Palliatieve zorg aan allochtonen Informatie bestemd voor zorgverleners. In deze InZicht ...

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Palliatieve zorg aan allochtonen Informatie bestemd voor zorgverleners. In deze InZicht ..."

Transcriptie

1 Inleiding Waar autochtonen de weg naar de thuiszorg en palliatieve zorg weten te vinden als er meer zorg nodig is, blijven allochtonen langer op het niveau van de mantelzorg steken 1) Enerzijds heeft dit te maken met de culturele achtergrond en het geloof Anderzijds is (on)bekendheid met het Nederlandse gezondheidszorgsysteem bepalend voor het gebruik van zorgvoorzieningen Om ook kwalitatief goede zorg te kunnen leveren aan patiënten van niet-westerse culturen, is het van belang dat zorgverleners kennis hebben van behoeften, wensen en normen en waarden van niet-westerse culturen Palliatieve zorg aan allochtonen Informatie bestemd voor zorgverleners In deze InZicht bieden we u informatie over een aantal specifieke aandachtspunten vanuit niet-westerse culturen en geloofsovertuigingen inzake de omgang met ziekte en dood De uitgave maakt onderdeel uit van een project met als doel: Het verbeteren van de informatie en het gebruik van palliatieve zorg aan allochtonen' Het project is gedeeltelijke gefinancierd met subsidie van de Provincie Gelderland Behalve de informatie bevat deze InZicht aanbevelingen Wij maken hierbij gebruik van de goede voorbeelden die ons ter ore zijn gekomen Gesprekken tussen medewerkers van Zorgbelang Gelderland en allochtone zorgvragers die ervaring hebben met palliatieve zorg vormen hiervan de bron Ook zijn er gesprekken gevoerd met Gelderse organisaties die palliatieve zorg bieden Eerste generatie Momenteel gaan veel allochtone patiënten die ongeneeslijk ziek zijn naar het land van herkomst om daar te sterven Het gaat hier om patiënten met een niet-westerse achtergrond zoals van Turkse of Marokkaanse afkomst (de eerste generatie nieuwe Nederlanders) Gebruik maken van palliatieve zorg in Nederland is voor deze groep nauwelijks aan de orde Groeiende behoefte Voor de tweede generatie geldt dat zij in de komende jaren een toenemend beroep zullen doen op zorg Door de individualisering in Nederland en de druk om gezin, werk en familie te combineren, wordt het steeds lastiger om mantelzorgondersteuning te krijgen binnen de eigen familie in Nederland Zeker wanneer er sprake is van ongeneeslijk ziek zijn en er intensieve ondersteuning noodzakelijk is, is de verwachting dat er steeds vaker behoefte zal zijn om gebruik te kunnen maken van palliatieve zorg in Nederland InZicht - Palliatieve zorg aan allochtonen januari 2009 Inhoudsopgave Vijf aandachtspunten vanuit cultuur en geloof Aanbevelingen over informatie communicatie informatie geven aan familie voorlichtingsbijeenkomsten overige aanbevelingen Goede voorbeelden 1) Nivel, onderzoek KWF, Karin Dieleman 1

2 Aandachtspunten vanuit cultuur en geloof Als het gaat om de zorg aan allochtonen is er een aantal aandachtspunten vanuit de niet-westerse culturele achtergrond van belang voor goede zorgverlening Voorop staat dat in de relatie tussen zorgvrager en zorgverlener nooit gegeneraliseerd kan worden Er moet worden uitgegaan van individuele behoeften Familiezorg Zorgen voor een ziek familielid is in niet-westerse culturen vanzelfsprekend, ook wanneer iemand ernstig ziek is en niet meer kan genezen Een beroep doen op ondersteuning buiten de familie, zoals de thuiszorg, is vaak een te hoge drempel Daarnaast spelen onbekendheid over de mogelijkheden en schaamte een rol bij het feit dat geen hulp elders wordt gezocht De weg naar de huisarts en specialist wordt wel gevonden maar vaak in een (te) laat stadium De weg naar andere organisaties, zoals thuiszorg, verzorgingshuizen en verpleeghuizen wordt nauwelijks gezocht Onbekendheid met ziekten en met het zorg- en welzijnssysteem in Nederland De eerste generatie nieuwe Nederlanders is vaak niet (goed) op de hoogte van ziekten en het zorg- en welzijnssysteem in Nederland Bovendien spreken zij de Nederlandse taal onvoldoende om die echt te kunnen begrijpen Ook (ex)vluchtelingen die nog niet voldoende ingeburgerd zijn, ondervinden dit probleem Omdat beide groepen vaak geen sociaal netwerk hebben buiten de eigen kring, bereikt informatie over medische onderwerpen, de gezondheidszorg en zorg- en welzijnsvoorzieningen hen vaak niet Bescherming Binnen de familie wordt vaak niet gesproken over het ziek zijn, de pijn en de klachten Dit omdat men bang is dat de patiënt zich hierdoor nog zieker zal voelen Door niet te praten over ziek zijn, pijn en klachten probeert men elkaar te beschermen voor pijn en verdriet Andere 'taal' Praten over ongeneeslijk ziek zijn met patiënten en hun familie met een nietwesterse achtergrond, vereist een specifieke gesprekstechniek Een allochtoon zal als eerste over bijzaken praten Pas nadat er vertrouwen in de zorgverlener ontstaan is, zal er overgegaan worden op de hoofdzaak Interculturele communicatie wordt gekenmerkt door een open en actieve luisterhouding van de hulpverlener, doorvragen en de vaardigheid om zich te kunnen verplaatsen in een patiënt met een niet-westerse culturele achtergrond Hiertoe is het belangrijk dat u als zorgverlener een basale kennis heeft van de andere cultuur en de normen en waarden binnen die cultuur respecteert De rol van het geloof Het geloof speelt een belangrijke rol bij ziektebeleving, bij het praten over ziek zijn, en bij (het maken van keuzes bij) de behandeling Praten over euthanasie is een zonde, immers God gaat over leven en dood Ook zullen er geen voorbereidingen getroffen worden voor een uitvaart zolang de patiënt nog leeft InZicht - Palliatieve zorg aan allochtonen januari

3 Aanbevelingen Informatie Geef duidelijke maar eenvoudige mondelinge uitleg over het ziektebeeld, mogelijkheden voor symptoom- en pijnbestrijding en palliatieve zorg Veel allochtonen weten niet wat palliatieve zorg is Ook is er behoefte aan medische informatie over ziektebeelden zoals kanker en hartfalen Het is belangrijk voor de patiënt en zijn/ haar familie om te weten dat palliatieve zorg verder gaat dan medische zorg Naast voorlichting over de ziekte, symptoom- en pijnbestrijding is het minstens even belangrijk dat betrokkenen weten dat palliatieve zorg ook 'praten' met de patiënt en de familie over angst, verdriet en de rol van het geloof inhoudt Het is belangrijk dat de uitleg kort en bondig is en dat er aan het eind van het gesprek gecontroleerd wordt of de informatie goed begrepen is Geef medische voorlichting en voorlichting over procedures bij voorkeur aan de hand van beeldmateriaal, zoals een DVD Schriftelijke informatie is slechts ondersteunend aan mondelinge informatie en kan de mondelinge informatie niet vervangen InZicht - Palliatieve zorg aan allochtonen januari 2009 Schriftelijke informatie moet eenvoudig zijn, kort, bondig en bij voorkeur tweetalig (Nederlands/ Turks, Nederlands/ Arabisch, Nederlands/ Engels) Stichting Allochtonen & Kanker (Stichting AK) en het Integraal Kankercentrum Oost (IKO) hebben informatiemateriaal dat aan deze eisen voldoet ontwikkeld (zie voor meer informatie het hoofdstuk Goede voorbeelden) Verwijs de patiënt door naar palliatieve zorg voordat de patiënt wordt ontslagen uit het ziekenhuis, zodat de patiënt goed geïnformeerd en ondersteund naar huis gaat Informeer ook de jongere generatie, zodat zij informatie kunnen doorgeven aan ouderen (die minder goed geïntegreerd zijn) Communicatie Wees u bewust van het belang van interculturele communicatie Schenk tijd en ruimte aan de opbouw van een vertrouwensrelatie waarbij basale kennis van de andere cultuur en het respecteren van de normen en waarden binnen die cultuur essentieel is Vermijd het inschakelen van een kind of een ander familielid als tolk Gezien de gevoeligheid van informatie is het niet wenselijk om een familielid of kind te laten tolken Stel als regel dat er zonodig een tolk geregeld wordt, bijvoorbeeld via de tolkentelefoon, of schakel een allochtone zorgconsulent in Geef nooit een diagnose door aan een familielid met als doel dat dit familielid de diagnose communiceert met de patiënt Aangezien de familie de patiënt zoveel moge- 3

4 lijk wil behoeden voor pijn en verdriet is het te verwachten dat een familielid niet de hele waarheid aan de patiënt zal vertellen Zoek naar andere manieren, via bemiddeling door een allochtone zorgconsulent, Stichting Allochtonen & Kanker of het Integraal Kankercentrum Oost Informatie geven aan de familie De zorgverlening heeft niet alleen te maken met de patiënt maar ook met de familie Deze is vaak omvangrijk en er is een hechte familieband Meestal heeft een patiënt ook meerdere mantelzorgers Richt uw informatievoorziening daarom zowel op de patiënt als op de familie, maar beschouw deze als twee groepen Vaak is het moeilijk voor hen om informatie onderling goed over te dragen Om de overdracht van informatie tussen patiënt en familie te vergemakkelijken, kunt u in een dagboek de belangrijkste informatie voor patiënt en familie noteren Geef de patiënt géén 'voorspelling' hoelang hij/ zij zal leven, maar benoem alleen het ziektebeeld en de ernst Vermijd het onderwerp 'euthanasie' Vanwege het taboe is het noodzakelijk om dit onderwerp te mijden, tenzij de patiënt er zelf over begint Zorg ervoor dat het ziek zijn bespreekbaar gemaakt wordt binnen de familie, bijvoorbeeld door een Imam in te schakelen (of een andere geestelijk verzorger) Allochtonen praten niet met de patiënt over 'ongeneeslijk ziek zijn' om de patiënt zoveel mogelijk te beschermen tegen verdriet Voor de kwaliteit van leven is het belangrijk dat er wel over het ziek zijn gesproken wordt, niet alleen tussen hulpverlener Het is voor u als hulpverlener belangrijk om te weten dat de ziekte alleen bespreekbaar gemaakt kan worden aan de hand van het geloof Vaak is dit de Islam Hiertoe kan het beste een Imam ingeschakeld worden U kunt dit regelen via de familie of bijvoorbeeld via het ziekenhuis Voorlichtingsbijeenkomsten Organiseer voorlichtingsbijeenkomsten voor allochtonen over ziekten en zorg Zorg ervoor dat er op de voorlichtingsbijeenkomst ook zorgverleners aanwezig zijn, ook die zorgverleners die ervaring hebben met het verlenen van zorg aan mensen met een niet-westerse achtergrond Het is een pré als deze persoon ook de taal spreekt van de doelgroep en als een ervaringsdeskundige/ mantelzorger van een Volgens het Islamitische geloof weet alleen God of iemand zal sterven en wanneer dit zal gebeuren Het is daarom af te raden om aan de patiënt te vertellen dat hij/ zij niet lang meer zal leven De patiënt en/ of zijn familie zal u niet geloven en bovendien het vertrouwen in u verliezen InZicht - Palliatieve zorg aan allochtonen januari 2009 en patiënt/ familie, maar ook binnen de familie Als zorgverlener kun je immers alleen afgaande op de klachten goede zorg leveren palliatieve patiënt zijn verhaal doet Richt u tijdens deze bijeenkomsten niet alleen op de patiënten, maar geef ook informatie gericht op vroegsignalering en vroegtijdig hulp zoeken Het is belangrijk dat er bewustwording en herkenning 4

5 optreedt als zich bepaalde symptomen voordoen Ook is het belangrijk dat men gewezen wordt op de eigen verantwoordelijkheid als het gaat om vroegtijdig hulp zoeken Om de doelgroep te bereiken kunt u gebruik maken van bestaande netwerken, bijvoorbeeld contactbijeenkomsten voor allochtonen georganiseerd via het lokale welzijnswerk in uw regio Sluit aan bij activiteiten die al georganiseerd worden door de allochtone doelgroep zelf U haalt het hoogste rendement uit een voorlichtingsbijeenkomst als u voorlichting geeft op de plaatsen waar de doelgroep al samenkomt (bijvoorbeeld in een moskee of buurthuis), of wanneer u een voorlichtingsbijeenkomst organiseert samen met een allochtone zelfhulporganisatie Maak gebruik van bestaande expertise als het gaat om het geven van voorlichtingsbijeenkomsten aan allochtonen in het kader van ongeneeslijk ziek zijn en palliatieve zorg U kunt terecht bij het Integraal Kankercentrum Oost en Stichting Allochtonen & Kanker Beide organisaties geven voorlichting en specifieke ondersteuning aan allochtonen die kanker hebben en hun familie (in eigen taal) Besteed aandacht aan de meerwaarde van lotgenotencontact Het begrip lotgenotencontact is niet bekend onder allochtonen InZicht - Palliatieve zorg aan allochtonen januari 2009 Overige aanbevelingen Blijf in uw contacten met de patiënt en familie benadrukken hoe belangrijk het is om over het ziek zijn te praten met elkaar Zorgbelang Gelderland heeft een folder gemaakt met informatie voor familieleden van patiënten die ongeneeslijk ziek zijn (zie voor meer informatie over deze folder het hoofdstuk Goede voorbeelden) Werk aan mogelijkheden om allochtonen voldoende bezoek te laten ontvangen in het ziekenhuis Allochtonen sturen elkaar geen kaartje wanneer iemand (ongeneeslijk) ziek is, maar gaan liever op bezoek Aangezien het over het algemeen om grote families gaat zijn de bezoekmogelijkheden en bezoekfaciliteiten in het ziekenhuis vaak niet toereikend Aangezien het ontvangen van bezoek van grote waarde is voor de doelgroep, en dit ook een positief effect heeft op de kwaliteit van leven, is het wenselijk dat naar eigen behoefte bezoek kan worden ontvangen Houd bij maaltijden in een ziekenhuis of verzorgingshuis rekening met eetgewoontes binnen andere culturen Bronnen Onderzoek Nivel onder Turkse en Marokkaanse ouderen Tips voor terminale thuiszorg voor Turkse en Marokkaanse ouderen Onderzoek KWF over kanker bij allochtonen Signaleringsrapport Palliatieve Zorg bij Vluchtelingen, Pharos, Karin Dieleman, juli 2000 Sterven, dood en rouw wereldwijd, adressen- en informatiegids COS Gelderland, november

6 Goede voorbeelden Afdeling Palliatieve Zorg, UMC St Radboud, Nijmegen Het Universitair Medisch Centrum St Radboud Nijmegen heeft een allochtone zorgconsulent in dienst Zij is van Marokkaanse afkomst en schakelt regelmatig een Imam in om het taboe rond het ongeneeslijk ziek zijn te doorbreken en het communicatieproces met patiënt en familie op gang te brengen Vanuit haar functie is zij gespecialiseerd in het palliatieve aspect van zorg aan allochtonen die ongeneeslijk ziek zijn, en hun familie Stichting Allochtonen & Kanker (Stichting AK) Stichting AK speelt een actieve rol bij de begeleiding, advisering, doorverwijzing en verbetering van de leefwereld en de contacten van allochtone kankerpatiënten in Nederland Daarnaast functioneert zij als schakel tussen patiënten en zorgverleners Stichting AK werkt landelijk en heeft een netwerk van actieve leden die het lotgenotencontact verzorgen Stichting AK geeft onder andere voorlichtingsbijeenkomsten, legt huisbezoeken af, geeft informatie op maat en werkt samen met bestaande patiëntenorganisaties Stichting AK heeft tweetalig informatiemateriaal ontwikkeld (Nederlands/Turks, Nederlands/Arabisch, Nederlands/Engels) Zie verder op wwwstichtingaknl Integraal Kankercentrum Oost (IKO), Nijmegen Het IKO heeft een allochtone zorgconsulent van Turkse afkomst in dienst Zij houdt spreekuur (telefonisch en fysiek) voor kankerpatiënten van allochtone afkomst en hun familie Ook kunnen zorgverleners op het spreekuur terecht om ondersteuning te krijgen bij de zorg aan allochtone cliënten Op het spreekuur wordt medische informatie aan patiënten gegeven over kanker, en informatie en ondersteuning op het gebied van palliatieve zorg Ook organiseert het IKO samen met wijkcentra informatiebijeenkomsten voor allochtonen Dit zijn algemene informatieve bijeenkomsten Door samenwerking met wijkcentra zijn de informatiebijeenkomsten laagdrempelig en staan ze dicht bij de burger Het IKO heeft tweetalig informatiemateriaal ontwikkeld (Nederlands/Turks, Nederlands/Arabisch, Nederlands/Engels) Zie verder op wwwikcnetnl/iko Stichting Welzijn Ouderen Arnhem (SWOA) SWOA heeft een contactgroep voor allochtone senioren De contactgroep komt wekelijks bijeen Er wordt dan informatie gegeven over wisselende, maatschappelijke en medische, thema's De kracht van de contactgroep is dat de allochtonen uit hun isolement worden gehaald en met elkaar praten over specifieke onderwerpen Hierdoor wordt ook lotgenotencontact gestimuleerd Omdat de samenkomst niet eenmalig is maar structureel kan men altijd op onderwerpen terugkomen Hier blijkt behoefte aan te zijn InZicht - Palliatieve zorg aan allochtonen januari 2009 Allochtone contactgroep Gelders platform belangenbehartiging allochtone zorgvragers Deze contactgroep is in 2006 door Zorgbelang Gelderland opgericht en bestaat uit allochtone zelforganisaties, allochtone sleutelfiguren en allochtone professionals uit de sector gezondheidszorg en welzijn De contactgroep heeft tot doel de allochtone doelgroep te bereiken, hen te informeren over zorg en welzijn en hen te betrekken bij de ontwikkeling van beleid Palliatieve zorg maakt hier onderdeel van uit Zorgbelang Gelderland voert regelmatig gesprekken met leden van de contactgroep om hun wensen en behoeften van de doelgroep in beeld te brengen bij gemeenten en zorg- en welzijnsinstellingen De contactgroep breidt zich continu uit Cursus Interculturele Hulpverlening GGNet, Warnsveld De projectgroep Interculturalisatie van GGNet Preventie geeft de cursus Interculturele Hulpverlening Op verzoek kunnen cursussen op maat ontwikkeld worden Voor meer informatie: of zie verder op wwwggnetnl Welstede Welzijnsgroep in Ede Welstede heeft het project 'Promapa' opgezet om de maatschappelijke participatie van allochtone burgers te stimuleren en hen over medische thema's te informeren ( Project maat- schappelijke participatie) De activiteiten zijn gericht op allochtone vrouwen ('ma') maar ook op het draagvlak onder de vaders ('pa') Daarnaast richt Promapa zich op de hele groep allochtonen Naast het afleggen van huisbezoeken aan allochtone families, het geven van taallessen aan huis en activiteiten gericht op vaderparticipa- 6

7 tie (zoals sport, culturele activiteiten en computerles) worden er ook themabijeenkomsten georganiseerd Er wordt dan een onderwerp uit de gezondheidszorg behandeld De projectmedewerkers hebben door hun deskundigheid binnen de allochtone doelgroep (gewoonten, normen, waarden) toegang tot een uitgebreid netwerk om de Turkse en Marokkaanse bevolking in de gemeente te bereiken Zie verder op wwwwelstedenl/promapa Service Centrum Mantelzorg, Arnhem Servicecentrum Mantelzorg Arnhem heeft op dit moment geen specifiek aanbod als het gaat om palliatieve zorg (door mantelzorgers) aan allochtonen Wel is mantelzorgondersteuning een belangrijk aspect van palliatieve zorg Ervaring heeft kennis opgeleverd en een aantal methodieken om de allochtone doelgroep te bereiken en te betrekken Zie verder op wwwservicecentrummantelzorgnl Stichting Thuiszorg Midden Gelderland, Arnhem Om het thuiszorgaanbod ook beter aan te laten sluiten op de vraag van allochtone zorgvragers worden cursussen georganiseerd Voor medewerkers is dit scholing over verschillende culturen, voor allochtonen over onder meer ziekenverzorging thuis Zie verder op wwwstmognl Zorgbelang Gelderland, Arnhem Zorgbelang Gelderland maakte de folder Zorgen voor ernstig zieke familieleden in Nederland?! De inhoud van de folder kwam tot stand op basis van gesprekken met (familieleden van) allochtone patiënten die ongeneeslijk ziek zijn en met hulpverleners Zie verder op wwwzorgbelanggelderlandnl Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg Het landelijk steunpunt heeft een diversiteitsproject uitgevoerd, waarbinnen een boekje is gemaakt met handvatten om het gesprek aan te gaan met allochtonen over de laatste levensfase Ook is er een DVD ontwikkeld over de dilemma s rond het levenseinde Zie verder op wwwvptznl InZicht - Palliatieve zorg aan allochtonen januari

8

Wat als ik niet meer beter word?

Wat als ik niet meer beter word? Wat als ik niet meer beter word? Als u te horen heeft gekregen dat u niet meer kunt genezen, is dat een harde boodschap. Deze boodschap roept veel vragen op, zoals: Deze folder is bedoeld voor mensen die

Nadere informatie

Wat als ik niet meer beter word...

Wat als ik niet meer beter word... Wat als ik niet meer beter word... 1 Deze folder is bedoeld voor mensen die ongeneeslijk ziek zijn en voor hen die betrokken zijn bij een ziek familielid of een andere zieke naaste waarvan het levenseinde

Nadere informatie

Keten Palliatieve Zorg

Keten Palliatieve Zorg Keten Palliatieve Zorg Wat is palliatieve zorg? Palliatieve zorg begint wanneer iemand te horen heeft gekregen dat hij/zij ongeneeslijk ziek is en behandeling niet meer mogelijk is. Dat is een harde boodschap

Nadere informatie

Als je weet dat je niet meer beter wordt. Palliatieve zorg

Als je weet dat je niet meer beter wordt. Palliatieve zorg 00 Als je weet dat je niet meer beter wordt Palliatieve zorg Het is moeilijk voor u en uw naasten om te horen dat u niet meer beter wordt. Er is geen genezing meer mogelijk voor uw ziekte. Maar er is nog

Nadere informatie

Rapportage Onderzoek Mantelzorg

Rapportage Onderzoek Mantelzorg Rapportage Onderzoek Mantelzorg Westelijke Mijnstreek, september 2015 Inhoudsopgave pagina Inleiding - 1-1. Voorbereiding - 2-2. Bevindingen - 3-3. Conclusie & aanbevelingen - 5-4. Dankwoord - 6 - Inleiding

Nadere informatie

Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg

Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg Cultuur-sensitieve aspecten in de zorg Toegespitst op kankerzorg dr. Mohamed Boulaksil Cardioloog i.o. Pharos Utrecht, 18 juni 2013 Indeling Definitie van begrippen Epidemiologische verschillen migrant

Nadere informatie

Als genezing niet meer mogelijk is

Als genezing niet meer mogelijk is Algemeen Als genezing niet meer mogelijk is www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG043 / Als genezing niet meer mogelijk is / 06-10-2015 2 Als

Nadere informatie

Project Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname

Project Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname Project Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname Ernstig zieke mensen voor wie geen genezing meer mogelijk is, willen de laatste fase van hun leven graag thuis doorbrengen in hun eigen vertrouwde omgeving.

Nadere informatie

Tijdig spreken over het levenseinde

Tijdig spreken over het levenseinde Tijdig spreken over het levenseinde foto (c) Ben Biondina voor DNA-beeldbank op www.laatzeelandzien.nl Cliëntenbrochure van Goedleven foto (c) Jan Kooren voor DNA-beeldbank op www.laatzeelandzien.nl 1.

Nadere informatie

We merken dat migrantencliënten anders aankijken tegen een beperking. Hoe kunnen we daarmee omgaan?

We merken dat migrantencliënten anders aankijken tegen een beperking. Hoe kunnen we daarmee omgaan? We merken dat migrantencliënten anders aankijken tegen een beperking. Hoe kunnen we daarmee omgaan? Migranten kunnen anders tegen een beperking aankijken. Zij zien de beperking vaak als ziekte en houden

Nadere informatie

Psychosociale hulp voor patiënten met kanker

Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Beter voor elkaar Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Inhoud Inleiding 2 Oncologieverpleegkundigen 3 Stomaverpleegkundigen 4 Geestelijke verzorging

Nadere informatie

Verantwoorde zorg in de palliatieve fase

Verantwoorde zorg in de palliatieve fase Verantwoorde zorg in de palliatieve fase Driekwart van de Nederlanders brengt de laatste fase van zijn leven door in een verpleeg- of verzorgingshuis, of met ondersteuning van thuiszorg. Verantwoorde zorg

Nadere informatie

Ondersteunende en palliatieve zorg

Ondersteunende en palliatieve zorg Algemeen Ondersteunende en palliatieve zorg www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG048 / Ondersteunende en palliatieve zorg / 24-05-2018 2 Ondersteunende

Nadere informatie

Uw naaste op de polikliniek of dagcentrum Informatie voor mantelzorgers

Uw naaste op de polikliniek of dagcentrum Informatie voor mantelzorgers Uw naaste op de polikliniek of dagcentrum Informatie voor mantelzorgers Zorgt u voor uw zoon of dochter? Is uw partner langdurig ziek? Is uw vader of moeder (ineens) hulpbehoevend? Dat heeft ook voor

Nadere informatie

Dementiepoli. Ouderen

Dementiepoli. Ouderen Dementiepoli Ouderen Dementiepoli Informatie voor cliënten, familie en betrokkenen Met deze folder willen we u en uw familieleden en/of verzorgers graag informeren over de gang van zaken bij de dementiepoli.

Nadere informatie

Palliatieve en ondersteunende zorg in CWZ

Palliatieve en ondersteunende zorg in CWZ Palliatieve en ondersteunende zorg in CWZ Wat is palliatieve zorg? Palliatieve zorg is er voor mensen bij wie genezing van ziekte niet meer mogelijk is. Kwaliteit van leven staat bij deze zorg centraal.

Nadere informatie

Opvoeden in andere culturen

Opvoeden in andere culturen Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552

Nadere informatie

Eindrapportage project rouwondersteuning aan allochtonen. Als je verdriet hebt, Kom dan even zeggen Hoe pijn dat doet

Eindrapportage project rouwondersteuning aan allochtonen. Als je verdriet hebt, Kom dan even zeggen Hoe pijn dat doet Eindrapportage project rouwondersteuning aan allochtonen Als je verdriet hebt, Kom dan even zeggen Hoe pijn dat doet Inhoud Informatie stichting Leendert Vriel Enschede en Haaksbergen Project diversiteit,

Nadere informatie

WERKPLAN EN ACTIVITEITENOVERZICHT

WERKPLAN EN ACTIVITEITENOVERZICHT WERKPLAN EN ACTIVITEITENOVERZICHT 2015 Stichting Gezondheid Allochtonen Nederland (SGAN), Adres: postbus 56666, 1040 AR Amsterdam, e-mail: info@sgan.nl tel: 0880036501 www.sgan.nl IBAN: NL57 INGB 0005961390

Nadere informatie

Handvatten Interventie GEZAMENLIJK HUISBEZOEK bij complexe palliatieve thuiszorg

Handvatten Interventie GEZAMENLIJK HUISBEZOEK bij complexe palliatieve thuiszorg INHOUDSOPGAVE 1. Het initiatief tot een gezamenlijk huisbezoek: wie en wanneer? Pagina 1 2. Voorbereiding van het gezamenlijk huisbezoek Pagina 1 3. Uitvoering van het gezamenlijk huisbezoek / het gesprek

Nadere informatie

Checklist mantelzorgoverbelasting laaggeletterde ouderen

Checklist mantelzorgoverbelasting laaggeletterde ouderen Checklist mantelzorgoverbelasting laaggeletterde ouderen Voor wijkteams en huisartsenpraktijken Veel mantelzorgers zijn zelf ook patiënt Hogere therapietrouw kan door verbetering mantelzorgsituatie Eenvoudige

Nadere informatie

Themabijeenkomst Kleurrijke en toegankelijke dementiezorg

Themabijeenkomst Kleurrijke en toegankelijke dementiezorg Themabijeenkomst Kleurrijke en toegankelijke dementiezorg Marjan Mensinga trainer en adviseur bij Pharos en med. antropoloog/spv/poh GGZ Jennifer van den Broeke senior projectleider en adviseur bij Pharos

Nadere informatie

Projectplan: Inzet van VPTZ vrijwilligers en deskundigheid bij palliatieve zorg voor mensen met een verstandelijke beperking

Projectplan: Inzet van VPTZ vrijwilligers en deskundigheid bij palliatieve zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Projectplan: Inzet van VPTZ vrijwilligers en deskundigheid bij palliatieve zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Inleiding Mensen met een verstandelijke beperking die ongeneeslijk ziek zijn,

Nadere informatie

Stervensbegeleiding bij mensen met een Islamitische achtergrond

Stervensbegeleiding bij mensen met een Islamitische achtergrond Stervensbegeleiding bij mensen met een Islamitische achtergrond Fahima Ettaher, huisarts, kaderarts oudergeneeskunde Emete Erarslan, specialist ouderengeneeskunde Cultuursensitieve palliatieve zorg Ziektebeleving

Nadere informatie

Ziektebeleving en dementie bij migranten

Ziektebeleving en dementie bij migranten Ziektebeleving en dementie bij migranten Gözde Duran coördinator ProMemo, Expertisecentrum Dementie voor Professionals Agenda 1. Kennismaking 2. Waar lopen we tegenaan in de praktijk? 3. Uitleg dementie

Nadere informatie

Nieuwsbrief. ALLOCHTONEN project. Allochtone meiden & vrouwen in-zicht. Stichting VSK hulp na seksueel misbruik Nijmegen, december 2009

Nieuwsbrief. ALLOCHTONEN project. Allochtone meiden & vrouwen in-zicht. Stichting VSK hulp na seksueel misbruik Nijmegen, december 2009 ALLOCHTONEN project 2009 Nieuwsbrief Allochtone meiden & vrouwen in-zicht Stichting VSK hulp na seksueel misbruik Nijmegen, december 2009 Allochtonen project Sinds 1,5 jaar is het project Allochtone meiden

Nadere informatie

Welkom. Mimount Ezzahouani interculturele zorgconsulent Grzegorz Cetera geestelijk verzorger en ethicus

Welkom. Mimount Ezzahouani interculturele zorgconsulent Grzegorz Cetera geestelijk verzorger en ethicus Welkom Mimount Ezzahouani interculturele zorgconsulent Grzegorz Cetera geestelijk verzorger en ethicus Nederland 17 081 507 bewoners Een (allochtoon) migrant volgens CBS - is een persoon van wie ten minste

Nadere informatie

Dementiepoli. Ouderen

Dementiepoli. Ouderen Dementiepoli Ouderen Dementiepoli Informatie voor cliënten, familie en betrokkenen Met deze folder willen we u en uw familieleden en/of verzorgers graag informeren over de gang van zaken bij de dementiepoli.

Nadere informatie

Home. Voorbeelden van zorgen over het levenseinde

Home. Voorbeelden van zorgen over het levenseinde Home Coaching bij vragen rondom de laatste levensfase en de dood Ieder leven is eindig. Toch kan praten over het levenseinde lastig zijn. Soms zelfs extra lastig met mensen die u het meest nabij zijn,

Nadere informatie

Dementie Radboud universitair medisch centrum

Dementie Radboud universitair medisch centrum Dementie Bij u, uw partner of familielid is dementie vastgesteld. In deze folder kunt u lezen wat dementie is en waar u voor verdere vragen en informatie terecht kunt. Vanwege de leesbaarheid wordt in

Nadere informatie

Fiche 6: Hoe trek je meer allochtone cliënten aan?

Fiche 6: Hoe trek je meer allochtone cliënten aan? Fiche 6: Hoe trek je meer allochtone cliënten aan? Cliënten van vreemde origine vinden soms moeizaam hun weg naar zorgvoorzieningen en zijn bovendien moeilijk te bereiken. Dit wil niet zeggen dat ze geen

Nadere informatie

Ondersteunende en palliatieve zorg bij COPD. COP-zorg.

Ondersteunende en palliatieve zorg bij COPD. COP-zorg. Ondersteunende en palliatieve zorg bij COPD COP-zorg www.nwz.nl Inhoud De palliatieve fase 3 Wat is COP-zorg? 3 Gang van zaken na verwijzing 5 Uw vragen 5 Notities 6 2 U heeft van uw arts gehoord dat u

Nadere informatie

Checklist mantelzorgoverbelasting Voor wijkteams en huisartsenpraktijken

Checklist mantelzorgoverbelasting Voor wijkteams en huisartsenpraktijken Checklist mantelzorgoverbelasting Voor wijkteams en huisartsenpraktijken Eenvoudige checklist om overbelasting bespreekbaar te maken. Vind gemakkelijk de juiste worden voor een gesprek met mantelzorgers.

Nadere informatie

milieuvoorlichting voor en door bewoners van multiculturele wijken

milieuvoorlichting voor en door bewoners van multiculturele wijken milieuvoorlichting voor en door bewoners van multiculturele wijken Voor informatie en bestellen van de folder over het project Leve Leven!: Projectbureau Aarde-werk Hugo de Grootstraat 8 2518 ED Den Haag

Nadere informatie

Ongeneeslijk ziek en dan.? Kennis delen, betere zorg

Ongeneeslijk ziek en dan.? Kennis delen, betere zorg Ongeneeslijk ziek en dan.? Kennis delen, betere zorg Deventer 26-03-2013 Inhoud presentatie doel van de avond wat is palliatieve zorg? Cijfers overeenkomsten en verschillen knelpunten palliatieve zorg

Nadere informatie

Behandeling van allochtonen, Andere cultuur, andere" aanpak? Coosje van Zwol en Maurits Sloots

Behandeling van allochtonen, Andere cultuur, andere aanpak? Coosje van Zwol en Maurits Sloots Behandeling van allochtonen, Andere cultuur, andere" aanpak? Coosje van Zwol en Maurits Sloots Andere achtergrond? Vooroordelen (Scheppers et.al. 2006) Cultuur is niet statisch en ontstaat tussen mensen

Nadere informatie

Onderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos

Onderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos Bijlage 2 Onderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos A1 Uitbrengen jaarkrant A2 Advertentie huis aan huis bladen A3 Consultatie B1 Brochures

Nadere informatie

Islam, cultuur en kanker; Zorg aan een moslim patiënt. Fatma Katirci Moslim geestelijk verzorger Farida Ilahi Medisch maatschappelijk werker

Islam, cultuur en kanker; Zorg aan een moslim patiënt. Fatma Katirci Moslim geestelijk verzorger Farida Ilahi Medisch maatschappelijk werker Islam, cultuur en kanker; Zorg aan een moslim patiënt Fatma Katirci Moslim geestelijk verzorger Farida Ilahi Medisch maatschappelijk werker Programma Welkom Voorstellen Fatma: religieuze aspecten v/e moslim

Nadere informatie

'Zorgen doe je samen, een presentatie met praktische tips uit Nederland

'Zorgen doe je samen, een presentatie met praktische tips uit Nederland 'Zorgen doe je samen, een presentatie met praktische tips uit Nederland Jennifer van den Broeke onderzoeker, senior projectleider/adviseur Ouderen en gezondheid Waar hebben we het over? Achtergrond inzet

Nadere informatie

Unit voor palliatieve zorg en symptoombestrijding (PZU)

Unit voor palliatieve zorg en symptoombestrijding (PZU) Unit voor palliatieve zorg en symptoombestrijding (PZU) Afdeling 3.37 interne geneeskunde Locatie Veldhoven Unit voor palliatieve zorg en symptoombestrijding U bent of wordt opgenomen op de unit voor palliatieve

Nadere informatie

Psychosociale problemen bij kanker

Psychosociale problemen bij kanker Psychosociale problemen bij kanker mogelijkheden voor begeleiding in het azm Psychosociale problemen bij kanker Inleiding 3 Reacties 3 Begeleiding 3 Wanneer hulp inschakelen 4 Vroegtijdige herkenning 4

Nadere informatie

Waar vindt terminale zorg plaats? Terminale zorg bij u thuis

Waar vindt terminale zorg plaats? Terminale zorg bij u thuis Terminale Zorg Wanneer u en uw naasten deze folder onder ogen krijgen, heeft u van uw behandelend arts te horen gekregen dat u ongeneeslijk ziek bent en uw levensverwachting beperkt is. De behandeling

Nadere informatie

Palliatieve zorgafdeling. Kwaliteit van leven, ook in de laatste levensfase

Palliatieve zorgafdeling. Kwaliteit van leven, ook in de laatste levensfase Palliatieve zorgafdeling Kwaliteit van leven, ook in de laatste levensfase V 1.0_ 2013 Het is belangrijk een mens Om je heen te hebben... die je niet alleen hoort, maar ook naar je luistert die niet alleen

Nadere informatie

Fonds PGO Activiteitenplan

Fonds PGO Activiteitenplan Let op! Dit formulier graag digitaal invullen, uitprinten, ondertekenen en retour sturen. Fonds PGO enplan Naam organisatie 1 Lotgenotencontact > U geeft aan voor welke activiteiten op het gebied van lotgenotencontact

Nadere informatie

Project dichter bij de mens. Preventief allochtone ouderenzorg door t Roosendael (huisartsenpraktijk in de Donderberg)

Project dichter bij de mens. Preventief allochtone ouderenzorg door t Roosendael (huisartsenpraktijk in de Donderberg) Project dichter bij de mens Preventief allochtone ouderenzorg door t Roosendael (huisartsenpraktijk in de Donderberg) Feiten en Cijfers Aantal migrantenouderen in Nederland: Jaar 55+ 65+ 2010 183.000 72.000

Nadere informatie

PROJECT ALLOCHTONE OUDEREN DEVENTER (PAOD)

PROJECT ALLOCHTONE OUDEREN DEVENTER (PAOD) PROJECT ALLOCHTONE OUDEREN DEVENTER (PAOD) WERKGEBIED 1 Deventer DOELSTELLING 2 integratie van allochtone ouderen te versterken, daarbij de verantwoordelijkheid te laten bij eerstverantwoordelijke uitvoerende

Nadere informatie

Palliatieve zorg. Informatie voor patiënten. Medisch Centrum Haaglanden

Palliatieve zorg. Informatie voor patiënten. Medisch Centrum Haaglanden Palliatieve zorg Ondersteuning als genezing niet meer mogelijk is Informatie voor patiënten F1023-1163 oktober 2012 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan

Nadere informatie

Op weg naar een diverse en toegankelijke zorg!

Op weg naar een diverse en toegankelijke zorg! Op weg naar een diverse en toegankelijke zorg! diversiteit π kleurrijk π bewustwording mantelzorg π netwerken π zorgaanbod kleurrijk π diversiteit π ondersteuning netwerken π mantelzorg π zorgaanbod bewustwording

Nadere informatie

Tijd voor de dood. Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen. Beleidsnotitie Palliatieve Zorg

Tijd voor de dood. Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen. Beleidsnotitie Palliatieve Zorg Beleidsnotitie Palliatieve Zorg Tijd voor de dood Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen Beleidsnotitie Tijd voor de dood Auteur(s) A.Trienekens Datum September

Nadere informatie

Evaluatie themabijeenkomst Kleur bekennen d.d. 22 maart 2011 bij Raffy te Breda

Evaluatie themabijeenkomst Kleur bekennen d.d. 22 maart 2011 bij Raffy te Breda Evaluatie themabijeenkomst Kleur bekennen d.d. maart 0 bij Raffy te Breda Aantal aanwezige personen: 8 personen Aantal ingevulde formulieren: 7 (3 verpleegkundigen; 3 huisartsen; ergotherapeut/therapeut;

Nadere informatie

ergeten meer dan Meer dan Vergeten

ergeten meer dan Meer dan Vergeten meer dan Meer dan V een programma over dementie en oudere migranten ontwikkeld door Unie KBO en NOOM (Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten) in samenwerking met bureau Kleurrijk Advies Achtergrond

Nadere informatie

Psychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum

Psychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum Psychosociale begeleiding in het Centrum Inleiding Als u te horen krijgt dat u kanker heeft of een hematologische ziekte, kan er veel veranderen in uw leven en dat van uw naasten. Niet alleen lichamelijk,

Nadere informatie

Zorgen rond kanker Bij wie van ons kunt u terecht?

Zorgen rond kanker Bij wie van ons kunt u terecht? Zorgen rond kanker Bij wie van ons kunt u terecht? Zorgen rond kanker Bij u is kanker geconstateerd. Tijdens of na uw ziekte kunt u te maken krijgen met situaties waar u geen raad mee weet, ook wanneer

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Palliatieve zorg. Palliatieve zorg 1

Patiënteninformatie. Palliatieve zorg. Palliatieve zorg 1 Patiënteninformatie Palliatieve zorg Palliatieve zorg 1 Palliatieve zorg Palliatief team Martini Ziekenhuis Telefoon: (050) 524 5610 E-mail: palliatiefteam@mzh.nl Inleiding Palliatieve zorg is de zorg

Nadere informatie

Ondersteuning van mensen met kanker en hun naasten

Ondersteuning van mensen met kanker en hun naasten Ondersteuning van mensen met kanker en hun naasten Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Algemene informatie 2 Artsen en verpleegkundigen 3 Psychosociale hulpverlening 4 Aanvullende zorg 5 Meer informatie

Nadere informatie

Regionale Werkbijeenkomst. Gezond inburgeren nieuwkomers

Regionale Werkbijeenkomst. Gezond inburgeren nieuwkomers Regionale Werkbijeenkomst Gezond inburgeren nieuwkomers Donderdag 11 mei vond de regionale werkbijeenkomst gezond inburgeren nieuwkomers plaats. Een werkbijeenkomst voor professionals in zorg, welzijn,

Nadere informatie

Palliatieve zorg bij dementie Saskia Danen - de Vries

Palliatieve zorg bij dementie Saskia Danen - de Vries Saskia Danen Palliatieve zorg bij dementie Saskia Danen - de Vries Laatste levensfase Patiënten met dementie bevinden zich allen in een chronisch progressief proces. Palliatieve zorg bij dementie Laatste

Nadere informatie

N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.

N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding

Nadere informatie

Ongeneeslijk ziek. Samen uw zorg tijdig plannen

Ongeneeslijk ziek. Samen uw zorg tijdig plannen Ongeneeslijk ziek Samen uw zorg tijdig plannen Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 1.1 Een naaste die met u meedenkt...3 1.2 Gespreksonderwerpen...3 2. Belangrijke vragen...3 2.1 Lichamelijke veranderingen...3

Nadere informatie

Vertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten. Amsterdam Edouard Buning november 2010

Vertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten. Amsterdam Edouard Buning november 2010 Vertaalde informatie over zorg en cliëntenparticipatie voor migranten Amsterdam Edouard Buning november 2010 Inhoud Opzet van het onderzoek Zorg aan migranten Taalachtergrond migranten Voorlichtingsmateriaal

Nadere informatie

Multiculturele aspecten van palliatieve zorg

Multiculturele aspecten van palliatieve zorg Multiculturele aspecten van palliatieve zorg Casuïstiek bespreking palliatieve zorg Buitenveld 18-11-2014 Marina van Gaans Verpleegkundig specialist longziekten/ palliatieve zorg Immigratie Nederland Nederland

Nadere informatie

Senioren ontmoeten elkaar. Verslag van 2 oktober 2010

Senioren ontmoeten elkaar. Verslag van 2 oktober 2010 Senioren ontmoeten elkaar Verslag van 2 oktober 2010 Meer overeenkomsten dan verschillen Dit is, in het kort, de conclusie van de lunchbijeenkomst Senioren ontmoeten elkaar 1 op 2 oktober 2010. De lunchbijeenkomst

Nadere informatie

UITGANGSPUNTEN. Perspectief van patiënten/cliënten en naasten op palliatieve zorg UITGANGSPUNTEN

UITGANGSPUNTEN. Perspectief van patiënten/cliënten en naasten op palliatieve zorg UITGANGSPUNTEN Perspectief van patiënten/cliënten en naasten op Marieke Groot Expertisecentrum Palliatieve Zorg Helen Dowling Instituut Het perspectief door de ogen van een onderzoeker (en verpleegkundige) voorjaar 2014

Nadere informatie

Samen werken aan de Wmo in een multiculturele omgeving

Samen werken aan de Wmo in een multiculturele omgeving Samen werken aan de Wmo in een multiculturele omgeving Goede voorbeelden uit Gelderland Zorgbelang Gelderland Postbus 5310 6802 EH Arnhem IJsselburcht 4 6825 BP Arnhem Telefoon 026 384 28 22 Fax 026 384

Nadere informatie

Palliatieve zorg en Islam. Ankie Spelbrink, geestelijk verzorger ETZ,

Palliatieve zorg en Islam. Ankie Spelbrink, geestelijk verzorger ETZ, Palliatieve zorg en Islam Ankie Spelbrink, geestelijk verzorger ETZ, 09-11-2017 Voorwaarden voor goede palliatieve zorg bij moslim patiënten Kennis van verschillen Medisch Cultureel/levensbeschouwelijk/religieus

Nadere informatie

goede zorg voor mensen met ernstig hartfalen

goede zorg voor mensen met ernstig hartfalen IKNL, lid van coöperatie Palliatieve Zorg Nederland (PZNL) goede zorg voor mensen met ernstig hartfalen Informatie voor mensen met hartfalen die palliatieve zorg krijgen of daar binnenkort voor in aanmerking

Nadere informatie

Symposium palliatieve zorg

Symposium palliatieve zorg Symposium palliatieve zorg Zorgmodule palliatieve zorg Markeren van de palliatieve fase Markeren van de palliatieve fase 20 oktober 2016 Angelie van de Crommert Karin van Veen Als ik sterven zal. Claudia

Nadere informatie

Eenzaamheid onder ouderen

Eenzaamheid onder ouderen Eenzaamheid onder ouderen Een inventarisatie van de stand van zaken en van een mogelijke aanpak in Ede (versie 31 oktober 2011) Op 3 februari 2011 heeft de gemeenteraad een motie aangenomen over eenzaamheid

Nadere informatie

Evaluatie presentatie In gesprek over leven en dood

Evaluatie presentatie In gesprek over leven en dood Evaluatie presentatie In gesprek over leven en dood Vragenlijst culturele competenties in de palliatieve zorg Aangepaste versie van de vragenlijst ontwikkeld door: Katja Lanting email: k.n.lanting@amc.uva.nl

Nadere informatie

Uitnodiging. Aan de slag! Werkconferentie palliatieve zorg Gelderland. 29 september 2011 Huis der Provincie, Arnhem

Uitnodiging. Aan de slag! Werkconferentie palliatieve zorg Gelderland. 29 september 2011 Huis der Provincie, Arnhem Uitnodiging Aan de slag! Werkconferentie palliatieve zorg Gelderland 29 september 2011 Huis der Provincie, Arnhem Aan de slag! Kwaliteitsinstrumenten in de Palliatieve Zorg Platform Palliatieve zorg provincie

Nadere informatie

Oncologie. Psychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum

Oncologie. Psychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum Oncologie Psychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum Belangrijke telefoonnummers Algemeen nummer umcg (050) 361 61 61 U kunt hier ook terecht met algemene vragen over het UMCG. Bijvoorbeeld over

Nadere informatie

Wie zorgt er voor de oudere migrant? NUZO-UMC Utrecht/ Hogeschool Utrecht Lectoraat Innovaties in de zorgprocessen van de Farmacie

Wie zorgt er voor de oudere migrant? NUZO-UMC Utrecht/ Hogeschool Utrecht Lectoraat Innovaties in de zorgprocessen van de Farmacie Wie zorgt er voor de oudere migrant? NUZO-UMC Utrecht/ Hogeschool Utrecht Lectoraat Innovaties in de zorgprocessen van de Farmacie Bas Steunenberg Bas.Steunenberg@hu.nl 24/11/2016 Publicatie downloadbaar

Nadere informatie

Wanneer u niet meer kunt genezen HMC Team Ondersteuning en Palliatieve zorg

Wanneer u niet meer kunt genezen HMC Team Ondersteuning en Palliatieve zorg Wanneer u niet meer kunt genezen HMC Team Ondersteuning en Palliatieve zorg Wanneer u niet meer kunt genezen of ouder en kwetsbaar bent, kunnen er vragen rijzen over het levenseinde. Deze fase van het

Nadere informatie

GVT-team. Gespecialiseerde Verpleging

GVT-team. Gespecialiseerde Verpleging GVT-team Gespecialiseerde Verpleging Gespecialiseerde Verpleging: liever thuis dan in het ziekenhuis Infuus inbrengen, pijnbestrijding De Gespecialiseerde Verpleging Thuiszorgtechnologie van Cordaan- Thuiszorg

Nadere informatie

Wegwijzer Hospice Sint- Annaland, oktober 2013

Wegwijzer Hospice Sint- Annaland, oktober 2013 Wegwijzer Hospice Sint-Annaland, oktober 2013 Inhoud Wat is palliatieve zorg?... 3 Waarom een Hospice in de Schutse?... 4 Voor wie is het Hospice bestemd?... 5 Wat biedt het Hospice?... 5 Betrokkenheid

Nadere informatie

Informare. voor introductie van de Informare in het Netwerk Palliatieve Zorg. Handleiding

Informare. voor introductie van de Informare in het Netwerk Palliatieve Zorg. Handleiding Informare Handleiding voor introductie van de Informare in het Netwerk Palliatieve Zorg Prof. Dr. G.A. Lindeboom Instituut Centrum voor medische ethiek Utrechtse weg 1a, 3811 NA Amersfoort (033) 4647779

Nadere informatie

Patiëntenwijzer voor palliatieve zorg bij (zeer) ernstig COPD. Introductie!

Patiëntenwijzer voor palliatieve zorg bij (zeer) ernstig COPD. Introductie! Patiëntenwijzer voor palliatieve zorg bij (zeer) ernstig COPD Introductie! Netty de Graaf, verpleegkundig specialist Longgeneeskunde, Albert Schweitzer ziekenhuis Dordrecht missie & visie Platform Het

Nadere informatie

CONCEPT. Scholing Palliatieve Zorg voor verpleegkundigen. Sandra van den Hof, netwerkcoördinator Palliatieve zorg. Definitief, juni 2017

CONCEPT. Scholing Palliatieve Zorg voor verpleegkundigen. Sandra van den Hof, netwerkcoördinator Palliatieve zorg. Definitief, juni 2017 CONCEPT Scholing Palliatieve Zorg voor verpleegkundigen Sandra van den Hof, netwerkcoördinator Palliatieve zorg 2018 Definitief, juni 2017 Scholing Palliatieve zorg voor verpleegkundigen 2018 Duur van

Nadere informatie

Zorgen rond kanker. Bij wie van ons kunt u terecht?

Zorgen rond kanker. Bij wie van ons kunt u terecht? Zorgen rond kanker Bij wie van ons kunt u terecht? Zorgen rond kanker Bij u is kanker geconstateerd. Tijdens of na uw ziekte kunt u te maken krijgen met situaties waar u geen raad mee weet, ook wanneer

Nadere informatie

verstandelijke beperking

verstandelijke beperking Besluitvorming in de palliatieve zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Over verhuizingen & medische interventies Informatie voor familie en andere naasten Wat is palliatieve zorg? Palliatieve

Nadere informatie

Voorbereiden op het keukentafelgesprek?

Voorbereiden op het keukentafelgesprek? Voorbereiden op het keukentafelgesprek? Deze brochure helpt u daarbij! 2015 een coproductie van: Voor kinderen, partners, verwanten, vrijwilligers die mantelzorgtaken vervullen voor hen die hun dierbaar

Nadere informatie

EVEN VRIJAF VOOR DE MANTELZORGER

EVEN VRIJAF VOOR DE MANTELZORGER Communicatieplan: EVEN VRIJAF VOOR DE MANTELZORGER Week van de Respijtzorg Noord-Holland 19 25 januari 2009 Inhoudsopgave 1. UITGANGSSITUATIE 3 Week van de Respijtzorg Noord-Holland Doelgroep en doelstelling

Nadere informatie

Patiënteninformatiedossier (PID) COLONCARE. onderdeel. Kanker en Seksualiteit. COLONCARE Seksualiteit

Patiënteninformatiedossier (PID) COLONCARE. onderdeel. Kanker en Seksualiteit. COLONCARE Seksualiteit Patiënteninformatiedossier (PID) COLONCARE onderdeel Kanker en COLONCARE INHOUDSOPGAVE Kanker en seksualiteit... 3 Een moeilijke periode... 4 Extra ondersteuning... 5 Contact met lotgenoten... 6 2 Kanker

Nadere informatie

Informatieboekje Berkenrode, palliatieve zorg GGz Centraal, Zon & Schild. volwassenen pallatieve terminale zorg

Informatieboekje Berkenrode, palliatieve zorg GGz Centraal, Zon & Schild. volwassenen pallatieve terminale zorg Informatieboekje Berkenrode, palliatieve zorg GGz Centraal, Zon & Schild volwassenen pallatieve terminale zorg Inhoudsopgave Inleiding 2 Palliatieve unit locatie Zon & Schild 2 Visie en uitgangspunten

Nadere informatie

WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen

WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen Tekst: Aziza Sbiti & Cha-Hsuan Liu Colofon: Deze brochure is totstandgekomen met hulp van het Inspraak Orgaan Chinezen. De inhoud

Nadere informatie

Zorggebruikers zien patiëntenorganisatie als belangrijke bron voor lotgenotencontact Anne Brabers, Wouter van der Schors en Judith de Jong

Zorggebruikers zien patiëntenorganisatie als belangrijke bron voor lotgenotencontact Anne Brabers, Wouter van der Schors en Judith de Jong Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Anne Brabers, Wouter van der Schors en Judith de Jong. Zorggebruikers zien patiëntenorganisatie als belangrijke bron voor

Nadere informatie

Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP)

Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP) Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP) Familiaire Adenomateuze Polyposis: wat nu? U bent zelf, of in uw naaste omgeving geconfronteerd met Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP), ook wel polyposis genoemd.

Nadere informatie

Zorg en begeleiding na de diagnose gynaecologische kanker

Zorg en begeleiding na de diagnose gynaecologische kanker Zorg en begeleiding na de diagnose gynaecologische kanker Gynaecologie Locatie Langendijk Inhoudsopgave Inleiding Diagnose kanker Schriftelijke informatie Polikliniek gynaecologie Gynaecoloog-oncoloog

Nadere informatie

Beleid mantelzorg. Versie 031109 Herzieningsdatum 031112

Beleid mantelzorg. Versie 031109 Herzieningsdatum 031112 Beleid mantelzorg Herzieningsdatum 031112 Mantelzorgbeleid Cederhof Mantelzorg kan worden gedefinieerd als de extra zorg en begeleiding die mensen, vrijwillig, langdurig en onbetaald, verlenen aan personen

Nadere informatie

Als je niet meer beter wordt, wat heb je dan nodig?

Als je niet meer beter wordt, wat heb je dan nodig? Doneerjeervaring.nl Generieke rapportage van de peiling Als je niet meer beter wordt, wat heb je dan nodig? Finale versie 4 oktober 2018 Inleiding Jaarlijks krijgen duizenden mensen met kanker te horen

Nadere informatie

Beleidsplan Angst, Dwang- en Fobie (ADF) stichting

Beleidsplan Angst, Dwang- en Fobie (ADF) stichting Revisie 25-09-2014 Beleidsplan Angst, Dwang- en Fobie (ADF) stichting 2014 2019 Inleiding De ADF stichting, indertijd Stichting Fobieclub Nederland, is opgericht in 1968 door Marina de Wolf-Ferdinandusse.

Nadere informatie

Deel 3. Psychosociale zorg

Deel 3. Psychosociale zorg . Psychosociale zorg Inhoud Medisch Maatschappelijk werk 1 Geestelijke verzorging 1 Patiëntenverenigingen 2 Het Integraal Kankercentrum Noord-Oost Nederland 2 Oncologie / revalidatie 3 Het Behouden Huys

Nadere informatie

HULP BIJ ZORG VOOR EEN ANDER

HULP BIJ ZORG VOOR EEN ANDER Steunpunt Mantelzorg Nieuwegein HULP BIJ ZORG VOOR EEN ANDER Steunpunt Mantelzorg Nieuwegein Zorgen voor een ander, dan doe je gewoon.. Maar soms is een beetje hulp en steun meer dan welkom! In Nieuwegein

Nadere informatie

Project Transmurale Palliatieve Zorg & Schokbrekers in de communicatie. Minisymposium SKB 19 december 2013

Project Transmurale Palliatieve Zorg & Schokbrekers in de communicatie. Minisymposium SKB 19 december 2013 Project Transmurale Palliatieve Zorg & Schokbrekers in de communicatie Minisymposium SKB 19 december 2013 Hoeveel patiënten heeft u nu in behandeling (of verzorgje nu op de afdelingof thuis) waarbij het

Nadere informatie

1 Onze zorg voor uw laatste levensfase... 4 2 Palliatieve zorg; een mantel... 4 3 Palliatieve zorg afdeling... 5 4 Stervensfase... 5 4.

1 Onze zorg voor uw laatste levensfase... 4 2 Palliatieve zorg; een mantel... 4 3 Palliatieve zorg afdeling... 5 4 Stervensfase... 5 4. Versie 2-16 2 1 Onze zorg voor uw laatste levensfase... 4 2 Palliatieve zorg; een mantel... 4 3 Palliatieve zorg afdeling... 5 4 Stervensfase... 5 4.1 Zorgpad Stervensfase... 5 4.2 De cliënt als regisseur...

Nadere informatie

Wegwijzer voor mensen die zorgen voor een familielid, buur, partner of vriend(in) met een ziekte of handicap.

Wegwijzer voor mensen die zorgen voor een familielid, buur, partner of vriend(in) met een ziekte of handicap. Mantelzorgwijzer Arnhem Wegwijzer voor mensen die zorgen voor een familielid, buur, partner of vriend(in) met een ziekte of handicap. Waarom een mantelzorgwijzer? Voor veel mensen is het verzorgen van

Nadere informatie

Rond kanker bestaan verschillende normen

Rond kanker bestaan verschillende normen Rond kanker bestaan verschillende normen Er bestaat nog veel weerstand om het over kanker te hebben. Voor wie door kanker wordt getroffen, bestaan er medische protocollen. Wat de beste behandeling is en

Nadere informatie

Dementiepoli. Mondriaan. Informatie voor cliënten, familie en betrokkenen. Ouderen. voor geestelijke gezondheid

Dementiepoli. Mondriaan. Informatie voor cliënten, familie en betrokkenen. Ouderen. voor geestelijke gezondheid Dementiepoli Informatie voor cliënten, familie en betrokkenen Ouderen Mondriaan voor geestelijke gezondheid Ouderen Dementiepoli Als je geheugen je in de steek laat... September 2011 Copyright Mondriaan

Nadere informatie

Vier kernvragen in de palliatieve zorg:

Vier kernvragen in de palliatieve zorg: Palliatieve thuiszorg in het nieuws In deze presentatie: 1. Palliatieve zorg in de 21 e eeuw, de stand van zaken Het PaTz project Een andere focus op palliatieve zorg 2. Het PaTz project in de praktijk

Nadere informatie

INFOKAART ALLOCHTONEN EN GEZONDHEID ZORGGEBRUIK. Een tolk of tolkentelefoon wordt maar incidenteel gebruikt (1).

INFOKAART ALLOCHTONEN EN GEZONDHEID ZORGGEBRUIK. Een tolk of tolkentelefoon wordt maar incidenteel gebruikt (1). INFOKAART ALLOCHTONEN EN GEZONDHEID ZORGGEBRUIK Naast deze infokaart over allochtonen en zorggebruik zijn ook infokaarten beschikbaar over gezondheid (introductie op het thema) en over leefstijl bij allochtonen.

Nadere informatie