Rusland in de tweede helft van de 19e eeuw en bij de aanvang van de 20e eeuw. LESVOORBEREIDING O. Decombele

Transcriptie

1 LESVOORBEREIDING O. Decombele 1

2 2

3 DRAAIBOEK We laten de lln aan de hand van historische kaarten vaststellen: hoe uitgestrekt ʻtsaristisch Ruslandʼ was en dat het door vele volkeren werd bewoond dat Rusland vandaag niet ʻtsaristisch Ruslandʼ is, evenmin overeenkomt met de ʻUSSRʼ, maar wel deel uitmaakt van het GOS. We leggen het begrip geopolitiek uit. Lesfase 1 De veranderende internationale concurrentiepositie van Rusland beïnvloedt de binnenlandse politiek. De tsaar wekt verwachtingen waaraan niet wordt voldaan. Vaststellingen: 1. Rusland nog een grootmacht in 1815 (we herinneren aan de rol van Rusland op het Congres van Wenen) geraakt achterop ten opzichte van de Westerse industrielanden: economisch: nog een agrarisch land met substentielandbouw sociaal: een samenleving met een sterk hiërarchische structuur; nog 42 miljoen slaven op een bevolking van 70 miljoen politiek: de tsaar is een autocratisch heerser zowel kerkelijk (orthodoxe godsdienst) als wereldlijk internationale positie: in de eerste kwart van de 19e eeuw nog de politieagent van conservatief Europa, in midden 19e eeuw militaire nederlagen (Krimoorlog ). Rusland kan niet langer confrontatie met Westerse geïndustrialiseerde landen aan. 2. Liberalisering van de sociale verhoudingen en de start van de industrialisatie midden 19e eeuw 1861: slaven (moejiks) worden juridisch vrij maar krijgen het economisch heel moeilijk Vraagstelling: Waarom nu vrij verklaard? Waardoor economisch moeilijker? 1880: industrialisatie komt langzaam op gang kenmerken: de lln leiden ze af uit de voorgelegde grafieken en we vragen hen telkens mogelijke verklaringen vooral westers investeringskapitaal Vraagstelling: Hoe wordt dit kapitaal aangetrokken... m.a.w. waarom Westen bereid is in Rusland te investeren hoofdzakelijk zware industrie Vraagstelling: Waarom? geconcentreerd in Sint-Petersburg en Moskou Vraagstelling: Is hiervoor een verklaring te vinden? vooral heel grote ondernemingen van meer dan 100 werknemers Vraagstelling: Verklaring mogelijk? resultaten: we gaan nu met de lln enkele voorname resultaten afleiden uit die kenmerken: concentratie van arbeiders op de werkvloer dus toename van het klassenbewustzijn, van de lotsverbondenheid frustratie bij de burgerij die alleen mag uitvoeren wat door Westerse investeerders wordt beslist. Ze wil inspraak in het beleid. 3

4 Lesfase 2 De regering laat geen oppositie toe wat een revolutionair klimaat schept. De snelle maatschappelijke veranderingen creëren spanningen tussen onderdanen en regering. Aan de hand van teksten stellen leerlingen vast: dat de klassentegenstellingen toenemen = verpaupering van de boeren, de armsten trekken naar de industriegebieden = ellendige leef-, woon- en werkomstandigheden van de arbeiders in de steden politieke bewegingen ontstaan illegaal en groeien uit tot politieke partijen Vrgst: we zetten er de lln toe aan zelf een verklaring te zoeken voor de aanhang van de voornaamste politiek partijen = constitutioneel democraten: voornaamste aanhang bij burgerij = sociaal-revolutionairen: boeren = sociaal-democraten*: arbeiders en linkse intellectuelen *deze partij splitst zich in Mensjewieken (voorstanders van een geleidelijke verandering) en Bolsjewieken (voorstanders van een elitaire en autoritaire partij) botte repressie door de overheid Vrgst: Hoe heet je een staat waar 40% van de ambtenaren tot de politie behoren? 1905: mislukte revolutie op een moment dat de Russische troepen nog aan het front verblijven (Russische-Japanse oorlog) Vrgst: Waarom precies op dat moment een revolutie uitbreekt... De tsaar laat onmiddellijk de opstandelingen neerschieten maar doet een toegeving: hij richt de doema op die wel wordt voorgesteld als een parlement in Westerse zin maar in feite slechts een schijnparlement is Vrgst: Aan welke voorwaarden moet een volksvertegenwoordiging voldoen om als parlement te worden aangeduid? Lesfase 3 Verband tussen de crisissituatie ten top gevoerd door WO I en de explosie van de revolutie in Aan de hand van teksten en grafieken doen lln de volgende vaststellingen: boeren boycotten de bevoorrading van de steden = veel boerenzonen ah front dus minder mankracht op de bedrijven toename honger bij de fabrieksarbeiders op een moment dat het arbeidsritme wordt opgedreven (veel arbeiders aan het front, dus ook in de fabrieken minder arbeidskrachten terwijl de productie onverminderd verder wordt gezet) aan het front een ware afslachting = tekort aan wapens (1 geweer voor 2 soldaten) = zeer slechte logistieke ondersteuning = verouderde strijdkrachten resultaat: politiek bewustzijn van de soldaten neemt toe ---> massale desertie golf van boerenopstanden en van stakingen met hoogtepunt begin 1917 Resultaat: troonsafstand van de tsaar (die eerst nog gepoogd had zijn broer op de troon te plaatsen) ---> vorming van een voorlopige regering waarin vooral afgevaardigden van de burgerij zetelden = februarirevolutie 4

5 De probleemstelling van de hiernavolgende les luidt als volgt: waarom is de burgerij er niet in geslaagd de macht in handen te houden, wat in Frankrijk (Franse Revolutie 1789) wel is gebeurd. waarom is ze haar macht kwijtgespeeld aan de volksraden (= sovjets) Bijkomende vraagstelling die een discussie kan in de hand werken: Rusland kende meer boerenopstanden dan de Westerse staten. Is hiervoor een verklaring? Wat zou panslavisme - de droom van de Russische tsaren - kunnen betekenen? Heeft de tsaar de situatie in Rusland juist ingeschat? Geef argumenten voor je mening. Kan je overeenkomsten aanduiden tussen de maatschappelijke ontwikkelingen in respectievelijk de USA en Tsaristisch Rusland in de periode ? Dostojewski en Toergenjev - Russische auteurs uit de 19e eeuw - hebben deze maatschappelijke ontwikkelingen beschreven in hun romans. Zoek van elke auteur drie romantitels op. Lijst van de bronnen 1. Cijfergegevens over de landbouwbedrijven. De leerlingen kunnen aan de hand hiervan vaststellen dat meer dan de helft van de bedrijven niet groot genoeg was om een broodwinning te verzekeren wat de massale trek naar de industriesteden verklaart. 2. Deze cijfergegevens over de industriële productie, over het investeringskapitaal en over het spoorwegennet laten de leerlingen toe zich een beeld te vormen: van de enorme industriële groei van de herkomst van het kapitaal met bijzondere aandacht voor de rol van België 5

6 3. De cijfers bevestigen de voorafgaande en laten toe een vergelijking te maken tussen Rusland en Duitsland in de periode

7 4. Aan de hand van de cijfers over de toename van de bevolking in Sint-Petersburg en Moskou kunnen de leerlingen de woon- en leefomstandigheden in die steden omschrijven: een nagenoeg verdrievoudiging van het bevolkingsaantal kan door woningbouw niet bijgehouden worden. 5. Deze tekst van 1905 onderstreept de onaanvaardbare repressie door de overheid. We laten de leerlingen in eigen woorden de vele rechten die geschonden werden opsommen. 7

8 6. We vragen aan de leerlingen: de pieken die deze grafiek vertoont te verklaren de sterke parallel tussen de houding van de boeren en die van de arbeiders toe te lichten. 7. Uit dit politierapport kunnen de leerlingen afleiden dat de toestand in 1917 onhoudbaar was geworden. We zetten de leerlingen ertoe aan deze tekst kritisch te bevragen. 8

9 8. Een van de redenen waarom de februarirevolutie is gelukt, kunnen de leerlingen achterhalen met dit verhaal van een soldaat. 9. Deze brief van de keizerin bevestigt de enorme kloof tussen het hof en de bevolking. 9

10 10. Waarom de tsaar het nodig acht afstand te doen van de troon, nogmaals een bevestiging van de kloof tussen het hof en volk. Uit deze lijst kan een keuze gemaakt worden: niet alle cijfers en teksten moeten gebruikt worden... keuze wordt mede bepaald door de respons van de leerlingen. 10