Vrijwillige ouderbijdrage en segregatie, onderwijsinnovatie en vrijheid van onderwijs

Transcriptie

1 Vrijwillige ouderbijdrage en segregatie, onderwijsinnovatie en vrijheid van onderwijs Aanscherping regels vrijwillige ouderbijdrage In het onderwijsblad van de AOB (Algemene Onderwijs Bond) van 18 juni 2016 pleiten de AOB en de SP voor aanscherping van de regels betreffende de vrijwillige ouderbijdrage die door scholen wordt gevraagd. De kern van het betoog is: 'onderwijs is een grondrecht en publiek gefinancierd onderwijs mag geen financiële drempels opwerpen'. Niemand zal het oneens zijn met dit betoog. Echter, effectuering hiervan zal morrelen aan diezelfde grondrechten: het beperkt de innovatiekracht van scholen en de vrijheid van onderwijs. Daarnaast volstaan de huidige regels om vrijheid van schoolkeuze voor alle ouders en kinderen te beschermen. De voorgestelde aanscherping houdt deze twee regels in: 1. een maximering van de vrijwillige ouderbijdrage en 2. het verbod dat de ouderbijdrage besteed wordt aan het verbeteren van het onderwijs. In deze notitie een beschouwing op de mogelijke gevolgen hiervan. Financiering van onderwijsinnovatie In Nederland zijn een kleine basisscholen. Bijna al deze scholen hebben hun onderwijs min of meer vergelijkbaar ingericht. Die inrichting kent veel 'vastigheden', zoals klassen/groepen (combinatie leeftijd/leerstof), aanbod van lessen (veel taal en rekenen), onderwijstijd (voor iedereen gelijk), zorg (remedial teaching en andere hulp onder schooltijd) en het functiebouwwerk (leerkracht, intern begeleider, remedial teachter, directeur, onderwijsassistent). Het is niet voor niets dat de meeste scholen er ongeveer hetzelfde uitzien. Deze vorm is in vele jaren opgebouwd en het hele onderwijsstelsel is hierop ingericht. De publieke bekostiging voorziet in feite alleen in het 'uitvoeren' van dit geconstrueerde stelsel. Het is vrijwel onmogelijk voor een school om zijn onderwijs of schoolorganisatie wezenlijk anders in te richten. Het onderzoeken, ontwikkelen, inrichten, uitvoeren, verantwoorden en borgen van andere vormen kost namelijk aanzienlijke inspanningen, dus geld, en de publieke bekostiging voorziet hier niet in. De meeste onderwijsveranderingen gaan dan ook niet verder dan vernieuwingen 'in de marge' - zoals wel of geen continurooster of een nieuwe methode - dan wel betreffen vernieuwingen die voortkomen uit overheidsbeleid met bijgeleverde subsidies - zoals digitale leermiddelen, gezonde school en meer muziekonderwijs. Als onderwijsontwikkeling en - innovatie beperkt blijven, lukt het niet/moeilijk om hardnekkige en grote onderwijsproblemen op te lossen zoals sociale ongelijkheid, passend onderwijs, hoog ziekteverzuim onder leerkrachten en zittenblijven. Ook het realiseren van grote ambities vordert dan te traag. Denk aan inclusief onderwijs, benutting van potentieel van elk kind, kenniseconomie en levenslang leren. Niettemin zijn er scholen die erin slagen om voor kortere of langere duur nieuwe onderwijsvormen te ontwikkelen en uit te voeren. Deze vernieuwingen zijn niet bekostigd uit het standaard publieke schoolbudget maar uit: Publiek geld van andere scholen Besturen kunnen schoolbudgetten 'afromen' waardoor er een pot geld ontstaat die geïnvesteerd kan worden in één of enkele bij hetzelfde bestuur aangesloten scholen die een vernieuwing willen ontwikkelen en toepassen. 1

2 Deze vorm komt veel voor en wordt bijvoorbeeld toegepast bij een aantal Sterrenscholen en scholen met flexibele onderwijstijden. Privaat geld in de vorm van onbetaald werk Onbetaald werk wordt op grote schaal verricht door schoolleiders, medewerkers, experts van buiten de school en ouders. Deze vorm komt vrijwel op elke school voor en de noodzaak hiertoe wordt groter naarmate de school minder standaard doet, meer extra's biedt dan wel innoveert. Privaat geld uit sponsoring/financiële impulsen van het bedrijfsleven Dit komt vaker voor naarmate de onderwijssoort dichterbij de arbeidsmarkt ligt. In het hbo en mbo komt deze vorm dus geregeld voor en in het po vrijwel niet. Een voorbeeld uit het voortgezet onderwijs is de Hugo de Grootschool in Rotterdam. Privaat geld uit fondsen Dit komt geregeld voor. Voorbeelden zijn 'verlengde schooltijden' in Rotterdam (impuls van De Verre Bergen) en 'digitalisering' bij scholen in Den Haag (impuls van 3SO). Privaat geld uit kinderopvang Publieke en private middelen worden van oudsher strikt gescheiden. De afgelopen jaren wordt deze vorm niettemin toegepast bij integrale kindcentra en bijvoorbeeld scholen als Casa en De School. Privaat geld uit vrijwillige ouderbijdragen Vrijwillige ouderbijdragen worden op het merendeel van de scholen gevraagd. In het basisonderwijs op meer dan 85% van de scholen (bron 'Vrijwillige ouderbijdrage in het primair onderwijs 2013/2014' van de Onderwijsinspectie). Het artikel van het AOB geeft diverse voorbeelden. De financiering van innovaties komt dus uit één of een combinatie van deze bronnen en in een enkel geval (deels) uit de vrijwillige ouderbijdrage. Logischerwijs gaat het dan om vernieuwingen die niet bekostigd konden worden uit andere bronnen. De opbrengsten (het geleerde) van deze innovaties komen bijna altijd ten goede aan alle kinderen van de betreffende school en de hele sector indien erover wordt gesproken en gepubliceerd. Vrijheid van onderwijs: schoolontwikkeling en schoolkeuze Het ontwikkelen en innoveren van onderwijs is van groot belang voor de samenleving als geheel en voor elk individu afzonderlijk. Onderwijs en economie kunnen niet zonder elkaar en het individu is bijna kansloos zonder onderwijs. Daar economie en leven evolueren, moet het onderwijs dat ook. De ruimte voor mogelijkheden hiertoe, hangt mede samen met de vrijheid van onderwijs, geborgd in art. 23 Grondwet. Dit artikel is oorspronkelijk bedoeld om ouders het recht te geven scholen op te richten. Als ouders het recht hebben om een school op te richten, hebben ze ook het recht om geld hiervoor te zoeken - ook als dit betekent dat het (deels) bij ouders wordt gezocht. Anders geformuleerd: om vrijheid van onderwijs te kunnen betalen, moeten scholen inkomstenbronnen kunnen aanboren, anders dan die de overheid biedt. Zo niet, dan wordt de mogelijkheid voor authentieke, onafhankelijke en grensverleggende innovaties afgesneden. Scholen blijven dan afhankelijk van de reguliere overheidsbekostiging (die nauwelijks ruimte biedt voor wezenlijke ontwikkeling) en door de overheid gelabelde subsidies. Scholen moeten dus de mogelijkheid behouden om bronnen aan te spreken als vrijwilligerswerk, sponsoring en ouderbijdragen. Zoals altijd mag de vrijheid van het een niet ten koste gaan van de vrijheid van het andere. Zo mag het heffen van ouderbijdragen niet de vrijheid van schoolkeuze inperken. 2

3 Overheidsregels rond de ouderbijdrage moeten deze bescherming bieden. De huidige regels bieden deze bescherming al, want zij schrijven voor: 'vrijwillige bijdrage' en 'instemming van de medezeggenschap'. De wet verbiedt dus dat er financiële drempels worden opgeworpen die deze vrijheid van schoolkeuze voor ouders en kinderen beperken. Dat het er in sommige schoolpraktijken anders aan toe gaat, ligt niet aan de regels maar aan het niet/onjuist toepassen ervan en het elkaar hier niet op aanspreken. Borging van keuzevrijheid voor ouders/kinderen De huidige regels betreffende de vrijwillige ouderbijdrage zijn vastgelegd in twee wetten (WPO en WMS, zie bijlage) en beschermen ouders en kinderen tegen de inperking van de keuzevrijheid* en daarmee tegen segregatie: 'vrijwillige bijdrage' en 'instemming van de medezeggenschap'. Een juiste toepassing wordt niet verbeterd door meer en strengere regels. Om tegen te gaan dat scholen de regels niet juist toepassen dan wel ouders onder druk zetten, zijn doorvragen naar de redenen in combinatie met meer zeggenschap voor ouders en leerkrachten (en leerlingen) gepaste maatregelen. Daarnaast kan men scholen stimuleren om een eenvoudige vrijstellingsregeling te hanteren in plaats van ouders te dwingen om gedetailleerde inzage te geven in hun inkomsten en vermogen (delen van goede voorbeelden).** Via het reguliere systeem van toezicht door de Onderwijsinspectie kunnen scholen gemakkelijk worden aangesproken op correcte toepassing van de regels en op openheid, communicatie en interne zeggenschap. Tot slot heeft de inspectie de mogelijkheid om te handhaven. Ook daarin voorzien de huidige regels. Samengevat De omvang van het probleem is te overzien: slechts 3% van de scholen vraagt meer dan 100 per kind per jaar. De huidige regels voorzien al in het voorkomen dat de vrijwillige ouderbijdrage leidt tot beperking van keuzevrijheid en segregatie. Intensivering van de aandacht hiervoor - intern en extern - in de vorm van gesprek en handhaving, volstaat om ongewenste situaties tegen te gaan. Aanscherping van de wetgeving (door het bedrag van de vrijwillige ouderbijdrage te maximeren en het verbod op toepassing ten behoeve van verbeteringen van het onderwijs) maakt de mogelijkheden voor onderwijsinnovatie en onderwijsondernemerschap nog kleiner dan die al zijn terwijl het onderwijs nog veel problemen heeft op te lossen. Hiervan kunnen alle kinderen op termijn nadeel ondervinden. Er is grote behoefte aan minder regels. Deze voorgenomen vermeerdering van regels is niet nodig om problemen op te lossen en beperkt de kansen op het vinden van oplossingen voor grotere en breder voorkomende problemen. 26 juni 2016 Marjolein Ploegman *) Het onderwijs kent vele andere en grotere belemmeringen ten aanzien van de keuzevrijheid van ouders en kinderen. Denk bijvoorbeeld aan de bekende wachtlijsten, veelal in de hand gewerkt door huisvestingsbeleid van gemeenten. En de onmogelijkheid om tijdens de schoolloopbaan van school te veranderen, gecreëerd door 'gentlemant's agreements' tussen schoolbesturen. **) In de praktijk van De School (ouderbijdrage is 500 per jaar) volstaat de afspraak 'indien u aangeeft niet te kunnen betalen, verkrijgt u per schooljaar vrijstelling'. Dit blijkt zeer werkbaar, is mensvriendelijk en stimuleert de solidariteit, creativiteit en inspraak. Minder dan 10% van de ouders verzoekt vrijstelling terwijl de populatie een doorsnede is van de bevolking. Misbruik is waarschijnlijk nog niet voorgekomen. De procedure kost de organisatie nauwelijks tijd en geld. Gezinnen en families zijn buitengewoon creatief in het bijeenbrengen van geld. Wel- betalende ouders weten dat ze dit voor alle kinderen doen. 3

4 Het artikel 'Ouderbijdrage versterkt tweedeling' van de AOB staat hier: Het rapport 'De vrijwillige ouderbijdrage in het primair onderwijs 2013/2014' staat hier: vrijwillige- ouderbijdrage- in- het- primair- onderwijs.pdf Uit: DE VRIJWILLIGE OUDERBIJDRAGE IN HET PRIMAIR ONDERWIJS 2013/2014 Inspectie voor het Onderwijs, november 2014 De wettelijke voorschriften rond de vrijwillige ouderbijdrage zijn te vinden in de Wet Primair Onderwijs (WPO) en de Wet Medezeggenschap Scholen (WMS). Artikel 13 en 40 WPO bepalen dat de schoolgids informatie moet bevatten over de ouderbijdrage en het vrijwillige karakter ervan. In artikel 13 lid 1, sub c WMS staat dat de oudergeleding van de medezeggenschapsraad vooraf moet instemmen met de hoogte en bestemming van de bijdrage, dus vóórdat het bevoegd gezag een besluit neemt over de vaststelling of wijziging van de hoogte en de vaststelling of wijziging van de bestemming van de ouderbijdrage. Zie het schema in de bijlage. De toelating tot het primair onderwijs in Nederland is gratis. Scholen ontvangen hiervoor bekostiging vanuit de overheid. Scholen krijgen van rijkswege geen geld voor extra activiteiten zoals een excursie, schoolreisje, een sportdag of de kerstviering. De school mag via de ouderbijdrage aan ouders een geldelijke bijdrage vragen, maar zij mag ouders niet dwingen. De ouderbijdrage heeft in het primair onderwijs verschillende namen: leerlingbijdrage, schoolfondsbijdrage, ouderbijdrage of bijdrage voor een specifiek doel. Soms worden naast de vrijwillige ouderbijdrage ook nog andere kosten in rekening gebracht, zoals kosten voor schoolzwemmen of voor een schoolreisje. Ook deze uitgaven vallen echter onder de vrijwillige ouderbijdrage. In alle gevallen moet er voor ouders sprake zijn van de mogelijkheid om een keuze te maken óf zij willen betalen, de bijdrage is vrijwillig. De ouderbijdrage lag tot 2009 al jaren op min of meer hetzelfde niveau. De afgelopen vijf jaar is dit bedrag gestegen met ongeveer 10. Een gemiddelde basisschool vraagt van haar ouders een bijdrage van ongeveer 40. De spreiding in de gevraagde bedragen is groot, maar het aantal scholen dat een hoge (> 50) of zeer hoge (> 100) bijdrage van de ouders vraagt, is daarentegen laag (8 procent) respectievelijk zeer laag (3 procent). Driekwart van de scholen vraagt een bijdrage die onder de 50 ligt. Het hoogste bedrag dat werd aangetroffen in de steekproef was

5 5