bron afbeelding: flickr.com/photos/123_456 creative commons licentie: CC BY-NC-ND 2.0 Nieuwe ENERGIE voor de BOMMELER WAARD

Transcriptie

1 bron afbeelding: flickr.com/photos/123_456 creative commons licentie: CC BY-NC-ND 2.0 Nieuwe ENERGIE voor de BOMMELER WAARD 1

2 DE BOMMELER WAARD bron afbeelding: Rijkswaterstaat Ons gebied is een oud riviereneiland, omringd door de Waal, de Maas en de Afgedamde Maas. Het water en de strijd ermee vormt al eeuwen dit gebied, met haar vruchtbare grond en slingerende dijken, en haar bewoners. Letterlijk en figuurlijk. De aanleg van de ringdijk om de Bommelerwaard veronderstelt dat er al vroeg een aanzienlijke mate van organisatie en samenwerking tussen de dorpen in het gebied is. De dijkbesturen zijn goed georganiseerd en er is een doeltreffende centrale aansturing die het mogelijk maakt om het binnendijkse grondgebied, de waard, beter te ontwikkelen. De daarop volgende eeuwen is de Bommelerwaard lange tijd het strijdtoneel van rivaliserende partijen uit Brabant, Holland en Gelderland. Vele beroemde én beruchte personages drukken een onuitwisbare stempel op de regio. De oude vestingstad Zaltbommel en de talrijke roemruchte kastelen en forten in het gebied getuigen van dit strijdvaardige verleden van de Bommelerwaard en haar inwoners. De Bommelerwaard is een geliefd gebied, het is ons dierbaar. En wat je dierbaar is, daar zorg je goed voor. Duurzame, circulaire ontwikkeling vraagt het terugbrengen van verantwoordelijkheid vanuit de gangbare systemen naar de mensen. Daarom is diezelfde energie, strijdvaardigheid en zelfredzaamheid van voorheen in onze huidige tijd wéér nodig. Om een noodzakelijke transitie vanuit het gebied zelf te versnellen, door zeggenschap en financiering te verbinden aan lokaal gebruik. Wij, de bewoners van de Bommelerwaard, gaan dat experiment aan! En ons gebied? Dat koesteren wij als drager van die economie en samenleving. Daarom willen we het gebied zo goed mogelijk doorgronden. Om met respect voor de vele verhalen en de rijke historie van het gebied de toekomst tegemoet te kunnen gaan. Want dit gebied, met het historische, kleinschalige landschap is niet vanzelfsprekend geschikt voor (grootschalige) ingrepen voor de opwek van stroom. Daarom vraagt dat om een zorgvuldige benadering en zoektocht om alle kansen en potenties, alle rijkdom en overvloed die het gebied herbergt te kunnen zien en benutten. Deze inzending gaat over onze plannen voor de Bommelerwaard. Want de Bommelerwaard heeft veel potentie! We gaan hier samen aan de slag. Er valt veel te winnen. Dat is wel een investering waard en daarin zien we onze missie. Samen gaan we de Bommelerwaard mooier, economisch duurzaam en weerbaar maken. Geografisch en waterstaatkundig gezien is de Bommelerwaard een afzonderlijke eenheid, een eiland in het zuidwesten van de provincie Gelderland. Het gebied heeft een oppervlakte van 147,6 km2 vruchtbare grond met ca huishoudens en had op 1 januari inwoners. 2 3

3 De Voorn is een voormalige fort dat in de Tachtigjarige Oorlog gebouwd werd ten oosten van Heerewaarden, waar Maas en Waal elkaar dicht naderen. Loevestein, een kasteel uit de 14e eeuw, staat bij de plaats waar Maas en Waal samenkomen. Tussen De Voorn in het oosten en Loevestein in het westen ligt de Bommelerwaard. bron afbeelding: Staatsbosbeheer bron afbeelding: Nationaal Archief De Bommelerwaard is een waard (een vlak landschap in een rivierengebied, beschermd door rivierdijken) vernoemd naar Bommel, de oorspronkelijke naam van Zaltbommel, en is deel van het westelijk Rivierengebied. De Bommelerwaard is gevormd door meanderende rivieren, waardoor een karakteristiek landschap van hoger gelegen oeverwallen en lager gelegen komgronden is ontstaan. Buitendijks liggen de uiterwaarden, het binnendijkse landschap bestaat uit meerdere komgronden die onderling door verscheidene stroomruggen gescheiden zijn. Dit grillige en dynamische landschap wordt gekenmerkt door een onregelmatig patroon van kleinschalige poldereenheden. Ondergrond Het gebied is tot de aanleg van de eerste dijken in de twaalfde eeuw in feite één groot deltagebied, een moerasland met hier en daar enkele bewoonde oorden op de hoger gelegen delen. De rivieren bestaan in die tijd uit een stelsel van brede en ondiepe geulen die zich splitsen en weer bijeen komen. Voor de aanleg van dijken zijn alleen enkele grote stroomruggen/oeverwallen geschikt voor bewoning: relatief veilig en met een betere waterhuishouding dan de naastgelegen komgronden. Op die stroomruggen ontstaan esdorpen met een onregelmatige blokverkaveling. Tijdens de 12e eeuw wordt gestart met de bouw van rivierdijken. Eerst bovenstrooms (in het oosten) en later ook in het westen (benedenstrooms). Omstreeks 1300 is de Bommelerwaard geheel omsloten door een ringdijk. Naast de rivierdijken wordt dwars door de Bommelerwaard de Meidijk aangelegd, een binnendijk die de Waal- met de Maasdijk verbindt. Zodoende ontstaan er twee polders: één boven en één beneden de Meidijk. Deze laatste, westelijke polder, wordt begrensd door de Brakelse en Poederooise achterdijk. Na de bedijking, worden ook de laaggelegen, zware komgronden ontgonnen. Als onderdeel van de maatregelen uit het programma Ruimte voor de rivier zijn enkele uiterwaarden heringericht tot waardevolle natuurgebieden. Netwerken Door en langs het gebied lopen verbindingen die van Nationaal belang zijn. Dat zijn: de Rijksweg A2 van Amsterdam naar Maastricht. Deze weg heeft in de Bommelerwaard twee aansluitingen (Zaltbommel en Kerkdriel); de Spoorlijn Utrecht- s Hertogenbosch e.v. Zaltbommel heeft het enige station in de Bommelerwaard. Hier vertrekt een stoptrein naar Utrecht en een naar s Hertogenbosch. Het traject zelf wordt ook gebruikt voor de intercity tussen Amsterdam en Maastricht. De Waal is een belangrijke vervoersader voor de scheepvaart van het achterland naar de haven van Rotterdam. De eerste twee structuren snijden dwars door de oude ondergrond van de Bommelerwaard en trekken zich weinig aan van die oude structuren. De Waal vormt van oudsher de noordelijke begrenzing van het gebied, maar is ten behoeve van die scheepvaart wel verlegd en verbreed. Op het niveau van het gebied en zijn omgeving is de N322 een belangrijke verbindingsader. De weg is in de jaren zestig als over de bestaande ondergrond heen gelegd, waarbij de onderliggende structuur zoveel als mogelijk werd gevolgd. In het begin van deze eeuw werd de route om Zaltbommel heen gelegd en kreeg het zijn huidige beloop. De route heeft een regionale functie, maar dient ook als interne ontsluiting van de Bommelerwaard. Rijdend over deze route krijgt men een dwarsdoorsnede van het gebied te zien. Occupatie De bodem van de komgrondgebieden bestaat uit rivierklei. Het bodemgebruik beperkt zich hier meestal tot gras- en weilanden. Door ingrijpen van de mens in de waterhuishouding komt er steeds meer akkerbouw voor. Op deze gronden is vooral bebouwing te vinden op de woerden en aan enkele dijk- en wegenstructuren. Het huidige komgrondgebied heeft een weids en open karakter met een rationele verkaveling en wegenstructuur. Naar de randen van de komgebieden en langs de wegen treedt verdichting op door bebouwing. Stroken land grenzend aan de stroomruggen worden steeds meer in gebruik genomen door akkerbouw, kleinschalige glastuinbouw en fruitteelt. De komgrondgebieden worden gekenmerkt door veel weilanden met een open karakter. Ná de aanleg van de ringdijk, is de Bommelerwaard eeuwenlang het strijdtoneel van rivaliserende partijen uit Brabant, Holland 4 5

4 en Gelderland. Vele beroemde én beruchte personages drukken een onuitwisbare stempel op de regio. De oude vestingstad Zaltbommel en de talrijke roemruchte kastelen en forten in het gebied getuigen van dit strijdvaardige verleden van de Bommelerwaard en haar inwoners. In de Bommelerwaard ligt het meest zuidelijk deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: twee batterijen en één militair fort: Loevestein. Samen vormen zij de laatste schakel in de keten van verdedigingswerken rond de Hollandse steden. Vandaag de dag kent de Bommelerwaard 23 (historische) kernen die sinds 1 januari 1999 bestuurlijk zijn samengebracht onder de twee gemeenten Zaltbommel en Maasdriel. Het gebied heeft een oppervlakte van 147,6 km2 vruchtbare grond met ca huishoudens en had op 1 januari inwoners. De land- en tuinbouw, met name de sierteelt onder glas, is van oudsher van grote betekenis in de Bommelerwaard. Een kleine honderd glastuinders telen gezamenlijk onder zo n 300 ha glas en zijn bezig met een duurzaamheids(inhaal)slag. Naast de sierteelt zijn ook de champignonkwekerijen groot. Optisch is de Bommelerwaard echter vooral groen: melkveehouderij. bron afbeelding: skyscrapercity.com fotograaf: Michiel Verbeek bron afbeelding: wikipedia.org fotograaf Ninane bron afbeelding: PHTB bron afbeelding: tripbommelerwaard.nl 6 7

5 Energie als startmotor voor een transitie op gebiedsniveau De drie hiervoor genoemde lagen - ondergrond, netwerken en occupatie- zijn bepalend voor de ruimtelijke opbouw van ons gebied en hebben grote invloed op de ruimtelijke kwaliteit. We zijn blij met dit mooie gebied en hoe het ontstaan is. Maar ruimtelijke kwaliteit is niet het enige dat voor ons telt. We willen ook een inclusieve Bommelerwaard: iedereen doet mee. We willen ook dat de Bommelerwaard onafhankelijk en weerbaar wordt, daarom willen wij eigen, lokale energie opwekken. We willen dat de Bommelerwaard mooi blíjft, daarom gaan wij voor duurzaam economische, circulaire ontwikkeling. Want qua duurzaamheid loopt de Bommelerwaard niet voorop en dat terwijl de energieconsumptie van 11,8 PJ er niet om liegt! De land- en tuinbouw (met name kassen) zijn goed voor bijna de helft (46%) van dit energieverbruik. Anders gesteld: de energietransitie is van levensbelang voor de lokale economie. De andere helft van de energieconsumptie komt voor rekening van de bebouwde omgeving (17%), lokale industrie (9%) en verkeer/transport (28%). Omgerekend naar windmolens zou de huidige zelfvoorziening (11,8 PJ) een lokale opwek vragen ter grootte van 500 turbines (x3 MW). Maar windmolens in de Bommelerwaard kunnen (nog) niet op een groot draagvlak rekenen. Het was dan ook geen grote verrassing dat de gemeenteraad eind januari 2017 bron afbeelding: BD-nl.bestanden fotograaf: Cor de Kock het allereerste plan voor drie windmolens langs de A2, na een proces van vijf jaar, afstemde. Kortom, een energieneutrale Bommelerwaard is nog niet nabij. Een aantal inwoners van de Bommelerwaard vindt daarom dat er iets moet veranderen. Zij hebben in 2016 Coöperatie Bommelerwaar opgericht, die in de Bommelerwaard burgers en bedrijven verbindt om samen dit bijzondere riviereneiland mooier en duurzamer te maken. Want de Bommelerwaard is kwetsbaar. Dat hebben we gezien in 1995, toen een groot deel van het gebied onder water kwam te staan. We zagen het opnieuw in 2007, toen een apache-helikopter in de Bommelerwaard tegen een hoogspanningsmast botste, met een grote en langdurige stroomstoring als gevolg. De komende tien jaar geven we samen zo n 300 miljoen euro uit aan energie. Dat geld stroomt rechtstreeks het gebied uit. Slechts zo n 2% van onze energie wordt lokaal opgewekt. De rest wordt geïmporteerd. Wij geloven dat dat anders, beter kan. We ontwikkelen daarom een energie-zelfvoorzieningsconcept, dat wordt geoperationaliseerd via de maandelijkse energierekening. Niet alleen als startmotor voor de langdurige consumptie van lokale duurzame energie, maar ook voor de (lokale) opwek ervan. Rijk en arm, iedereen kan laagdrempelig deelnemen! Via een zogenaamd Gebiedsarrangement creëren we een gecertificeerd leerproces dat, verbonden aan de Omgevingswet, voorspelbare gebiedswaardeontwikkeling veroorzaakt, die daarmee financierbaar en (her)verzekerbaar is. Het is een systemische aanpak waar overheid, marktpartijen én georganiseerde burgers op gebiedsniveau samenwerken voor gemeenschappelijke doelstelling. Een vierde laag Om dit te bereiken, beginnen we met de introductie van een vierde laag: Energie. Deze laag gaat dwars door de andere lagen heen. Verbindt en versterkt ze. Deze laag bestaat uit energie in verschillende vormen: Energie, enthousiasme van de bewoners Een transitie naar een duurzame en circulaire gebiedseconomie Energielandschap, waar en hoe kan het landschap energie leveren? We maken van energie de startmotor voor een transformatie op gebiedsniveau. Gaandeweg gaan we van ketens die waarde uit het gebied onttrekken, naar netwerken en contracten die waarde aan ons gebied verbinden. Naar het leren her-balanceren van samenhangende gebiedseigen functies. Gebieden duurzaam circulair maken. Dat begint in het gebied zelf. Dat is waar de kracht van de zelfredzaamheid, de energie, de creativiteit en het ondernemerschap van de bewoners en ondernemers zichtbaar is in allerlei participatieve verbanden. Burgerparticipatie verandert er in overheidsparticipatie. Concreet betekent dat voor de Bommelerwaard dat we de energie die we consumeren zelf gaan opwekken. Dat doen we met een eenvoudig systeem: Bommelerwaar-Stroom. Met Bommelerwaar-Stroom worden we als leden gewoon via onze maandelijks energierekening na een aantal jaren samen eigenaar van ons lokale energiesysteem. Zie het net zoals het verschil tussen een huis huren of een huis kopen. Stap voor stap creëren we met elkaar een investeringsmodel voor ons eigen gebied. Daarmee kunnen we ons eigen, duurzame energiesysteem bouwen om voor lange termijn van lokale en groene energie te genieten. Tegelijkertijd creëren we waarde en kapitaal. Dat kapitaal wordt ondergebracht in een gebiedsfonds, waarmee we nieuwe initiatieven op het gebied van zorg, onderwijs, natuur en cultuur kunnen gaan realiseren. Alle inwoners van de Bommelerwaard kunnen initiatieven aandragen, met elkaar bepalen we waar we in willen investeren. Op die manier wordt lokale stroom productie de startmotor voor een transitie op gebiedsniveau. 8 9

6 OUWSTENEN Duurzame, circulaire ontwikkeling vraagt het terugbrengen van verantwoordelijkheid vanuit de gangbare systemen naar de mensen. Om een noodzakelijke transitie vanuit het gebied zelf te versnellen, door zeggenschap en financiering te verbinden aan lokaal gebruik en de kwaliteit van de leefomgeving. Dit zijn onze bouwstenen: Bouwsteen 1 We richten een Coöperatie op. Er is een nieuw evenwicht nodig in economie en samenleving, waar geld weer middel is, in plaats van doel. Dit vraagt om een nieuw spel met nieuwe spelregels op een nieuw speelveld. Naast overheid en marktpartijen verschijnen (coöperatief) georganiseerde burgers op het toneel. We spreken er over als de participatiesamenleving en leren nog wat dat betekent. Samen werken we vanuit goed bestuur, verantwoord ondernemen en goed burgerschap. We verbinden waarde-ontwikkeling weer aan de woon-, werk- en leefomgeving van bewoners. Zo maken we een overstap van aandeelhouderswaarde naar gebiedswaarde. Onze Coöperatie Bommelerwaar staat voor een duurzame Bommelerwaard in de breedste zin van het woord.bij de oprichting van onze coöperatie in 2016 is heel veel aandacht besteed aan de statutaire ontwikkeling. Het denkwerk dat daaraan ten grondslag ligt mede dankzij de jarenlange ervaring met coöperatie-ontwikkeling van één van de oprichters- is zonder meer kopieerbaar: de structuur met afdelingen, de brede doelstelling (leefbaarheid en gebiedseconomie in volle breedte i.p.v. alleen energie), tot en met de Preambule. Dat is nadrukkelijk ook zo bedoeld, omdat wij geloven in open-source kennis. Als we weer leren samenwerken en delen -en het plezier daarvan ervaren! dan helpen we de wereld door haar huidige transitie heen. Een wereld waar overheid, bedrijfsleven en burgerij samenwerken aan een coöperatieve samenleving. En waar de waarde van de mens en het gebied voorop mag staan. Kortom, we hebben hier te maken met een kopieerbaar concept voor gebieden elders in Gelderland en heel Nederland. Volgens het coöperatieve model: van, voor en door bewoners en ondernemers in het gebied zelf. Bouwsteen 2 We introduceren een Gebiedsarrangement Onze coöperatie werkt aan een energieneutraal gebied volgens het uitgedokterde systeem van een Gebiedsarrangement. Dit systeem is landelijk ontwikkeld door De Coöperatieve Samenleving en stapsgewijs ontvouwen tijdens een drietal werkconferenties in Geofort Herwijnen (22 november 2016), Slot Loevestein (15 december) en Pakhuis De Zwijger (2 maart 2017). Het Gebiedsarrangement legt een aantal afspraken vast, van waaruit verschillende partijen samenwerken aan het realiseren van gezamenlijke gebiedswaarde-doelstellingen. Het raamwerk voor het Gebiedsarrangement werd op 2 maart 2017 ondertekend samen met een aantal landelijke netwerkpartners. Het Gebiedsarrangement voorziet in een onderwijskundige, gecertificeerde leeromgeving, verbonden aan de Omgevingswet, waarbinnen georganiseerde burgers, overheid en marktpartijen participatief en integraal samenwerken. Met deze aanpak ontstaat een voorspelbare waardeontwikkeling, die verbonden is aan het gebied, dat daarmee financierbaar en (her)verzekerbaar wordt. Noem het een gebiedsrating. Deze systematiek van het (lerende) Gebiedsarrangement is een belangrijke troef waar gebiedscoöperatief Nederland baat bij kan hebben. Vanwege deze systematische werkwijze, leent datgene wat de komende maanden en jaren in de Bommelerwaard binnen het Gebiedsarrangement wordt uitgewerkt, erkt, zich heel goed voor doorvertaling or rta naar andere e gebieden. eden en. BOMMELERWAARD bron: de Coöperatieve Samenleving 10 11

7 OUWSTENEN Bouwsteen 3 Bommelerwaar-Stroom Wij bereiden momenteel de lancering voor van Bommelerwaar-Stroom. Het is de draaischijf tussen vraag en aanbod van duurzame energie in de Bommelerwaard. Uitgangspunten hierbij zijn: energieneutraal & energierekeningneutraal. Bommelerwaar-Stroom verbindt lokale consumptie aan lokale opwek van energie volgens een uniek, eenvoudig concept, waarmee het lokale opwek versnelt en daarmee de energietransitie vanuit het gebied zelf. Dit concept is bij uitstek kopieerbaar in andere gebieden. Ons concept heeft een aantal kenmerken: Energierekeningneutraal. Elk moment van de dag stroom gebruiken we energie. We betalen daar maandelijks voor, met een verrekening aan het eind van het jaar. Zo zijn we het gewend, jaar in, jaar uit. En zo willen we het laten. Het enige dat we vragen is dat leden een lange termijn overeenkomst aangaan met de coöperatie voor afname van stroom van het energiebedrijf waarmee de coöperatie (namens de leden) contracteert. Die daarmee automatisch overstappen naar een bestaand energiebedrijf waar we mee samen werken. Leden blijven gewoon de maandelijkse energierekening betalen, maar dan aan het energiebedrijf verder verandert er niets. Kasstroomfinanciering. Door de lange termijn overeenkomst van leden met de coöperatie, ontstaat een heel voorspelbare kasstroom. Hierdoor kunnen wij met externe, institutionele partijen voorfinanciering organiseren. En kunnen wij gaan investeren in lokale energieopwekinstallaties: zon, wind, restwarmte, biomassa, waterkracht, geothermie enzovoorts. De opbrengst van de energie-opwek (momenteel ± 4 cent per kilowattuur) kan de coöperatie gebruiken voor de aflossing van de leningen. Daarnaast brengt de coöperatie onder andere de statutaire, beperkte ledenaansprakelijkheid (in beginsel 1000 per huishouden) in als zekerheid. Cederen. Aan (coöperatieve) opwek van duurzame energie zijn belastingvoordelen verbonden: o.a. de SDE+, de regeling verlaagd tarief ( postcoderoos -regeling), provinciale subsidies enzovoorts. Met name de postcoderoos-regeling is interessant, omdat deze voorziet in een gegarandeerde belastingteruggave van ruim 12 cent per kilowattuur gedurende 15 jaar. Binnen de overeenkomst tussen lid en coöperatie stemt een lid toe dit fiscale voordeel binnen de coöperatie te houden ( cederen ) in plaats van dit zoals gewoonlijk te salderen (jaarlijkse terugbetaling via de energierekening). Hiermee kan de coöperatie de externe voorfinanciering versneld aflossen en wordt het gebied gezamenlijk eigenaar van het gebiedsenergiesysteem. Als na verloop van een aantal jaren de zonnedaken, windmolens enz. vrij zijn van rente- en aflossingsverplichtingen, volgt een jaarlijkse ledenvergadering waar men kan besluiten: uitkering aan leden middels correctiebetaling op de energierekening, dan wel herinvestering in de coöperatie en het lokale energiesysteem (elektrische auto s, smart grid, bufferen enz.), het lokale voedselsysteem, woon/zorgcombinaties enzovoorts. Prijsegalisatiefonds. We willen dat iedereen uiteindelijk hetzelfde stroomtarief betaalt. Vanuit gebiedsperspectief is dat heel voor de hand liggend. Voor een energiebedrijf is dat binnen de huidige Energiewet niet mogelijk. Maar omdat het onze bedoeling is, dat met het overstappen naar Bommelerwaar-Stroom deelnemers zonder speculatie, zonder verschillen instappen in een stabiel, rechtvaardig systeem, bouwen wij een egalisatiemechanisme in. Daarmee vindt aan het einde van het jaar een correctiebetaling plaats aan de leden die, binnen hun stroomcontract dat de coöperatie namens het lid is aangegaan met het energiebedrijf, teveel betaalden. Stap voor stap naar een Integraal Gebiedsenergiesysteem Bommelerwaar-Stroom is de eerste stap op weg naar een gebiedsenergiesysteem in de Bommelerwaard. De eerste projecten waarmee we energie gaan opwekken zullen collectieve zonnedaken zijn. Maar de actuele jaarlijkse huishoudelijke energiebehoefte (exclusief autobrandstoffen) vraagt het equivalent van 70 windmolens. Alleen het deel particuliere elektriciteit vraagt al om 11 molens. De overige 59 is wat we aan verwarming (gas) consumeren. We weten ook dat vanaf 2035 Nederland - en dus ook de Bommelerwaard - van het gas af zal zijn. Dat stelt ons voor een enorme opgave, waar we nu al voortvarend de eerste stappen voor willen zetten. Zodat we op termijn alle bewoners op lokale groene energie kunnen laten overgaan. Stel: we gaan al onze huizen beter isoleren en we realiseren daarmee een reductie van 30%. Dan blijft de behoefte aan omgerekend 50 windmolens over. Natuurlijk gaan we onze huizen niet uitsluitend verwarmen met elektriciteit. Maar het is wel helder: ons gebied wordt voor het particuliere deel niet energieneutraal zonder windmolens. We weten inmiddels dat er verschillende geschikte locaties voor de plaatsing van windmolens zijn in ons gebied. Met een externe partner, gespecialiseerd in de realisatie van windparken, hebben we deze locaties geïdentificeerd, die vanuit de quick-scan alle voldoen aan de wettelijke eisen. Met deze locaties hebben we voldoende capaciteit geïdentificeerd om alle particuliere huishoudens in hun huidige stroomverbruik te kunnen voorzien. Omdat deze vorm van energie-opwek vooralsnog niet op veel draagvlak kan rekenen, realiseren we ons dat we hiervoor een overtuigende strategie moeten ontwikkelen. We werken daarvoor onder andere aan een individuele compensatieregeling. Maar we redden het ook niet met alleen wind. De wind waait (meestal) niet (zo krachtig) als de zon schijnt. De zon schijnt niet s nachts, niet als het bewolkt is en minder krachtig in de winter. Opgeteld blijken zon en wind echter een mooie vlakke energieproductiecurve te geven, zowel gedurende de dag als jaar-rond. Bovendien wordt hier biomassa geproduceerd, zit er aardwarmte in de grond enzovoorts. Met al deze vragen en uitdagingen, zijn we een stapsgewijze strategie aan het ontwikkelen waarbij we op meerdere manieren en met meerdere partners, toewerken naar een integraal Gebiedsenergiesysteem

8 + Gebiedsfonds ENERGIEBEDRIJF Coöperatie Bommelerwaar fase3 garantie kapitaal fase1 fase2 aflossing INVESTEERDER (extern) wij investeren in de groene Bommelerwaard! energie! 14 15

9 Bouwsteen 4 Maak de Bommelerwaard mooier! Het grote voordeel van de systematiek van Bommelerwaar-Stroom is dat het superlaagdrempelig is voor iedereen - rijk én arm - door onze insteek energierekening-neutraal : je hoeft niet eerst een groot bedrag te investeren om mee te kunnen doen. Daarmee is Bommelerwaar- Stroom een krachtig instrument voor een democratische energietransitie. Bommelerwaar-Stroom is bovendien het startmiddel van waaruit de leefbaarheid van het gebied verder kan worden ontwikkeld. Immers: zodra we met elkaar de (grote!) geldstromen die gemoeid zijn met energie binnen het gebied circulair kunnen maken, dan kunnen we dat ook voor andere geldstromen doen, denk aan voedsel, mobiliteit, zorg, onderwijs, natuur en cultuur. En bovenal: dan bouwen we een community waarbinnen het gesprek hierover op de schaal van het gebied gevoerd kan worden. Steunt u ons in onze ambitie om de Bommelerwaard mooier te maken?! Onze coöperatie is ontstaan vanuit de urgentie om iets te veranderen in de Bommelerwaard. De kwartiermakers hebben zich tot nu toe in hoofdzaak gericht op het proces en het zoeken van samenwerkingen. Daardoor weten we ons inmiddels gesteund door diverse professionele private- en overheidspartners -waaronder provincie Gelderland, Waterschap Rivierenland, Geofort Herwijnen, Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard, LTO- Noord Projecten, Glastuinbouwpact Bommelerwaard, Alliander, Huismerk Energiebedrijf, Waterschap Rivierenland, RVO en Green Trust - en zijn we verbonden aan enkele regionale en landelijke coöperatieve netwerken, waaronder De Coöperatieve Samenleving, Gebiedscoöperatie Rivierenland, haar Energie Diensten Bedrijf Rivierenland, Betuwewind, Coöperatie HOOM, Rescoop Nederland en HierOpgewekt. Gelijktijdig wordt er hard gewerkt aan het nieuwe product: Bommelerwaar-stroom. De introductie hiervan is een essentiële stap om de gewenste gebiedstransitie op gang te kunnen brengen. Vanaf begin 2017 is onze coöperatie één van de partijen die zitting heeft in het nieuw opgerichte duurzaamheidsplatform Bommelerwaard. De andere partijen in het platform zijn: de gemeenten Zaltbommel en Maasdriel, Alliander en de tuinbouwsector. Het doel van dit platform is het opstellen van een energievisie voor de Bommelerwaard. Nog voor de eerste verjaardag van onze coöperatie zijn we al zover dat we stappen richting een gebieds-energievisie gaan zetten en er serieuze gesprekken met partners zijn over de realisatie van windmolenparken. Stap voor stap creëren we de condities voor een versnelde, democratische energietransitie van de Bommelerwaard! Dierbaar landschap, duurzame energie 16 17

10 bron afbeelding: flickr.com/photos/123_456 creative commons licentie: CC BY-NC-ND 2.0 Dit document is gemaakt als inzending voor de prijsvraag Maak Gelderland Mooi, mei In deze inzending zijn de ideeën en plannen verwerkt die in de loop van 2016 en 2017 door (de kwartiermakers en leden van) Coöperatie Bommelerwaar.zijn ontwikkeld. Conceptontwikkeling: Onno van Bekkum en Antje van Ginniken Samenstelling en eindredactie: Islant atelier voor stedebouw Tekst: Onno van Bekkum en Ellen Holleman 18