERGELIJKENDESTATISTIEK DISCUSSIE CONCLUSIE REFERENTIES BIJLAGEN INFORMATIE^ENTOESTEMMINGSFORMULIER VRAGENLIJST GOEDKEURINGETHISCHECOMMISSIE...3 3
4 1 Abstract / Context:/Overgewichtenobesitaszijnéénvandebelangrijkste gezondheidsproblemenindewestersemaatschappijinde21 ste eeuw.de prevalentievanobesitasineuropaissindsdejarentachtigverdrievoudigd.obesitas isgeassocieerdmetbelangrijkecomplicatiesencomorbiditeitenzoalsdiabetes mellitustype2,metaboolsyndroom,cardiovasculaireaandoeningen,etc.obesitas gaatdanookgepaardmeteenverminderdelevenskwaliteitenverhoogde mortaliteit.eengewichtsdalingvanvijftottienprocentvanhetoorspronkelijke lichaamsgewichtovereenperiodevanzestottwaalfmaandeniseenhaalbaardoel enbrengtreedseenaanzienlijkegezondheidswinstmetzichmee. Onderzoeksvraag:/Deopzetvanditpraktijkverbeterendprojectishetinkaart brengenvandeinvloedvaneenminimaleinterventietoegepastinde huisartsenpraktijkopdemotivatietotlevensstijlveranderingenbijvolwassen patiëntenmetobesitas. Methode:/BijallepatiëntendieopconsultatiekwamendieeenBMIgroterdan30 kg/m²hadden,werddemotivatiestatusbepaaldeneenminimaleinterventie gedaan.demotivatiestatuswerdbepaaldaandehandvaneenmotivationele vragenlijstenwerduitgedruktvolgenshetmodelvanprochaskaendiclemente. Vervolgenswerdbijaldezepatiënteneenminimaleinterventieuitgevoerd.Tijdens devolgendeconsultatiewerdopnieuwdemotivatiestatusnagegaanenwerd bevraagdinwelkematedeminimaleinterventiehentotnadenken/actieaangezet had./ Resultaten:6Intotaalwerden15patiëntengeïncludeerd,ophetmomentvande eersteconsultatiebevondenzevenhiervanzichindevoorbeschouwingsfase 46,67%),zesindebeschouwingsfase40%)entweeindeactiefase13,33%).Zes vandeze15patiënten40%)warenophetmomentvandevervolgconsultatie geëvolueerdnaareenverderemotivatiefase.zevenpatiënten46,67%)gavenaan sindsdeminimaleinterventiemeerstilgestaantehebbenbijhunlevensstijlenook zevenpatiëntengavenaanreedsaanpassingengemaakttehebbenindelevensstijl. Conclusies:6Verschillendefactorenbeïnvloedendemoeizameinclusievanpatiënten ineenprojectronddeaanpakvanobesitas.teneersteblijfthetvoorvelepatiënten eengevoeligthema,tentweedeiservaakeengebrekaanziekte^inzichtenten derdeiserhettijdsgebrek.omdemotivationeleinterventietekunnenintegrerenin dedagelijksepraktijkvoeringdientdetijdsduurervanbeperktteworden.hiertoe lijkthetaangewezendeinterventietebeperkentotenkelekernaspecten.voor verdereuitwerkingvancomorbiditeitenenhetkaderenbinnenhetcardiovasculair risicoprofielkanverwezenwordennaareenvervolgconsultatie. Deminimaleinterventiebijpatiëntenmetobesitaskaneeneerstestapindegoede richtingzijn,maardientaangevuldtewordenmetlangdurigerebegeleidingopdat dezezouleidentotlangetermijneffectenophetgewichtendealgemene gezondheidstoestandvandezepopulatie. 1
5 2 Inleiding 2.1 Definitieobesitas DeWHOdefinieertobesitasalseenchronischeziektewaarbijeenzodanige overmatigevetstapelinginhetlichaambestaat,dathetaanleidinggeefttot gezondheidsrisico s. MetdezedefinitiewijstdeWHOopenkelebelangrijkeelementen: ^Obesitasiseenziekteendusmeerdaneenongemak. ^Dezeziekteischronisch.Hetisdusbelangrijkvoortdurendaandachttehebben voordezeproblematiek. ^Devetstapelingmoetzodanigzijndathetaanleidinggeefttot gezondheidsproblemen.zoweldetotalehoeveelheidlichaamsvetalsdeverdeling ervanzijnvanbelang.[1] Obesitaswordtvastgesteldaandehandvande bodymassindex BMI).Dezeindex wordtgedefinieerdalshetquotiëntvanhetgewichtenhetkwadraatvandelengte. BijvolwassenenwordtovergewichtgedefinieerddooreenBMIvan25kg/m²tot 29,9kg/m²enobesitasdooreenBMIhogerofgelijkaan30kg/m².Menspreektvan morbideobesitaswanneerhetbmi40kg/m²bedraagtofmeer.[1^4] Nietalleendetotalehoeveelheidlichaamsvet,maarookdevetverdelingisvan belang.eenabdominalevetafzetting,dezogenaamde appelvorm,iseen belangrijkerisicofactorvooronderanderediabetesencardiovasculaire aandoeningen.abdominaleobesitasgeeftgroteregezondheidsrisico sdanwanneer devetafzettingvoornamelijkterhoogtevandeheupenendijengelokaliseerdis,de zogenaamde peervorm.[3] Daaromwordtookdebuikomtrekalsaanvullendcriteriumgebruiktomhet gezondheidsrisicointeschatten.de bodymassindex correleertnamelijkslecht metdevetverdeling.bijvolwassenenkanmenaandehandvandebmiende buikomtrekdematevanrisicoopcomorbiditeitinschatten.eengrotebuikomtrekis 2
6 tevenseenonafhankelijkerisicofactorvoorsterfte.[1,3]ineeneuropees cohortonderzoekmetmeerdan350000geïncludeerdepatiëntenwerd,nacorrectie voorbmi,roken,alcoholgebruik,fysiekeactiviteit,opleidingenlengte,eenassociatie vastgesteldtussenbuikomtrekenhetrisicoopoverlijden.[1,5]declassificatievan buikomtrekbijvolwassenenistezienintabel1.[1] Tabel/1:/Classificatie/van/buikomtrek/bij/volwassenen./[1] / Mannen Vrouwen Normalebuikomtrek 94cm 80cm Vergrotebuikomtrek cm 80 88cm Ernstigvergrotebuikomtrek 102cm 88cm Eennormaalgewichtisnietperdefinitieeengezondgewichtalshetopeen risicovollemanierbereiktwordt.hetisdaarombelangrijktevensgewicht gerelateerderisicofactoren,zoalspsychischlijden,functionelebeperkingen, eetstoornissen,etc.,optesporen.[4] 2.2 Etiologie Obesitasishetgevolgvaneenlangdurigonevenwichtigeenergiebalans,waarbijde dagelijkseenergie^innamehetenergieverbruikovertreft. Deopgenomenenergiedienietgebruiktwordtvoorruststofwisseling,arbeiden thermo^genetischeprocessen,wordtdoorhetlichaamopgeslagenalsreserve^ energie.eendeelvandezereserve^energiewordtopgeslagenalsglycogeeninde leverenhetspierweefsel.maarhetgrootstedeelvandereserve^energiewordtin hetlichaamopgeslagenonderdevormvanreservevetweefsel.[4] Erzijnverschillendefactorendieeenrolspeleninhetontstaanvanobesitas.De omgevingsfactorenenindividuelegedragsfactorenwordenalsdevoornaamste oorzakenvandeverstoordeenergiebalansaanzien.erfelijkefactorenzijn 3
7 voornamelijkvanbelangindeindividuelevariatieinaanlegtothetontwikkelenvan obesitas. Devoedingsgewoontenenhetbeweeggedragvanpersonenwordtsterkbeïnvloed dooromgevingsfactoren.eenobesogeneomgevingiseenomgevingwaarinhet gemakkelijkiseenonevenwichtigeenergiebalanstebekomen,eenomgevingwaar eengroteenergie^innameenlaagenergieverbruikregelis.[1,4] Obesitasbijoudersiseenbelangrijkerisicofactorvoorobesitasbijkinderen.Hierin spelendeomgevingsfactorendebelangrijksterol,maarisookerfelijkeaanlegvan belang.[6] Hetkomtmaarzeldenvoordateenonderliggendeaandoeningdeenigeoorzaakis vanobesitas.vanverschillendeaandoeningen,zoalshypothyreoïdie,hetsyndroom vandownenhetsyndroomvancushing,isgekenddatzijgeassocieerdzijnmet gewichtstoename.[7]daarnaastzijnerookgeneesmiddelen,zoalsantidiabetica, antipsychotica,antidepressivaencorticosteroïden,dieaanleidingkunnengeventot gewichtstoename.obesitaszalzeldenveroorzaaktwordendoorhetgebruikvan dezegeneesmiddelenalleen.psychologischefactoren,zoalsemotioneeleten,en eetstoornissen,zoalsbingeeatingdisorder,kunnenechterwelvanbelangzijninhet ontstaaneninstandhoudenvanovergewichtenobesitas.[1,3] 2.3 Gevolgenvanobesitas Obesitasisgeassocieerdmetbelangrijkecomplicatiesencomorbiditeitzoals diabetesmellitustype2,dyslipidemiën,metaboolsyndroom,cardiovasculaire aandoeningenhypertensie,anginapectoris,coronairlijden,varices,trombo^ embolischeaandoeningen,cva),galstenen,levercirrose,cholecystitis,jicht, musculoskeletaleaandoeningenartrose,pesplanus),intertrigo,dyspneu, slaapapneu,pyrosis,zweteneneenverhoogdrisicoopmaligniteitenprostaat^en darmkankerbijmannenenborst^,lever^,galblaas^,blaas^,cervix^,uterus^en ovariumkankerbijvrouwen).dezezorgenallenvooreenverhoogdemortaliteit, toenamevanaantalziekenhuisopnamesentoegenomentotalekostenvoorde gezondheidszorg.[3] 4
8 Erzijnookaanwijzingendatmensenmetobesitaseenverminderdelevenskwaliteit hebbenenvakerarbeidsongeschiktzijn.[1]indebelstressstudiewerdhetverband tussenobesitasenarbeidsongeschiktheidonderzocht.zowelbijmannenalsbij vrouwenwerdeenassociatievastgesteldtussenobesitasbmi 30kg/m²)en vergrotebuikomtrekenerzijdsenhogeincidentievanziekteverzuimtotaalaantal dagenziekteverzuim 75 ste percentiel)enepisodesvanlangdurige arbeidsongeschiktheidanderzijds.[8] IndeFraminghamstudiewerdvastgestelddatobesitasopdeleeftijdvan40jaar geassocieerdismeteenreductievandelevensverwachtingvanzesàzevenjaar. [1,2,9]Ineenanalysevanongeveer900000personenvanmiddelbareleeftijd, werdhetlaagstesterftecijfergevondenbijpersonenmeteenbmitussen22,5en25 kg/m².delevensverwachtingdaaldemet2tot4jaarbijpersonenmeteenbmi tussen30en35kg/m²en8tot10jaarbijpersonenmeteenbmitussen40en45 kg/m².[10] Indejarenzeventigentachtigbestondercontroverseomtrentdevaststellingdat obesitasnietgeassocieerdwasmeteenverhoogdemortaliteitalsgecorrigeerdwerd voortraditionelerisicofactorenvancardiovasculaireaandoeningenzoals hypertensie,dyslipidemieendiabetestype2).dezecorrectieisechtervolgensvelen misplaatstgeziendezerisicofactorenvoorcardiovasculaireaandoeningennet veroorzaaktwordendoorobesitas.[11]deobservatiedatobesitasslechtseen beperkteimpactheeftopdemortaliteitinafwezigheidvanrisicofactorenzoals hypertensieendylipidemie)endiabetesmellitustype2,betekentnietdatobesitas nietgerelateerdisaaneentoegenomenmortaliteitaangeziendemeestepersonen metobesitasopz nminstéénvandezerisicofactorenvertonen.[2] Omdetotaleimpactvaneenaandoeningtekwantificerenwerddoorde Wereldgezondheidsorganisatieeenmaatontwikkeld:disability^adjustedlifeyears oftedaly s.dezemeetnietalleenhetaantalmensendatvroegtijdigoverlijdtten gevolgevaneenaandoening,maarbrengtookhetaantaljarendatmensenleven metbeperkingentengevolgevaneenaandoeninginrekening.overgewichten 5
9 obesitasveroorzakenineuropaalleeneenjaarlijksverliesvanbijnatwaalfmiljoen gezondelevensjarenbijvolwassenendaly s).[12] 2.4 Prevalentieobesitas Overgewichtenobesitaszijnéénvandebelangrijkstegezondheidsproblemeninde Westersemaatschappijinde21 ste eeuw. Erbestaangroteverschillenindeprevalentievanovergewichtenobesitastussen verschillendeeuropeselandenentussenverschillendesocio^economischegroepen binnendielanden.dezevariatietoonthetbelangaanvanomgevingsfactoreninde ontwikkelingvanovergewichtenobesitas.[2] IndeEuropeselandenvarieertdeprevalentievanovergewichttussen27,8en77,8 procentvandevolwassenmannenentussen31,9en79,3procentvandevolwassen vrouwen.dehoogsteprevalentiecijferswerdenvastgesteldinalbanië,bosnië^ HerzegovinaenhetVerenigdKoninkrijk.Deprevalentievanobesitasvarieerttussen 5,4en22,8procentbijvolwassenmannenen7,1en35,6procentbijvolwassen vrouwen.[2] Onderzoeknaardeprevalentievanovergewichtenobesitasbijvolwassenenin Belgiëtoondedatbij47procentvandebevolkinghetgewichttehoogis,33procent valtindecategorieovergewichten14procentindecategorieobesitas.maarliefst 54procentvandemannenen40procentvandevrouwenlijdtaanovergewicht, voorobesitasisergeenverschiltussendegeslachten.dezecijferszijnechter gebaseerdoponderzoekwaarbijdedeelnemerswerdengevraagdhunlengteen gewichtoptegeven.[13]zelfrapportageleidtdoorgaanstoteenoverschattingvan delichaamslengteeneenonderschattingvanhetlichaamsgewicht.daaromgaatde voorkeurnaargemetengegevens.[1]ineennederlandsonderzoekmet4825 volwassendeelnemersmetgemetengegevensbleek36,8procentvande deelnemersaanovergewichttelijdenen12,8procentaanobesitas.[14] 6
10 IndeBelstressstudie,diewerduitgevoerdin25bedrijveninBelgië,meteentotale cohortevanmeerdantwintigduizendmensentussende35en59jaaroud,bleek 49,3procentvandemannenen28,4procentvandevrouwentelijdenaan overgewichtbmitussen25en29,9kg/m²).deprevalentievanobesitasbedroeg 13,3procentbijdemannenen12,6procentbijdevrouwen.[8] Deprevalentievanovergewichtenobesitasneemttoemetdeleeftijd,maarin Nederlandsonderzoekwordteenstijgendetrendwaargenomeninalle leeftijdscategorieën.[15]inhetwhorapportomtrentobesitasvan2007wordt gestelddatdeprevalentievanobesitasineuropaverdrievoudigdissindsdejaren tachtig,zelfsinlandenmettraditioneellageprevalentiecijfersvoorobesitas.[2] 2.5 Impactopgezondheidszorg DetoenemendeprevalentievanovergewichtenobesitasindeWesterse maatschappijenendecomplicatiesdiedezemetzichmeebrengt,dragenbijaande toenemendebelastingvandegezondheidszorg.vaniedereduizendconsultatiesin dehuisartsenpraktijkzijnerongeveertwintigdirectgerelateerdaanovergewicht.[3] IneenBritscross^sectioneelonderzoekwerdvastgestelddatpatiëntenmetobesitas significantmeeropconsultatiegaanbijdehuisartsendepraktijkverpleegkundigeen tevensmeerfrequentambulantziekenhuisartsenconsulterendanmensenmeteen normaalgewichtbmitussen18,5en24,9kg/m²).watbetreftconsultatiesbijde huisartsenpraktijkverpleegkundigeblijftdeassociatiebestaannacorrectievoor leeftijd,geslacht,socialeklasseenaantalcomorbiditeiten.onderdepatiëntenmet obesitasbleekdefrequentievanconsultatiesbijdehuisartstestijgennaarmatebmi toenam.[16] Volgensberekeningenzoudenmensenmetobesitasjaarlijks36procenthogere gezondheidskostenhebbendanmensenmeteennormaalgewichtbmi20tot24,9 kg/m²).bijmensenmetovergewichtbmi25tot29,9kg/m²)liggendejaarlijkse kostentienprocenthogerdanbijmensenmeteennormaalgewicht.[17] 7
11 Verschillendeanderestudiesconcludeerdendatdegezondheidskostenongeveer35 procenthogerliggenbijmensenmetobesitasdanbijmensenmeteennormaal gewicht.[2] Eensystematischeliteratuurstudienaardemedischekostendiegeassocieerdzijn aanobesitasconcludeertdatdezorgbijobesitasverantwoordelijkisvoor5,5tot7,0 procentvanhetnationalegezondheidsbudgetvandeverenigdestaten.[18]volgens dewhozijnineuropadedirectemedischekostengerelateerdaanobesitas verantwoordelijkvoortweetotvierprocentvandenationalegezondheidsuitgaven, inbelgiëbedraagtditdrieprocent.[2] Naastdedirectekostendieverbondenzijnaandezorgbijobesitas,zijnookde indirectekosten,doorverliesaanproductiviteittengevolgevanziekteenvroegtijdig overlijden,aanzienlijk.inhetverenigdkoninkrijkenzwedenblijkendeindirecte kostengerelateerdaanobesitasdedirectemedischekostensterkteoverschrijden, maarinduitslandendeverenigdestatenishetverschilmindergroot.ditkan verklaardwordendemanierwaaropdegezondheidszorggeorganiseerdwordt.[2] Detotalejaarlijksekosten,directenindirect,gerelateerdaanobesitasin2002inde vijftienlandendiedeeluitmaaktenvandeeuropeseunievoormei2004werd geschatop32,8miljardeuro.[19]detotalekostengerelateerdaanobesitas,direct enindirect,wordengeschattot0,9procentvanhetbrutonationaalproductte bedragenineuropeselanden.[2] / 2.6 Diagnosevanobesitas InderichtlijnenvanhetNederlandsHuisartsenGenootschapNHG)wordt momenteelaangeradendiagnostiekvanobesitasbijvolwassenentestellenbij patiëntendiezelfomondersteuningvragenbijgewichtsverlies,patiëntenmet comorbiditeitenwaarbijgewichtsreductievanbelangisenpatiëntenmeteen verhoogdcardiovasculairrisico.[1] 8
12 Deeerstestapbijhetdiagnosticerenvanobesitasiseengerichteanamnese.Hierbij dientdeomvangenduurvandegewichtstoenamenagegaanteworden.daarnaast dienendeeetgewoonteninkaartgebrachtteworden.hierbijishetvanbelang aandachtigtezijnvoorpsychosocialeproblematiekenpsychischeaandoeningen. Nietalleeneetstoornissenzoalsbingeeatingdisorderenboulimianervosa,maarook anderepsychischeaandoeningenzoalsdepressieofsocialefobiekunnen geassocieerdzijnaanobesitas.[1,3,4] Omheteetpatroonvandepatiëntinkaarttebrengenkangebruikgemaaktworden vandebv^smvragenlijstbeoordelingvoedingspatroonopeensnellemanier).deze isgebaseerdophetreaprapideatingassessmentforparticipants)instrument, maaraangepastvoorvlaanderen.[4] Daarnaastdientgevraagdtewordennaardeleefgewoontenroken,alcoholen drugs),medicatiegebruikenlichaamsbeweging. Dehuisartsbesteedttevensaandachtaansymptomenvanmogelijkeonderliggende oorzakenzoalshypothyreoïdie,polycysteusovariumsyndroom,bewegingsbeperking enneurologischeafwijkingen.mogelijkeklachtentengevolgevanhetovergewicht zoalsdyspneu,gewrichtsklachten,slaapapneu,etc.wordeninkaartgebracht.tot slotwordenfamilialebelastingenvoorbijepogingenomaftevallenen/of behandelingennagevraagd.[1,3,4] Inhetklinischonderzoekgaatmendegewichtstoenameobjectiverendoorhet lichaamsgewichtendelengtetemeten.opbasisdaarvankandande bodymass index berekendworden.bovendienwordthettypeobesitasappel^versus peervorm)bepaalddoordebuikomtrektemeten. 9
13 Figuur/1:/Bepalen/van/de/buikomtrek.[1] Verdergaatmeninhetklinischonderzoeknaofertekenenzijnvanmogelijke onderliggendeaandoeningenengaatmengevolgenvanobesitasnagaan.daarom wordtaangeradeneenbloeddrukmetinguittevoeren,alsookhart^en longauscultatie,palpatievandeschildkliereninspectievandehuid.[3] AanvullendonderzoekwordtindeDomusMedicarichtlijnennietaangeradenbij patiëntenmeteenbmilagerdan30kg/m²,tenzijuitanamneseen/ofklinisch onderzoekeenverhoogdcardiovasculairrisicoblijkt. BijpatiëntenmeteenBMIhogerdan30kg/m²wordteenlaboratoriumonderzoek welaangeraden.hiertoedienteennuchterebloedafnamegedaantewordenvoorde bepalingvandeglycemie,triglyceridenencholesterolwaarden.bijvermoedenvan onderliggendeaandoeningen,kanuitgebreideronderzoekaangewezenzijn.[1,3,4, 20] Aandehandvaneengrondigeanamneseenklinischonderzoekkanmeneen inschattingmakenvanhetcardiovasculairrisicovandepatiënt.hierbijkanmen gebruikmakenvanhetabcdefschema. 10
14 Tabel/1:/ABCDEFSschema./[4] Age A+= leeftijdvanaf50jaar Bloeddruk B+= systolischebloeddruk 140mmHgof diastolischebloeddruk 90mmHgof bijbloeddrukverlagendebehandeling Cigaret C+= 1sigaretperdag Diabetestype2 D+= diabetestype2 Familiale cardiovasculaire voorgeschiedenis Event E+= voorgeschiedenisvaneenpersoonlijkischemischevent F+= voorgeschiedenisvaneenvroegtijdigischemischevent bijeenfamilielidvandeeerstegraad: <55jaarvader/broer <65jaarmoeder/zus VolgensderichtlijnenvanhetNederlandsHuisartsenGenootschapkomenalle patiëntenmetobesitasbmi 30kg/m²)inaanmerkingvoorbehandelingdoorde huisarts.zoookallepatiëntenmetovergewichtbmitussen25en29,9kg/m²)én samenhangendecomorbiditeitvb.diabetesmellitustype2,slaapapneu, cardiovasculaireaandoeningenofgewrichtsklachten),eenverhoogdcardiovasculair risicoprofielofeenvergrotebuikomtrekenvraagnaarbegeleidingdoordearts.[1] 2.7 Eetstoornissen Indediagnostiekvanovergewichtenobesitasisdeinschattingvanheteetgedrag vangrootbelang,geziendegroteoverlapdieerbestaattussenobesitasen eetstoornissen.menspreektvaneeneetstoorniswanneereenpersooningedachten engedragvoortdurendbezigismetwathij/zijeet,metheteigengewichtof zijn/haarlichamelijkvoorkomen. Demeestfrequentvoorkomendeeetstoornissenzijnanorexianervosa,boulimia nervosaendeeetbuistoornis.dezedienenalseensamenhangendgeheel beschouwdteworden:eenspectrumvaneetstoornissen.[4] 11
15 DeSCOFFendeESPEatingdisorderScreenforPrimarycare)vragenlijstenwerden ontwikkeldomeetstoornissenoptesporenindeeerstelijn. SCOFF:Geefjeweleensover,vanwegeeentevolgevoelbijheteten? Sick ) Isercontroleverliesoverhoeveeljeeet? Control ) Benjemeerdan6kgafgevallenin3maanden? Onestone ) Vindjejezelfdikterwijlanderenjejuistdunvinden? Fat ) Overheerstvoedselenetenjeleven? Food ) ESP: Bentutevredenoveruweetgewoonten? Eetuooitweleensinhetgeheim? Heeftuwgewichtinvloedophoeuzichvoelt? Heeftufamilieledendiegeledenhebbenaaneeneetstoornis? Hebtunulastvaneeneetstoornis,ofheeftudatinhetverledenooit gehad? Erwordteenpuntgerekendvooriederevraagwaar ja opgeantwoordwordt, behalvedeeerstevraagvandeespvragenlijswaareenpuntgerekendwordt wanneer neen geantwoordwordt.bijeenscorevantweeopvijfiserbijbeide vragenlijsten25tot40procentkanopeeneetstoornis.beidetestenhebbeneenvrij hogesensitiviteit,despecificiteitisechterbeperkter.[4] Boulimianervosakanbeschouwdwordenalseencompromistusseneen oncontroleerbareeetdrangeneenoverheersendewensomslankteblijven.tijdens eetbuienwordengrotehoeveelhedenvoedselverorberdenhebbenpatiëntenhet gevoeldecontroleoverhuneetgedragkwijttezijn.nazo neetbuivoelenpatiënten zichmisselijk,onbehaaglijkenkrijgeneenschuldgevoel.doordeangstingewichttoe tenemengaanpatiëntendanovertotcompensatiereactieszoalsbraken,vasten, sporten,etc.[4] Deeetbuistoornisofbingeeatingdisordervertoontenigeoverlapmetboulimia nervosa.hetonderscheidmetboulimianervosazitheminhetfeitdatdeeetbuien 12
16 nietsamengaanmetcompenserendgedragzoalsexcessievelichaamsbeweging, gebruikvanlaxativaofbraken.dezepatiëntenzoudengraagslankerzijnmaar hebbenhetopgegevenofhoudenhunpogingennietlangvol.deeetbuistoornisgaat danookvaakgepaardmetovergewicht.[1,3,4,21] DediagnostischecriteriavaneetbuistoornisofBingeeatingdisorderDSM^IV): 1. Herhaaldeepisodesvaneten: ^Ineenbeperkteperiodebijvoorbeeldtweeuur)eenovermatige hoeveelheidvoedseleten. ^Gevoelvancontroleverliesofgebrekaancontroleoverhetetenhetgevoel datmennietkanstoppenmetetenofkancontrolerenhoeveelmeneet). 2. Deepisodesvanetenzijnverdergeassocieerdmetdrievanvolgendecriteria: ^Veelsnelleretendannormaal. ^Etentotmenzichoncomfortabelvolvoelt. ^Grotehoeveelhedenetenterwijlmenzichfysiekniethongerigvoelt. ^Alleenetenomdatmenzichschaamtoverdehoeveelheid. ^Walgenvanzichzelf,zichdepressiefofergschuldigvoelennahetovereten. 3. Eriseenduidelijkonaangenamespanningaanwezigoverdezeeetbui. 4. Deeetbuikomtgemiddeldvoortenminstetweedagenperweekgedurende zesmaanden. 5. Deeetbuiisnietgeassocieerdmethetregelmatiggebruikvanonaangepast ofondoeltreffendcompensatiegedragbraken,purgeren,vasten,excessieve lichamelijkebeweging)enkomtnietexclusiefvoortijdenshetverloopvan anorexianervosaofboulimianervosa. Deeetbuistoornisisgeblekengerelateerdtezijnaandeernstvandeobesitasenkan gepaardgaanmetgroteschommelingeninhetgewicht.[3] InonderzoekvandeWereldgezondheidsorganisatiewerdvastgestelddatde prevalentievanbingeeatingdisorderopz nminstvergelijkbaarismetde prevalentievanboulimianervosa.[22]volgensbevolkingsonderzoekzoude prevalentietussendetweeenvijfprocentliggen.ongeveerdertigprocentvande deelnemersaanvermageringsprogramma szouaanbingeeatingdisorderlijden.[23] 13
17 Erisgeblekendatobesepatiëntenmeteeneetbuistoornis,invergelijkingmet patiëntenzondereetbuistoornis,eensterkerverstoordelichaamsbeleving,meer depressievesymptomenenmeerpsychopathologiehebben.[24] Patiëntenwaarbijdediagnosevaneeneetstoornisgesteldwordt,dienen doorverwezentewordennaareenpsychiaterofeenpsycholooggespecialiseerdin debehandelingvaneetstoornissen.[3] 2.8 Behandelingobesitas InderichtlijnenvanDomusMedicawordtaanbevolenbehandelingvoorobesitasop testartenbijpatiëntenmeteenbmigroterofgelijkaan30kg/m²ofbijpatiënten metovergewichtbmitussen25en29,9kg/m²)alsercomorbiditeitaanwezigis.bij alleanderepatiëntenwordtaangeradenenkelvoedingsadviestegevenopvraagvan depatiënt,maargeenbehandelingsplanoptestellen.[3] Ingevalvancomorbiditeiten,medischecomplicatiesvanobesitasen/of psychiatrischeproblematiekdienendezebehandeldtewordendoordehuisarts. Wanneerersprakeisvaneenonderliggendeeetstoornisofernstigepsychiatrische problematiekishetbelangrijkdezeeersttebehandeleninsamenwerkingmeteen psycholoogofpsychiatervooraleertewerkenaangewichtsreductie.aangeziende aanwezigheidvaneeneetstoornisdebehandelingvanobesitaszouondermijnen.[4] Voordebehandelingvanobesitasindehuisartsenpraktijkishetbelangrijkeen individueelplanoptestelleninoverlegmetdepatiënt.hierbijdientrekening gehoudentewordenmetdemotivatievandepatiënt,omgevingsfactoren, psychosocialefactoren,pogingeninhetverleden,voedingsgewoonten,alcohol^en medicatiegebruik.[1] Voorlichting Deaanpakvanobesitasbegintmetgoedevoorlichtingvandepatiëntwaarbij volgendeaspectenaanbodkomen: 14
18 Obesitasishetgevolgvaneenonevenwichtindeenergiebalanswaarbijdeenergie^ innamehetenergieverbruikoverstijgt.ookeenbeperktonevenwichtkanoplange termijntotobesitasleiden.[1] Bijstrikteennietvolgehoudendieetkurenontstaateendalingvandebasis energiebehoeftevanhetlichaambasaalmetabolisme)doorverliesvanvetvrije massa.bijgevolgeindigenpatiëntennaeennietvoltehoudendieetkuurmeteen gewichtstoenamediegroterisdanhetgewichtsverlies.diteffectisbetergekendals het jojo^effect.[3] Daarnaastdientdepatiënteropgewezentewordendatobesitasgepaardgaatmet eenverhoogdrisicooponderanderediabetesmellitusencardiovasculaire aandoeningen.tevensgeeftobesitaseenreductievandelevensverwachtingvan ongeveerzesjaar.[9] Gezienslankwordenvoordemeestepatiëntenniethaalbaaris,dienthetdoelvan debehandelinggezondheidswinsttezijn.eengewichtsdalingvanvijftottienprocent vanhetoorspronkelijkelichaamsgewichtovereenperiodevanzestottwaalf maandeniseenhaalbaardoelenbrengteenaanzienlijkegezondheidswinstmetzich mee.[3,4] Uiteenmeta^analyseblijktdateengewichtsverliesvan5,8procentbijeenpopulatie meteengemiddeldbmivan30,7kg/m²,geassocieerdismeteensignificante verlagingvandesystolischeendiastolischebloeddruk.[25]bovendienisaangetoond datmatiggewichtsverliesvijftottienprocentvanhetlichaamsgewicht)in combinatiemetlichaamsbewegingeensignificantedalingintriglyceriden teweegbrengt,alsookeentoenamevanhighdensitylipoproteinhdl)cholesterol. Eengewichtsdalingvanvijftottienprocentvanhetlichaamsgewichtreduceerthet risicoopdiabetesmellitus.[1] Daarnaastisgeblekendatbeperktegewichtsreductiegepaardgaatmeteen significantedalingvanhetaantalcardialeevents,totalecardialemortaliteitentotale mortaliteit.[26] VolgenseenrapportvanhetNationalHeartForumin2007resulteerteen gewichtsverliesvantienkilogramineenreductievantwintigprocentvandetotale mortaliteit.[27] 15
19 Indebehandelingvanobesitasishetvanbelangniettefocussenop gewichtsreductiemaaropgezondheidswinsttengevolgevaneenveranderingvan levensstijl.hierbijkansamenwerkingmeteenpsycholoogeenmeerwaardebieden aangeziendezedenodigeexpertiseheeftomtewerkenaangedragsverandering.[4] Dieetadvies Bijhetgevenvanvoedingsadviesishetbelangrijktevertrekkenvandehuidige voedingsgewoontenvandepatiënt.depatiëntkanhiervoorgevraagdworden gedurendeeenweekopteschrijvenwathijallemaaleetendrinktenwanneer.op basisvaneendergelijkdagboekkandepatiëntaangespoordwordenbepaalde aspectenvandienseetgewoontenaantepassen. Hetuitgangspuntvooreenenergiebeperktdieetisgezondeengevarieerdevoeding. Omditteillustrerenkanmengebruikmakenvandeactievevoedingsdriehoek. Strengediëtenentelkensopnieuwlijnendientontradenteworden.Behoudvanhet gewichtsverliesisechterenkelhaalbaarbijpermanenteaanpassingenvande individueleeetgewoonten. Figuur/2:/De/actieve/voedingsdriehoek[4] 16
20 Dehuisartsgeeftenkelealgemeneadviezenaanpatiëntenmetobesitas: ^Eenevenwichtigdieetbestaatuitdriehoofdmaaltijden.Hetoverslaanvaneen maaltijdisafteraden,gezienditresulteertineengrotereneigingomtusseninde hongertestillenmetallerleisnacks. ^Hetachterwegelatenvantussendoortjeskanaleenaanzienlijkverschilmaken. ^Frisdrankenenfruitsaphebbeneenhogeenergiewaarde.Debestedorstlesseris water. ^Groentenenfruithebbeneenlageenergiewaardeenbevattenveelvezels, vitaminenenmineralen.daarommakenzijeenbelangrijkdeeluitvaneengezonde voeding.[3] Doorverwijzingvoorbegeleidingdooreendiëtistisaangewezenindienblijvende gewichtsdalinguitblijftofalsdepatiënteenintensieverebegeleidingnodigheeft.na eengrondigevoedingsanamnesekandediëtisteengeïndividualiseerd,gezond, gevarieerdenevenwichtigdieetopstellendathaalbaarenaanvaardbaarisvoorde patiënt.destriktheidvanhetdieetwordtbepaalddoordeernstvandeobesitas, aanwezigheidvancomorbiditeitendedoelstellingen.[3] Bewegingsadvies Hetgewichtsverlieswordtvoornamelijkbekomendoorhetdieet.Volgehouden toenameinfysiekeactiviteitisvoornamelijkvanbelanginhetbehoudenvande gewichtsafname.[1,3]ookwanneerdetoegenomenfysiekeactiviteitniet geassocieerdisaangewichtsverliesresulteertdezeineengunstigeffectop cardiovasculairerisicofactorenenhetrisicoopdiabetesmellitus.[20] Alsvertrekpuntsteltmendriemaalperweekgedurendeeenhalfuurwandelen voorop.daarnakandeintensiteitenfrequentievandefysiekeactiviteitenworden opgedreven.oplangetermijnsteltmenalsdoelquasidagelijksgedurendedertig minuteneenmatigefysiekeinspanningteleveren,zoalszwemmen,fietsen, tennissen.voorvolwassenendieintensefysiekeactiviteitenkunnenleveren, volstaathetdriemaalperweekminstenstwintigminutenactiviteitenmethoge 17
21 intensiteit,zoalsjoggen,tennis,wielrennen,basketbal,gevechtssporten,etc.,uitte voeren.[4,28] Ingevalvancomorbiditeitkanhetzinvolzijndefysiekeactiviteitenonder begeleidingvaneenfysiotherapeuttelatendoorgaan.[1,4] Erwordenvieralgemeneprincipesnaarvoorgeschovenvoorwatbetreftde counselingronddeopstartenhetbehoudvantoegenomenfysiekeactiviteit: ^Interventiesomfysiekeactiviteittestimulerenhoevenniettijdsintensieftezijn voordearts,ookanderezorgverlenerskunnenhierineenbelangrijkerolspelen. ^Depatiëntdientactiefbetrokkentezijninhetgesprek,onderanderebijhet vooropstellenvandoelen. ^Persoonlijkefeedbackenfollow^upzijnessentieel. ^Deelnameaan community ^activiteitenwandelclubs,lokaleorganisaties)iszinvol omdefysiekeactiviteitvoltehouden.[29] Medicatie Hetgebruikvanmedicatieindebehandelingvanobesitaswordtbestzoveelmogelijk vermeden.alleproductendiebestudeerdwerdenhebbenmaareenbeperkteffect ophetgewichtsverlies.daarnaastdientmenookrekeningtehoudenmetmogelijke bijwerkingenenreboundeffectbijstopzetting. InderichtlijnvanDomusMedicasteltmendatSibutramineenOrlistatdeenige geneesmiddelenzijnwaarvandedoeltreffendheidoplangetermijn wetenschappelijkwerdbestudeerdendierelatiefveiligzijnbevonden.[30,31] Behandelingmetdezemiddelenkanenkelalsondersteuningbijpatiëntenmeteen BMIhogerdan30kg/m²ofbijpatiëntenmeteenBMItussen27en29,9kg/m²met comorbiditeit.[3,20]medicamenteuzebehandelingdientenkeltoegepastte wordeninkadervaneenmultidisciplinaireaanpakvanobesitas.[3] Sibutraminewerdechterin2010uitdehandelgenomen,Orlistatisdushetenige geneesmiddelopdemarktvoordebehandelingvanobesitas.volgenshetdraaiboek 18
22 vaneetexpertisdeplaatsvanorlistatindebehandelingvanobesitasbeperktgezien debeperkteevidentieophardeeindpuntenendefrequentegastro^intestinale intolerantievoorhetproduct.[4] HetNederlandsHuisartsenGenootschapadviseertmedicamenteuzetherapieinde behandelingvanobesitasteontraden.[1] Chirurgie PatiëntenmeteenBMIgroterdan40kg/m²enpatiëntenmeteenBMItussen35en 40kg/m²metcomorbiditeitdiabetesmellitus,cardiovasculaireaandoeningen) kunnendoorverwezenwordenvoorheelkundigebehandeling.ditechterenkel wanneeralleandereniet^invasievebehandelingengefaaldhebben.patiënten wordengeselecteerddooreenmultidisciplinairteam.[1,3]indeclinicalknowledge Summarieswordtaangeradenchirurgischebehandelingalseerstelijnsbehandelingte overwegenbijpatiëntenmeteenbmihogerdan50kg/m².[20] Erzijnverschillendemogelijkechirurgischeingrepen.Demeestcourantetechnieken zijndeverticalegastroplastie,plaatsingvaneenaanpasbaremaagbandenderoux^ en^ygastricbypass,elkmetspecifiekevoor^ennadelen.dekeuzevandeingreep wordtmeebepaalddoordebmi,comorbiditeit,persoonlijkevoorkeurvande patiëntenervaringvandechirurg.twaalfmaandennadeingreepbedraagthet gemiddeldegewichtsverliesdertigkilogram.[3] 2.9 Motivatievandepatiënt Hetisvanbelanginhetbeginvandeconsultatienategaaninwelkematedepatiënt gemotiveerdisomzijn/haargedragteveranderen.deaanpakvan gewichtsproblemenvergtnamelijkeengroteinzetvandepatiënt.wanneer gedragsveranderingenenkelgemotiveerdzijndooreengevoelvanverplichtingof doorexternedruk,zaldepatiëntechterdezeinspanningennietoplangetermijn volhouden. 19
23 Hiervoorkanmengebruikmakenvanenkelevragenuitdeklinischepsychologie: Hoebelangrijkvindtuhetomtevermageren?Watmoeterveranderenopdatu vermagerenbelangrijkerzouvinden? Hoebelangrijkvindtuhetomuweetgewoonten/leefstijlteveranderen?vraag naarmotivatie) Alsuzoubeslissenomtevermageren,hoeveelvertrouwenhebtudaninuzelf omhierinteslagen?watmoeterveranderenopdatumeervertrouwenzou krijgenomsuccesvoltevermageren?vraagnaarzelfvertrouwen)[32] HetmodelvanProchaskaenDiClementeiseenvandebelangrijkstemodellendie gedragsveranderingproberenteverklaren.inditmodelwordtervanuitgegaandat patiëntenverschillendemotivatiestadiadoorlopenopwegnaargedragsverandering. Gedragsveranderingiseendynamischprocesdatbestaatuitdevolgendefases: voorbeschouwingsfase,beschouwingsfase,beslissingsfase,actiefaseen onderhoudsfase,tevensmoetmenrekeninghoudenmetdemogelijkheidvande hervalfase.erisgeenvasttijdskaderwaarinpatiëntendeverschillendefases doorlopen.tevenskanmenheenenweergaantussenverschillendefasesofzelfs eenfaseoverslaanenbijvoorbeeldvanuitdevoorbeschouwingsfasedirectnaarde beslissingsfaseovergaan.[3,33] Indevoorbeschouwingsfase/of/precontemplatiefase/isergeenbelangstellingofplan omhetongezondegedragteveranderen.mensenindezefaseziengeenprobleem inhunhuidigelevensstijlenoverwegendusnietdezeaantepassen.oorzakenvan devoorbeschouwendehoudingzijnvaakeengebrekaankenniseninformatieof eengevoelvanuitgeblusttezijnofangstdoorverschillendemislukte)pogingenin hetverleden. Indebeschouwingsfase/of/contemplatiefaseismenzichvanbewustvanhet probleemendevoor^ennadelenvandehuidigelevensstijl,maarstaatmennog ambivalenttegenoververandering.vaakisereenvageintentietotverandering, maarnietnu.patiëntenwetenvaakniethoezedezeveranderingenzoudenmoeten aanpakkenofzijnonzekeroverhunslaagkansen.mensenblijvenwelvakerlangetijd inditstadiumzitten. 20
24 Debeslissingsfasekomtnadebeschouwingsfaseenomvathetplannenvande veranderingenindenabijetoekomstenhetkiezenvandemeestgeschiktestrategie. Eriseenduidelijkeintentieomdelevensstijlteveranderen.Kleineaanpassingenin delevensgewoontenkunnenreedsgebeuren.patiëntenindezefasehebbenmeer vertrouweninhunslaagkansenenzijnklaarvoorverandering. Patiëntenindeactiefasehebbendebeslissingtotveranderinggenomenenzijn gestartmetdegedragsverandering.langzaamaanwordthetnieuwegedrag geïntegreerdindedagelijksegewoonten. Vervolgensiserdeonderhoudsfasewaarinpatiëntenproberende gedragsveranderingentebehoudenenhervalindeoudegewoontentevoorkomen. Hetnieuwegedragkrijgteenplaatsinhetlevenvandepatiënt.Menspreektvan consolidatiewanneerhetgezondegedragreedsmeerdanzesmaanden volgehoudenwordt. Hervalisaltijdmogelijkenkomtookveelvoor.Dehervalfasedientbeschouwdte wordenalseenleerprocesennietalseenfalenvandepatiënt.[3,33] DaarnaastbestaaterookhetHealthBeliefModeldatsteltdatmensengemotiveerd zullenzijnvoorgedragsveranderingalszijgelovendatdezedekansop levensbedreigendeziektenzoureduceren,eeninternelocusofcontrolhebbenen vertrouwenhebbendezeaanpassingentekunnenimplementeren.voorde effectiviteitvanhettoepassenvanditmodelisechterslechtsbeperkteevidentiein deliteratuur.[3] AandehandvanhetmodelvanProchaskaenDiClementekandemotivatiegraad vandepatiëntingeschatwordenenkaneengeschikteinterventieopmaatvande patiëntgekozenwordenmetalsdoeldietehelpenevoluerennaareenvolgend motivatiestadium. Patiëntenindevoorbeschouwingsfasezijnnietvanplanactieteondernemeninde nabijetoekomst.hierbijishetvanbelangdeopvattingenvandepatiëntnietaante vallen,maarvragenderwijsdepatiënttemobiliserenomdeeigenovertuigingente 21
25 bestuderen.aandehandvangepersonaliseerdeinformatiekanhetinzichtvande patiëntverhoogdworden. Deambivalentehoudingvanpatiëntenindebeschouwingsfasedientgeëxploreerd teworden.devoor^ennadelenvanveranderingbesprekenenhetverhogenvan zelfvertrouwenzijnhiernoodzakelijk. Bijpatiëntenindebeslissingsfasewordtaangeradeneenconcreetplantehelpen opstellenmetrealistischedoelen.uitleggevenovermogelijkestrategieënen aanmoedigenvandepatiëntzijnhierbijvanbelang. Indeactiefasedientdepatiëntondersteundtewordenindeveranderingendie hij/zijaanhetdoorvoerenis.erwordtbestnagegaanhoedepatiëntde veranderingenzelfbeleeft. Indeonderhoudsfaseisvoorlichtingoverdekansophervalenover probleemoplossendgedragdathervalkanhelpenvoorkomen,noodzakelijk. Ingevalvanhervaldienthetvertrouwenvandepatiëntondersteundtewordenen totinzichtindeaanleidingtothervalbekomenworden.[3] 2.10 Minimaleinterventie Ompatiëntentemotiverentotgedragsveranderingkangebruikgemaaktworden vaneenkorteinterventiegebaseerdopdevijfa s,dezelfdeterminatietheorie,het FRAMESprincipeenhetconceptvanhetmotivationeelinterviewen FRAMES Onderzoekheeftaangetoonddatefficiënteinterventiesenkeleterugkerende elementenbevatten.hetacroniemframesstaatvoorfeedback,responsibility, advice,menuofoptions,empathyenself^efficacy.indekorteinterventiesmetals doelpatiëntentemotiverentotgedragsveranderingzijnvooraldeeerstedrievan belang. Bijhetgevenvanfeedbackishetvanbelangnietenkelalgemeneinformatiemaar ookpersoonlijkrelevantefeedbacktegevenoverdiensspecifiekesituatie. 22
26 Eengevoelvancontrolebijdepatiëntisvanbelanggeblekenomtot gedragsveranderingovertegaan.dooropenvragentestellennaarhoedepatiënt zichvoeltbijdehuidigesituatieenwathijerzelfwilmeegaandoen,wordtde verantwoordelijkheidbijdepatiëntzelfgelegd. Adviesgevenstaatcentraalindekorteinterventie.Hierbijishetvanbelangde informatieopeenneutraleennietbeschuldigendemanierdoortegeven. Bijhetmotiverenvanpatiëntenisempathievangrootbelang.Dezeomvateenopen houding,hetprobereninlevenindesituatievandepatiëntenvermijdenvanlabels. Daarnaastdientdepatiënteenmenuvanoptiesgepresenteerdteworden.Hierdoor kandepatiëntzelfdestrategiekiezenwaarbijhij/zijzichhetbestevoeltenwaarin hij/zijhetmeestevertrouwenheeft.dezekeuzedraagtbijaanhetgevoelvan controleoverdesituatieenverantwoordelijkheid. Tenslotteishetvanbelangineenkorteinterventiehetzelfvertrouwenvande patiëntoptebouwen.[33] DevijfA s Gezienhettersprakebrengenvanovergewichtenobesitasnietaltijdevidentis wordtdoordeuspreventiveservicestaskforceaangeradengebruiktemakenvan hetkadervandevijfa s:ask,advise,assess,assistenarrange. Hetgebruikvanditkaderisreedsnuttiggeblekeninrookstopinterventiesdoorhet aangevendathetgedrageengezondheidsrisicoisenrookstopteadviseren.[34] Interventiesvoorovergewichtenobesitaszijndoorgaanscomplexerenmeer tijdrovenddanrookstopinterventies.onderzoekheeftuitgewezendatzelfsbijde relatiefeenvoudigererookstopinterventiesvelezorgverlenersnietverdergeraken danhetnavragenask)enadviserenadvise).[35]hetimplementerenvanhetvijfa s kaderindedagelijksepraktijkvoeringisdanooknietevident.[34] 23
27 Dezelfdeterminatietheorie Volgensdezelfdeterminatietheorieishetbijeenmotivatiegesprekvanbelanginte spelenopdenoodaanautonomie,denoodaanverbondenheidendenoodaaneen gevoelvancompetentie.alsbijhetadviserentegemoetgekomenwordtaandeze nodenzaldepatiëntditadviespersoonlijkerterhartenemenenaanvaardenendus meergemotiveerdzijnomhetadviesoptevolgen. Praktischkanmendenoodaanautonomieondersteunendoorreflectiefteluisteren, empathischtereagerenenkeuzemogelijkhedentelatenzodatdepatiëntkankiezen uitverschillendebehandelingsopties. Hetgevoelvancompetentiekanbekomenwordendoorrealistischemaar uitdagendedoelstellingenvooroptestellen,waarbijgewerktwordtmet tussenstappen.ookpositievefeedbackenconcreteafsprakenzijnvanbelang. Dooreenrespectvollehoudingenbetrokkenheidkanhetgevoelvanverbondenheid bevorderdworden.[4] Motivationeelinterviewen Hetconceptvanmotivationeelinterviewenkomtvoortuitdebehandelingvan alcoholverslavingenwerdvoorheteerstbeschrevenin1983doormiller.detheorie werdverderuitgewerkttoteenklinischeproceduredoormillerenrollnick.[36] Motivationeelintervieweniseenpatiëntgerichteinteractiediepatiëntenertoe probeertaantezettenstiltestaanbijdeeigenambivalentierond levensstijlveranderingenenhopelijkteevoluereninmotivatiestatus.dezeaanpakis voornamelijknuttigbijpatiëntenindevoorbeschouwingsfaseenbeschouwingsfase, maardeprincipeszijnvanbelanginallefases.[33,36] Eerstenvooralishetvanbelangempathietetonen.Eennietveroordelendeaanpak enzichprobereninlevenindesituatievandepatiëntstaanvoorop.confrontatie, beschuldigingenenkritiekdienenvermedenteworden. Wanneerpatiëntenzichbewustwordenvandediscrepantietussenhunhuidige levensstijlendeeigenwensenendoelen,zullendezemeergemotiveerdzijntot verandering.aandehandvanopenvragenwordenwaardenendoelenvande 24
28 patiëntbevraagd.hetgebruikvanopenvragengeeftdepatiënthetgevoelzelfde leidingoverdeinterventietehebbenenzelftebepalenwelkerichtinghetgesprek uitgaat. Doortereflecterenwordtdepatiëntalshetwareeenspiegelvoorgehouden.Tevens toonthetbegripvoordesituatievandepatiënt.doorsamentevattenwordende belangrijksteaspectenverzameldvanwatdepatiëntgezegdheeftenkrijgtdiede kanstecorrigerenalsbepaaldestellingenverkeerdbegrepenwerden. Hetisvanbelangambivalentieenweerstandvandepatiëntteaanvaardenalseen normalereactieopdegegeveninformatie.ingevalvanweerstandvanuitdepatiënt ishetaanbevolendezetereflecteren.wanneertegendeweerstandwordtingegaan, zaldepatiëntheteigengedragnetgaanverdedigen.[33,37] 2.11 Minimaleinterventiebijroken DeCochraneTabaccoAddictionGroupdefinieerteenkortrookstopadviesals een mondelingeinstructietotrookstopaldannietaangevuldmetinformatieoverde schadelijkeeffectenvanroken.eendergelijkkortrookstopadviesvanminderdan tweeminuteniseeninterventiemetéénvandebestekosten^batenverhoudinginde geneeskunde.[38] EenkorteinterventieresulteertvolgenshetrapportvanhetFederaalKenniscentrum voordegezondheidszorgineenrookstoppercentagevantweeprocenttenopzichte vancontrolegroepen.vooriederevijftigrookstopadviezeniserduséénextra rookstopzonderhervalbinnenhetjaar.anderebronnenhebbenhetovereen toenamevanrookstopmet2,5procentenduseennumberneededtotreatvan veertigpatiënten.[39,40] IneenreviewvandeCochraneCollaborationwerdeenmeta^analyseuitgevoerdvan zestienstudiesnaarheteffectvankorterookstopinterventies.dezemeta^analyse toondeeentoenameinrookstopvan2,5procenttenopzichtevanpatiëntendie geenkorteinterventieondergingen.deauteurswaarschuwenechtervoorzichtig 25
29 metdezeresultatenomtespringengeziendemogelijkepublicatiebiasenhet verschilinkwaliteitvandemethodologievandegeïncludeerdestudies[40] Eendirectevergelijkingtussenminimaleenuitgebreidereinterventiesdoorpooling vanvijftienstudiestoonteenkleinmaarsignificantvoordeelvanmeeruitgebreide interventies,terwijlgeenenkelevandezestudiesindividueeleensignificantverschil aantoonde.[40]indeclinicalpracticeguideline,uitgaandevanverschillende organisatiesendeamerikaanseoverheid,spreektmenvaneenduidelijkverband tussendeintensiteitendedoeltreffendheidvanderookstopinterventie.hierin wordtaangeradenbijallerokerseenminimalerookstopinterventieuittevoerenen waarmogelijkeenmeerintensieveinterventie.[41] IneenCochranereviewvan2013wordengelijklopenderesultatengerapporteerd, metuitzonderingvanderecenteaanwijzingendatfollow^upconsultatiesde slaagkansenvandekorteinterventiezoudoentoenemen.[42]menmoeterechter bedachtopzijndatherhaaldeinterventiesnietvooriederepatiëntwenselijken/of mogelijkzijn.[41] Eenmeta^analysevanveertienstudiestoondeeenbeperktemaarsignificante toenamevanrookstopbijtoepassingvanmotivationeelinterviewenversuseen anderekorteinterventie.dezemotivationeelinterviewinterventiesbleken effectievertezijnwanneerzeuitgevoerdwerdendooreerstelijnsartsenin vergelijkingmetanderegezondheidswerkers)enwanneerdeinterventiesietslanger duurden.ookhierwordtdoordeauteursaangeradenvoorzichtigmetdeze resultatenomtespringengeziendevariatieinkwaliteitvandestudies, therapietrouwenmogelijkeselectiebias.[43] 2.12 Minimaleinterventiebijalcoholmisbruik InhetWHOWorldHealthOrganisation)rapportomtrentdeminimaleinterventies bijmiddelenmisbruik,wordtbelangrijkeevidentieaangetoondvoorminimale interventiesindeeerstelijnbijpatiëntenmeteenalcoholprobleem.[33] 26
30 Deeffectiviteitvaneenminimaleinterventievooralcoholmisbruikisgrotergebleken bijhulpverlenersdiedetechniekenvanhetmotivationeelinterviewenbeheersen. Interventiesuitgevoerddoorhulpverlenersdiemindergetraindwareninhet motivationeelinterviewen,warenenkeleffectiefbijdegroeppatiëntendiereeds bereidwarentotverandering.[44] Deduurvandeinterventiezouechtergeensignificanteinvloedhebbenopde effectiviteitvandeminimaleinterventiebijalcoholproblematiek.ditbleekuiteen studiewaarbijinterventiesvan10minutenvergelekenwerdenmetinterventiesvan 50minuten.[45] 2.13 Minimaleinterventiebijobesitas Metminimaleinterventieswijstmenopkorteinteractiesmeteenpatiëntwaarinde focusligtopveranderenvanprobleemgedrag.hetbegripminimaleinterventies komtvoortuitdebehandelingvanverslavingenzoalsalcoholisme,waarbijkorte interventieseveneffectiefblekentezijndanlangereinterventieseneffectieverdan geeninterventie.[46] IneenreviewvandeNationalHealthServicekomtmentotdeconclusiedat minimaleinterventiesterbevorderingvangezonderelevensstijleffectiefkunnen zijn.hiertoeishetbelangrijkdatergefocustwordtzowelopaanpassingvande voedingsgewoontesalsopfysiekeactiviteit.[46]bovendienneemtdeeffectiviteit vandeminimaleinterventietoewanneerdezorgverlenergebruikmaaktvande principesvanhetmotivationeelinterviewen.dezebevorderennamelijkdeinterne motivatievandepatiënt.[47,48] Eveneenszijninterventiesomeengezonderelevensstijltepromoteneffectiever geblekenalsminstenséénzelf^monitoringtechniekgehanteerdwordt.[49] MartinsenMcNeilbesluiteninhunrecentereviewdatdeliteratuureropwijstdat motivationeelintervieweneffectiefisopvlakvandieetenbeweging.[48] 27
31 Ineenmeta^analysevan11RCT srandomizedcontrolledtrial)kwammentotde conclusiedathetmotivationeelinterviewbijpatiëntenmetovergewichtofobesitas eenstatistischsignificantedalingvanhetlichaamsgewichteneenstatistischniet^ significantedalingvanhetbmimetzichmeebrengt.[50] Eenmeta^analyseindeBritishJournalofGeneralPracticetoondeeensignificant effectaanvanmotivationeelintervieweninwetenschappelijkesettingopvlakvan BMI,totaalcholesterolenbloeddruk.Incircadriekwartvande72geïncludeerde studieswerdeensignificantenklinischrelevanteffectvanmotivationeel interviewenvastgesteldopzowelfysiologischealspsychologischeaandoeningen. Geenenkelestudietoondeongewensteofschadelijkeeffectenvanhet motivationeelinterviewen.vandestudieswaarbijhetmotivationeelinterviewzestig minutenduurdetoonde81procenteensignificanteffectophetprobleemgedrag, vandestudieswaarbijdeinterventieminderdantwintigminutenduurdebedroeg dit64procent.deeffectiviteitvandeinterventienamooktoebijherhaalde patiëntencontacten.[36] Ondankshetfeitdaterreview^levelevidentiebestaatvoordeeffectiviteitvan motivationeelintervieweninkorteinterventiesvan15minuten,blijkttochdat herhaaldepatiëntencontactenentoegenomenduurvandeinterventiesdekansop eenpositiefeffectvergroot.[36,46]hoedezeverderefollow^upmoetingedeeld wordenisophedennogonduidelijk.[46] 28
32 3 Methodologie Hetpraktijkverbeterendprojectinkadervandezemasterproefkwamtotstandin samenwerkingmetcollegahuisartsinopleidingdr.sigridjongenwerduitgevoerd inonzebeideopleidingspraktijkenmetalsdoelzoeenmeergevarieerdeengrotere onderzoekspopulatietebekomen. 3.1 PatiëntenWinclusie Deopzetvanditpraktijkverbeterendprojectisvoornamelijkhetinkaartbrengen vandeinvloedvaneenminimaleinterventietoegepastindehuisartsenpraktijkop demotivatiestatusvandepatiëntmetobesitaswatbetrefthetverbeterenvande levensstijl. InbeideopleidingspraktijkenwerdenvolwassenpatiëntenmetobesitasBMI>30 kg/m²)geïncludeerd. Alsexclusiecriteriavoorditprojectgeldenleeftijdonder18jaarenzwangerschap. 3.2 Omschrijvingvandeinterventie Bijallepatiëntendieopconsultatiekwamen,ongeachtderedenvanhet consulteren,dieeenbmigroterdan30kg/m²hadden,werddemotivatiestatus bepaaldeneenminimaleinterventiegedaan. Hetpeilennaardemotivatiestatusgebeurdeaandehandvanvolgendevragen: S/Bent/u/bezorgd/over/de/besproken/resultaten?/lengte,/gewicht,/BMI)/ S/Hoe/belangrijk/vindt/u/het/om/een/gezond/gewicht/te/hebben?/Waarom/vindt/u/ dit/belangrijk?/ S/Hoe/belangrijk/vindt/u/het/om/uw/levensstijl/te/veranderen?/Waarom/vindt/u/dit/ belangrijk?/ S/Als/u/uw/huidige/levensstijl/zou/willen/veranderen,/wat/is/er/dan/nodig/om/hierin/ te/slagen?/wat/moet/er/veranderen/om/deze/slaagkans/te/verhogen?/zal/u/dat/ lukken/denkt/u?/ 29
33 Aandehandvandezemotivationelevragenlijstwerddemotivatiestatusvande patiëntbepaald,dewelkewerduitgedruktvolgenshetmodelvanprochaskaen Diclemente. Vervolgenswerdbijaldezepatiënteneenminimaleinterventieuitgevoerd. Dezeminimaleinterventieheeftalsbedoelingdepatiënttesensibiliserenwat betreftlevensstijlengewicht.dezeminimaleinterventiehoudtindatdeartsophet eindevandeconsultatieaandehandvanenkelekortevragenhetaspectlevensstijl engewichtaankaartvolgenshetframes^principe.idealiterkondezeminimale interventiegelinktwordenaandeklachtenwaarmeedepatiëntkwamconsulteren. Bijallepatiëntenbijwieeenminimaleinterventiegebeurdwas,werdtijdensde volgendeconsultatieopnieuwdemotivatiestatusnagegaanenwerdbevraagdin welkematedeminimaleinterventiehentotnadenken/actieaangezethad.deze bevraginggebeurdeschriftelijkmetbehulpvaneenvoorafopgesteldevragenlijstzie bijlage2). 3.3 Literatuurstudie Voorhetschrijvenvandeinleidingwerdinformatiegehaalduitgepubliceerde artikels,richtlijnenenboekenuitdemedischevakliteratuur.deonlinedatabank MEDLINEwerdhiervoorgebruiktaandehandvandegratisdigitalezoekrobot PubMedvoorhetverzamelenvanartikels.Frequentgebruiktezoektermenwaren: obesity, motivationalinterview en briefintervention. 3.4 DataWanalyse Geziendebeperkteomvangvandeonderzoekspopulatiewerddebeschrijvende statistiekendata^analysenietuitgevoerdaandehandvaneenstatistischsoftware pakket,maaraandehandvanmicrosoftexcel. 30
34 4 Resultaten 4.1 Beschrijvendestatistiek Inbeidehuisartsenpraktijkenwerdbijpatiëntenmetobesitasaandehandvaneen motivationeelinterviewdemotivatiestatusbepaaldeneenminimaleinterventie uitgevoerd.intotaalwarener15patiëntendieineenvervolgconsultatieookbereid warendevragenlijstintevullen. Vandeze15patiëntenwarener11vrouwen73,33%)en4mannen26,67%).De leeftijdvandegeïncludeerdepatiëntenvarieerdetussen36en69jaar,de gemiddeldeleeftijdbedroeg56,3jaar. Ophetmomentvandeeersteconsultatiebedroegindezepopulatiedegemiddelde lengte164,2cmenhetgemiddeldegewicht98,8kg.degemiddelde bodymass index was36,82kg/m². Tijdensdeeersteconsultatiewerddemotivatiestatusvandepatiëntenbepaalden uitgedruktvolgenshetmodelvanprochaskaendiclemente.zevenvande15 geïncludeerdepatiëntenbevondenzichindevoorbeschouwingsfase46,67%),zesin debeschouwingsfase40%)entweeindeactiefase13,33%). Degemiddeldeduurtussendeminimaleinterventieendevervolgconsultatiewaarbij devragenlijstwerdingevuldbedroeg10,4weken. Tijdensdeconsultatiedievolgdeopdezemetdeminimaleinterventiewerdopnieuw demotivatiestatusvandepatiëntenbepaald.indezetweedefasebevondenvier patiëntenzichindevoorbeschouwingsfase26,67%),vijfpatiënteninde beschouwingsfase33,33%),driepatiëntenindebeslissingsfase20%)endrie patiëntenindeactiefase20%). 31
17/12/2013. Inhoudsweergave. Hoe kunnen zorgverleners dagdagelijks meehelpen bij de preventiestrijd tegen T2DM en zwangerschapsdiabetes?
Hoe kunnen zorgverleners dagdagelijks meehelpen bij de preventiestrijd tegen T2DM en zwangerschapsdiabetes? prof dr C. De Block Endocrinologie-diabetologie UZA & UA Secretaris Vlaamse Diabetes Vereniging
Nadere informatieAddendum. Nederlandse Samenvatting
Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.
Nadere informatieBij de behandeling en begeleiding van CVRM neemt de diëtist als zorgaanbieder binnen de zorgketen de dieetadvisering 1 op zich.
Bijlage 1: samenwerkingsafspraken diëtisten binnen DBC CVRM GHC Uitgangspunten Cardio Vasculair Risico Management (CVRM) staat voor de diagnostiek, behandeling en follow-up van risicofactoren voor hart-
Nadere informatieObesitas Hypertensie Cardiovasculair risico Diabetes mellitus II
Obesitas Hypertensie Cardiovasculair risico Diabetes mellitus II Patiënt: Al jaren niet fit overdag. Kan daarom zijn werk als manager van supermarkt niet meer aan. Zit nu thuis en is in overleg met bedrijfsarts
Nadere informatieBELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA ZWAARLIJVIGHEID. Blaine Stiger - FOTOLIA DUIDELIJKE ANTWOORDEN
BELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA ZWAARLIJVIGHEID Blaine Stiger - FOTOLIA DUIDELIJKE ANTWOORDEN Globaal Cardiovasculair Risico Sommige gedragingen in ons dagelijks leven vergroten de kans dat we vroeg of laat
Nadere informatieSymposium 2015 Geïsoleerde systolische hypertensie bij jonge volwassenen: betekenis en prognose. prof dr Danny Schoors
Symposium 2015 Geïsoleerde systolische hypertensie bij jonge volwassenen: betekenis en prognose prof dr Danny Schoors Arteriële hypertensie Epidemiologische studies Duidelijke relatie tussen bloeddruk
Nadere informatiepatiënteninformatie Fitesse Multidisciplinaire aanpak van overgewicht en obesitas GezondheidsZorg met een Ziel
i patiënteninformatie Fitesse Multidisciplinaire aanpak van overgewicht en obesitas GezondheidsZorg met een Ziel Mevrouw, mijnheer Overgewicht swingt bij velen alsmaar meer de pan uit Een multidisciplinair
Nadere informatieVitale Vaten. Ineke Sterk projectleider Vitale Vaten 4 oktober 2011
Vitale Vaten Ineke Sterk projectleider Vitale Vaten 4 oktober 2011 Dé Gezonde regio: waar? Dé Gezonde regio: wie? Verleiden Opbouw presentatie Inleiding hart- en vaatziekten Project Vitale Vaten Gorinchem
Nadere informatieKent u de cijfers van uw hart?
Kent u de cijfers van uw hart? CHOLESTEROL? GEWICHT/ BUIKOMTREK? UW? BLOEDDRUK? SUIKERGEHALTE? V.U.: Dr Freddy Van de Casseye - Elyzeese-Veldenstraat 63-1050 Brussel Belgische Cardiologische Liga www.cardiologischeliga.be
Nadere informatieHelp!? mijn kind is obees Dr. Geert Van Moer
Help!? mijn kind is obees Dr. Geert Van Moer Overzicht presentatie 1. Enkele definities 2. Oorzaken obesitas op kinderleeftijd 3. Aanpak obesitas Pagina 2 Wanneer spreken we van overgewicht of obesitas
Nadere informatieProtocol Obesitas St. Antonius Ziekenhuis. Gera Hoorweg-Nijman & Marja van der Vorst kinderartsen
Protocol Obesitas St. Antonius Ziekenhuis Gera Hoorweg-Nijman & Marja van der Vorst kinderartsen Kinderen en adolescenten met obesitas 1. Definities 2. Indicatie verwijzing 3. Poliklinische verwijzing
Nadere informatieOvergewicht en Obesitas op Curaçao
MINISTERIE VAN Gezondheid, Milieu & Natuur Volksgezondheid Instituut Curaçao Persbericht Overgewicht en Obesitas op Curaçao In totaal zijn 62,6% van de mannen en 67,3% van de vrouwen op Curaçao te zwaar,
Nadere informatieVragenlijst obesitaspatiënten
Vragenlijst obesitaspatiënten Persoonsgegevens Naam: Adres incl. huisnummer: Postcode: Woonplaats: Telefoon thuis: Mobiel tel. nummer: Emailadres: Huisarts: Geboortedatum: Burgelijke staat Gehuwd / ongehuwd
Nadere informatieA. Inleiding B. Etiologie van obesitas C. Klinische verschijnselen bij obesitas D. Diagnostiek E. Therapie F. Preventie G. Take home messages
A. Inleiding B. Etiologie van obesitas C. Klinische verschijnselen bij obesitas D. Diagnostiek E. Therapie F. Preventie G. Take home messages Overgewicht en obesitas is wereldwijd een toenemend probleem
Nadere informatieBoerhaaveplein 7 4624 VT Bergen op Zoom www.obesitascentrumzuidwest.nl/contact/
Boerhaaveplein 7 4624 VT Bergen op Zoom www.obesitascentrumzuidwest.nl/contact/ Wat dacht u van een mogelijke vermindering van andere ziekten? kans op sterfte Gezondheidsrisico s Ernstig overgewicht is
Nadere informatiePatiënteninformatie. Obesitastraining Eat-Fit
Patiënteninformatie Obesitastraining Eat-Fit 1 Inhoud Inleiding... 3 Body Mass Index (BMI)... 3 Obesitas en fysieke activiteit... 3 Dieettherapie... 4 Operatie... 5 Onze obesitastraining Eat-Fit... 5 Het
Nadere informatieLipidenbilan en cardiovasculair risico
Lipidenbilan en cardiovasculair risico OLV Ziekenhuis, Aalst-Asse-Ninove Laboratorium: 053 724281 (Dr. P. Couck, Dr. F. Beckers, Apr. L. Van Hoovels) Endocrinologie: 053 724488 (Dr. F. Nobels, Dr. P. Van
Nadere informatieObesitas bij ortopedische ingrepen: challenge of contra-indicatie? Co-assistent: Philippe Leire Promotor: Dr. A. Kumar
Obesitas bij ortopedische ingrepen: challenge of contra-indicatie? Co-assistent: Philippe Leire Promotor: Dr. A. Kumar Kaart toenemende demografie obesitas The influence of obesity on total joint arthroplasty.
Nadere informatie> Overgewicht bij volwassenen
www.azstlucas.be > Overgewicht bij volwassenen Multidisciplinair obesitasteam Overgewicht bij volwassenen Inhoudstafel 1. 3 Wat is obesitas? 3 Is mijn gewicht normaal? 4 De lendenomtrek bepalen 4 Gevolgen
Nadere informatieHET LIPIDENSPECTRUM VAN PATIËNTEN
HET EFFECT VAN DE CVRM ZORGSTRAAT OP DE BLOEDDRUK EN HET LIPIDENSPECTRUM VAN PATIËNTEN IN DE HUISARTSENPRAKTIJK Berdien Oosterveld Begeleiding: Job van der Palen Peter van der Lugt Mirella Nijmeijer Wetenschapsavond
Nadere informatieBepalingenclusters CVRM
Bepalingenclusters CVRM Onderstaande clusters zijn afkomstig uit de HIS-tabel Bepalingenclusters en zijn in verschillende HIS en ingebouwd. De clusters zijn opgebouwd uit bepalingen uit de HIS-tabel diagnostische
Nadere informatieCentrum overgewicht Malle
Centrum overgewicht Malle informatiebrochure Centrum Over Gewicht Inhoudstafel 1. Centrum Over Gewicht 4 2. Wat is overgewicht? Wat is obesitas? 4 3. BMI en middelomtrek 5 4. Over ons 5 5. Centrum Over
Nadere informatieSAMENVATTING. MVW_proefschrift_170x240_17042013.indd 172
SAMENVATTING MVW_proefschrift_170x240_17042013.indd 172 ALIFE@WORK DE EFFECTEN VAN EEN LEEFSTIJLPROGRAMMA MET BEGELEIDING OP AFSTAND VOOR GEWICHTSCONTROLE BIJ WERKNEMERS ACHTERGROND Overgewicht, waarvan
Nadere informatieGEEN TIJD TE VERSPELEN VOOR MIJN HART CARDIOVASCULAIRE PREVENTIE : IK BEGIN ERAAN ÉN IK HOU VOL!
GEEN TIJD TE VERSPELEN VOOR MIJN HART CARDIOVASCULAIRE PREVENTIE : IK BEGIN ERAAN ÉN IK HOU VOL! HART- EN VAATAANDOENINGEN IN BELGIË: VASTSTELLINGEN BELANGRIJKSTE DOODSOORZAAK IN EUROPA EN IN BELGIË 11.200.000
Nadere informatieNHG Stendardo Obesità
NHG Stendardo Obesità Begripsomschrijving Obesitas: BMI( kg/m2) 30 Overgewicht (Sovrappeso): BMI 25 en 30 én een ernstig vergrote buikomvang, 102 cm bij mannen en 88 cm bij vrouwen. Sluit aan bij Multisciplinaire
Nadere informatie(hoofdstuk 2) vatting Samen
The Multiple Environmental and Genetic Assessment of risk factors for venous thrombosis (MEGA studie) is een groot patiënt-controle onderzoek naar risicofactoren voor veneuze trombose. In deze studie zijn
Nadere informatieSPORTVASTEN Make the Switch
SPORTVASTEN Make the Switch Algemene Achtergrond Geen enkel dieet werkt op lange termijn zonder sport, de spieren moeten veranderen Mensen die van nature in de vetverbrandingsstand staan kunnen veel eten
Nadere informatieUitgevoerd onderzoek in de huisartsenpraktijk
Uitgevoerd onderzoek in de huisartsenpraktijk ELLEN BANIERINK ANIOS INTERNE GENEESKUNDE 06-12-2016 Inhoud Aanleiding Vorming onderzoeksvoorstel Het onderzoek Praktisch gezien Planning Verloop Problemen
Nadere informatieObesitas op de IC: Hoe te beademen?
Obesitas Body Mass Index Obesitas op de IC: Hoe te beademen? Body Mass Index (BMI) = gewicht / (lengte) 2 = kg/m 2 Toename overgewicht = toename gezondheidsrisico! WHO indeling: Jasper van Bommel Intensive
Nadere informatiePreventie consult. Huisartspraktijk J.B. Sanders
Preventie consult Het risico op ziekte is nooit precies te voorspellen. U kunt wel te weten komen of uw risico op bepaalde ziekten misschien hoger is. Suikerziekte, hartinfarcten en beroertes zijn ernstige
Nadere informatieFase Handeling Zorgverlener Preconceptiefase
Bijlage. Procedurebeschrijving Zorgpad Welke stappen doorloopt de (aanstaande) zwangere tot en met de overdracht naar de jeugdverpleegkundige. Het proces start bij de intake. Index Zorgpad zwangere Netwerk
Nadere informatieuw preventieplan op maat goed van start met de gezondheidsgids
uw preventieplan op maat goed van start met de gezondheidsgids Omdat voorkomen beter is dan genezen, hebben de huisartsen en gemeentebesturen van Malle en Zoersel - in samenwerking met LOGO Antwerpen Noord
Nadere informatieProtocol obesitas. Mw. J. Mentink, student geneeskunde. Drs. W.E. Schrader, huisarts. Drs. D.M. Keesenberg, gezondheidswetenschapper
Protocol obesitas Mw. J. Mentink, student geneeskunde Drs. W.E. Schrader, huisarts Drs. D.M. Keesenberg, gezondheidswetenschapper BMI & buikomvang Diagnostiek Oorzaken van obesitas Risicofactoren & co-morbiditeit
Nadere informatieBARIATRISCHE CHIRURGIE
BARIATRISCHE CHIRURGIE Toename chirurgie voor MA in the US 1992-2003 criteria voor operatie bmi > 40 kg/m 2 bmi > 35 kg/m 2 en ernstige comorbiditeit meerdere afvalpogingen compliance gang van zaken wordt
Nadere informatieRAPPORTAGE. FITTEST 55+ Losser
RAPPORTAGE FITTEST 55+ Losser 17 mei 2008 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 2 1.1 FITTEST 55+ LOSSER 2 2. RESULTATEN FITTEST 55+ 3 2.1 BLOEDDRUK 4 2.2 BUIKOMVANG 4 2.3 CHOLESTEROL, GLUCOSE EN DIABETES RISICO
Nadere informatieEffectieve voeding en beweging bij overgewicht Esther van Etten Sportdietist
Effectieve voeding en beweging bij overgewicht Esther van Etten Sportdietist - Sportdietist: - Eigen praktijk: SMC Fysiomed Amsterdam - Nationale roeiselectie: KNRB - Schrijven van blogs en columns: JOGG,
Nadere informatieInhoud Hoe BRAVO ben jij?
Inhoud Hoe BRAVO ben jij? Inleiding 2 De behandeling van een aandoening 2 Medicijnen 2 Leefstijl 5 Een verergering van je klachten 6 Jouw behandelplan 8 Bewegen 8 Roken 8 Alcohol en voeding 8 Ontspanning
Nadere informatieHet syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen. David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek
Het syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek Achtergrond Het Klinefelter syndroom(ks): Genetisch kenmerk extra X-chromosoom:
Nadere informatieChapter 10. Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting 1 Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrondinformatie van de relatie tussen intrauteriene groeivertraging, waarvan het lage geboortegewicht een uiting kan zijn, en de gevolgen in de
Nadere informatieIndividueel zorgplan
Individueel zorgplan Diazon Hafank Inhoudsopgave Individueel Zorgplan 3 Stap voor stap 5 stap 1: Gezondheid & behoeften 5 stap 2: Meetwaarden 6 stap 3: Uw doel & acties 8 stap 4: Evaluatie 10 Bereid het
Nadere informatieObesitas op de recovery
Obesitas op de recovery Marlous Huijzer AIOS anesthesiologie UMC Utrecht Inzichten Toegenomen arbeid hart en longen Verhoogde kans metabool syndroom Verhoogde kans op DVT of longembolie Obesitas hypoventilatie
Nadere informatieNIET-CHIRURGISCHE BEHANDELING VAN OVERGEWICHT EN OBESITAS. Algemene Abdominale Chirurgie SFZ
NIET-CHIRURGISCHE BEHANDELING VAN OVERGEWICHT EN OBESITAS Algemene Abdominale Chirurgie SFZ Welkom Beste Mevrouw/Mijnheer, Welkom in het obesitascentrum van het SFZ Heusden-Zolder. Deze brochure bevat
Nadere informatieGewicht in kg. Lengte in m. 5 % gewichtsverlies binnen 1 maand
Bijlage 1 Samenwerkingsafspraken diëtisten binnen DBC COPD GHC 1. Criteria voor verwijzing naar diëtist Afspraken over diëtetiek welke gefinancierd worden binnen de DBC hebben alleen betrekking op dieetadvisering.
Nadere informatieToelichting op de jaarcontrole Voor mensen met diabetes mellitus
Toelichting op de jaarcontrole Voor mensen met diabetes mellitus Afdeling interne geneeskunde Deze informatie is een aanvulling op de folder Jaarcontrole voor mensen met diabetes mellitus, die u heeft
Nadere informatieDe NVD heet je van harte welkom bij deze sessie!
De NVD heet je van harte welkom bij deze sessie! Uitgebreide antropometrie in de praktijk: meten is, goed kunnen adviseren in, weten wat te eten! Cora Jonkers Academisch Medisch Centrum Nutritional assessment
Nadere informatieMeer inzicht in uw gezondheid?
Meer inzicht in uw gezondheid? Maak een afspraak voor de Gezondheids-APK bij uw Alphega apotheek. Meten is weten Bij uw Alphega apotheek kunt u terecht voor hulpmiddelen of medicatie wanneer u ziek bent.
Nadere informatieLut Depoorter huisarts
Lut Depoorter huisarts Gezondheid en levensstijl van vrouwen (en mannen) te inventariseren en optimaliseren voor ze zwanger worden Zo zal de zwangerschap en zeker ook de 1 ste weken van de zwangerschap
Nadere informatieFractuur- en osteoporosespreekuur
Fractuur- en osteoporosespreekuur HET FRACTUUR- EN OSTEOPOROSESPREEKUUR Het Kennemer Gasthuis(KG) heeft een spreekuur waar patiënten ouder dan 50 jaar met een botbreuk gecontroleerd kunnen worden op osteoporose.
Nadere informatieIndicatoren CV-risicomanagement bij patiënten met een bekende Hart- of Vaatziekten Versie mei 2016
Indicatoren CV-risicomanagement bij patiënten met een bekende Hart- of Vaatziekten Versie 1.7 30 mei 2016 Vervallen: advies stoppen met roken, bewegingsadvies en voedingsadvies, RR > 140 en niet behandeld
Nadere informatieKlanttevredenheidsonderzoek DBC Diabetes Mellitus Eerste lijn
Inleiding: Sinds 1 januari 2008 wordt in Noord-Limburg de diabeteszorg in de eerste lijn door Cohesie Cure and Care georganiseerd. De diabeteszorg wordt als DBC Diabetes Mellitus Eerste Lijn op gestructureerde
Nadere informatiePrevalentie en psychosociale impact. van pubertaire gynecomastie
Walpot L, Massa G*, Craen M** * Kinderendocrinologie, Virga Jesseziekenhuis, Hasselt ** Kinderendocrinologie, UZ Gent Verhandeling voorgedragen tot het behalen van de graad van Gediplomeerde in de Gespecialiseerde
Nadere informatieGENETIC COUNSELING WAAR ZIJN WE IN 2016? Dr. D. HERTENS Dr. F. LIEBENS. ISALA KLINIEK CHU Sint-Pieter - Brussel
GENETIC COUNSELING WAAR ZIJN WE IN 2016? Dr. D. HERTENS Dr. F. LIEBENS ISALA KLINIEK CHU Sint-Pieter - Brussel Risicofactoren voor borstca & preventie Genetica Omgeving Hormonaal Weefsel afwijkingen Obesitas
Nadere informatieHet effect van obesitas tijdens de zwangerschap op de antropometrie van het kind drie tot zes jaar later
Het effect van obesitas tijdens de zwangerschap op de antropometrie van het kind drie tot zes jaar later Karolien Lagrin Master in de Verpleeg- en Vroedkunde Overgewicht en obesitas Wereldwijd gezondheidsprobleem
Nadere informatieLanger leven? LICHAAMSBEWEGING EN Meer bewegen. Marjolein Visser. ACA Congres 2012
ACA Congres 2012 LICHAAMSBEWEGING EN SUCCESVOL OUDER WORDEN Meer bewegen - Afdeling Gezondheidswetenschappen, Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen, Vrije Universiteit; - Afdeling Epidemiologie en
Nadere informatieInhoud presentatie. Achtergrond project Vertaling datasets Consensus rondes Betrouwbaarheid Vervolg
Sacha van Langeveld Inhoud presentatie Achtergrond project Vertaling datasets Consensus rondes Betrouwbaarheid Vervolg Achtergrond Streven hoge kwaliteit van zorg NVDG Ontbreken van het op eenduidig gestandaardiseerde
Nadere informatieEllen Govers. Waarom een dieet dat afwijkt van de RGV? Het dieet in 3 fasen Casussen Conclusies en aanbevelingen
Ellen Govers Waarom een dieet dat afwijkt van de RGV? Het dieet in 3 fasen Casussen Conclusies en aanbevelingen 1. patiënten kunnen goed afvallen op de Richtlijnen Goede Voeding 2. overgewicht behandelen
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 13 ALGEMENE ASPECTEN DEEL II SECUNDAIRE HYPERTENSIE
Inhoud Voorwoord 13 DEEL I ALGEMENE ASPECTEN Hoofdstuk 1 Ambachtelijke en geautomatiseerde methoden van bloeddrukmeting 17 Inleiding 17 1 Conventionele sfygmomanometrie 18 2 Ambulante niet-invasieve automatische
Nadere informatieHoe word je 100? (en willen we dat eigenlijk wel?)
Hoe word je 100? (en willen we dat eigenlijk wel?) Gezond zijn levert dus niet alleen meer Als voorbeeld vergelijken we twee jaren op, vijftigjarigen zonder en met diabetes maar ook veel betere en vitalere
Nadere informatieSamen op weg naar een gezond leven! Dieet. www.lm.be
Samen op weg naar een gezond leven! Dieet www.lm.be 2 Bij LM ontvang je een terugbetaling voor: dieetadvies geneesmiddelen tegen overgewicht vakanties voor jongeren met obesitas 3 Dieetadvies Een maatje
Nadere informatieOBESITAS STAPPEN NAAR GEZONDHEID. Dr. Marly Oosterhof
OBESITAS STAPPEN NAAR GEZONDHEID Dr. Marly Oosterhof STAPPEN NAAR GEZONDHEID Wat is obesitas? Definitie Classificatie Contribuerende factoren Complicaties Behandeling OBESITAS Wat is obesitas? Obesitas
Nadere informatieSamen op weg naar een gezond leven! Dieet. www.lm.be
Samen op weg naar een gezond leven! Dieet www.lm.be 2 Bij LM ontvang je een terugbetaling voor: dieetadvies geneesmiddelen tegen overgewicht vakanties voor jongeren met obesitas 3 Dieetadvies Een maatje
Nadere informatieNieuwe ontwikkelingen in de huisartspraktijk
Voeding en overgewicht: theorie en praktijk De rol van zuivel Nieuwe ontwikkelingen in de huisartspraktijk Jaap van Binsbergen afdeling Eerstelijnsgeneeskunde Ja, obesitas; dat weten wij nu wel Trouwens:
Nadere informatieObesitas en COPD. Er is een complexe relatie tussen Obesitas en COPD. Er is een complexe relatie tussen Obesitas en COPD.
Robbert Kerseboom Kaderhuisarts astma-copd De prevalentie van obesitas (BMI > 30 kg/m 2 ): (in 2012) 11 % bij mannen 14 % bij vrouwen. De prevalentie van COPD is 20/1000 Nederlanders KADERHUISARTS SCHAKEL
Nadere informatiePatiënteninformatie. Centrum Over Gewicht
Patiënteninformatie Centrum Over Gewicht 1. Centrum Over Gewicht Een multidisciplinaire aanpak voor overgewicht en obesitas Heelkundig en conservatief programma Behandeling op maat Begeleide opvolging
Nadere informatieAanmeldformulier bariatrische chirurgie (deel 1)
Aanmeldformulier bariatrische chirurgie (deel 1) Het ingevulde aanmeldformulier kunt u samen met de gevraagde relevante aanvullende informatie* en de ingevulde toestemmingsverklaring opsturen naar Vitalys
Nadere informatieResultaten vragenlijst onderzoek: Cholesterolverlagers, beweging en spierklachten
Resultaten vragenlijst onderzoek: Cholesterolverlagers, beweging en spierklachten -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieFertiliteitscentrum AZ Nikolaas Afspraken 03/760.23.65 (ZH) 03/296.44.19 (Privé) Fertiliteitsverpleegkundige 0473/54.01.38 Website www.aznikolaas.
Fertiliteitscentrum AZ Nikolaas Afspraken 03/760.23.65 (ZH) 03/296.44.19 (Privé) Fertiliteitsverpleegkundige 0473/54.01.38 Website www.aznikolaas.be VERWIJSDOCUMENT FERTILITEITSCENTRUM Verwijzende arts:
Nadere informatieTips bij gewichtsverlies : introduceren en behouden
Tips bij gewichtsverlies : introduceren en behouden Ilse Mertens, RD, PhD Metabole Eenheid Dienst Endocrinologie, Diabetologie en Metabole Ziekten, UZA Oostende, 28 maart 2014 Jeanne Doorverwezen door
Nadere informatieHeyens Isabelle, diëtiste Centrum voor Voeding en Diëtiek UZGent. 16 oktober 2014
Heyens Isabelle, diëtiste Centrum voor Voeding en Diëtiek UZGent 16 oktober 2014 INHOUD Post operatief verloop Doelstelling dieetadvies Dieetadvies Casus dumpingklachten Zwangerschap Emotioneel eetgedrag
Nadere informatieBewegen op het werk Is dat wel gezond? Pieter Coenen Afdeling sociale geneeskunde Amsterdam UMC, locatie VUmc
Bewegen op het werk Is dat wel gezond? Pieter Coenen Afdeling sociale geneeskunde Amsterdam UMC, locatie VUmc 1 Sociaaleconomische gezondheidsverschillen Mensen van lagere SES: Leven 7 jaar korter En 7
Nadere informatieSamen op weg naar een gezond leven! Dieet.
Samen op weg naar een gezond leven! Dieet www.lm.be 2 Bij LM ontvang je een terugbetaling voor: dieetadvies behandeltraject obesitas geneesmiddelen tegen overgewicht vakanties voor jongeren met obesitas
Nadere informatieHoe pakt u het aan? Preventie en revalidatie voor hartpatienten
Hoe pakt u het aan? Preventie en revalidatie voor hartpatienten informatie voor patiënten INLEIDING 3 WAT ZIJN DE RISICOFACTOREN EN WAT KUNT U ERAAN DOEN? 4 Roken Hoge bloeddruk (hypertensie) Verhoogd
Nadere informatie2011 Type 1 diabetes. Centrum :309
2011 Type 1 diabetes Centrum :309 Bereikte therapiedoelen benchmarking grafieken % non-smokers % patients with HbA1c
Nadere informatieGezonde leefstijl van mensen met een verstandelijke beperking: onderzoek en praktijk
Congres NVFVG 9 april 2015 Gezonde leefstijl van mensen met een verstandelijke beperking: onderzoek en praktijk Dr. Aly Waninge, Lector Hanzehogeschool Groningen Fysiotherapeut Koninklijke Visio 1 Inhoud
Nadere informatieNaam: Voornaam: Geboortedatum: Adres: Postcode: Gemeente: Land: Taal: Tel.: GSM: E-mail: Beroep:
VRAGENLIJST FERTILITEIT / ENDOMETRIOSE (indien u enkel voor endometriose komt, mag u de fertiliteitsvragen overslaan) Noodzakelijk in te vullen en mee te brengen naar 1 ste raadpleging (zie ook www.uzleuven.be/lufc)
Nadere informatieAl voor invoering van directe toegang diëtetiek ging één op de zeven cliënten op eigen initiatief naar de vrijgevestigde diëtist
Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met de volgende bronvermelding worden gebruikt: J.Tol, I.C.S. Swinkels, C. Veenhof, Al voor invoering van directe toegang diëtetiek ging één
Nadere informatieWorkshop diabetes en koolhydratenbeperking bij overgewicht. Graag in samenwerking
Workshop diabetes en koolhydratenbeperking bij overgewicht Graag in samenwerking Voor zowel kinderen als volwassenen zijn overgewicht en obesitas de belangrijkste risicofactoren voor de ontwikkeling van
Nadere informatie(On)zin van diabetes behandeling bij ouderen
symposium 11/10/14 (On)zin van diabetes behandeling bij ouderen Dr. K. Mortelmans Endocrinologie RZ HHart Leuven Belang Toenemende prevalentie type 2 diabetes Wijzigende levensgewoonte Vergrijzing Meer
Nadere informatie24-06-12. Sporten en diabetes type 2 Van 15 minuten per dag bewegen tot de marathon, maar eerst een fietsproef. Sport is goed voor elk?
Sporten en diabetes type 2 Van 15 minuten per dag bewegen tot de marathon, maar eerst een fietsproef Jan Evert Heeg, internist, Isala Klinieken, Zwolle 1 Lichaamsbeweging is goed Voor DM type 2: Betere
Nadere informatieGewoon een kwestie van calorieën tellen.
V OEDING EN ZWAARLIJVIGHEID Gewoon een kwestie van calorieën tellen. Documentatie- en Informatiecentrum van de Tiense Suikerraffinaderij. Hoe word je zwaarlijvig? De belangrijkste oorzaak is dat je meer
Nadere informatieHet overbruggingsplan
Het overbruggingsplan Dr Anneke Bulk-Bunschoten Vumc Amsterdam 1 Overgewicht: Signalering BMI (IOTF) Bij twijfel overgewicht/ normaal gewicht klinische blik: Etniciteit Lichaamsbouw (vetverdeling) Puberteitsstadium
Nadere informatieProces verantwoordelijke. Hiërarchisch Verantwoordelijke
PROCEDURE KLINISCHE FARMACIE IMELDAZIEKENHUIS BONHEIDEN OPVOLGING PATIËNTEN MET PARENTERALE VOEDING Code: APO Versienummer: 1 Versiedatum: december 2013 Herevaluatiedatum: Aantal pagina s: Bijlage(n):
Nadere informatieLipiden, Diabetes en Cardiovasculair Risicomanagement. 17 januari 2013, Utrecht Dr. Janneke Wittekoek, Cardioloog Stichting Actief Preventie Plan
Lipiden, Diabetes en Cardiovasculair Risicomanagement 17 januari 2013, Utrecht Dr. Janneke Wittekoek, Cardioloog Stichting Actief Preventie Plan Vet in Historisch Perspectief simpele vetopstapelingsziekte
Nadere informatie35% 15% N 1 doodsoorzaak in Vlaanderen 50% Cardiale Revalidatie. Een overzicht Hart & Vaatziekten? 30% 4 HARPA PSinnaeve - 25 februari 2019
Cardiale Revalidatie Een overzicht Hart & Vaatziekten? Peter R Sinnaeve MD PhD FESC UZ Leuven, Campus Gasthuisberg 1 2 30% Hart- en vaatziekten Nog steeds erg belangrijke doodsoorzaak in Vlaanderen 1 Op
Nadere informatieHerkenning en aanpak van overgewicht en obesitas bij volwassenen als preventie van diabetes. Stappenplan voor de huisarts en zijn team
Herkenning en aanpak van overgewicht en obesitas bij volwassenen als preventie van diabetes Stappenplan voor de huisarts en zijn team Op het menu 1. Voorstelling Eetexpert 2. Achtergrond 3. Kernboodschappen
Nadere informatieGezond ouder met een verstandelijke beperking: specialistische zorg voor hoog-risicogroepen
Gezond ouder met een verstandelijke beperking: specialistische zorg voor hoog-risicogroepen Prof Dr Heleen Evenhuis Geneeskunde voor verstandelijk gehandicapten Afd Huisartsgeneeskunde Erasmus MC Rotterdam
Nadere informatieCardiale preventie en revalidatie UZ Leuven
Deze kaart is persoonlijk en zal u helpen om zo gezond mogelijk te zijn. Noteer hierop, samen met uw arts, de faktoren die uw risico op een hartaandoening verhogen en volg ze op. Laat deze kaart zien aan
Nadere informatieOntmasker de stille doder. Meet uw bloeddruk. Spreek erover met uw arts. Working Group on Cardiovascular Prevention and Rehabilitation
Ontmasker de stille doder Meet uw bloeddruk Spreek erover met uw arts Belgische Cardiologische Liga Working Group on Cardiovascular Prevention and Rehabilitation Een do Wie is toch die sti der, hoezo?
Nadere informatieNieuwe guidelines voor preventie. Cardio 2013 Johan Vaes
Nieuwe guidelines voor preventie Cardio 2013 Johan Vaes Waarom is preventie nodig? CV ziekten blijven belangrijkste doodsoorzaak Zowel mannen als vrouwen Overlijden voor 75 j is ten gevolge van CV ziekten
Nadere informatieArteriële verstijving en vitamine K tekort
Arteriële verstijving en vitamine K tekort CSO: Prof. Dr. S. Heymans, Cardiologist President R&D: Dr. P. Kleikers, MD Feb_2018 Wat? Arteriële verstijving is een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziekten
Nadere informatieMalnutritie. Screening en Behandeling. Bart Geurden, RN, PhD
Malnutritie Screening en Behandeling Bart Geurden, RN, PhD INHOUD 1. Inleiding en probleemstelling 2. Definitie van malnutritie 3. Komt dit vaak voor: prevalentie 4. Wat zijn oorzaken en gevolgen van malnutritie
Nadere informatieHet onderzoeksteam bestaat uit
INFORMATIEBROCHURE Deze brochure bevat informatie over het doel en de opzet van Fancy, een onderzoek naar voorkeuren voor voedingsmiddelen. Daarnaast staat beschreven wat dit onderzoek inhoudt, wat wij
Nadere informatiehoofdstuk 1 hoofdstuk 2 hoofdstuk 3
SAMENVATTING Dit proefschrift is gewijd aan Bouwen aan Gezondheid : een onderzoek naar de effectiviteit van een leefstijlinterventie voor werknemers in de bouwnijverheid met een verhoogd risico op hart
Nadere informatieDialysepatient van vandaag. Dr. Carmen Verhelst AZ Sint Blasius Dendermonde
Dialysepatient van vandaag Dr. Carmen Verhelst AZ Sint Blasius Dendermonde Wat mankeren ze? Glomerulonefritis: 20% van alle patiënten: belangrijkste oorzaak ESRD Diabetische nefropathie en renale vaataandoeningen
Nadere informatieHuisarts - landelijk gemiddelde vs. eigen locatie
Huisarts - landelijk gemiddelde vs. eigen locatie Rapport voor: - Koningslaan Normwaarden: 'Nooit' = 1; 'Soms' = 2; 'Meestal' = 3; 'Altijd' = 4 Respons statistieken Respons Totaal aantal afgeronde vragenlijsten
Nadere informatieSPRITE CRUZER 460 SR ,- Standaarduitrusting o.a.:
SPRITE CRUZER 460 SR 20.395,- Aantal slaapplaatsen: 2 606 cm 440 cm 879 cm 1070 kg 1300 kg Maximaal gewicht te verhogen tot: 1500 kg SPRITE CRUZER 470 SR 21.245,- 639 cm 474 cm 913 cm 1145 kg 1400 kg Maximaal
Nadere informatieGezondheid en leefstijl
Gezondheid en leefstijl 2018: WHO: 2600 voor Christus: Neijing Eerste handboek geneeskunde Dokters taak: patient gezond houden! Goede dokter: houdt patient gezond Slechte dokter: wacht tot patient ziek
Nadere informatieEvidence-based Lifestyle Advies
Evidence-based Lifestyle Advies Focus op dieet Willem Bax*, Internist-nefroloog-vasculair geneeskundige Vaatcentrum Alkmaar *,Conflict of interest m.b.t. onderwerp: geen 1 Vrouw, 48 jaar, VG: RA, zus DM-2,
Nadere informatiePersoonsgerichte preventie in de praktijk. S.A. Petra
Persoonsgerichte preventie in de praktijk S.A. Petra 30-09-2010 Dé Gezonde regio: waar? Dé Gezonde regio: wie? Wij staan voor gezondheid! Kernwoorden Gezondheid Eigen regie Samenwerken Optimisme Innovatie
Nadere informatie