Sporen van de Russische Revolutie in Sint-Petersburg anno 2017

Transcriptie

1 Sporen van de Russische Revolutie in Sint-Petersburg anno 2017 Tekst en foto s Eric R.J. Wils Honderd jaar geleden vond in Sint-Petersburg (vanaf 1914 Petrograd genoemd) de Russische Revolutie plaats. Eind februari 1917 (Russische tijdrekening hier toegepast) hielden vrouwen een protestmars en eisten brood. Rusland had grote voedseltekorten door de Eerste Wereldoorlog die bepaald niet gunstig verliep voor de Russen. Stakingen en protesten volgden met leuzen als Brood en Stop de oorlog. De geschiedenis is genoegzaam bekend en opnieuw uitvoerig beschreven in een aantal recent verschenen publicaties. 1 Als gevolg van de Februarirevolutie moest tsaar Nicolaas II aftreden. Er kwam een voorlopige burgerregering en een Sovjet gevormd uit arbeiders en soldaten. De revolutionaire geest was echter uit de fles en het bleef gisten vooral nadat Vladimir Lenin vanuit Zwitserland op 3 april 1917 per trein arriveerde op een station in Sint-Petersburg. 2 Hij en zijn medestanders voerden de agitatie op tegen de gevormde regering. Langzamerhand kregen de bolsjewieken de overhand in de Sovjet van Sint-Petersburg en grepen uiteindelijk in oktober 1917 de macht. Op het in 1965 geopende Finlandstation staat in een glazen vitrine een stuk van Lenins trein met de locomotief voorzien van nummer 293. Lenin arriveerde hier de eerste keer onder grote belangstelling. Doordat de poging van de bolsjewieken om in juli 1917 de macht te grijpen mislukte, moest hij vermomd Rusland ontvluchten naar Finland. Begin oktober kwam hij hier clandestien weer terug. Op het plein voor het station staat een groot standbeeld van hem met uitgestoken rechterhand om de verworpenen der aarde de weg te wijzen naar een stralende toekomst. En het is niet het enige standbeeld van hem in de stad. Ook voor het Smolny-instituut, de zetel van de Sovjet in 1917 en na de machtsgreep het regeringsgebouw tot de verhuizing naar Moskou in maart 1918, staat een dergelijk overbekend standbeeld. In september 2017 organiseerde het reisbureau Historizon een reis naar Sint-Petersburg waarin tevens aandacht werd besteed aan de Russische Revolutie. Een mooie gelegenheid om in de stad eens te gaan kijken naar de tastbare herinneringen aan de revolutie. Die zijn er vanzelfsprekend maar ze zijn soms verscholen zoals gedenkstenen aan muren waarnaar wellicht alleen nog een sporenzoeker staat te kijken. De stad kent nu eenmaal enorm veel culturele en historische bezienswaardigheden zoals de Hermitage, grote rijkversierde kerken, diverse musea, paleizen en standbeelden van de tsaren zoals van Peter de Grote, de stichter van de stad in De laatste tsaar Nicolaas II heeft geen standbeeld gekregen, maar wellicht komt dat nog. In de Hermitage hangen wel schilderijen van hem, maar zijn lot komt toch beter tot uitdrukking in een zwart-wit foto die in het Museum voor Russische Politieke Geschiedenis hangt. 3 Staande voor een treinstel kijkt hij daarop enigszins verloren voor zich uit, nadat hij op 2 maart 1917 troonsafstand deed. In hetzelfde museum hangt ook een portret van hem dat zwaar is beschadigd door bajonetsteken. Gedenksteen aan een gebouw aan Nevski Prospekt 3 waarin Lenin (В.И. ЛЕНИН) op 13 april 1917 een redevoering heeft gehouden. 1

2 Twee hoofdpersonen van de Russische Revolutie: Lenin en tsaar Nicolaas II. Het Museum voor Russische Politieke Geschiedenis is gevestigd in een huis dat is genoemd naar de ballerina Matilda Kshesinskaya, een minnares van Nicolaas II voor zijn huwelijk. Kort na de Februarirevolutie moest zij hier vertrekken. Het gebouw werd begin maart 1917 door de bolsjewieken geconfisqueerd en tot hun hoofdkwartier gemaakt. In de nacht van 4 op 5 april zette Lenin hier zijn aprilstellingen De taken van het proletariaat in de huidige revolutie uiteen. De Nederlandse vertaling daarvan is digitaal beschikbaar gemaakt. 4 Het vroegere huis van de ballerina is nu een stil museum en is een verademing om te bezoeken in plaats van de heel drukke Hermitage waar men over de koppen kan lopen en soms wordt voortgestuwd van zaal naar zaal. Maar daar eindigde de Oktoberrevolutie met de bestorming van het Winterpaleis, dat deel uitmaakt van de Hermitage. In een van de zalen, hersteld met de pracht en praal van de tsaren, staat op een schoorsteen een kleine gedenksteen met een Russische tekst in gouden letters dat hier in de nacht van 25 op 26 oktober 1917 de voorlopige regering werd gevangen genomen. De klok ernaast staat stil op 2.10 uur. Indien er een gids er niet op wijst, loopt men er voorbij op weg naar de volgende zaal. Meer dan elders in Sint-Petersburg wordt in zalen van het Museum voor Russische Politieke Geschiedenis de revolutie uit 1917 zichtbaar gemaakt door middel van teksten, foto s, documenten en voorwerpen. Het museum is gericht op de Russen met overwegend informatie in hun taal, al zijn er Engels sprekende gidsen beschikbaar. Maar de foto s en pamfletten zeggen eigenlijk genoeg. In een van de geconstrueerde zalen staat het bureau van Lenin die hier vanaf 4 april tot 4 juli 1917 werkte aan de revolutie. Aan dit eenvoudige bureau werden de teksten van redevoeringen, krantenartikelen en pamfletten geschreven. Gebeld met zijn volgelingen, vergaderd en instructies gegeven. Het epicentrum van de revolutie. De kamer heeft een balkon, waarop Lenin op 4 juli 1917 zijn volgelingen toesprak. Dat is later vereeuwigd in een schilderij. Een arm naar voren strekend zoals hij ook op vele 2

3 standbeelden is weergegeven. Maar hier met de linkerarm, de rechterhand tot vuist gebald. De poging om de macht te grepen mislukte echter in juli en de bolsjewieken moesten het gebouw opgeven. Lenin moest vluchten naar Finland en keerde begin oktober terug maar moest zich verborgen houden. Eind oktober 1917 was het in Lenins ogen zover dat de bolsjewieken wel de macht konden grijpen. Het lukte Lenins rechterhand Leon Trotski, en voorzitter van de Sovjet, het garnizoen van de Peter en Paulusvesting naar hun kant over te halen. Ook de matrozen van de kruiser Aurora steunden de revolutie en gaven op 25 oktober om uur het startschot voor de bestorming van het Winterpaleis. De in mei 1900 in de vaart genomen kruiser werd in 1956 een museumschip, gelegen in de Neva langs de Petrogradskaya. 5 Het schip wordt als het symbool van de Russische Revolutie beschouwd hoewel de rol beperkt bleef tot het vuren van een losse flodder. Een vergulde plaquette op het bovendek vermeldt trots het afschieten om uur met een 152 mm scheepskanon. Hoogwaardigheidsbekleders die in de Sovjettijd Sint-Petersburg bezochten, moesten de Aurora zien. In het ingerichte museum benedendeks hangen onder meer foto s, schilderijen en posters van de revolutionaire matrozen. De helden van de revolutie. 3

4 In tegenstelling tot de Oktoberrevolutie waarbij slechts vijf doden zouden zijn gevallen, kwamen meer dan 1000 mensen om tijdens de Februarirevolutie. Op 23 maart 1917 werden 184 van de dodelijke slachtoffers onder massale belangstelling begraven in vier massagraven op het Marsveld. De kanonnen van de Peter en Paulusvesting aan de overkant van de rivier de Neva gaven een eresaluut. Rond de graven werd een eenvoudig monument opgetrokken met gedenkstenen en in het midden een eeuwig brandende vlam. Die werd pas 40 jaar na de revolutie in 1957 ontstoken na een reconstructie van het monument. De Russische teksten op de stenen blokken geven helaas weinig prijs aan hen die de taal niet beheersen. 4

5 De laatste rustplaats van de helden van de revolutie op het Marsveld is beduidend minder glorieus dan die van het belangrijkste slachtoffer. Nicolaas II en zijn gezin werden vastgezet, eerst in het buitenverblijf Tsarskoje Selo maar in juli 1917 naar Siberië verbannen. In april 1918 werden de zeven gezinsleden naar Jekaterinenburg in de Oeral overgebracht. Daar werden ze uiteindelijk allemaal in juli 1918 vermoord door de bolsjewieken in de bloedige burgeroorlog tussen de Witten en de Roden die volgde op de revolutie. Het communistische regime hield in 1991 op te bestaan, de Sovjet-Unie werd weer Rusland. In juli 1998, 80 jaar na de moord op Nicolaas II en zijn gezin, werden hun stoffelijke resten opgegraven in Jekaterinenburg en plechtig bijgezet in de Sint-Catharinakapel van de Petrus en Pauluskathedraal in de gelijknamige vesting. In de schitterende kathedraal liggen alle Romanovs begraven. In 1922 werd de kathedraal omgevormd tot een museum voor de revolutie, maar nu worden er weer kerkdiensten gehouden. Duizenden bezoekers kijken iedere dag naar de kapel waarin de in 2000 door de Russische orthodoxe kerk tot martelaar verklaarde Nicolaas II ligt. Naar de doden van de revolutie op het Marsveld op een kilometer afstand kijkt nog slechts een enkeling. De laatste rustplaats van Nicolaas II en zijn gezin. 1 Zie bijvoorbeeld: Sean McMeekin, De Russische Revolutie, Een nieuwe geschiedenis, Nieuw Amsterdam, Zie de bespreking van het boek Lenin in de trein van Catharine Meridale op de website Historiek: 3 Engelstalige website van het museum: 4 Zie de website van het Marxistisch Internet-Archief, Nederlandstalig: 5 Engelstalige website: 5