Zicht op effect? Tussenrapportage experimenten eerste en tweede tranche

Transcriptie

1 Zicht op effect? Tussenrapportage experimenten eerste en tweede tranche

2 Colofon Titel Zicht op effect? Auteur Renée van Schoonhoven, Dennis Heijnens & Ed Weijers Versie 1.1 Datum 16 maart 2010 Projectnummer Ecbo s-hertogenbosch Postbus BP s-hertogenbosch T F Ecbo Amsterdam Postbus GE Amsterdam T F ecbo 2010 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 Inhoudsopgave 1 De VM2 monitor Hoofdlijn van de VM2-monitor Vraagstelling van en werkwijze bij deze tussenrapportage...11 Deel 1 De eerste tranche Leerlingen eerste tranche in beeld Het aantal leerlingen in de eerste tranche Leerlingen eerste tranche naar sectoren en achtergrondkenmerken Inhoudelijke ontwikkeling eerste tranche Cursusduur Programmering vanuit vmbo- of mbo-kaders? Stage, contacten met bedrijven en kenniscentra Vmbo-examen en het zomerlek Communicatie met ouders Taal en rekenen Voortgang van het ontwikkelproces eerste tranche Team, werkgroep en samenwerking Ontwikkeling van het programma Wat moet nog gebeuren? Deelname aan praktijknetwerken door de eerste tranche...31 Deel 2 De tweede tranche Leerlingen tweede tranche in beeld Het aantal leerlingen in de tweede tranche Leerlingen naar sectoren en achtergrondkenmerken Inhoudelijke ontwikkeling tweede tranche Doelgroep en determinatie Cursusduur Programmering vanuit vmbo- of mbo-kaders? Stage, contacten met bedrijven en kenniscentra Vmbo-examen: afnemen of overslaan? Communicatie met ouders Taal en rekenen...53 Zicht op effect? ecbo 3

4 7 Voortgang van het ontwikkelproces tweede tranche Team, werkgroep en samenwerking Ontwikkeling van het programma Wat moet nog gebeuren? Deelname aan praktijknetwerken door de tweede tranche Deel 3 De cijfers Vergelijking eerste tranche met tweede tranche Het aantal leerlingen in het experiment Zittenblijvers en overstappers Leerlingen naar sector Achtergrondkenmerken van leerlingen Vergelijking VM2-leerlingen eerste tranche met landelijke populatie Leerlingkenmerken vergeleken Onderwijspositie vergeleken Invloed van de VM2-aanpak? Vergelijking VM2-leerlingen met voorgaand cohort Leerlingkenmerken vergeleken Onderwijspositie vergeleken Invloed van de VM2-aanpak? Deel 4 Reflectie Gesprekken met enkele niet-vm2-scholen Schets van huidige situatie op deze scholen Samenwerking met het mbo Over de VM2-experimenten Samenvatting Stand van zaken bij de experimenten eerste en tweede tranche Kwantitatieve verschillen tussen de eerste en tweede tranche Effect op leerlingloopbaan eerste tranche? Bijlagen Overzicht van experimenten eerste tranche najaar Overzicht van experimenten tweede tranche najaar Overzicht van geïnterviewden, najaar ecbo Zicht op effect?

5 Inleiding In de zomer van 2008 is een begin gemaakt met de VM2-experimenten: voor in totaal 40 experimenten is groen licht gegeven. In de VM2-experimenten wordt door vmbo- en mboscholen samengewerkt aan het inrichten van één leertraject dat begint in het derde leerjaar vmbo-basisberoepsgerichte leerweg en dat duurt totdat de leerling, op de locatie waar hij of zij het traject is gestart, de mbo-niveau 2-kwalificatie heeft behaald. De experimenten mogen de inrichting van het leertraject in hoge mate zelf bepalen; het afnemen van het vmbo-examen is bijvoorbeeld niet verplicht. De eerste tranche heeft in de zomer van 2009 vervolg gekregen in een tweede tranche van in totaal 130 experimenten. In de monitor wordt in beeld gebracht hoe de ontwikkeling van de experimenten inhoudelijk en procesmatig verloopt en tot welke kwalitatieve en kwantitatieve opbrengsten dit leidt. De monitor wordt uitgevoerd aan de hand van periodieke monitorgesprekken met de experimenten, aan de hand van vragenlijsten en aan de hand van leerlinggegevens die worden betrokken van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO, voorheen: CFI). Door deze combinatie van dataverzamelingstechnieken genereert de monitor een fijnmazig en gedetailleerd beeld van de gang van zaken bij de experimenten. Voorafgaand aan deze monitorrapportage, willen we in deze inleiding alvast de aandacht vestigen op drie belangrijke punten. Glas half vol of half leeg? De monitor brengt volgens de onderzoeksopzet tot op heden vooral het ontwikkelproces van de experimenten zelf in beeld. Daarbij komt naar voren dat een VM2-traject zoals bedacht achter een bureau of tekentafel in de praktijk in niet alle gevallen even eenvoudig te realiseren is. De praktijk is zeker in een aantal gevallen weerbarstiger dan verwacht, bijvoorbeeld als het gaat om de feitelijke samenwerking met de vmbo- of mbo-partner of de communicatie met ouders en/of met avo-docenten over het experiment. Doordat de monitor en ook deze tussenrapportage - die weerbarstigheid in beeld brengt, kan het lijken alsof het glas half leeg is. Gesprekken met scholen die niet aan het experiment deelnemen (zie hoofdstuk 11) brengen echter in beeld dat ondanks die weerbarstigheid, bij de meeste VM2-experimenten vmbo en mbo gezamenlijk wel degelijk aan de slag zijn en hard werken aan betere onderwijsprogramma s voor leerlingen die een hogere kans hebben op uitval. Dat hun inspanningen tot enig effect lijken te leiden, komt in het tweede deel van dit tussenrapport naar voren. Voor zover wij op grond van DUO-gegevens op dit moment kunnen nagaan, zijn er concrete aanwijzingen dat de VM2-experimenten eerste tranche ondanks de problemen en vraagstukken die zij in hun ontwikkeling tegen komen gepaard gaan met een lager percentage uitval. Met deze aanwijzingen moeten we nog wel voorzichtig omgaan, onder meer omdat de analyses nog maar een klein stukje van de leerlingloopbaan omvatten. Maar het is al wel een eerste positief signaal. Beweeglijke leerlingen De kwantitatieve informatie over de leerlingloopbanen die door de monitor beschikbaar komt, laat zien dat de leerlingloopbanen in meer dan één opzicht beweeglijker zijn dan in diverse beleidsdocumenten en literatuur vaak wordt verondersteld. In de monitorrapportages over constateerden we al dat in de overgang van de onderbouw naar de bovenbouw zo n 33% van de leerlingen al een fysieke knip had Zicht op effect? ecbo 5

6 meegemaakt: in het tweede leerjaar volgen deze leerlingen onderwijs op een andere school of op een andere locatie van dezelfde school. Daarnaast doubleerde zo n 5% het derde leerjaar. Aan het eind van het schooljaar spraken bovendien de projectleiders van de experimenten de verwachting uit dat zeker zo n 20% à 30% van de leerlingen na de zomer het onderwijs zouden vervolgen in een ander traject dan VM2. Deze verwachting blijkt op grond van de leerlingtelling per 1 oktober 2009 uit te komen. Zoals we hierna zullen beschrijven, volgt ruim 68% van de eerste tranche leerlingen in het schooljaar wederom onderwijs in het VM2-traject. Dit blijkt overigens niet ver af te liggen van de 73% leerlingen basisberoepsgerichte leerweg dat na de overgang van leerjaar 3 naar 4 doorgaat met dezelfde leerroute. Ook landelijk gezien wisselt zo gezegd ruim een kwart van de leerlingen van leerweg, sector of beroepsgericht vak. De VM2-experimenten zelf verwachten dat dit beweeglijke karakter van de leerlingen niet in het vierde leerjaar vmbo opeens gaat stoppen. Ook na de zomer van 2010 zal in hun ogen een aanzienlijk deel van de VM2-leerlingen hun onderwijsloopbaan met een ander mbotraject gaan vervolgen. Zomerlek Tegen deze achtergrond is een uitdaging voor de experimenten, met name die in de eerste tranche, gelegen in het vormgeven van het zomerlek. Het betreft de periode die ligt tussen afname van het centraal examen in het vmbo (medio mei) en de aanvang van de zomervakantie (vanaf begin juli). Deze periode kan in het VM2-experiment worden doorgeprogrammeerd met onderwijs waar de leerling mee gebaat is. Zaak daarbij is wel zo geven de scholen aan dat het daarbij moet gaan om attractief onderwijs aangezien leeftijds-/klasgenoten van de leerling die níet meedoen aan VM2 in deze periode niet meer naar school hoeven. De gedachtevorming in de scholen over de programmering van dit zomerlek is in het najaar van 2009 in gang gezet, zeker daar waar het de eerste tranche experimenten betreft. Omdat deze programmering van belang kan zijn voor het welslagen van de individuele leerloopbanen en daarmee van het experiment, zullen we in de dataverzameling in het voorjaar van 2010 en dan met name in de monitorgesprekken nadrukkelijk op dit punt in gaan. Leeswijzer In deze tussenrapportage beschrijven we de stand van zaken in de VM2-experimenten in het najaar van In het eerste hoofdstuk wordt mede ter introductie op de onderzoeksresultaten de opzet van de monitor uiteengezet. Daarna volgt Deel 1 van de tussenrapportage. In dit deel wordt verslag gedaan van de ontwikkelingen in de experimenten eerste tranche. Beschreven wordt de inhoudelijke ontwikkeling van het VM2-concept bij deze experimenten en het ontwikkelproces dat de experimenten doormaken. In deel 2 van de tussenrapportage staan de experimenten tweede tranche centraal. Ook in dit deel wordt ingegaan op de inhoud van het VM2-concept en het ontwikkelproces van de experimenten. De eerste twee delen van de tussenrapportage dragen een meer kwalitatief karakter. In Deel 3 verschuift het accent naar de cijfers: op basis van DUO-gegevens wordt beschreven welke verschillen er in kwantitatief opzicht zijn tussen de eerste en tweede tranche en of er voor zover het de eerste tranche betreft, al effecten op het verloop van de leerlingloopbanen zichtbaar zijn. 6 ecbo Zicht op effect?

7 De tussenrapportage wordt in Deel 4 afgesloten. Ten eerste door een verslag van enkele gesprekken die met scholen zijn gevoerd die niet meedoen aan de experimenten. En ten slotte met een samenvatting waarin de belangrijkste uitkomsten van deze monitorfase op een rij zijn gezet. Zicht op effect? ecbo 7

8 8 ecbo Zicht op effect?

9 Zicht op effect? ecbo 9

10 1 De VM2 monitor De experimenten met de leergang vmbo-mbo niveau 2 (VM2) worden gemonitord. Dit om in beeld te brengen welke benadering en aanpak de scholen in de experimenten kiezen en hoe dit uitwerkt op de leerlingloopbanen. In eerdere monitorrapportages hebben we gedetailleerd de opzet van de monitor uiteengezet. Ter introductie op deze tussenrapportage stippen we in dit hoofdstuk nogmaals kort de belangrijkste elementen van de monitor aan. 1.1 Hoofdlijn van de VM2-monitor Het monitoronderzoek VM2 gaat uit van de volgende, overall probleemstelling: Welke meerwaarde in termen van kwalitatieve ontwikkeling en kwantitatieve opbrengsten is gekoppeld aan de experimenten VM2 en wat is daarbij de invloed van de door de scholen gekozen aanpak ( plan ), van leerlingkenmerken en van kenmerken van de school? Om na te gaan wat de meerwaarde van de experimenten is, wordt aan de hand van de monitor onderzocht wat de kwalitatieve en kwantitatieve opbrengsten zijn en welke factoren dit beïnvloeden. Daar waar mogelijk wordt in de monitor een vergelijking getrokken met datgene wat in een reguliere vmbo-mbo-setting gebeurt. Variabelengroepen Daar waar de monitor zich richt op opbrengsten gaat het om de volgende aspecten: kwalitatieve resultaten: realiseert de school met het onderwijsprogramma de inhoudelijke doelstellingen die men zich heeft gesteld? kwantitatieve resultaten: hoe ontwikkelt zich de in-, door- en uitstroom van de leerlingen in het VM2-traject en hoe ontwikkelt dit rendement zich bij scholen in een reguliere setting? Bij het in beeld brengen van deze kwantitatieve resultaten wordt een koppeling gelegd met landelijke databestanden. Als mogelijk beïnvloedende factoren worden in het monitoronderzoek onderscheiden: het plan oftewel het concept van de school: de veronderstelling is dat er verschillen zijn tussen scholen voor wat betreft de vormgeving van het onderwijsprogramma, de pedagogisch/didactische benadering en de organisatie van het onderwijs in de school; ook leerlingkenmerken zoals geslacht, etniciteit, leeftijd en overige achtergrondkenmerken spelen een rol bij het realiseren van opbrengsten in het VM2- experiment; evenals schoolkenmerken: de verwachting is dat het gekozen concept, de gerealiseerde resultaten en/of de relatie tussen beide mede wordt beïnvloed door kenmerken als schaalgrootte, type locatie en verankering van de school in een regionaal netwerk. 10 ecbo Zicht op effect?

11 Vergelijking Om te kunnen corrigeren voor de mogelijke invloed van school- en/of leerlingkenmerken is bij de opzet van de monitor voorzien in twee vergelijkingsmogelijkheden. Ten eerste is het de bedoeling leerlingkenmerken en leerlingresultaten van de experimenten te vergelijken met kenmerken en resultaten van álle vmbo-bb-leerlingen in hetzelfde cohort. Dit gebeurt aan de hand van leerlinggegevens zoals deze bij DUO geregistreerd staan. Ten tweede wordt getracht meer kwalitatieve vergelijkingen te maken tussen de benadering die in de experimenten wordt gevolgd en datgene wat scholen doen die niet aan de experimenten deelnemen. Dit gebeurt bijvoorbeeld in de vorm van expertmeetings. Leidraad bij deze dataverzameling is steeds: wat zijn tot nu toe de opbrengsten van VM2, waar werken de VM2-scholen aan en waarin is dit bijzonder ten opzichte van reguliere samenwerkingssituaties vmbo-mbo? Fasering: van meer kwalitatief naar meer kwantitatief De onderzoeksactiviteiten zijn gefaseerd ingericht, in die zin dat in de eerste periode van het experiment ( ) het accent in de monitor meer ligt op de kwalitatieve ontwikkelingen en in de daarop volgende monitorfase ( ) het accent verschuift naar de kwantitatieve opbrengsten. Immers, pas in die tweede periode wordt duidelijk hoeveel van de leerlingen uit de experimenten daadwerkelijk in drie dan wel vier jaar de niveau 2-kwalificatie hebben behaald. Twee momenten van dataverzameling, twee rapportages Na de start van de experimenten wordt jaarlijks op twee momenten data verzameld: elk najaar: - wordt kwantitatieve data van DUO betrokken op basis van de 1 oktober telling; het betreft daarbij de voorlopige tellingen die in de loop van het schooljaar nog kunnen worden gecorrigeerd; - worden de experimenten eerste en tweede tranche benaderd met een vragenlijst; - worden de experimenten tweede tranche geïnterviewd; elk voorjaar: - wordt de bijgestelde datamatrix van DUO betrokken die de definitieve telling geeft van 1 oktober van het jaar voorafgaand; - worden de experimenten eerste en tweede tranche benaderd met een vragenlijst; - worden de experimenten eerste tranche geïnterviewd. Jaarlijks verschijnen twee monitorrapportages: een tussenrapportage in maart en een eindrapportage over het schooljaar in augustus. 1.2 Vraagstelling van en werkwijze bij deze tussenrapportage Bij de dataverzameling die in het najaar van 2009 in het kader van de monitor heeft plaatsgevonden, is uitgegaan van de volgende onderzoeksvraag: Wat is in het najaar van 2009 de stand van zaken bij de experimenten eerste en tweede tranche (voor wat betreft de leerlingen en hun kenmerken, de inhoudelijke keuzen en de procesmatige voortgang die in de experimenten wordt gemaakt), zijn verschillen waarneembaar tussen beide tranches en zijn in het geval van de eerste tranche effecten zichtbaar op de leerlingloopbanen? Zicht op effect? ecbo 11

12 Voor de beantwoording van deze onderzoeksvraag is langs drie lijnen data verzameld. Vragenlijst onder experimenten eerste en tweede tranche Alle experimenten is medio oktober 2009 per een vragenlijst toegestuurd met het verzoek deze in te vullen. De experimenten die niet zijn geïnterviewd (zie hierna) is gevraagd de vragenlijst per of per post te retourneren. De experimenten waarmee een interview heeft plaatsgevonden is gevraagd de vragenlijst ingevuld mee te nemen naar het gesprek. In de vragenlijst heeft het accent gelegen op het (verder) inventariseren van de inhoudelijke aanpak die in de experimenten wordt ontwikkeld en van het ontwikkelproces. Interviews met experimenten tweede tranche Medio oktober 2009 hebben voorts alle experimenten tweede tranche, die géén eerste tranche hebben dus de nieuwe gevallen een uitnodiging ontvangen voor een interview in de loop van november Deze keuze is gemaakt omdat met de experimenten eerste tranche interviews hebben plaatsgevonden in juni 2009; de verwachting was dat slechts enkele maanden ná dat interview bij de experimenten eerste tranche niet zoveel nieuwe aspecten aan het licht zouden komen. Om die reden is gekozen voor het interviewen van alleen de nieuwe experimenten. De interviews zijn georganiseerd op een aantal plaatsen in het land, zodanig dat meerdere interviews op één dag konden plaatsvinden en daarmee de doorlooptijd van het interviewproces kon worden beperkt tot een maand. In totaal hebben 61 interviews plaatsgevonden; in één gesprek zijn vaak meerdere experimenten van dezelfde school aan de orde gekomen. Een overzicht van de experimenten en personen waarmee een interview heeft plaatsgevonden, is opgenomen in de bijlage bij dit rapport. In de interviews is mede naar aanleiding van de vragenlijst gesproken over het inhoudelijk concept dat in het experiment wordt ontwikkeld en de gang van zaken in het ontwikkelproces. De interviews zijn net als bij de vorige interviewronde bijgewoond door een vertegenwoordiger van het landelijk projectmanagement. Relevante informatie uit de gesprekken kon op deze wijze snel worden benut bij onder meer de opzet en organisatie van praktijknetwerkbijeenkomsten. Data van DUO Door DUO is een datamatrix opgesteld met de voorlopige gegevens van de leerlingen eerste respectievelijk tweede tranche per 1 oktober Tevens is door DUO relevant kwantitatief vergelijkingsmateriaal beschikbaar gesteld: een datamatrix met geaggregeerde leerlinggegevens van de totale populatie leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg (cohort 2008) en een datamatrix met leerlinggegevens van het voorgaand cohort (cohort 2007) op de scholen die meedoen aan de eerste tranche experimenten. Deze kwantitatieve data wordt nader toegelicht in Deel 3 van deze tussenrapportage. Met de gegevens van DUO kan het effect van het VM2-experiment op het verloop van de leerlingloopbanen inzichtelijk worden gemaakt. 12 ecbo Zicht op effect?

13 In deze tussenrapportage wordt in Deel 1 de stand van zaken in de eerste tranche beschreven. Dat gebeurt voornamelijk op basis van de informatie uit de vragenlijsten. Deel 2 beschrijft de stand van zaken in de tweede tranche experimenten. Ook voor dat deel is de informatie uit de vragenlijsten benut, echter aangevuld met de uitkomsten van de interviews. In Deel 3 staan de gegevens van en over de leerlingen centraal; dit gebeurt op basis van de data die door DUO is aangeleverd en aansluitend is bewerkt en geanalyseerd. Zicht op effect? ecbo 13

14 Deel 1 De eerste tranche In augustus 2008 zijn in totaal 39 VM2-experimenten van start gegaan. Deze experimenten vormen de zogeheten eerste tranche. De leerlingen in deze experimenten startten in augustus 2008 in hun VM2-traject; de bedoeling is dat zij uiterlijk in de zomer van 2012 hun mbo niveau 2 kwalificatie hebben behaald. Inmiddels is één van deze 39 experimenten formeel gesplitst in twee experimenten. Daardoor zijn het er nu 40. Alle 40 experimenten zijn in het najaar van 2009 benaderd met een vragenlijst. De meeste experimenten hebben de vragenlijst ingevuld geretourneerd. Van vier experimenten is ook na rappelering geen vragenlijst ontvangen, te weten van: TEC Amsterdam (nr. 28), Waterlant sector economie (nr. 29), College De Meer (nr. 35) en Dacapo College sector economie (nr. 48). Dit deel van de tussenrapportage start in hoofdstuk 2 met enkele cijfers over de leerlingen die deelnemen aan de VM2-experimenten eerste tranche op grond van de voorlopige DUOdata per 1 oktober Daarna wordt aan de hand van de ontvangen vragenlijsten verslag gedaan van de stand van zaken bij de eerste tranche experimenten. 14 ecbo Zicht op effect?

15 Zicht op effect? ecbo 15

16 16 ecbo Zicht op effect?

17 2 Leerlingen eerste tranche in beeld 2.1 Het aantal leerlingen in de eerste tranche De eerste tranche experimenten zijn aan het begin van het schooljaar uit de startblokken gegaan met in totaal 1030 leerlingen. Aan het eind van datzelfde schooljaar bleek al dat de VM2-experimenten de verwachting hadden dat lang niet alle leerlingen in het vierde leerjaar verder zouden gaan met het experiment. Uitgesproken werd dat zo n 20% van de leerlingen vanuit VM2 zou gaan overstappen naar een andere leerroute (sector, beroepsgericht programma) en dat men van circa 10% van de leerlingen nog niet zeker wist of deze zouden doorgaan. In de monitorrapportage over is aangegeven dat de scholen deze verwachting hadden op grond van de volgende argumenten: leerlingen willen liever een ander traject en/of onderwijs in een andere richting/sector volgen; het traject blijkt toch te hoog gegrepen voor een aantal vmbo-bb-leerlingen die ook beschikken over een indicatie praktijkonderwijs; in zijn per abuis ook leerlingen met een profiel kaderberoeps in VM2 ingeschreven; deze leerlingen stromen op naar de kaderberoepsgerichte leerweg; uit communicatie met ouders en leerlingen blijkt bij nader inzien dat zij niet willen meedoen aan het experiment. Uit de data van DUO blijkt dat per 1 oktober 2010 van de 1030 leerlingen, er nog 717 deelnemen aan het experiment (zie tabel 2.1). Zoals de scholen aangaven, blijkt iets meer dan 30% van de leerlingen te zijn overgestapt naar een andere leerroute. De meesten daarvan (17,2% van het totaal) zijn overgestapt op onderwijs in de gewone basisberoepsgerichte leerweg. Ruim 8% van de leerlingen volgt in het vierde leerjaar onderwijs in de gewone kaderberoepsgerichte leerweg en is dus opgestroomd. Een klein aandeel van de leerlingen die in nog meedeed aan VM2, volgt nu onderwijs op een mbo-instelling (3,4%) of aan een school voor praktijkonderwijs (0,6%). Van 2,1% van de leerlingen die in zijn gestart met VM2 in het derde leerjaar vmbo, is op 1 oktober 2010 bij DUO geen onderwijspositie bekend. Waarschijnlijk omdat zij gelden als voortijdig schoolverlater (VSV); maar het komt ook voor dat om andere redenen de onderwijspositie niet bekend is, bijvoorbeeld emigratie. Hoe de gegevens over de onderwijspositie van de leerlingen eerste tranche per 1 oktober 2009 moeten worden gewogen, hangt af van het perspectief van waaruit men naar deze cijfers kijkt. In het licht van de projectaanvragen uit de zomer van 2008 waarin de experimenten overwegend aangaven álle leerlingen binnen boord te zullen houden en te streven naar 0% VSV, roept de informatie uit tabel 2.1 wellicht vragen op. Voor een afgewogen oordeel dient echter ook een vergelijking te worden gemaakt met de aantallen leerlingen die landelijk gezien aan het einde van het derde leerjaar vmbo switchen dan wel uitvallen en dient te worden stilgestaan bij de vraag hoe de leerlingloopbanen van een eerdere cohort leerlingen op deze VM2-scholen eruit ziet. Die vergelijkingen zijn in Deel 3 van de tussenrapportage aan de orde. Zicht op effect? ecbo 17

18 Tabel 2.1: Onderwijspositie leerlingen eerste tranche per Waarvan: # % Op zelfde vestiging Op andere vestiging Op ander brinnummer NOG STEEDS IN VM2 leerjaar ,8% leerjaar ,7% Subtotaal ,5% OVERGESTAPT Naar reguliere basisberoeps met lwoo ,5% zonder lwoo 49 4,7% Naar reguliere kaderberoeps met lwoo 15 1,4% zonder lwoo 70 6,7% Naar mbo-opleiding aan roc/aoc niveau ,5% niveau 2 9 0,9% Naar praktijkonderwijs 6 0,6% Naar overige 2 0,2% Onbekend 22 2,1% Subtotaal ,5% Totaal % Overigens geeft 70% van de eerste tranche experimenten in de vragenlijst aan dat niet alle leerlingen die nu nog in het experiment zitten, dit ook zullen gaan afronden; 18% geeft aan dat dat wel het geval zal zijn. Als reden voor de verwachting dat meer leerlingen gaan overstappen op andere leerroutes, geven de experimenten aan dat leerlingen na het vmbo-deel een keuze zullen maken voor een andere uitstroomrichting (crebo) binnen het samenwerkende mbo of gaan kiezen voor een ander mbo in de regio. Daarnaast geeft een enkel experiment aan dat een aantal leerlingen zal kiezen voor een opleiding in de beroepsbegeleidende leerweg (bbl) en daarom zal overstappen. De meeste experimenten melden in de vragenlijst wel dat zij extra activiteiten oppakken teneinde de leerlingen binnen VM2 te houden. Zeven experimenten geven aan gesprekken te voeren met de leerling en zijn/haar ouders om te voorkomen dat de leerling straks overstapt. Andere acties zijn: heldere informatieverstrekking over het VM2-traject (3), voorlichting door mbo-leerlingen (2) én het aanbieden van een aantrekkelijk programma (2). 18 ecbo Zicht op effect?

19 2.2 Leerlingen eerste tranche naar sectoren en achtergrondkenmerken In de verdeling van de leerlingen eerste tranche naar sector doen zich enkele verschuivingen voor (zie tabel 2.2). Het percentage leerlingen in de sector techniek neemt ten opzichte van vorig schooljaar iets toe (van 21% naar 24%); dat geldt ook voor het aandeel leerlingen in de sector landbouw (van 19% naar 21%). Het percentage leerlingen in de sectoren Zorg en welzijn en Economie is ten opzichte van vorig schooljaar iets gedaald. Tabel 2.2: Leerlingen eerste tranche naar sector Beschikkingen Percentage (n=1156) Percentage (n=1030) Percentage (n= 717) Economie 33,0% 31,6% 30,4% Landbouw 21,0% 18,7% 20,8% Techniek 20,0% 21,1% 24,4% Zorg en 26,0% 26,2% 21,3% welzijn Intersectoraal 0,0% 2,4% 3,1% Totaal 100,0% 100,0% 100,0% Dit houdt in dat de overstappers die we in de vorige paragraaf identificeerden voornamelijk afkomstig zijn uit de sectoren Zorg en welzijn en Economie. Tabel 2.3: Kenmerken leerlingen eerste tranche % (n=1030) % (n=717) Geslacht Jongen 54,1% 58,0% Meisje 45,9% 42,0% Totaal 100,0% 100,0% Gemiddelde 14,7 jaar 15,7 jaar leeftijd Etniciteit Autochtoon 41,1% 38,1% Westers 6,9% 5,4% alloch. Turks 14,2% 15,9% Marokkaans 16,6% 18,7% Surinaams 9,5% 10,2% Antilliaans 2,6% 2,9% Ov. nietwesters 8,5% 8,4% Onbekend 0,6% 0,4% Totaal 100,0% 100,0% Indicatie lwoo Geen lwoo 29,5% 28,3% Wel lwoo 69,1% 70,6% Onbekend 1,4% 1,1% Totaal 100,0% 100,0% Zicht op effect? ecbo 19

20 De gemiddelde leeftijd van de leerlingen eerste tranche is sinds vorig schooljaar uiteraard met een jaar toegenomen (zie tabel 2.3). Verder zien we dat in het VM2-experiment eerste tranche nu verhoudingsgewijs meer jongens meedoen dan vorig schooljaar (58% ten opzichte van 54%) en dat het aandeel van autochtone Nederlandse leerlingen in het experiment is gedaald (van 41% naar 38%). Het aandeel van leerlingen met een lwooindicatie is iets gestegen (van 69% naar bijna 71%). We kunnen hieruit afleiden dat de leerlingen die zijn overstapt op andere leerroutes voornamelijk autochtone Nederlandse meisjes zijn, zonder lwoo-indicatie. In tabel 2.4 is afgebeeld hoe de kenmerken van de leerlingen eerste tranche zijn verdeeld over de sectoren. Tabel 2.4: Leerlingkenmerken eerste tranche naar sector, in procenten (n=717) Economie Landbouw Techniek Zorg & welzijn Intersectoraal Geslacht Jongen 57,8% 53% 96,0% 15,0% 90,9% Meisje 42,2% 47% 4,0% 85,0% 9,1% Leeftijd 15 jaar (-) 39,9% 38,3% 41,1% 43,8% 45,5% 16 jaar 50,9% 56,4% 50,3% 44,4% 50,0% 17 jaar (+) 9,2% 5,4% 8,6% 11,8% 4,5% Etniciteit Autochtoon 15,6% 87,2% 30,9% 26,8% 63,6% Allochtoon 84,4% 12,8% 69,1% 73,2% 36,4% Lwoo Geen lwoo 31,7% 25,5% 34,9% 20,9% 13,6% Wel lwoo 67,4% 74,5% 64,6% 75,8% 86,4% Onbekend 0,9% - 0,6% 3,3% - In de bijlage is een volledig overzicht opgenomen van de VM2-experimenten eerste tranche en de daarbij behorende leerlingenaantallen. 20 ecbo Zicht op effect?

21 3 Inhoudelijke ontwikkeling eerste tranche In de monitor van de VM2-experimenten brengen we de inhoudelijke ontwikkeling van de experimenten in beeld. Wat voor een programma ontwikkelen de scholen om de leerlingen toe te leiden naar de niveau 2 kwalificatie? Hoe ziet het onderwijsprogramma er op hoofdlijnen uit? In de voorgaande monitorrapportages hebben we deze vragen beantwoord naar aanleiding van interviews en vragenlijsten. In het onderhavige hoofdstuk gaan we in op hetzelfde thema naar aanleiding van de vragenlijsten die de experimenten eerste tranche in het najaar van 2009 hebben ingevuld. Waar mogelijk en relevant vergelijken we deze uitkomsten direct met voorgaande gegevens uit het schooljaar Zo krijgen we een beeld van de voortgang van de experimenten eerste tranche. Zoals eerder aangegeven is door 4 van de 40 experimenten eerste tranche geen vragenlijst ingeleverd. Deze experimenten zijn in de tabellen meegenomen onder de noemer onbekend ; in deze categorie is in voorkomende gevallen tevens de respons opgenomen die onbekend is omdat de betreffende vraag door een experiment niet is beantwoord. 3.1 Cursusduur Voor wat betreft de cursusduur van het VM2-traject zijn de experimenten eerste tranche ten opzichte van het voorgaande schooljaar niet van mening veranderd (zie tabel 3.1). Nog steeds een kwart van de experimenten eerste tranche kiest ook in het najaar van 2009 voor een programma met een cursusduur van drie schooljaren. De meeste experimenten hanteren het principe van individuele differentiatie : op grond van de voortgang van de leerling in kwestie wordt gekozen voor een cursusduur van drie dan wel vier jaar. Tabel 3.1: Cursusduur november 2009 # % # % Standaardcursusduur 3 jaar 11 28% 9 23% Standaardcursusduur 4 jaar 3 8% 4 10% Individuele differentiatie 22 56% 21 53% Nog geen definitieve keuze 3 8% 1 3% gemaakt Onbekend 0 0% 5 13% 3.2 Programmering vanuit vmbo- of mbo-kaders? De VM2-experimenten mogen zelf hun onderwijsprogramma vorm- en inhoud geven. Daarbij kan de school de bestaande vmbo-programmering als uitgangspunt hanteren; maar het is ook mogelijk te vertrekken vanuit de kwalificatiedossiers mbo en die als richtpunt hanteren voor datgene wat de leerling aan het einde van de rit moet kennen en kunnen. Zicht op effect? ecbo 21

22 De VM2-experimenten eerste tranche hanteren ook in november 2009 in veel gevallen geheel of voornamelijk de bestaande vmbo-examenprogramma s als uitgangspunt (43%, zie tabel 3.2). Het aantal experimenten dat kiest voor de mbo-dossiers als richtpunt is ten opzichte van vorig schooljaar gedaald (van 22 naar 16 experimenten, van 57% naar 40% van het totaal). Tabel 3.2: Programmering leergang november 2009 # % # % Geënt op vmbo-examenprogramma s 2 5% 3 8% Voornamelijk geënt op vmboexamenprogramma s; 13 33% 14 35% minder op mbo-kwalificatiedossiers Voornamelijk geënt op mbokwalificatiedossier; 12 31% 8 20% minder op vmbo- examenprogramma s Geënt op mbo-kwalificatiedossiers 10 26% 8 20% Onbekend 2 5% 7 18% Die daling is opmerkelijk, gelet op het feit dat de vmbo- verblijfsduur komend schooljaar afloopt en het mbo-deel meer in beeld komt. Men zou in dat perspectief eerder een stijging verwachten, in de zin dat meer scholen geleidelijk aan afscheid nemen van de vmboprogrammering en meer toegroeien naar de mbo-kwalificatiedossiers. De cijfers laten echter een ander beeld zien. De helft van de experimenten geeft wel aan dat in het tweede leerjaar van het VM2-traject de verhouding tussen het beroepsgerichte deel en het algemeen vormende deel (avo) iets verandert: het beroepsgerichte deel van het programma neemt toe. Bij de andere helft van de experimenten signaleert men zo n verschuiving niet; de verhouding tussen beroepsgericht en avo blijft bij deze experimenten ook in het tweede leerjaar VM2 gelijk. Tabel 3.3: Omslagmoment beroepsoriënterend naar beroepskwalificerend november 2009 # % # % Begin derde leerjaar vmbo 8 20% 4 10% Tweede helft derde leerjaar/start 8 20% 6 15% vierde leerjaar vmbo Gedurende vierde leerjaar vmbo 7 18% 12 30% Na het vierde leerjaar vmbo 13 33% 13 33% Onbekend 3 8% 5 13% De omslag van het programma van beroepsoriënterend naar beroepskwalificerend vindt bij de meeste experimenten (25 stuks oftewel 63%, zie tabel 3.3) óf dit schooljaar plaats óf pas daarna. Dat is meer dan vorig schooljaar nog het geval was: toen gaven nog 20 experimenten (51%) dit aan. Het zou zo kunnen zijn dat een aantal experimenten dit omslagmoment voor zich uit verplaatst. 22 ecbo Zicht op effect?

23 3.3 Stage, contacten met bedrijven en kenniscentra De meerderheid van de experimenten (63%, 25 stuks) geeft aan dat de stages in de leergang VM2 op dit moment nog voornamelijk beroepsoriënterend van karakter zijn. Ongeveer een kwart (23%, 9 stuks) meldt dat de stages voornamelijk beroepskwalificerend van aard zijn. Relatief veel experimenten geven aan dat het stageconcept niet erg of niet verschilt met datgene wat in de gewone basisberoepsgerichte leerweg gebeurt (43%). Ook verschilt het stageconcept in het huidige tweede leerjaar van VM2 niet of nauwelijks van datgene wat met stages in het derde leerjaar VM2 gebeurde. De contacten met de kenniscentra zijn inmiddels wel wat aangehaald. Vorig schooljaar meldde nog 20% van de experimenten dat er uitstekende contacten waren met de kenniscentra, in november 2009 is dat toegenomen tot 50% (zie tabel 3.4). Tabel 3.4: Contacten met kenniscentra november 2009 # % # % Er zijn reeds uitstekende contacten met 8 20% 20 50% kenniscentra Contacten worden (verder) aangehaald 23 59% 14 35% Er zijn geen contacten; deze worden niet 6 15% 1 3% aangehaald Onbekend 2 5% 5 13% De experimenten geven aan dat contacten vooral worden aangehaald omdat het stageaanbod in VM2 moet worden uitgebreid met geaccrediteerde leerbedrijven. Gevraagd is overigens of de experimenten aanpassingen aan het VM2-traject hebben doorgevoerd naar aanleiding van de economische crisis, bijvoorbeeld aanpassingen in het stageconcept. Veruit de meeste experimenten melden dat het traject niet is aangepast (75%, zie tabel 3.5). Tabel 3.5: VM2 traject aangepast aan de economische crisis # % Ja 6 15% nee 30 75% onbekend 4 10% Daar waar men wel bakens heeft verzet kiest men er nu voor een bepaald crebo-nummer bijvoorbeeld administratie - niet meer aan te bieden (3x), om interne stages te zoeken in plaats van externe (2x) en om alleen opleidingen aan te bieden die aantrekkelijk zijn op de regionale arbeidsmarkt (1x). Zicht op effect? ecbo 23

24 3.4 Vmbo-examen en het zomerlek In het schooljaar was zo n driekwart van de experimenten eerste tranche van plan om voor alle dan wel de meeste leerlingen het gewone vmbo-examen basisberoepsgerichte leerweg af te nemen. In november 2009 is dat standpunt ongewijzigd (zie tabel 3.6). Tabel 3.6: Wel/geen examen; vergelijking juni november 2009 juni 2009 november 2009 # % # % Alle leerlingen leggen vmbo-examen af 20 51% 20 50% Meeste leerlingen leggen vmbo-examen af 8 21% 7 18% Voor elke leerling wordt afzonderlijk beslist of deze het vmboexamen 2 5% 3 8% aflegt De meeste leerlingen leggen geen vmbo-examen af 1 3% 0 0% Geen enkele leerling legt vmbo-examen af 3 8% 6 15% Weet niet 3 8% 0 0% Onbekend 2 5% 4 10% Als het experiment het vmbo-examen niet standaard afneemt, dan kiest men op weg naar het mbo-kwalificatiedossier in de meeste gevallen (4) voor een niveau 1 diploma (al dan niet AKA), in 2 gevallen voor het afnemen van zogeheten Proeven van Bekwaamheid respectievelijk voor het invullen van het portfolio en het voeren van eindgesprekken. Eén experiment geeft aan dat men toetst volgens het mbo-kwalificatiedossier niveau 2. Experimenten die ervoor kiezen in het voorjaar van 2010 het gewone vmbo-examen af te nemen, staan na dat examen voor de vraag of en zo ja hoe dit zomerlek bestaande uit enkele potentiële lesweken tot aan de zomervakantie van 2010 moet worden opgevuld. De meeste experimenten (68%, zie tabel 3.7) denken nu dat dit wordt ondervangen door direct na het examen aansluitend te starten met het volgende (mbo-)onderdeel van de leergang VM2. Tabel 3.7: Omgang met het zomerlek # % na examen starten met volgende onderdeel 27 68% leergang externe of interne stage 18 45% nog niet bekend 6 15% bijspijker cursussen 6 15% leerlingen volgen een summercourse 2 5% leerlingen hebben vakantie 1 3% Bij anders geven de experimenten aan dat het nog niet helder is hoe wordt omgegaan met het zomerlek (6) of dat de leerlingen een summercourse van drie weken volgen (2). 24 ecbo Zicht op effect?

25 3.5 Communicatie met ouders Nagenoeg alle experimenten pogen informatie over het VM2-traject bij ouders en leerlingen te krijgen. Veelal gebeurt dat aan de hand van gesprekken, informatiebijeenkomsten en/of schriftelijke informatie (zie tabel 3.8). Tabel 3.8: Wijze van informatieverstrekking aan ouders # % Gesprekken voeren met leerling en ouders 32 80% Informeren d.m.v % informatiebijeenkomst/ouderavond Informeren d.m.v. schriftelijke informatie 16 40% Geen specifieke informering 2 5% Betrekken ouders bij opzet/uitwerking programma 0 0% Voornaamste onderwerp in de informatieverstrekking aan ouders zijn de voordelen verbonden aan het volgen van het VM2 traject (13) zoals tijdwinst, veilige omgeving en een eerdere overgang naar mbo niveau 3. Andere onderwerpen zijn: de inhoud van het VM2 programma (8), de voortgang in het algemeen (7) en de mogelijkheden na het VM2-traject (6). 3.6 Taal en rekenen De experimenten is in deze monitorronde voor het eerst gevraagd aan te geven of in het kader van VM2 ook beleid wordt gevoerd op taal en rekenen (zie tabel 3.9). Tabel 3.9: Is er een apart reken- en taalbeleid binnen VM2? # % Ja 17 43% Nee, niet specifiek voor VM % Onbekend 5 13% In de toelichting geven de experimenten die ja zeggen aan dat sprake is van een apart reken- en taalbeleid binnen VM2, omdat binnen VM2 in vergelijking met het reguliere vmbo ook aandacht wordt geschonken aan rekenen en taal op niveau 2 van het mbo (5). Genoemd worden in dit verband ook dat binnen de leergang VM2 meer competentiegericht wordt gewerkt (2) en dat docenten hier aparte training voor ontvangen (2). Dat relatief veel experimenten aangeven bínnen VM2 geen bijzondere aandacht te besteden aan taal en rekenen betekent niet dat in het geheel geen aandacht aan taal en rekenen wordt geschonken. Zicht op effect? ecbo 25

26 26 ecbo Zicht op effect?

27 Zicht op effect? ecbo 27

28 4 Voortgang van het ontwikkelproces eerste tranche In de monitor wordt niet alleen gekeken naar het wat van de VM2-trajecten, maar ook naar het hoe : hoe gaan de scholen te werk bij de experimenten, het ontwikkelen van het onderwijsprogramma en met de onderlinge samenwerking? Deze aspecten, die betrekking hebben op de voortgang van het ontwikkelproces, staan centraal in dit hoofdstuk. Waarbij we net als in het voorgaande hoofdstuk de aandacht richten op de experimenten eerste tranche. 4.1 Team, werkgroep en samenwerking In het voorjaar van 2009 moest bij 12 experimenten het VM2-docententeam nog geformeerd worden; de verwachting was toen dat dat binnen afzienbare termijn zou gebeuren. Bij 4 experimenten was er nog geen zicht op moment van formatie van het VM2- team. In het najaar van 2009 is bij 6 experimenten het team nog niet gevormd; bij nog eens 6 experimenten is onbekend wanneer dit gaat plaatsvinden (zie tabel 4.1). Er is zogezegd sprake van enige vooruitgang, maar bij nog niet alle experimenten (12 in totaal, dat is een derde van het geheel) is het docententeam VM2 gevormd. Tabel 4.1: VM2 team # % VM2 team gevormd Ja 14 35% Grotendeels 14 35% Nog niet 6 15% Onbekend 6 15% Vertegenwoordiging mbo-expertise in het VM2 team Ja 28 70% Nee 4 10% Onbekend 8 20% Bij 28 experimenten (70%) beschikt het team over de benodigde mbo-expertise. In lag dat percentage nog op 80%. Het aantal experimenten dat in het team nog niet over mbo-expertise beschikt dan wel het aantal waarvan dit onbekend is, is van 8 stuks in gestegen naar 12 stuks in november In de toelichting bij deze vraag geven experimenten aan niet alleen mbo-expertise in het algemeen te missen (7), maar ook expertise ten aanzien van het taal- en/of rekenbeleid (6), ten aanzien van een stagecoördinatie (2) en het omgaan met didactische verschillen tussen vmbo en mbo (2). 28 ecbo Zicht op effect?

29 Tabel 4.2: Werkgroep VM2 operationeel November 2009 # % # % Ja 29 74% 19 48% Voor een deel 9 23% 16 40% Nee, nog niet 0 0% 1 3% Onbekend 1 3% 4 10% Eén experiment heeft in het najaar 2009 nog geen werkgroep geformeerd (zie tabel 4.2). Bij 16 experimenten functioneert de werkgroep gedeeltelijk; bij bijna de helft van de experimenten (48%) is de werkgroep VM2 daadwerkelijk operationeel. Opmerkelijk is dat vorig schooljaar nog bijna driekwart van de experimenten aangaf over een operationele werkgroep te beschikken. De reacties op de vragen over de samenwerking tussen het vmbo en mbo zijn in november 2009 op hoofdlijnen vergelijkbaar met de stand van zaken in het schooljaar (zie tabel 4.3). De meeste docenten hebben over de grens van vmbo en mbo heen direct met elkaar contact; de samenwerking tussen het vmbo en mbo is in veel gevallen (ver) gevorderd. Tabel 4.3: Samenwerking vmbo-mbo November 2009 # % # % Docenten vmbo-mbo hebben direct contact over VM2 Ja 22 56% 20 50% Ja, voor een deel 10 26% 11 28% Nee, nog niet 6 15% 1 3% Onbekend 1 3% 8 20% Typering samenwerking Startend; sprake van kennismaking 4 10% 5 13% Gevorderd; sprake van afstemming 12 31% 8 20% Uitstekend; sprake van 18 46% 19 48% samenwerking Anders 4 10% 4 10% Onbekend 1 3% 4 10% Bij 4 experimenten geeft men nog steeds aan dat de samenwerking moeizaam of helemaal niet verloopt (categorie anders ). Zicht op effect? ecbo 29

30 4.2 Ontwikkeling van het programma Voor wat betreft het onderwijsprogramma voor de VM2-leerlingen zien we dat meer experimenten dan vorig schooljaar inmiddels duidelijk voor ogen hebben staan wat ze willen (60%, zie tabel 4.4). Tabel 4.4: Heeft men een beeld van het inhoudelijk concept? November 2009 # % # % Beeld van het concept Is helder, uitgekristalliseerd 17 44% 24 60% Is nog niet helemaal helder; hoofdlijnen tekenen 21 54% 11 28% zich af Het beeld moet zich nog vormen 0 0% 1 3% Onbekend 1 3% 4 10% Meer experimenten geven bovendien aan dat het concept klaar is, in de zin van uitontwikkeld (40%, zie tabel 4.5). Opvallend is tegelijkertijd weer wel dat 5 experimenten in november 2009 aangeven dat de ontwikkeling van het concept feitelijk nog moet starten; geen enkel experiment heeft dat in het schooljaar aangegeven. Tabel 4.5: Waar staat men in de ontwikkeling van het concept? November 2009 # % # % Uitgangspositie Concept is klaar, ontwikkeld 12 31% 16 40% Concept wordt ontwikkeld in context 19 49% 12 30% samenwerking vmbo-mbo Concept wordt ontwikkeld in context opstart 7 18% 2 5% samenwerking vmbo-mbo Ontwikkeling van concept moet feitelijk nog 0 0% 5 13% starten Onbekend 1 3% 5 13% 4.3 Wat moet nog gebeuren? De meeste experimenten geven aan een planning te hanteren voor de werkzaamheden die in het kader van de ontwikkeling van het VM2-traject nog moeten worden verricht (zie tabel 4.6). 30 ecbo Zicht op effect?

31 Tabel 4.6: Planning voor de komende maanden # % ja, volledig 12 30% ja, grotendeels 21 53% nee 3 8% onbekend 4 10% Desgevraagd geven de meeste experimenten aan dat onder deze activiteiten vallen, dat het programma inhoudelijk nog verder moet worden afgestemd (zie tabel 4.7). Door diverse experimenten wordt verder genoemd dat het stagemodel/de beroepspraktijkvorming (bpv) nog verder moet worden uitgewerkt en dat de avo-vakken qua inhoud en werkwijze bij het VM2-traject moeten worden betrokken. Tabel 4.7: Aandachtspunten in het huidige schooljaar # % Onderwijsinhoudelijke aandachtspunten Inhoudelijke afstemming programma VM % Stage/bpv-model uitwerken 10 25% Inhoud en werkwijze avo-vakken 9 23% Competentiegericht werken in vmbo 8 20% Invulling periode na examen 7 18% Onderwijsorganisatorische aandachtspunten Planning/rooster volgend jaar 7 18% Inzet docenten bepalen 7 18% Teamvorming 6 15% Samenwerking met het mbo 5 13% Voorlichting aan ouders 5 13% Onderwijsorganisatorische aandachtspunten zijn vooral gelegen in het lesrooster voor 2010 en het bepalen van de inzet van docenten. 4.4 Deelname aan praktijknetwerken door de eerste tranche In totaal 29 van de 36 experimenten (81%) heeft onlangs een praktijknetwerkdag bezocht. In het najaar van 2009 hebben op het moment dat de vragenlijsten zijn afgenomen nog niet voor alle netwerken de bijeenkomsten plaatsgevonden. Mede om die reden geeft 19% aan nog niet bij een praktijknetwerkdag te zijn geweest. Per experiment bezochten gemiddeld 3 personen een praktijknetwerkdag. Zicht op effect? ecbo 31

32 Tabel 4.8: Tevredenheid praktijknetwerkdagen # % Ontevreden 3 10% Neutraal 3 10% Tevreden 18 62% Zeer tevreden 5 17% De meeste mensen zijn tevreden tot zeer tevreden over deze netwerkdagen (79%, zie tabel 4.8). Tips die de experimenten noemen zijn: experimenten met eenzelfde uitgangspositie bij elkaar plaatsen (bijvoorbeeld experimenten binnen de sector techniek die ervoor kiezen het examen te laten vallen); dit zou diepgang van de discussies kunnen bevorderen; plaats de bijeenkomsten in het teken van de onderwijspraktijk, van datgene wat daarin wel/niet gebeurt (minder algemene informatie); blijf de uitwisseling tussen de deelnemers stimuleren. 32 ecbo Zicht op effect?

33 Zicht op effect? ecbo 33

34 34 ecbo Zicht op effect?

35 Deel 2 De tweede tranche De tweede tranche VM2-experimenten is in de zomer van 2009 van start gegaan met de leerlingen die op dat moment zijn ingestroomd in het derde leerjaar vmbo. Er zijn in totaal 134 experimenten tweede tranche door OCW en LNV goedgekeurd. Na ontvangst van de beschikkingen hebben in totaal 7 experimenten zich met redenen omkleed teruggetrokken. Dit betreft: Emelwerda College (nr. 4), Centraal College (nrs. 18 en 19), Anna van Rijn College (nr. 22), CVO Rotterdam (nr. 88), Stichting Wellant (nr. 101) en Samenwerkingsstichting VO ROCvA sector Zorg & Welzijn (nr. 156). Daarmee zijn in totaal 127 experimenten tweede tranche daadwerkelijk van start gegaan. Van deze 127 beschikken 37 experimenten ook over een eerste tranche. Alle 127 experimenten tweede tranche hebben in het kader van deze monitor in het najaar van 2009 een vragenlijst ontvangen. 6 experimenten hebben deze vragenlijst ook na rappels niet geretourneerd. Dit betreft: College De Meer (nrs. 30 en 62), ROC Flevoland (nrs. 91 en 93), Arentheem sector techniek (nr. 42) en TEC Amsterdam (nr. 65). Dit betekent dat we uiteindelijk van 121 experimenten tweede tranche een vragenlijst retour hebben ontvangen. Aanvullend op de vragenlijsten hebben in de periode oktober november 2009 met alle experimenten tweede tranche die géén eerste tranche hebben (de nieuwe gevallen ) interviews plaatsgevonden. De uitkomsten van de vragenlijsten en interviews worden in dit deel nader besproken. Voorafgaand daaraan wordt in het volgende hoofdstuk eerst een overzicht gegeven van de leerlingenaantallen in de experimenten tweede tranche. Zicht op effect? ecbo 35

36 36 ecbo Zicht op effect?

37 Zicht op effect? ecbo 37

38 5 Leerlingen tweede tranche in beeld 5.1 Het aantal leerlingen in de tweede tranche In het voorjaar van 2009 is de experimentstatus toegekend aan scholen voor in totaal 3145 leerlingen. Op grond van de voorlopige telling van DUO per 1 oktober 2009 doen dit schooljaar 1752 leerlingen mee aan een VM2-experiment tweede tranche. Dat is zo n 56% van het aantal leerlingen waarvoor beschikkingen is afgegeven. Zoals we in Deel 3 nog nader zullen bespreken heeft eenzelfde ontwikkeling aanzienlijk minder leerlingen op de eerste teldatum dan waarvoor beschikkingen zijn afgegeven zich ook bij de start van de experimenten eerste tranche voorgedaan. Doordat scholen in de loop van het schooljaar hun eerste telgegevens nog kunnen corrigeren, is de verwachting dat bij de tweede meting van DUO in het voorjaar van 2010 het leerlingenaantal dat meedoet aan de tweede tranche hoger ligt. In tabel 5.1 is aangegeven wat de onderwijspositie van de VM2-leerlingen tweede tranche vorig schooljaar was. De meesten van hen (1580, 90%) volgden toen onderwijs in het tweede leerjaar vmbo; in veruit de meeste gevallen ook op dezelfde school. Tabel 5.1: Leerlingen tweede tranche naar leerjaar en vestiging op (n=1752) Leerjaar Zelfde vestiging Andere vestiging Ander Totaal brinnummer onbekend Totaal In totaal 140 leerlingen (8%) zat vorig schooljaar ook al in het derde leerjaar vmbo; zij doubleren dus het derde leerjaar. In de eerste tranche experimenten lag dit percentage lager, op 5%. 5.2 Leerlingen naar sectoren en achtergrondkenmerken De leerlingen die meedoen aan een tweede tranche experiment doen dat vaak in de sectoren Zorg en welzijn (30%) en Techniek (30%) (zie tabel 5.2). Iets minder vaak betreft het een experiment in de sector Economie (28%). Zo n 8% van de leerlingen doet mee aan VM2 in de sector Landbouw. Dat percentage is vooral opmerkelijk omdat in het voorjaar van 2009 voor ruim 16% beschikkingen is afgegeven. Kortom: vooral experimenten in de sector Landbouw hebben per 1 oktober 2009 nog geen of weinig leerlingen ingeschreven staan op de VM2-elementcode. 38 ecbo Zicht op effect?

39 Tabel 5.2: Leerlingen tweede tranche naar sector Beschikkingen % (n= 3145) % (n=1752) Economie 26,0% 28,0% Landbouw 16,3% 8,4% Techniek 27,8% 30,3% Zorg en welzijn 28,3% 30,3% Intersectoraal 1,6% 3,0% Totaal 100,0% 100,0% De VM2-leerlingen tweede tranche zijn meestal jongens (58%, zie tabel 5.3). Bijna de helft van deze VM2-leerlingen (48%) is van autochtone Nederlandse herkomst. 61% van de leerlingen heeft een indicatie voor leerwegondersteuning (lwoo). Tabel 5.3: Kenmerken leerlingen tweede tranche % (n=1752) Geslacht Jongen 58,2% Meisje 41,8% Totaal 100% Gemiddelde 14,7 leeftijd Etniciteit Autochtoon 48,2% Westers alloch. 4,0% Turks 13,1% Marokkaans 14,7% Surinaams 7,9% Antilliaans 3,3% Ov. niet-westers 8,2% Onbekend 0,6% Totaal 100,0% Indicatie lwoo Geen lwoo 37,4% Wel lwoo 61,1% Onbekend 1,4% Totaal 100,0% Zicht op effect? ecbo 39