Huisarts en Ramadan. Samenvatting TF Peeters, huisarts. De meest relevante punten

Transcriptie

1 Huisarts en Ramadan Samenvatting TF Peeters, huisarts De meest relevante punten Ramadan = jaarlijkse Islamitische vastentijd van 1 maand. Verplicht voor alle moslims na de puberteit, behalve voor Turkse Alewieten. Chronisch zieken hebben recht op dispensatie, maar veel mensen weten dit niet of willen toch mee-vasten. Tussen zonsopgang en zonsondergang geen eten, drinken, roken of geslachtsgemeenschap. Voor meeste, gezonde mensen levert ramadan geen gezondheidsproblemen. Belangrijke factor is dat het vasten een bewuste keus is. Vaak aan begin Ramadan hoofdpijn (first of ramadan headache), misselijkheidsklachten of algemeen gevoel van onbehagen. Medicatiegebruik wordt meestal gezien als verbreken van het vasten (voor sommigen geldt dit zelfs voor oor en oogdruppels en inhalatoren). Voorkeur dus voor parenterale en lokale toedieningsvormen. Achtergronden Ramadan De Islamitische kalender is gebaseerd op het maatstelsel waarin een maand 29 of 30 dagen duurt en het jaar 354 dagen. Hierdoor schuift de Ramadan ieder jaar 11 dagen op ten opzicht van de Europese zonmaandenkalender. Ramadan is de negende maand van de Islamitische kalender. Wanneer de vastenmaand precies begint en eindigt hangt af van de opvattingen over wanneer het nieuwe maan is. Zo begint de Ramadan in Marokko vaak een dag later dan elders. Tijdens de negende maand van het Islamitisch jaar wordt van moslims verwacht dat zij zich overgeven aan een periode van reiniging en bezinning, door te vasten. Marokkanen spreken van de Ramadan, Turken noemen het Ramazan en Indonesiërs spreken van Poeasa. Vasten betekent respect voor God en de medemens en leert zelfdiscipline. Ramadan is het hoogtepunt van het jaar voor alle moslims in de hele wereld. Het is de maand waarin de openbaring van de Heilige Koran aan de profeet Mohammed heeft plaatsgevonden. Het is een maand van tolerantie, liefdadigheid, verbroedering en bezinning. Moslims nemen de tijd voor elkaar, blijven laat op om samen te kunnen eten en bidden. Iftar is de maaltijd die tijdens de Ramadan door moslims genuttigd wordt direct na zonsondergang. Volgens de overleving werd het vasten gebroken door Mohammed na zonsondergang met een oneven aantal dadels en een glas melk. Veel moslims volgen dit voorbeeld. Vervolgens wordt het avondgebed Maghrib gebeden en nuttigt men de zogenoemde Iftar.

2 Vanaf zonsondergang worden familie en kennissen bezocht en eet men gezamenlijk. Zoete gebakjes worden gebruikt om weer energie te krijgen. Vanwege de lege maag mag er niet overhaast worden gegeten en daarom strekken de maaltijden zich soms uit over uren. In Nederland wordt de Iftar door verschillende moskeeën en organisaties gebruikt om moslims samen te brengen, maar ook om niet-moslims uit te nodigen deel te nemen aan deze gezamenlijke maaltijd. Nederland telt ongeveer moslims, waarvan de grootste groepen Marokkanen, Turken, Surinamers en Indonesiërs zijn. Naar schatting wordt door 80 90% van de moslims in meer of mindere mate gevast. In de twee maanden voor de Ramadan wordt van moslims verwacht dat ze zich voorbereiden op de vastenmaand. Dit betekent dat sommigen het lichaam laten wennen aan de vastenperiode door enkele vaste uren per dag te vasten. Anderen halen het vasten in van de voorgaande Ramadan. Het Suikerfeest (Led-ul-fitr = feestdag ter gelegenheid van het breken (van het vasten )) is het feest waarmee de Islamitische vastenmaand Ramadan afgesloten wordt. Hoewel bijvoorbeeld binnen de Turkse gemeenschap de term Suikerfeest algemeen gehanteerd wordt, kunnen niet alle moslims zich hierin vinden. De oorzaak hiervoor is het gegeven dat de benaming Suikerfeest slechts betrekking op eten heeft. Volgens sommige moslims is het dan ook beter om het feest te duiden met het Kleine Feest. Het Kleine Feest staat in verband met het Offerfeest dat ook wel het Grote Feest wordt genoemd. Desondanks is de term Suikerfeest in Nederland en België de meest gehanteerde benaming voor het feest aan het einde van het vasten gedurende Ramadan. Het Suikerfeest duurt officieel drie dagen, maar door werkgevers en scholen kan meestal slechts één dag worden toegekend. Gezondheidsrisico s Naar eigen inzicht medicatiegebruik aanpassen of stoppen zonder overleg huisarts. Naar schatting neemt slechts 10 20% van de patiënten hun medicatie even trouw als gewoonlijk. Soms wordt contact met zorgverleners (tijdelijk) verbroken, bijvoorbeeld het op eigen initiatief stoppen van kankertherapie, vanwege andere houding t.o.v. ziekte en Nederlandse artsen. Uitdroging, vooral als Ramadan in de zomer valt. Verminderd reactievermogen door vermoeidheid. Bijwerkingen of onvoldoende effect medicatie (antibiotica!), als gevolg van een te hoge dosering in één keer of lagere dagdosis. Risicogroepen: patiënten met diabetes of cardiovasculaire problemen (cardiale belasting van grote maaltijden s nachts). Uit onderzoek blijkt dat 43 procent van de

3 insulineafhankelijke en 80 procent van de niet-insulineafhankelijke diabetici, ondanks hun vrijstelling, deelnemen aan de Ramadan. Vasten gedurende de eerste zes maanden van de zwangerschap is schadelijk voor het ongeboren kind. Het leidt tot een lager geboortegewicht en vergroot de kans op een mentale handicap. Normale gevolgen voor de gezondheid Vermoeidheid en verminderd reactievermogen t.g.v. verandering slaapwaakcyclus (bioritme). Slaap wordt uitgesteld en ingekort. Hoofdpijn door abrupte reductie vocht-, koolhydraat- en coffeïneconsumptie. (Lichte) gewichtstoename door compensatoir meer, vetter, zoeter en op latere tijdstippen te eten binnen een korte periode. Positieve psychische invloed door periode van bezinning, meer tijd voor elkaar en meer ontspannende en spirituele activiteiten. Het aantal zelfmoordpogingen is tijdens de Ramadan significant lager. Dispensatie voor het vasten Regels zijn niet duidelijk; verschillen per stroming en land van herkomst. Over het algemeen geldt dispensatie voor: o Chronisch zieken, die afhankelijk zijn van de inname van medicatie meerdere malen per dag (definitieve vrijstelling). o Vrouwen die menstrueren, zwanger zijn of borstvoeding geven (tijdelijke vrijstelling). o Zieken die tijdelijk behandeld moeten worden (tijdelijke vrijstelling). o Verstandelijk gehandicapten, dementerenden en psychiatrische patiënten (definitieve vrijstelling). o Zwakke ouderen, reizigers en personen die zeer zware arbeid moeten verrichten (tijdelijke vrijstelling). Tijdelijke dispensatie betekent dat het vasten later moet worden ingehaald. Definitieve vrijstelling betekent dat de regel van compensatie moet worden toegepast: gedurende de maand Ramadan een minder bedeelde uit de omgeving ondersteunen (in de vorm van voedsel of financiële steun. Onder mensen met een definitieve vrijstelling is een aanzienlijk deel dat toch graag meedoet aan de Ramadan. Religieuze en sociale motieven spelen hierbij een rol. Menstruerende vrouwen bv. willen dit uit schaamte niet laten merken aan mannelijke familieleden en vasten vaak toch.

4 Welke gevolgen heeft het vasten voor gezondheid en ziekte? Voor gezonde mensen en de meeste patiënten blijkt de jaarlijkse Ramadan in het algemeen geen gezondheidsproblemen op te leveren. Voor de meeste mensen geldt dat de implicaties van vasten geen nadelige gevolgen hebben voor de gezondheid. Een belangrijke factor daarbij is dat het vasten een bewuste keuze is. Hierdoor worden hongergevoelens makkelijker verdragen. Sommige patiënten zijn gevoeliger voor fysiologische en psychologische veranderingen. Denk hierbij aan patiënten die problemen ervaren zoals pijn en misselijkheid. De verplichting om een of twee grote maaltijden per dag in korte tijd te gebruiken in plaats drie tot vijf maaltijden verspreid over de dag, vergt een grotere inspanning van het hart. Hierdoor kunnen cardiovasculaire patiënten tijdens het vaste problemen ondervinden. Door gewijzigde levensstijl en veranderde eetpatroon kunnen de volgende symptomen optreden: Verandering in de slaapwaakcyclus (bioritme) met als gevolg vermoeidheid en verminderd reactievermogen. o Men blijft laat op om samen te kunnen eten en bidden. Slaap wordt uitgesteld en bovendien ingekort. Hoewel sommigen dit compenseren door overdag slaap in te halen, zullen de meeste werkende moslims hier geen tijd voor kunnen vrijmaken. o Vooral in de zomermaanden bij hoge temperatuur en lange dagen tussen zonsopgang en zonsondergang kan vermoeidheid en een verminderd reactievermogen een aanslag op de fysieke gesteldheid kan zijn. Misselijkheid, de first of Ramadan -hoofdpijn en een algemeen gevoel van onbehagen o Tijdens de eerste dagen van de vasten zijn misselijkheid en een algemeen gevoel van onbehagen veelvoorkomende symptomen als gevolg van de fysiologische veranderingen tijdens het vasten. Hoofdpijn kan worden veroorzaakt door een abrupte reductie van vocht-, koolhydraat- en coffeïneconsumptie. Risico van uitdroging o Vooral in de vastenperiode in de zomermaanden. Positieve invloed op het welbevinden. o De periode van bezinning lijkt een positieve invloed te hebben op het geestelijk welbevinden. Ondanks de lichamelijke discipline nemen veel moslims de tijd voor elkaar en samen met familieleden leggen zij zich toe op ontspannende en spirituele activiteiten. Onderzoek toont aan dat het aantal zelfmoordpogingen tijdens de Ramadan significant lager is dan daarbuiten.

5 Een derde implicatie ligt op het gedragsniveau. Het blijkt dat door de bezinning veel moslims berusten in hun ziekte of zich juist afzetten tegen de reguliere geneeskunde, zowel tijdens als na afloop van de Ramadan. Het contact met zorgverleners wordt vaak verbroken. Als voorbeeld kan worden genoemd het op eigen initiatief stoppen van kankertherapie en het zoeken naar alternatieven. (Lichte) gewichtstoename o Tijdens de Ramadan wordt dikwijls compensatoir meer, vetter, zoeter en op latere tijdstippen gegeten binnen een kortere periode. Daarbij probeert het lichaam overdag het gebrek aan externe energiebronnen te compenseren via een verandering en vertraging in het metabolisme van interne energiebronnen. Enigszins paradoxaal blijkt dan ook dat tijdens de vastenperiode na een initiële gewichtsafname door lichte dehydratie uiteindelijk toch vaak een lichte gewichtstoename wordt waargenomen. Tips en aandachtspunten Denk bij de presentatie van de klachten van de patiënt aan een mogelijk verband met de vasten. Als mensen klachten hebben door het vasten (misselijkheid, maagklachten) benadruk dan de tijdelijkheid hiervan. Houd bij het voorschrijven van medicatie (bijvoorbeeld antibiotica) zoveel mogelijk rekening met de optie van een eenmaaldaagse dosering. Menstruerende meisjes/vrouwen kunnen door pilgebruik in de gelegenheid worden gesteld om te vasten zonder onderbreking. Houd er rekening mee dat patiënten/cliënten tijdens de ramadan bij voorkeur in de ochtend afspraken maken.