Bouwen aan energie. De Nederlandse energiemarkt is sterk aan verandering onderhevig. thema

Transcriptie

1 1 De Nederlandse energiemarkt is sterk aan verandering onderhevig Bouwen aan energie Hoewel de groei eruit is, is de energiebehoefte in Nederland onverminderd groot. Het belangrijkste deel wordt opgewekt in Nederland zelf, onder andere via aardgas, steenkool, afval, wind en waterkracht. Het overige deel wordt geïmporteerd uit het buitenland. De laatste jaren bestaat er veel behoefte aan duurzame opwekking van energie. Bovendien zijn van de bestaande energiecentrales veel aan het einde van hun economische levensduur. Mede om die redenen worden er Nederland momenteel veel nieuwe energieprojecten gerealiseerd. 21 Bouwen aan energie

2 ing. Haye Reitsma Onder de Linde Consultancy 1 Energieopwekking en duurzaamheid gaan steeds beter samen 2 Productie en verbruik elektriciteit bron: CBS 3 Energiebedrijven actief in Benelux gerangschikt naar omzet Productie duurzame elektriciteit bron: CBS Er zijn veel nieuwe ontwikkelingen gaande in de energiewereld. Zo hadden vroeger de regionale energiebedrijven opwekking en transport in handen. Na de liberalisering van de energiemarkt zijn netwerk en productie vrijwel compleet gescheiden en hebben zich nieuwe spelers op de markt gemeld. Door de liberalisering van de energiemarkt ontwikkelen zich grote Europese spelers die in verscheidene landen actief zijn en kleinere energiebedrijven inlijven. Een goed voorbeeld hiervan is de overname van Essent door het Duitse RWE. In figuur 3 staat een aantal grote energiebedrijven die in de Benelux actief zijn op basis van omzet gerangschikt. Afval Ook in de manier van energieopwekking verandert veel. Er bestaat immers een duidelijke wens om tot verduurzaming van energieopwekking en grondstofgebruik te komen (fig. ). Mede daarom wordt een groeiend deel van de energie door spelers in de afvalmarkt geleverd. Ook in deze markt heeft liberalisering plaatsgevonden en wordt het begrip afval langzamerhand vervangen door een filosofie gebaseerd op het leasen van grondstoffen. Hierbij is het principe dat er in de toekomst altijd sprake zal zijn van kringloopdenken en hergebruik. Sita is een mooi voorbeeld van een Europese speler die zich tot doel stelt de grondstofkringloop van wat wij nu nog zien als afval als onderwerp voor haar activiteiten te zien. Ook de Van Gansewinkel Groep ontwikkelt zich in deze richting. 2 3 mld KWH omzet x 1 miljard binnenlands verbruik export Eon GDF / SUEZ EDF RWE / Essent Centrica import Nederlandse productie Vattenfall / NUON ENWB Dong Eneco Statkraft Delta De ontwikkeling binnen afvalbedrijven naar een duurzaam grondstofmanagement gaat samen met de groei van biomassaverwerking door met het afval energie op te wekken en zo groene stroom aan de markt te leveren. Door de overheidssubsidie is de realisatie van Bio Energie Centrales (BEC s) succesvol gestimuleerd (projecten bij onder andere Twence, HVC-Groep, AVR). Door overcapaciteit in de verbranding van restafval in met name Nederland en Duistland staan de tarieven onder druk. Deze zijn gedaald van rond de 1 naar per ton of lager. Ook de traditionele energiebedrijven begeven zich inmiddels op de reststoffenmarkt. Zij stoken bijvoorbeeld biobrandstoffen bij in de kolencentrales om zo groene(re) stroom te kunnen leveren. % van het totale elektriciteitsverbruik afvalverbrandingsinstallaties meestoken van biomassa in elektriciteitscentrales wind overig Overige duurzame oplossingen Ook op andere fronten ontwikkelt zich de groene opwekking van elektriciteit. Aanvullend op de eerder genoemde BECeenheden en bijstook van biobrandstoffen, is de hoop gevestigd op windenergie op land, nearshore en offshore. Nederland is op het gebied van windenergie bezig met een inhaalslag ten opzichte van de ons omringende landen. Wind heeft echter een discontinu leveringspatroon en kan alleen worden gecombineerd met een solide base load opwekking, een buffercapaciteit en een goed Europees transportnet- Bouwen aan energie 21

3 Een groeiend deel van de energie wordt door spelers in de afvalmarkt geleverd De hoop is gevestigd op windenergie op zee werk. Voor de base load capaciteit wordt in Nederland vooralsnog vooral gedacht aan poederkolencentrales met CCS (Carbon Capture System (CO 2 -afvang) na verbranding) of zogenoemde syngas installaties. In deze laatste kunnen zowel kolengas als aardgas worden verstookt. Voorbeeld hiervan is de Nuon Magnum Centrale (inclusief fase 2 van dit project). Hier wordt CO 2 uit het kolengas verwijderd vóór verbranding. Een tweede variant voor de base load capaciteit kan de opwekking van kernenergie zijn. Hoewel de oplossing zeer omstreden is vanwege veiligheid en de afvalproblematiek, zijn er ook grote voordelen. Zo komt er bij opwekking van kernenergie geen CO 2 vrij. Bovendien zijn de variabele kosten laag. Daarom komt de discussie ten aanzien van kernenergie duidelijk in beweging. Zo wordt een uitbreiding van de Centrale Borssele bestudeerd en voorbereid voor politieke besluitvorming. Op het gebied van groene energie spelen zonne-energie en energie uit waterkracht een bescheiden rol. Zonne-energie komt in Nederland niet echt van de grond als gevolg van het door de overheid gevoerde subsidiebeleid en waterkracht is slechts beperkt mogelijk en duur ten opzichte van de andere varianten. De al eerder ontwikkelde Waterkrachtcentrale Borgharen in de Maas bij Maastricht komt mogelijk toch weer in ontwikkeling; financiering en fauna-aspecten moeten nog worden opgelost (zie elders in deze uitgave). Aardwarmtesystemen en warmtebuffers in de ondergrond worden toegepast waar dat economisch mogelijk is. Daarnaast heeft op afnemerniveau een ontwikkeling plaats richting mini- WKK s (warmte-krachtkoppeling). Het gaat hier om gasgestookte systemen die zowel warmte als elektriciteit opwekken met een hoog rendement. 21

4 7 Zonne-energie komt in Nederland niet echt van de grond Plan Lievense als buffer voor elektriciteit bron: Lievense Er komt ook een ontwikkeling op gang naar het ontstaan van nieuwe kleine energiebedrijven die zich richten op duurzame energievormen met veelal als doelstelling meer zelfvoorzienend te worden. Het hoogste doel zijn autarkische gemeenschappen, 1% zelfvoorzienend voor afvalwaterbehandeling, afval en energie. Onze energieopwekking bestaat dus uit een mix van technieken, brandstoffen en systemen met een verschillend effect op het milieu en gecombineerde toepassingsmogelijkheid. In figuur is te zien hoe het aandeel duurzame energie in Nederland zich ontwikkeld heeft in de afgelopen jaren. Te zien is dat de grootste groei in de component wind optreedt. Opslag en transport Door de liberalisering van de markt en daarmee de behoefte aan handel en door het groeiende aandeel windenergie, is er behoefte aan buffering/opslag van en efficiënt transport van elektriciteit. Voor opslag van elektriciteit circuleren plannen voor zogenoemde valmeren (energie-eiland in zee, OPAC, plan Lievense, fig. ). Bij een valmeer wordt bij een overmaat aan elektriciteit water omhoog gepompt. Vervolgens, bij behoefte of een commercieel interessante marktprijs, wordt deze elektrici- 7 Bouwen aan energie 21 7

5 9 Converterstation NorNed teit weer gewonnen door het water naar een lager niveau door een turbine te laten stromen. Voor opslag van gassen wil men gebruik gaan maken van oude gasvelden en wordt al gebruikgemaakt van zoutcavernes (zoutkoepels). In deze opslagruimtes kan zowel aardgas als CO 2, dat is vrijgekomen uit CO 2 afvangsystemen, worden opgeslagen. Ten behoeve van het transport van elektriciteit voor netstabilisatie en handelsdoeleinden is een groot aantal interconnectorprojecten gepland en uitgevoerd. Nederland heeft met Noorwegen de zogenoemde NorNed interconnector gerealiseerd (fig. 9). De NorNed kabel wordt behalve voor handel vooral gebruikt voor de import van groene stroom uit waterkracht in Noorwegen. De BritNed-verbinding tussen Nederland (Maasvlakte) en Groot-Brittannië (Isle of Grain) is nog in uitvoering en zal 211 in bedrijf zijn. Een derde project is in voorbereiding: het COBRA-project voor een verbinding tussen Nederland en Denemarken. De projecten bestaan uit een converterstation, aan beide zijden verbonden door een gelijkstroomverbinding over de zeebodem. In het converterstation wordt van wisselstroom gelijkstroom gemaakt en vice versa. Transport van gelijkstroom is veel efficiënter dan wisselstroom. Bouw Wat betekent dit nu voor de bouw in Nederland? Op dit moment is er grote activiteit op het gebied van nieuwbouw voor energiecentrales op basis van poederkolen met bijstook van biomassa en CCS (E.ON, Electrabel, RWE), op het gebied van nieuwbouw voor gasgestookte energiecentrales (Electrabel, Delta, Intergen, Eneco, Nuon) en een syngas centrale (Nuon). Een aantal van deze projecten wordt verder in dit nummer beschreven. Dit levert een groot bouwvolume op voor de grote aannemers en hun toeleveranciers en advieswerk voor de adviesbureaus. De meeste van deze projecten zijn al geruime tijd in uitvoering en van een aantal is het civiele deel al gereed. Er is nog een aantal projecten in voorbereiding onder andere door CGen (syngas op de Maasvlakte en/of in het Sloegebied, capaciteit MWe) en Advanced Power (gasgestookt in de Eemshaven, capaciteit 12 MWe). De uitvoering en het tijdspad van deze projecten zijn niet zeker. De bouw van energiecentrales is zeer kapitaalintensief. Kolencentrales kosten gemiddeld meer dan 1 miljard, afhankelijk van de capaciteit. Circa 1-1% van de investeringen zijn civiele werken. Hierbij moet worden gedacht aan de gebouwen, schoorstenen, machinefundamenten, silo s, waterbehandelingsinstallaties, koelwatersystemen en natte en droge infrastructuur. Duidelijk is wel dat de piek in de bouwproductie voorbij is. Biologische energiecentrales worden mondjesmaat voorbereid maar de uitvoering stagneert door onzekerheid over subsi- diëring door de overheid. Het betreft hier bovendien kleinere projecten. Het interconnectorproject COBRA is een potentieel project met een grote slaagkans; met name de converterstations zijn interessant voor de bouw. Een nieuwe kerncentrale in Borssele zou een zeer interessant project kunnen zijn maar doorgang is sterk afhankelijk van de politieke ontwikkelingen ten aanzien van de acceptatie van kernenergie. Om de doelstellingen voor CO 2 -reductie te halen wordt door de overheid zwaar ingezet op windenergie. Voor de bouw zijn vooral de fundamenten van de molens voor nearshore- en offshoreprojecten qua volume interessant. Recentelijk heeft het windproject voor de Noordoostpolder in het IJsselmeer bij Urk het groene licht en subsidie van de overheid gekregen. Gedreven door het behalen van de CO 2 -doelstellingen zullen zeker projecten ten behoeve van CCS (CO 2 -afvang) worden ontwikkeld voor opslag in oude gasvelden op zee of onder land. Deze zijn echter politiek gevoelig, zie de ervaringen in Barendrecht. Naast deze kansen zijn er potentieel talloze kleine projecten op regionaal niveau op het gebied van biomassa, mestvergisting, waterkracht, zonne-energie, warmte-koudeopslag, aardwarmte en wind. Het is zaak dat de bouw alert de ontwikkelingen volgt, tijdig aanhaakt bij ontwikkelingen en toetreedt tot strategische combinaties van technologieleveranciers, adviseurs, aannemers en toeleveranciers om zo een zo groot mogelijk deel van de omzet binnen te halen. Daarnaast zal het nodig zijn omzet te halen in andere EU-landen en buiten de EU. Bouwgerelateerde partijen uit andere landen vinden immers hun weg in ons land ook steeds beter. De Nederlandse bouw heeft een uitstekend ervarings- en expertiseprofiel voor de energiemarkt, maar moet haar positie verdedigen en uitbouwen Bouwen aan energie