Diabetes en andere culturen. Aysim Akpinar, verpleegkundig diabeteseducator

Transcriptie

1 Diabetes en andere culturen Aysim Akpinar, verpleegkundig diabeteseducator 1

2 Culturele waarden en traditie Ontstaan vanzelf Zijn voortdurend in verandering en in evolutie Bij mezelf maar ook bij de andere. Ik onderscheid 3 niveaus Micro Ik Meso Mijn kerngezin Macro De gemeenschap groepsgevoel en groepsdruk 2

3 Cultureel bewustzijn Zelfreflectie Diepgaande verkenning van eigen mening (vooroordelen, stereotiepen, ) Afstand nemen van jezelf Bewust zijn van eigen waarden en percepties Waarom reageer ik zo, hoe kijk ik naar deze zorg, nadenken over wat dit voor de patiënt betekent, 4 fasen van bewustwording Bewust worden van eigen manier van handelen (niet blijven hangen in etno-centrisme) De anderen handelen soms anders Bewust van eigen handelen en dat van anderen Mensen worden samengebracht dialoog en communicatie staan centraal, open houding nieuwe regels, normen ontstaan 3

4 Bewustwording van je eigen cultuur is een noodzaak om cultuursensitief te kunnen werken/educeren 4

5 Mentale flexibiliteit Cultuursensitief werken is niet meer taken opnemen of overnemen om zo goede zorg te verlenen Het gaat over mogelijkheden zien en de patiënt en/of zijn netwerk zelf aan het stuur te zetten, te empoweren Mentale flexibiliteit en een open houding levert voor iedereen winst op 5

6 Waarom is mentale flexibiliteit van belang bij het geven van educatie? Een open houding = Je investeert iets van jezelf in de educatie, steekt er soms meer tijd in, maar je krijgt er vertrouwen, medewerking en samenwerking voor terug. Toon interesse in de culturele achtergrond van de patiënt (bv,politieke geschiedenis, religie, migratieproces, gezinssituatie..) dan begrijp je soms de weerstand, therapieontrouw. 6

7 Probleemstellingen Analfabetisme. Spaarzame gen. Voeding/overgewicht (zie diëtiste) Beweging (zie diëtiste) Lichaamsbouw. Ziektebeleving. Kijk op westerse/alternatieve geneeskunde. Huisvestiging en gezinssamenstelling. Lang verblijf in land van herkomst Taalbarrière. Religie. 7

8 Analfabetisme Etiketten en glycemiewaarden lezen Noteren kan soms ondanks analfabetisme. Wordt niet altijd gemeld 8

9 Genotype: spaarzaam gen Stelt hen in staat toe te komen met weinig: Het verschil in leefgewoonten met deze in het land van oorsprong: de stofwisseling is aangepast aan de omgeving. In een andere omgeving leidt dat tot problemen. Bovendien wordt diabetes bij mensen van andere origine gemiddeld enkele jaren vroeger ontwikkeld dan bij autochtonen. 9

10 Lichaamsbouw 1 e generatie: Hoe ronder de vormen, hoe mooier Mollig = teken van welvaart 2 e en 3 e generatie Slank ideaalbeeld 10

11 Ziektebeleving Het boze oog : Sommigen denken dat iemand het op hen gemunt heeft.. Vooral bij 1 ste generatie Gaven van Allah vs persoonlijke verantwoordelijkheid Het shock-effect : Alsof ze een soort shock hebben meegemaakt die verantwoordelijk is voor alle ziektes.. 11

12 Kijk op de westerse geneeskunde Raadplegen graag een dokter bij elke ziekte, maar vertrouwen is zoek Kunnen moeilijk omgaan met chronische aandoening Beperkt ziekte-inzicht ondergaan van diverse onderzoeken is nutteloos Verwachten onmiddellijk hulp en genezing Lopen graag van de ene dokter naar de andere 12

13 Blik op alternatieve geneeskunde Vele baseren zich op geschriften van de Koran en de Hadith. Laten een soort uitdrijving gebeuren om het kwaad in hun lichaam en geest te verdrijven. Gebruik van allerlei kruidendrankjes. Doen bedevaarttochten om te genezen. 13

14 Huisvesting en gezinssamenstelling Grote gezinnen, soms inwonende grootouders of schoonouders Huurwoningen Man werkt buitenshuis, vrouw is thuis Opleiding en werk Lager inkomen (vaak 1 inkomen) Laaggeschoolde werkkrachten (beroepsonderwijs, handenarbeid) 14

15 Lang verblijf in land van herkomst Brengt vaak diabetesontregeling met zich mee, soms verbetering? Vergeten voldoende medicatie mee te nemen of raken ze kwijt. Niet alle insulines en orale medicatie zijn te verkrijgen en zeker niet op korte termijn. Zelfcontrolemateriaal beschikbaar? Bewaren van zelfcontrolemateriaal, insuline. Goede voorbereiding: aandacht tijdens educatie. 15

16 Taalbarrière: lagere patient information recall : begrijpt info weinig of niet, en laat dit niet merken. lager patient question-asking behavior: Gevolg: Lagere compliance Begrijpen geen nuances in de voorlichtings-boodschap Stellen weinig vragen: ongeïnteresseerd overkomen. 16

17 Cultureel gekleurde communicatie Omgaan met de kennis van de Nederlandse taal: elkaar verstaan is niet altijd gelijk aan elkaar begrijpen. Het zoeken naar een gemeenschappelijke en eenvoudige taal. interpretaties: woordgebruik, het vakjargon, gezegdes, uitdrukkingen, taboe-onderwerpen. 17

18 Taalproblemen aanpakken Wat als je dringend een tolk nodig hebt? Telefoontolken Voor korte of dringende gesprekken, kan je beroep doen op een telefoontolk, via Ba-bel, Vlaamse Tolkentelefoon: Gelegenheidstolken: goed indien geen ernstige problemen, maar.. 18

19 Gelegenheidstolken: familie of buren? Hoe is de kwaliteit van de vertaling? Ongewenste info bewust kleuren of achterhouden. Privacy is lastig (groepscultuur) Familielid krijgt ongewenste rol?? Leeftijd van de vertaler? Patiënt wordt in passieve rol gedrongen. 19

20 Sociale tolken 20

21 Sociale tolken Deontologische code Volledig en getrouw Onpartijdig Geheimhoudingsplicht Introductie Triadische opstelling Opdrachten waarvoor hij zich bekwaam acht Mag opdracht onderbreken Geeft geen opdracht aan derde Maakt geen gebruik van machtspositie Respecteert de gemaakte afspraken 21

22 Aanpak taalproblemen in het ziekenhuis Intercultureel bemiddelaar Familie of kennissen Beroep doen op collega s met dezelfde origineafkomst 22

23 Religie: Vastenperiode en vaste dagen van vasten bij Orthodox Christen Egyptische diabetespatiënt. Ramadan bij moslims. 23

24 Verwikkelingen door vasten: Veel mensen vallen niet af, maar komen juist bij! Hogere energie inname Onregelmatig voedingspatroon Lager activiteitenpatroon Vaak fysieke en psychische stoornissen Problemen met de spijsvertering Problemen met afkicken van nicotine of cafeïne Vermoeid door een te lage suikerspiegel, hoofdpijn 24

25 Vastenperiode Moslims Ramadan 9 de maand van de Islamitische kalender Duurt 29 tot 30 dagen: 2017 = juni Niet eten, drinken, roken, medicatie nemen, gemeenschap hebben, na zonsopgang tot zonsondergang 25

26 Ramadan = sociaal gebeuren Voor ochtendschemering: kleine maaltijd (Sahour). Na zonsondergang; hoofdmaaltijd bestaande uit koolhydraat en zoetrijke gerechten. En nadien veel versnaperingen 26

27 Wie is verplicht om te vasten? Alle volwassen mensen die geestelijk en lichamelijk gezond zijn. Kinderen die puberale symptomen vertonen; meisjes na de eerste menstruatie, jongens na de eerste zaadlozing 27

28 Ramadan: Wie heeft definitieve dispensatie? Chronisch zieken die behandeld worden met medicatie. Waarbij sprake is van complicaties of dreigende complicaties en bij zieken waarbij het niet mogelijk is om de medicatie aan te passen) Psychiatrische en dementerende patiënten. Ouderen die te zwak zijn om te vasten. Kinderen bij wie nog geen puberale symptomen aanwezig zijn. Geestelijke gehandicapten. Niet vasten is ook een plicht (eigen gezondheid niet in gevaar brengen) 28

29 Wie heeft een tijdelijke dispensatie van het vasten? Zwangere vrouwen (wegens medische redenen en op advies van de arts) Bij borstvoeding Menstruerende vrouwen Mensen die op reis zijn Mensen die tijdelijk ziek zijn Mensen die een tijdelijke vrijstelling hebben, moeten het vasten later weer inhalen 29

30 Risico's van het vasten bij diabetespatiënten Type 1en diabeten met complicaties zeker onthouden Hypoglycemie en coma Hyperglycemie, ketoascidose en coma Hyperosmolair coma Stijging van de HbA1c Bij type 2 diabeten= bespreekbaar Minimum aan KH en suikers 30

31 Hoog risico bij diabetespatiënten die: Een ernstige hypoglycemie/ketoacidose gehad hebben in de laatste 3 maanden, of een voorgeschiedenis met terugkerende hypoglycemie. Die geen hypo s voelen. Slechte glycemiecontrole. Dialyse, en andere complicaties. Zware lichamelijk arbeid doen. Hoge leeftijd en alleenwonend. 31

32 Laag risico bij diabetespatiënten die: Goed gecontroleerde patiënt met een kortwerkende insuline. Goed gecontroleerde patiënt zonder complicaties met alleen dieet en/of medicatie die geen hypo s geven. 32

33 Hoe pak je het aan? Neem zelf het initiatief om onderwerp ramadan te bespreken liefst 3 maanden ervoor. Anders zal patiënt zelf beginnen te experimenteren. Peil eerst naar ervaringen die ze heeft met het vasten, was dit voor dat ze OAD of insuline had? Kijk of er redenen zijn om niet mee te doen aan het vasten (zie lijst risico). Betrek familieleden bij de besluitvorming, en als dit niet help adviseer patiënt om contact met Imam te nemen als hij/zij twijfelt over vrijstelling 33

34 Wat als patiënt toch wil meedoen? Eerste advies : niet vasten! Altijd met doktersbegeleiding: voor, tijdens en na Ramadan (aanpassing medicatie/insuline) Glycemiecontrole: De eerste 4 dagen een dagprofiel, dan 1xweek. Dokters consult na de eerste dagprofiel wanneer men vaststelt dat er een ontregeling is. 34

35 Educatie op maat! Vertrouwensrelatie patiënt en zorgverlener Één kans tot eerste indruk. Aftoetsen van waarden/normen vertrekkende van de patiënt Geen recepten benadering, maar een individuele benadering. Bv. alle moslims vasten, schoenen moeten altijd uit bij Turkse patiënten.. Eerlijk en open communicatie: omtrent de culturele achtergrond van een persoon. Durven praten Durven vragen stellen Peil naar de verwachtingen van de patiënt/familie en maak concrete afspraken. Pak het taalprobleem aan!! 35

36 Handvaten bij de educatie Probeer te achterhalen wat de patiënt verwacht van het verloop van de ziekte: Weet de patiënt dat diabetes chronisch is? ongeneesbaar? Progressief? Kent hij veel mensen met diabetes, van wie hij adviezen krijgt hoe dit te verhelpen? Hoort hij geruchten over ernstige complicaties die de mythes over diabetes versterken? Neemt hij de ziekte niet zo serieus omdat dit zoveel voorkomt in zijn omgeving? 36

37 Handvaten bij de educatie Speelt schaamte een rol? Ontkent iemand daarom de ziekte bv. huwelijkskansen verminderen, afhankelijk zijn Hoe is zijn sociale omgeving? Als altijd alles voor hen werd gedaan omdat ze ouder zijn, zal het moeilijk zijn om nu te zeggen dat ze dit zelf moeten aanpakken; deze normen botsen dan met de adviezen van de hulpverlener bv: Waarom moet ik stappen naar de winkel? mijn kinderen brengen me wel met de auto; leg alles van diabetes maar uit aan de kinderen, die doen alles voor mij 37

38 Handvaten bij de educatie Inzicht krijgen in waarden en normen: bv. eetgewoonten. Groepsgerichte cultuur: omgeving bij de zorg betrekken helpt bij problemen: Tupper-ware systeem Professionele nieuwsgierigheid naar alternatieve geneeswijzen, zolang het de gezondheid niet in gevaar brengt. Bv. een amuletje, gebedslezingen Valkuil: etnocentrisme (eigen cultuur centraal stellen bemoeilijkt dialoog) Culturele uitdaging: buig verschillen om naar culturele verrijking 38

39 Educatiemateriaal Folders firma s Tekeningen Patiënt zijn eigen ervaringen Infosessies voor diabeten en hun mantelzorgers Lotgenoten contacten (Vlaamse Diabetesliga) Websites Auditief materiaal DVD s DIEP 39

40 Educatiemateriaal Educatiemappen: - Praten over platen nigz.nl 40

41 Besluit Werk met haalbare doelstellingen en kleine stappen. Geef info op maat van de individuele behoefte van de patiënt. Ga op zoek naar de manier waarop de patiënt leert. Betrek zoveel mogelijk de omgeving van de patiënt. Leer de patiënt medische taal begrijpen. Zoek naar fouten om van te leren. Toets regelmatig of de patiënt de informatie heeft begrepen, laat hem herhalen in eigen woorden. Geeft de patiënt positieve bevestiging. 41

42 Dankjewel voor de aandacht