faillissementen in 2009: Is dit scenario onvermijdelijk?

Transcriptie

1 Economic Research faillissementen in 2009: Is dit scenario onvermijdelijk? Julien Manceaux Economic Research, ING België Brussel (32) julien.manceaux@ing.be Philippe Ledent Economic Research, ING België Brussel (32) philippe.ledent@ing.be Maart 2009 De economische en financiële crisis heeft talrijke concrete gevolgen voor de Belgische economie. De jongste cijfers over de faillissementen bevestigen deze stelling. De alarmerende trend van het aantal faillissementen is niet verbazend als men naar de historische evolutie kijkt. In de huidige context kan men het volgende stellen: Het vertrouwen in de wereldwijde economie daalt (IFO WES) De evolutie van de Belgische economie zou tot het faillissement van ten minste ondernemingen dit jaar moeten leiden: in een periode van crisis worden de problemen van de bedrijven ernstiger, terwijl hun financiële toestand verslechtert. De impact van deze faillissementen op de demografie van de bedrijven in België zal bovendien door minder oprichtingen van nieuwe ondernemingen versterkt worden. De onzekerheid is momenteel zeer groot, waardoor de realisatie van projecten wordt uitgesteld. De werkgelegenheid zal tenslotte meer aangetast worden dan tijdens de voorbije jaren. In een periode van economische vertraging of recessie verhoogt immers de gemiddelde omvang van de bedrijven die failliet gaan. Het gemiddelde aantal verloren banen bij een faillissement zou kunnen stijgen van 2,3 in 2008 tot zowat 3, dit jaar, waardoor ongeveer banen wegens faillissementen verloren zouden gaan. Daarbovenop komen nog de afvloeiingen als gevolg van herstructureringen. Deze alarmerende cijfers vormen echter geen fataliteit. Ze moeten eerder beschouwd worden als een signaal voor de overheid dat deze factor in het kader van een eventueel nieuw herstelplan ook een prioriteit moet vormen. De «endogene» verslechtering van de financiële toestand van de bedrijven kan misschien niet vermeden maar wel beheerst worden. In dat opzicht is de handhaving van de maatregelen die de financiële structuur van de ondernemingen al versterkt hebben, zoals de notionele intrest aftrek, uiterst belangrijk. Verder kan de ondernemersgeest ook aangewakkerd worden Situation économique (économie mondiale) Bron: Thomson Financial Datastream Prognoses voor de Belgische economie Bbp (1) Tewerkstelling (1) Werkloosheidscijfer (2) Inflatie (3) 1,1 1,6 7,1 4, -2,7-0,4 7,6 0,9 (1) Jaarlijks gemiddelde yoy (2) Jaarlijks gemiddelde definitie Eurostat (geharmoniseerd) (3) Consumptieprijsindex Bloomberg: ING <GO>

2 2 Een economische cyclus is geen virtueel verschijnsel, hij heeft concrete gevolgen voor het bedrijfsleven en de gezinnen: als de toestand gunstig is zoals in de jaren , worden talrijke ondernemingen opgericht en houden de ondernemingen met problemen goed stand dankzij de fraaie evolutie van de activiteit en de bestellingen. Dit creëert banen, en dus een grotere koopkracht en consumptie van de particulieren, wat op zijn beurt tot nieuwe oprichtingen van ondernemingen leidt. Als de economie echter plots fors vertraagt zoals dit nu het geval is, verandert de toestand jammer genoeg drastisch: alle ondernemingen worden in min of meer ernstige mate door de crisis getroffen en de zwakste gaan over de kop. Ondanks een grotere ondernemersgeest sinds enkele jaren in ons land (het aantal opgerichte ondernemingen steeg gestaag), worden een aantal projecten bovendien uitgesteld. De groei van het aantal ondernemingen in België is dan ook de voorbije maanden sterk gedaald. Dit nummer van Focus on the Belgian economy bekijkt de jongste ontwikkelingen op dat vlak en geeft onze prognoses voor Het aantal faillissementen is de weerspiegeling van de economische cyclus. Het is voor niemand een verrassing dat het aantal faillissementen van ondernemingen een betrouwbare indicator van de gezondheid van de Belgische economie is. Grafiek 1 hieronder toont duidelijk de correlatie tussen de Belgische conjunctuurcyclus (synthetische curve van de Nationale Bank) en de evolutie van het aantal faillissementen. In een periode van zeer gunstige conjunctuur, zoals in het begin van 2000 of in 2006, kan het aantal faillissementen met meer dan 1% jaar-op-jaar dalen. Wanneer de conjunctuur haar bodem bereikt, kan het aantal faillissementen daarentegen met à 10% per jaar toenemen. In de uitzonderlijke omstandigheden die we vandaag kennen, ging de verslechtering van de conjunctuur volgens de jongste cijfers dan ook gepaard met een stijging van het aantal faillissementen met meer dan 1% in België (voortschrijdend gemiddelde op maanden, op jaarbasis). Dit is een ongezien verschijnsel sinds de cijfers beschikbaar zijn (1993), dat echter in lijn ligt met de ineenstorting van het ondernemersvertrouwen. Gr 1 Nauwe verhouding tussen het ondernemersvertrouwen en het aantal faillissementen Tabel 1. Demografie van de ondernemingen in België % -1% % -% 0% % 10% 1% 20% Synthetische curve NBB (linkerschaal) Faillissementen (ma - JoJ inverse rechterschaal) BTWplichtigen Oprichtingen van BTWplichtigen Schrappingen van BTWplichtigen Aantal faillissementen / ,7% % ,9% ,9% Bronnen: NBB - FOD ECONOMIE Bron: FOD ECONOMIE

3 3 De huidige recessie ging in het derde kwartaal van 2008 van start en het is dus niet verbazend dat 2008 al een zwart jaar voor de faillissementen was: +11% over het jaar, of 8434 faillissementen volgens het FOD Economie. In 2009 zal België niet aan de Europese malaise ontsnappen te meer daar zijn industrie uit KMO s bestaat die in grotere mate dan hun omvangrijkere concurrenten onder de externe schokken lijden. Terwijl de kredietverzekeraar Euler Hermès in 2009 ten minste faillissementen in Europa (of een toename met 17%) verwacht, zou het aandeel van België daarin bijgevolg kunnen stijgen. Het zal immers moeilijk zijn om een drastische toename van het aantal faillissementen te vermijden, terwijl de Belgische economie zijn zwaarste crisis sinds de tweede wereldoorlog kent. In zulke omstandigheden kan het minste financiële probleem grote gevolgen hebben en tot een faillissement leiden. De toename van de dubieuze vorderingen, de verlenging van de betalingstermijnen wegen op de balansen, net op een ogenblik dat de geldschieters de risico s hoger inschatten. Dit is één van de aspecten van een economische crisis die men vaak vergeet en die men de «financiële versneller» noemt: in een periode van recessie is er een endogene verslechtering van de balansen van de ondernemingen en die verslechtering kan tot grote moeilijkheden zorgen, hoewel de activiteit van de onderneming zelf gezond blijft. Gelet op het zeer lage peil van het ondernemersvertrouwen en de negatieve groei van de activiteit in het geheel van de industrielanden en in België, zal het cijfer van faillissementen jammer genoeg overtroffen worden. En de aanpassing van de wet op het gerechtelijk akkoord zal de toestand niet noodzakelijk veranderen. 2. De oprichtingen van ondernemingen hebben niet langer de wind in de zeilen Om de stand van zaken over de demografie van de ondernemingen te vervolledigen, is het interessant om het aantal faillissementen en de oprichtingen van ondernemingen te vergelijken. Het zijn inderdaad de netto oprichtingen van ondernemingen die tellen voor de evolutie van de activiteit en dus van de werkgelegenheid. Sinds verschillende maanden kennen de oprichtingen van ondernemingen juist een indrukwekkende daling, die onopgemerkt lijkt te blijven. Tijdens de voorbije zes maanden waren er immers slechts oprichtingen van ondernemingen, tegen bijna tijdens dezelfde periode van vorig jaar, of een daling van 14%. In februari werden amper 3372 ondernemingen opgericht, of 40% minder dan in februari Samen met de statistieken over de faillissementen, geeft dit teleurstellende cijfers voor de netto oprichtingen van ondernemingen: het cijfer voor februari 2009 is amper de helft van dat van februari Grafiek 3 toont de correlatie tussen de faillissementen en de oprichtingen van ondernemingen. Men stelt een snelle daling van de netto oprichtingen van ondernemingen in de loop van 2008 vast. Deze trend zal in 2009 blijven versterken. Daar waar de stijging van het aantal faillissementen in de huidige context niet verbazend is, geldt hetzelfde voor de daling van het aantal oprichtingen van ondernemingen. Het zijn echter niet noodzakelijk de goede ideeën die ontbreken. Deze goede ideeën kunnen evenwel te grote financiële risico s in een periode van crisis inhouden, waardoor hun verwezenlijking uitgesteld wordt. Dit is een ander voorbeeld van de negatieve weerslag van de financiële versneller!

4 4 Gr 2 De netto oprichtingen dalen Gr 3 De gevolgen in termen van werkgelegenheid zijn dramatisch 10, -3% 10-2% 4, 9, -1% 0% 4 3, 9 1% 3 8, 2% 2, 8 3% 2 7, dec-06 feb-07 apr-07 jun-07 aug-07 okt-07 dec-07 feb-08 apr-08 jun-08 aug-08 okt-08 dec-08 feb-09 4% Verloren banen/faillissement (recherschaal) 1, Oprichtingen/faillissementen (MA 1j) BBP (% JoJ - cst. pr. - inv linkerschaal) Bron: FOD ECONOMIE Bronnen: INR - FOD ECONOMIE 3. De werkgelegenheid lijdt Op het vlak van de werkgelegenheid zijn de gevolgen ook omvangrijk. Het gemiddelde aantal verloren banen per faillissement bedroeg immers 2,32 in 2008, wat trouwens het grote gewicht van de kleine ondernemingen in onze economie weerspiegelt. Dit cijfer is echter niet constant en is sinds één jaar met 20% toegenomen, terwijl het sinds het einde van de crisis van aan het dalen was. Het gemiddelde aantal verloren banen per faillissement vertoont immers een negatieve correlatie met de cyclus: in een periode van hoogconjunctuur zijn het eerder zeer kleine (of zeer jonge?) bedrijven die failliet gaan, terwijl in een periode van recessie de grotere ondernemingen ook in de problemen raken. Als het gemiddelde aantal verloren banen per faillissement in 2009 tot 3, stijgt, of het peil van de crisis van 2001 (wat in de huidige omstandigheden een minimum lijkt zie grafiek 4), zou dit betekent dat de faillissementen voor de destructie van ongeveer banen in België zullen zorgen. De faillissementen zijn bovendien slechts verantwoordelijk voor een deel van de verloren banen. Het peil van verloren netto banen op de Belgische arbeidsmarkt zou dus in 2009 overschreden kunnen worden. 4. De rol van het economische beleid Gelet op de uitzonderlijke crisis die we momenteel kennen, zal het niet mogelijk zijn (en dit is trouwens niet wenselijk voor de goede werking van de economie) om alle ondernemingen te redden en wat de interventie van de overheid ook mag zijn, zal een recordaantal ondernemingen in 2009 failliet gaan. Onze prognoses moeten echter niet als een fataliteit beschouwd worden. Dit is eerder een signaal om te herinneren dat het herstel van de economische activiteit eerst via de ondernemingen moet gebeuren. De overheid kan daartoe bijdragen door te proberen het aantal faillissementen zoveel mogelijk te beperken en door het aantal oprichtingen van ondernemingen aan te wakkeren: - Enerzijds zou het eventueel uitgebreide herstelplan de economische activiteit moeten ondersteunen en dus de faillissementen rechtstreeks (wanneer bepaalde sectoren getroffen zijn) of onrechtstreeks helpen te vermijden. De bevordering van de oprichtingen van ondernemingen lijkt ook een sleutelfactor voor het herstel. In een context van hogere inschatting van de risico s is het normaal dat meer waarborgen aan de toekomstige ondernemers gevraagd worden, maar de staat kan een belangrijke rol spelen om deze waarborgen te vergemakkelijken. - Anderzijds kunnen maatregelen ter ondersteuning van de liquiditeit van de ondernemingen ook een grote rol spelen. In het herstelplan van de regering dat op 11 december 2008 werd bekendgemaakt,

5 wordt een reeks maatregelen trouwens al aangekondigd: het invoeren van betalingsplannen door de RSZ en het RIZIV voor de eerste drie kwartalen van 2009 en een mogelijk uitstel van betaling voor de BTW en de beroepsvoorheffing over dezelfde periode, voor een totaal bedrag van 443, miljoen euro (raming van december). De regering heeft bovendien beloofd om zijn facturen sneller te betalen. - Ten slotte zijn de maatregelen ter versterking van de financiële structuur in de huidige context niet neutraal. In dat opzicht biedt de aftrek van de notionele intresten het voordeel dat hij tot de versterking van het kapitaal van de ondernemingen bijdraagt. En men weet dat dit een sleutelelement is voor hun gezondheid. Het is dan ook belangrijk dat dit soort maatregelen nu niet op losse schroeven wordt gezet.

6 6 Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) over de onderliggende securities en/of over de uitgevende instanties en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is gemaakt namens de ING in dit verband zijnde ING Groep N.V., gevestigd in Nederland, en enkele van haar dochtermaatschappijen en/of branches, en enkel en alleen bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING is onderdeel van ING Group (in dit verband zijnde ING Groep N.V. en haar dochters en gelieerde ondernemingen). Deze publicatie geeft geen investment advies noch is het een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enige financieel instrument. Alhoewel redelijke zorg is besteed om er zeker van te zijn dat de informatie opgenomen in dit rapport is niet onjuist of misleidend ten tijde van de publicatie, geeft ING geen garantie dat de informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Group en al haar bestuurders, werknemers, en aan haar gerelateerde cliënten mogen, voor zover toegestaan bij wet, lange of korte posities houden of anderszins belang hebben bij enige transactie of investment (derivaten hieronder begrepen) waarnaar wordt verwezen in deze publicatie. Bovendien mag ING Group diensten op het gebied van bank, verzekering en asset management aanbieden en leveren aan, of zulke diensten afnemen van, elke vennootschap waarnaar wordt verwezen in deze publicatie. Noch ING noch enige van haar directeuren of werknemers accepteren enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Niets in deze publicatie mag worden gereproduceerd, verspreid of gepubliceerd door wie dan ook voor welke reden dan ook zonder de voorafgaande uitdrukkelijke toestemming van de ING. Alle rechten zijn voorbehouden. Enige investering waarnaar wordt verwezen kan significant risico inhouden, zijn niet noodzakelijkerwijze mogelijk in alle jurisdicties, zijn wellicht illiquide en zijn wellicht niet geschikt voor elke investeerder. De waarde van, of inkomsten uit, enige investering waarnaar wordt verwezen kunnen fluctueren en/of kunnen zijn ontstaan door veranderingen in de wisselkoers. Resultaten behaald in het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Investeerders dienen hun eigen investeringsbeslissingen te nemen zonder te vertrouwen op deze publicatie. Alleen investeerders met voldoende kennis en ervaring op financieel gebied om de verdiensten en risico s te kunnen beoordelen kunnen overwegen om te investeren in enige uitgevende instantie of markt zoals hierin beschreven. Andere personen dienen geen enkele actie te nemen op basis van deze publicatie. Deze publicatie is in het Verenigd Koninkrijk alleen uitgegeven aan personen beschreven in artikelen 19, 47 en 49 van de Financial Services and Markets Act 2000 (Financial Promotion) Order 200 en is niet bestemd om te worden verspreid, direct of indirect, naar enige ander klasse van mensen (hieronder private investors begrepen). De publicatie is in Italië alleen uitgegeven aan personen beschreven in artikel 31 van Consob Regulation No. 1122/98. Deze publicatie is in de Verenigde Staten van Amerika alleen uitgegeven aan Qualified Institutional Buyers (QIB s) en grote bedrijven. Cliënten dienen contact op te nemen en hun transacties uit te voeren via analisten van een ING entiteit in hun eigen jurisdictie tenzij toepasselijk recht anders toestaat. ING Bank N.V., haar branches en/of haar dochterondernemingen zijn allen geregistreerd en staan onder toezicht bij de betrokken nationale toezichthouders. ING Bank N.V. heeft een vergunning van De Nederlandsche Bank (DNB) en staat onder toezicht van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). ING Bank N.V. is statutair gevestigd te Amsterdam, houdt kantoor aan de Amstelveenseweg 00, 1081 KL Amsterdam, Nederland en is onder nummer ingeschreven in het handelsregister van de kamer van koophandel. ING Financial Markets LLC, lid van NYSE, NASD en SIPC en onderdeel van ING, heeft onder de toepasselijke voorwaarden de verantwoordelijkheid geaccepteerd voor de distributie van dit rapport in de Verenigde Staten. Voor de publicaties in België is de verantwoordelijke uitgever Peter Vanden Houte, Marnixlaan 24, 1000 Brussel.