Micropensioen helpt armoedeval te voorkomen

Transcriptie

1 Betalen met je telefoon is heel gewoon Micropensioen helpt armoedeval te voorkomen In 2050 zullen er wereldwijd twee miljard 60-plussers zijn. Daarvan woont 80% in ontwikkelingslanden. Verreweg het grootste deel van deze mensen werkt in de informele sector zonder enige vorm van oudedagsvoorziening. De kans is groot dat zij in armoede vervallen. DOOR WIM POLS Wim Pols Met deze harde cijfers schetst Gerard Bergsma, CEO van People s Pension Holding, een groot mondiaal dilemma. Terwijl wij ons in Nederland druk maken over aanpassingen van een van de beste pensioenstelsels ter wereld, dreigt zich in ontwikkelingslanden een ramp te voltrekken die mensen dwingt te werken tot ze niet meer kunnen. Gerard Bergsma wil er iets aan doen via micropensioen, een klein pensioen voor mensen die in de informele sector werken. Dit kan hen behoeden voor de armoedeval aan het eind van hun werkzame leven. Grijze haren Ongeveer zes jaar geleden ben ik in contact gekomen met Enviu, een in Rotterdam gevestigd bedrijf dat sociale ondernemingen opzet. Ze wilden iets starten op het gebied van micropensioen en vroegen mij om als adviseur met de grijze haren mee te helpen. We wilden een bedrijf starten in Afrika en dan kijk je naar factoren als economische en politieke stabiliteit, het aantal mensen dat een mobiele telefoon heeft die je kunt gebruiken voor de distributie en of mensen wel de mogelijkheid hebben om iets te sparen. We kwamen toen uit op drie landen: Ghana, Kenia en Zuid-Afrika. Omdat het in Ghana makkelijk was contacten te leggen, zijn we daar verder gegaan. Ik ben er met Fennie Landsbergen van Enviu een paar keer geweest. We hebben daar gesproken met mogelijke strategische partners. Zo leer je de markt een beetje kennen. Via de ambassade kwamen we in contact met Samuel Waterberg, een in Nederland opgeleide Ghanees die een nieuwe uitdaging zocht. Hij is onze lokale CEO geworden. Grote informele sector Via Skype praten we met Samuel, die vanuit het lokale perspectief schetst waarom het micropensi- oen zo nodig is. Het Ghanese pensioenstelsel kent drie pijlers. De eerste is voor mensen die in de formele sector werken en voor wie het pensioen wordt beheerd door een staatspensioenbedrijf. De tweede is voor mensen in de formele sector die pensioen opbouwen bij een privaat pensioenbedrijf. Samen bestrijken die eerste en tweede pijler minder dan 20% van de werkende bevolking. Meer dan 80% zit in de informele sector en daar is helemaal niets voor. Zij Ongeveer 90% van de mensen in de informele sector werkt voor zichzelf en heeft een sterk variabel inkomen zijn volledig op zichzelf aangewezen. In Ghana neemt de gemiddelde levensverwachting sterk toe. Vijftien jaar geleden was het 58 jaar en nu 68 jaar. Als je de kindersterfte buiten beschouwing laat, is het zelfs 72 jaar. Vroeger hadden gezinnen vijf of zes kinderen. Daarvan waren er altijd wel een of twee die zorgden voor hun ouders. Maar het aantal kinderen per gezin neemt sterk af en die kinderen blijven ook niet op het platteland, maar trekken naar de steden om daar werk te zoeken. Ouderen zijn dus meer en ook langer op zichzelf aangewezen. Mensen beseffen dat zij niet kunnen rekenen op de overheid of op hun kinderen en zijn doordrongen van de noodzaak tot sparen. Daarom omarmen ze ons product. De uitdaging is dat zij consistent gaan sparen voor hun oude dag. Haalbaarheidsstudie Voordat het lokale bedrijf People s Pension Trust Ghana (PPTG) van start kon gaan, is er een haal- februari PensioenAdvies 15

2 om als CEO de periode van de financiering te begeleiden. Het bedrijf kon in 2015 nog niet van start gaan. Daarvoor was alles veel te pril. Het administratiesysteem was nog niet klaar, de verkoop van het product was pas getest bij één klantengroep, er waren afbreukrisico s rond de overname van een oude portefeuille en de vergunning was nog niet rond. Daardoor hebben we de strategie aangepast en zijn we funding gaan zoeken om in 2016 de voorbereidingen af te ronden. Van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (via SDMO), de Achmea Foundation en de Lundin Foundation, een van de investeerders, hebben we in totaal gekregen, waarvan we nu ongeveer hebben besteed. We hebben dus nog voor een paar maanden geld. Daarna is het tijd voor de volgende fase om met het kapitaal van de investeerders het bedrijf uit te bouwen. We hebben veel steun van de investeerders waarvan Aegon er ook één is. Gerard Bergsma heeft vele jaren ervaring op het gebied van management, vermogensbeheer en treasury bij Nationale- Nederlanden en ING. Voor ING werkte hij ook in de VS en Japan en was acht jaar directeur van ING Investment Management. Hij is bestuurder van pensioenfonds Zorg en Welzijn en van Pensioenfonds Caribisch Nederland. Als CEO van People s Pension Holding zet hij zich in om meer mensen in de wereld toegang te bieden tot een micropensioen. Samuel Waterberg is geboren in Ghana, maar verhuisde op tienjarige leeftijd naar Nederland omdat zijn moeder kleding importeerde. Hij volgde de middelbare school en studeerde daarna strategisch management aan de universiteit van Tilburg. Vervolgens was hij trainee bij Rabobank in Den Haag en was vooral actief in de zakelijke dienstverlening. In 2011 ging hij terug naar Ghana omdat hij graag het land wilde helpen opbouwen. Samuel legt uit dat PPTG mensen aanraadt 500 Ghanese cedis per jaar te sparen. Dat is 125. We adviseren dus 10 per maand te sparen om een betekenisvol pensioen op te bouwen. Er zijn mensen die minder sparen, maar er zijn er ook die 20 of 50 per maand sparen. Ongeveer 90% van de mensen in de informele sector werkt voor zichzelf en heeft een sterk variabel inkomen. Er is een grote groep die helemaal niets kan sparen ombaarheidsstudie gedaan die mede gefinancierd is door de Stichting Duurzame (Micro)pensioenen in Ontwikkelingslanden (SDMO). Dit is een initiatief van het Verbond van Verzekeraars en de Pensioenfederatie in samenwerking met het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Ook Cordaid droeg bij aan de financiering van deze studie, die werd afgerond met een positieve aanbeveling. Het was de bedoeling dat het bedrijf in 2015 van start zou gaan met hulp van externe investeerders. Gerard zou zitting nemen in de Executive Board van de holding maar werd gevraagd We adviseren 10 euro per maand te sparen om een betekenisvol pensioen op te bouwen Eenvoudig spaarproduct Het product dat PPTG aanbiedt, is een eenvoudig spaarproduct. Mensen sparen en mogen op elk moment dat ze dat willen de helft van het nominaal gespaarde bedrag opnemen. Dat hoort eigenlijk helemaal niet bij een pensioenproduct, zegt Gerard. Maar 30 jaar lang geld opzij zetten voor later is iets dat ons brein helemaal niet aankan. Studies van bijvoorbeeld professor Victor Lamme hebben dat bewezen. Deze mensen hebben een variabel inkomen, dus dan is het een prettig idee dat je spaart, maar dat je daar tussentijds iets van kan opnemen, bijvoorbeeld als er een kind naar school gaat. Je mag alleen de helft van het nominaal gespaarde bedrag opnemen, niet de rente die je op je spaargeld hebt gemaakt. Omdat de rente in Ghana hoog is, loopt de gecumuleerde rente aardig op en zo spaar je toch voor je pensioen. Onze verwachting op basis van soortgelijke producten in Afrika is dat klanten ongeveer 40% van hun spaargeld tussentijds zullen opnemen. Als ze geld kunnen opnemen en dat daadwerkelijk beschikbaar krijgen, ondersteunt dat het vertrouwen in PPTG. Geld waardevast houden Niet alleen de rente in Ghana is hoog, maar ook de inflatie. Ons doel is in ieder geval het spaargeld waardevast te houden en als het kan ook nog wat extra rendement te maken, zegt Gerard. We investeren daarom verreweg het grootste deel van de activa in staatsobligaties en schuldpapier van de overheid met een looptijd van een of twee jaar. Je ziet meestal dat de korte rente met de inflatie meebeweegt. Op het ogenblik is de rente 23% en de inflatie 18%, dus nu krijgen onze deelnemers een behoorlijke reele rente op hun spaargeld. 16 PensioenAdvies - februari 2017

3 Gerard Bergsma en Samuel Waterberg zijn dankbaar voor de hulp die ze van SDMO (o.a. Pensioenfederatie en Verbond van Verzekeraars) hebben kregen bij de opzet van het project. De steun die we krijgen is fantastisch, zegt Gerard. Aegon heeft veel voor ons gedaan. Zo krijgen we een actuaris die een jaar lang als CFO zal fungeren. De Achmea Foundation helpt ons op verschillende manieren en kijkt mee naar productontwikkeling, risicomanagement en het beleggingsbeleid. MN Services geeft ons secretariële hulp. Eind januari gaat er iemand van Cardano samen met Jaap Turkesteen van Aegon naar Ghana een workshop geven over risicomanagement aan de board of trustees. Als ik praat met mensen als Gerard Riemen en Maarten Edixhoven van het SDMO-bestuur merk ik dat ze erin geloven. dat deze mensen niet genoeg verdienen om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. Maar er is een groep die wel kan sparen voor nu en later. Wij moeten hen helpen de discipline te krijgen om te blijven sparen. De pensioenleeftijd in Ghana is 60 jaar, maar mensen in de informele sector kennen geen pensioenleeftijd. Wij raden hen aan te blijven sparen zo lang ze kunnen werken. We hebben nu deelnemers van 66 die nog steeds sparen. Het product kent dus een variabele component die tussentijds mag worden opgenomen en een vaste component. Die mag wettelijk niet eerder worden uitgekeerd dan op zestigjarige leeftijd. Wel kan PPTG bij de toezichthouder NPRA dispensatie aanvragen als een deelnemer arbeidsongeschikt wordt. Samuel vertelt dat de overheid en de toezichthouder het werk van PPTG enthousiast ondersteunen. Zes distributiekanalen Tijdens het voorbereidingsjaar 2016 heeft PPTG na het verkrijgen van de vergunning al klanten geworven. Inmiddels staan er 3000 deelnemers in de boeken. Samuel vertelt dat PPTG zes distributiekanalen kent. Boerencoöperaties zijn een belangrijk kanaal. Er zijn in Ghana twee miljoen cacaoboeren. Zij verkopen hun bonen aan 32 grote bedrijven (License Buying Companies). Met vier van die bedrijven hebben wij nu een overeenkomst dat een deel van de opbrengst voor de boeren gebruikt wordt om pensioen te sparen. Er zijn twee soorten bonen, gewone cacaobonen en certified bonen waarop ze een bonus krijgen. Die bonus wordt gebruikt als pensioenpremie. geld hebben om de pensioenpremie voor hun medewerkers te betalen. Bij ons is die verplichting er niet en betalen ze alleen wanneer ze er het geld voor hebben. De vijfde groep zijn individuen binnen de formele sector die bij ons iets extra s willen sparen omdat ze bij hun werkgever te weinig pensioen opbouwen. De laatste groep wordt gevormd door Ghanezen die in het buitenland wonen. Velen van hen willen later terugkeren naar Ghana. Bij ons kunnen ze sparen zodat ze naast het pensioen dat ze opbouwen in het land waar ze vandaan komen straks ook lokaal iets hebben. In veel landen zijn er goed beluisterde radioprogramma s voor Ghanezen. Daar promoten wij ons product. PPTG heeft nu pension managers in het veld die mensen voorlichting geven over pensioen en business development managers die verantwoordelijk zijn voor de distributiekanalen. We hebben zes mensen in dienst en vijftien in het veld, zegt Samuel. Naarmate ons klantenbestand groeit, zal ook het aantal medewerkers groeien. Betalen met je mobiel Zo divers als de distributiekanalen, zijn ook de manieren waarop deelnemers hun premie kunnen betalen. Samuel: Klanten betalen vooral via hun mobiele telefoon. Zo kunnen bijvoorbeeld mensen in gebieden waar geen banken zijn toch sparen. We hebben ook een automatisch incassosysteem waarbij klanten die ons daartoe machtigen wekelijks of maandelijks via de bundel van hun mobiele telefoon hun premie kunnen betalen. Verder werken we samen met 6000 kleine kiosken door heel Ghana. Iedere klant krijgt een unieke code en kan daarmee bij die kiosken de premie betalen. Mensen die een bankrekening hebben, kunnen de premie rechtstreeks naar onze rekening overboeken. Ten slotte kunnen klanten in bepaalde groepen de premie contant betalen aan de pension managers die deze per telefoon overboeken naar ons. Bij iedere betaling krijgt de klant een sms-bericht ter bevestiging. Eén keer per kwartaal geven we met een sms een update en één keer per jaar een uitgebreid overzicht. Klanten die met een computer kunnen omgaan, kunnen van ons een eigen inlogcode krijgen waarmee ze inzicht hebben in hun spaarrekening. Een tweede groep zijn de vakbonden voor werkers in de informele sector. Dan gaat het om bijvoorbeeld taxichauffeurs, marktvrouwen en ijsverkopers. In totaal gaat het om mensen aan wie wij ons product kunnen aanbieden. Verder werken wij samen met NGO s die in lokale gemeenschappen opleidingen verzorgen op het gebied van gezondheidszorg, betere huisvesting en meer productiviteit. We trainen een aantal van de leiders om voorlichting te geven over pensioen. Mensen die dat willen kunnen dan beginnen te sparen. De vierde doelgroep zijn kleine bedrijven met vijf tot tien medewerkers in de informele sector. Het verschil met de formele sector is dat de pensioenbijdrage verplicht is. Veel kleine werkgevers willen dat niet omdat ze niet kunnen garanderen dat ze altijd februari PensioenAdvies 17

4 Low cost PPTG zal veel klanten moeten werven om op eigen benen te kunnen staan. Het business model voor micropensioenen is lastig, zegt Gerard. In die landen zijn er geen organisaties die de efficiency en informatietechnologie hebben om dit op te pakken. We hebben het opgelost door een heel low cost organisatie te bouwen. We hebben een administratiesysteem, een financiële administratie en biometrische software om met vingerafdrukherkenning via de mobiele telefoon geld over te maken. Ook hebben we ons ervan verzekerd dat de premies goed worden belegd door een van de grootste vermogensbeheerders van Ghana en dat het geld veilig is bij Standard Chartered Bank, de internationale custodian. Eind volgend jaar zullen onze jaarlijkse operationele kosten per klant $ 10 dollar bedragen. We moeten uiteindelijk toe naar $ 1 per klant per jaar. Er zijn volgens mij geen pensioenfondsen die dat halen. De tweede horde die we moeten nemen is dat we die operationele kosten moeten zien te dekken. De enige bron die we daarvoor hebben is de marge die we mogen nemen op het beheerd vermogen. Dat Er zijn twee soorten bonen. Op de certified bonen krijg je een bonus. Die wordt als pensioenpremie gebruikt is maximaal 1,33%. Ik vind dat zelf nog best veel, maar dat kan nu gewoon niet anders. Onze operationele kosten zullen naar verwachting $ tot $ 1 miljoen per jaar bedragen. Om dat bedrag te kunnen dekken, hebben we $ 60 tot $ 70 miljoen beheerd vermogen nodig. Daar zit een financieringsprobleem. We hebben dus investeerders nodig die deze kosten willen dekken totdat we op dat punt komen dat we zelf rendabel zijn. In ons basisscenario willen we in vijf jaar naar klanten en in tien jaar naar één miljoen klanten. We hebben het team gevraagd een realistisch scenario te maken. Dit is eruit gekomen. Ik vind het best nog optimistisch maar zij vertrouwen dat het kan. Het potentieel is groot, want er werken tien miljoen mensen in de informele sector in Ghana. Dankbaar voor steun SDMO Gerard en Samuel zijn dankbaar voor de hulp die ze van SDMO hebben kregen bij de opzet van het project. De steun die we krijgen is fantastisch, zegt Gerard. Aegon heeft veel voor ons gedaan. Zo krijgen we een actuaris die een jaar lang als CFO zal fungeren. De Achmea Foundation helpt ons op verschillende manieren en kijkt mee naar productontwikkeling, risicomanagement en het beleggingsbeleid. MN Services geeft ons secretariële hulp. Eind januari gaat er iemand van Cardano samen met Jaap Turkesteen van Aegon naar Ghana een workshop geven over risicomanagement aan de board of trustees. Als ik praat met mensen als Gerard Riemen en Maarten Edixhoven van het SDMO bestuur merk ik dat ze erin geloven. Het is heel goed dat er nu een Nederlandse actuaris naar Ghana gaat. Het heeft mij gesterkt in het besef dat als we in de toekomst in een nieuw land willen beginnen er weer een Nederlander in het managementteam moet zitten. Zo breng je Nederlandse expertise binnen en best practices in processen en risicobeheersing. Die Nederlander is de liaison naar de Nederlandse markt en biedt toegang tot de enorme kennisbank die in de pensioen- en verzekeringssector beschikbaar is. Ook is het een garantie voor de sponsors dat er goed op het geld wordt gelet. Samuel vult aan dat het in gesprekken met de Ghanese overheid en andere organisaties helpt dat de Nederlandse pensioen- en verzekeringssector en het Ministerie van Buitenlandse Zaken achter het initiatief staan. Juiste mensen People s Pension Holding wil graag in meer landen micropensioenbedrijven starten. We gaan eerst een uitgebreide analyse maken in welke landen er daarvoor kansen liggen, zegt Gerard. Op basis van onze ervaringen van het afgelopen anderhalf jaar kijken we daar toch wat anders tegenaan. Maar dat is nog geen garantie. Je moet ook in zo n land een Samuel zien te vinden. Zonder de juiste mensen gaat het niet lukken. We zijn ook opportunistisch. Er als er een sponsor met geld komt die wil dat we in een specifiek land aan de slag gaan, zullen we daar serieus naar kijken. We zijn realistisch wat de mogelijkheden betreft. Bij People s Pension Holding werken momenteel maar een paar parttimers. Volgend jaar willen we één nieuw land geïdentificeerd hebben. Daar moet dan ook een haalbaarheidsstudie zijn gedaan. Uiteindelijk willen we binnen vijf jaar in drie landen actief zijn. De focus ligt nu op Ghana. Ik heb verteld over de uitdagingen van het opbouwen van een efficiënte organisatie en van het zorgen dat we onze operationele kosten kunnen dekken. De grootste uitdaging komt nog. Ik zeg niet dat het makkelijk is, maar het is niet heel moeilijk om mensen te overtuigen dat ze moeten gaan sparen. Maar als de spaarrekening is geopend, hoe zorg je dan dat ze consistent blijven sparen. Dat is de uitdaging. Gouden kans Samuel heeft er vertrouwen in. De mensen zijn echt enthousiast over ons product. Ze zien dat ouderen om hen heen echt in armoede vervallen en beseffen: dat kan mij ook gebeuren. Ik denk dat wij hen echt een gouden kans bieden om armoede te voorkomen. Daarom worden we met open armen ontvangen. 18 PensioenAdvies - februari 2017

5 Novelle Wet uitfasering PEB Op de valreep voor het Kerstreces heeft staatssecretaris Wiebes de voorzitter van de Eerste Kamer moeten vragen de behandeling van het wetsvoorstel Uitfasering PEB uit te stellen. De reden daarvoor is inmiddels breed uitgemeten in de (vak) pers. De staatssecretaris kreeg in de gaten dat er sprake zou kunnen zijn van vermeende mogelijkheden om de kosten en lasten van toekomstige indexatie van de opgebouwde pensioenaanspraken op het moment van afkoop of omzetting in een aanspraak ingevolge een oudedagsverplichting ten laste van de fiscale winst te brengen. En dat zou een behoorlijke strop voor de schatkist betekenen. Wiebes heeft er onderzoek naar laten doen en het gevolg is een Novelle tot wijziging van de Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen. Maar., het onderzoek wees alsnog uit dat die tegenvaller zich niet zou voordoen. Wel was er een versoepeling nodig met betrekking tot de aftrek van (toekomstige) indexatielasten. Daarom stuurde de staatssecretaris eind vorige maand toch een novelle naar de Tweede Kamer. In een begeleidende brief aan de Tweede Kamer schrijft Wiebes: Het onderzoek heeft uitgewezen dat de mogelijkheid om de (toekomstige) indexatie van de opgebouwde pensioenaanspraken op het moment van afkoop of omzetting ten laste van de fiscale winst te brengen, niet bestaat. De budgettaire derving zal zich dan ook niet voordoen. Zoals in de memorie van toelichting op de novelle is aangegeven voorkomt het in het wetsvoorstel Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen voorgestelde artikel 34e van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 dat de kosten en lasten van de toekomstige indexatie op het moment van afkoop of omzetting in een oudedagsverplichting ten laste van de fiscale winst kunnen worden gebracht. In de memorie van toelichting is ook aangegeven dat in een antwoord in de memorie van antwoord abusievelijk geen rekening is gehouden met deze bepaling, waardoor ten Kenniscentrum BPF De komende jaren zullen zo n ondernemingen verplicht worden zich aan te sluiten bij een bedrijfstakpensioenfonds. Vaak ook nog eens met terugwerkende kracht. Er is veel kennis en expertise no- dig in het bedrijfsleven, om dat goed te begeleiden. Het Nederlands Pensioenbureau, Van Riel & Feyli Advocaten en Bij Bouma Advies namen daarom gezamenlijk het initiatief tot oprichting van het BPF Kenniscentrum. Het gaat om een nieuw kennisorgaan voor bedrijfstakpensioenfondsen. Het centrum gaat adviseurs opleiden en certificeren. Ook gaat het BPF Kenniscentrum een werkingssfeerverklaring geven voor accountants die jaarrekeningen controleren. onrechte de suggestie is gewekt dat een dergelijke aftrek wel mogelijk is. Die vergissing betreur ik. En verder schrijft Wiebes: Het vorenstaande zou strikt genomen tot de conclusie kunnen leiden dat een aanpassing van de Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen niet noodzakelijk is. De gesignaleerde mogelijkheid tot aftrek en de daaraan verbonden budgettaire gevolgen kunnen zich immers niet voordoen. Het onderzoek heeft echter ook tot de (omgekeerde) conclusie geleid dat het volledig uitsluiten van elke vorm van aftrek naar het oordeel van het kabinet in een beperkt aantal gevallen juist een te vergaande inperking is van het recht op aftrek van kosten en lasten die anders, als het PEB niet zou worden uitgefaseerd, wel (gefaseerd) ten laste van de winst zouden mogen worden gebracht. Om die reden wordt in de novelle voorgesteld om bij bestaande actiefposten alsnog in een (voorwaardelijke) mogelijkheid tot aftrek van de kosten en lasten van de toekomstige indexatie van de pensioenaanspraken of van de pensioenuitkeringen te voorzien. Deze aanpassing is, zoals toegelicht in de memorie van toelichting bij de novelle, slechts van toepassing op een zeer beperkte groep en daarmee zonder budgettaire gevolgen. Pensioenknip half jaar langer mogelijk Mensen met een pensioen in de vorm van een premie- of kapitaalregeling kunnen nog tot 1 juli 2017 een tijdelijke uitkering voor maximaal twee jaar aankopen. De regeling Pensioenknip wordt door Staatssecretaris Klijnsma van Sociale Zaken en Werkgelegenheid met een half jaar verlengd. Aldus een nieuwsbericht van Sociale Zaken van december februari PensioenAdvies 19