Publicatie governance aspecten van het stedelijk waterbeheer. Deel 1: Governance van het stedelijk waterbeheer: Welke uitdagingen?

Transcriptie

1 Publicatie governance aspecten van het stedelijk waterbeheer Deel 1: Governance van het stedelijk waterbeheer: Welke uitdagingen?

2 1. Wat is water governance Inleiding Het stedelijk waterbeheer en de afvalwaterketen zijn volop in beweging. Een uitdagende periode, waar de UVW, VNG, het deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie en ook de kenniskoepels STOWA en Stichting RIONED mede richting aan proberen te geven. De ontwikkelrichting hierbij: Slimmer investeren en beheren gebaseerd op de inhoudelijke knelpunten in het stedelijk watersysteem op korte en langere termijn (oa. klimaatadaptatie, in stand houden systeem). Hoe kunnen gemeenten en waterschappen op een doelmatige wijze (blijvend) invulling geven aan de verschillende zorgplichten in het stedelijk waterbeheer en de afvalwaterketen? Een centrale en overkoepelde vraag die bij veel onderzoeksprojecten van STOWA en Stichting RIONED aan de orde is. Naast inhoudelijke aspecten, gaat het hierbij ook om aspecten gericht op de complexiteit van het uitwerkingsproces (samen werken) en om de omslag in cultuur en werkwijze die nodig is. De uitdaging is om de beleidsvrijheid voor gemeenten en waterschappen optimaal te benutten en bij de keuzen voor maatregelen het principe van lokaal maatwerk en kosteneffectiviteit toe te passen (in plaats van het uitgangspunt van generieke normen). De WAT en HOE-vraag Het besef groeit dat het oplossen van knelpunten in het stedelijk waterbeheer en de afvalwaterketen meer is dan het zoeken naar technisch inhoudelijke verbeteringen. Het is vaak tevens in sterke mate een (be)sturingsvraagstuk, waarbij de complexiteit van de alledaagse werkelijkheid eenvoudige oplossingen soms in de weg kan staan. Hoewel bij de ervaren problemen uiterlijk gezien de inhoudelijke aspecten op de voorgrond treden, vereist het oplossen van de problemen vaak meer dan louter inhoudelijke maatregelen. Met andere woorden: niet alleen WAT is de (beste) oplossing, maar ook HOE krijgen we die voor elkaar op een zodanige wijze dat deze effectief en efficiënt is en ook op langere termijn blijft functioneren. Wat is good governance? De zogenaamde Governance aspecten van het stedelijk waterbeheer en de afvalwaterketen zijn gericht op deze HOE vraag. Voor de invulling van het begrip good governance is door het Water Governance Centre een systematiek ontwikkeld die kortweg de Drielagenbenadering van good governance genoemd kan worden. Uitgangspunt van deze drielagenbenadering is dat drie types van aspecten zijn die bepalend zijn voor de vraag of er sprake is van good governance. 1. inhoudelijke aspecten (zoals kennis, informatie, beleid) 2. institutionele aspecten (zoals financiering, taken/verantwoordelijkheden, juridische instrumenten) en 3. relationele aspecten (zoals cultuur, samen werken e.d.) Het uitgangspunt is dat goed stedelijk waterbeheer een samenhangend geheel vormt van deze drie aspecten. Het betekent ook dat stedelijk waterbeheer in de praktijk een samenspel zou moeten zijn van experts en specialisten en generalisten en verbinders.

3 Tabel 1: Samenhangende governance aspecten stedelijk waterbeheer en afvalwaterketen 1. Inhoud o Strategie en beleid o (Ervarings)Kennis o Informatie (over toestand en functioneren systeem) 2. Institutioneel (procedures) o Organisatie o Wet- en regelgeving, juridische instrumenten o Financiering 3. Samen werken (relatie / proces) o Cultuur en werkwijze o Regie en coördinatie o Participatie / PPS Allereerst is er de inhoudelijke laag. Aspecten van de inhoudelijke laag zijn bijvoorbeeld de basiskennis van het systeem waar het over gaat. Zonder die kennis en/of informatie kan van een succesvolle uitvoering van beleid en/of plannen vrijwel zeker geen sprake zijn. Een ander inhoudsaspect betreft de beschikbaarheid van kennis, ervaring en vaardigheden ook qua omvang. Inhoudelijke aspecten alleen, hoe belangrijk ook, zijn niet voldoende voor een goede governance. Noodzakelijk daarvoor is zeker ook een goedgevulde institutionele laag. Aspecten die een vitale rol spelen zijn organisatie, (wettelijke) instrumenten en financieringsstructuur. Een goede organisatiestructuur betekent onder meer dat de rollen en taakverdeling helder zijn. Onduidelijkheid over de vraag wie waarover gaat kan veel belemmeringen opleveren die de voortgang van processen sterk kan remmen. Van belang is ook dat goed inzichtelijk is hoe de relatie met andere beleidsvelden is ingericht. Ongetwijfeld één van de meest cruciale aspecten die ook vaak bepalend is voor succesvolle implementatie is een goede financieringsstructuur. De opzet en invulling van de financieringsstructuur van de Wet verontreiniging oppervlaktewateren is in belangrijke mate mede bepalend geweest voor de succesvolle implementatie van deze wet van Belangrijk ook in deze institutionele laag is het (al of niet wettelijk) instrumentarium dat ter beschikking is om de gewenste goede governance te kunnen invullen. De genoemde wettelijk verankerde financieringsstructuur gebaseerd op het principe de vervuiler betaalt, maar ook het vergunningsinstrument zijn goede voorbeelden hiervan. Daarnaast is de Wet gemeentelijke watertaken (2008) een goed voorbeeld, van een duidelijke wettelijke verankering van zorgplichten in het stedelijk waterbeheer. Overigens kan een teveel aan instrumenten (zoals omslachtige procedures) net zo goed als een gebrek aan instrumenten bepalend zijn voor een succesvolle implementatie. Ook hier is een evenwichtig pakket een belangrijke randvoorwaarde. Tenminste zo belangrijk is echter dat de institutionele laag gefundeerd is op een goed functionerende relationele laag. Daarbij gaat het om elementen als communicatie, samenwerking tussen verschillende actoren, een goede betrokkenheid van de verschillende stakeholders, transparantie en vertrouwen. Hier spelen cultuur en ethiek eveneens een relevante rol. De verschillende deelaspecten gelden als denkkader en helpen om op systematische wijze vraagstukken af te pellen. Aan de hand van vragen bij de verschillende deelaspecten kunnen de randvoorwaarden (of het ontbreken ervan) voor goed stedelijk waterbeheer en beheer van de afvalwaterketen worden geïdentificeerd. Het drielagenmodel kan verder worden uitgewerkt aan de hand van vragen die per laag gesteld kunnen worden, als hulpmiddel om de randvoorwaarden voor good governance te identificeren. De onderstaande figuur geeft een beeld daarvan.

4 Drielagenmodel Water Governance met gerelateerde vragen Figuur 1: Drielagen model Water Governance met gerelateerde vragen Inhoudelijke laag Institutionele laag Relationele laag Systematische discussie over deze vragen biedt een goede basis voor oplossingen Is er een heldere strategie? Hebben we voldoende en relevante informatie? Beschikken we over de noodzakelijke kennis en ervaring? Zijn de rollen en verantwoordelijkheden helder? Hebben we de gewenste instrumenten/wetten? Is het functioneren van het financieringssysteem gewaarborgd? Is het waterbeleid voldoende verbonden met andere beleidsvelden (bv. ruimtelijke planning)? Zijn de stakeholders voldoende betrokken bij de besluitvorming? Is er transparentie in de taakuitoefening? Is er een voldoende vertrouwensbasis om samen te werken? OECD principes voor good water governance Met name de eenvoud en inzichtelijkheid maakt de drielagenbenadering praktisch bruikbaar. Dat neemt echter niet weg dat er andere methoden en invalshoeken zijn die nuttig kunnen zijn. De laatste jaren is de OECD nadrukkelijk bezig geweest met studies over het waterbeheer en over good water governance. Het zogenaamde Water Governance Initiative van de OECD heeft in 2015 een twaalftal principes voor good governance geformuleerd. De principes zijn daarin opgehangen aan drie overliggende dimensies: effectiviteit, efficiency en vertrouwen + betrokkenheid, die ieder op hun beurt vier onderliggende principes bestrijken. Figuur 2: Illustratie van de 12 proincipes voor Good Governance van OECD

5 De dimensie van de effectiviteit kent de volgende vier principes: 1. Deel de rollen en verantwoordelijkheden helder toe wat betreft de beleidsvorming, -uitvoering, operationeel beheer en regulering, en bevorder de coördinatie tussen de verschillende overheden. 2. Creëer een geschikte schaal voor het waterbeheer binnen het integraal stroomgebiedbeheer, mede om regionale/lokale omstandigheden recht te doen. Bevorder ook hier de coördinatie tussen de verschillende schaalniveaus. 3. Moedig intersectorale beleidsafstemming aan tussen waterbeheer en in het bijzonder het beleid voor milieu, gezondheidszorg, ruimtelijke ordening, energievoorziening, landbouw en bodemgebruik en industriële ontwikkeling. 4. Zorg voor een goed apparaat en deskundigheid van de verantwoordelijke overheden. Aanvullend ten opzichte van de elementen van de drielagenbenadering is de aandacht in het tweede principe wordt gevraagd voor de geschikte schaal van het waterbeheer. Een aspect dat als onderdeel van de institutionele laag kan worden beschouwd. De dimensie van de efficiency kent de volgende vier principes: 5. Zorg voor en deel actuele en onderling goed vergelijkbare gegevens en informatie over het waterbeheer. 6. Zorg op een efficiënte, transparante en tijdige manier voor voldoende financiële middelen, bijvoorbeeld door beginselen zoals de vervuiler/gebruiker betaalt in te zetten. 7. Zorg voor goede waterregelgeving, voer deze uit en handhaaf deze. 8. Bevorder innovatieve water governance praktijken en wissel deze uit tussen verantwoordelijke overheden op verschillende niveaus en relevante stakeholders. Het achtste principe het bevorderen van innovatieve water governance praktijken is in het drielagenmodel niet expliciet genoemd. Innovatie kan zowel de inhoud betreffen als de instituties, waarbij ook de communicatie (relationeel) de aandacht vraagt. Ten slotte kent de dimensie van vertrouwen en betrokkenheid de volgende vier principes: 9. Bewaak de integriteit en transparantie om een grotere verantwoording en vertrouwen in de besluitvorming te realiseren. 10. Bevorder de betrokkenheid van relevante stakeholders bij de besluitvorming. 11. Ben bewust van mogelijke afwentelmechanismen tussen watergebruikers, stad en platteland en generaties. 12. Zorg voor continue monitoring en evaluatie van het waterbeleid en de water governance en maak de resultaten daarvan bekend aan het publiek. De meeste van deze laatste vier principes weerspiegelen elementen van de relationele laag, zij het dat het elfde principe van voorkomen van afwenteling (bevorderen van billijkheid) wat explicieter is uitgewerkt. Het bovenstaande is geen uitputtende weergave van de invulling van good water governance, maar geeft wel een aantal bruikbare handvatten voor het vorm geven aan good governance in de uitvoeringspraktijk van stedelijk waterbeheer.

6 2. Uitdagingen bij de governance van het stedelijk waterbeheer Inleiding Het vorige hoofdstuk beschreef het begrip water governance. Hierbij kwamen de verschillende aspecten ervan en hun onderlinge samenhang aan bod. Dit hoofdstuk bekijkt de huidige praktijk van het stedelijk waterbeheer in Nederland door de bril van het 3-lagen model uit het voorgaande hoofdstuk. Op basis van deze vergelijking komen aandachts- en ontwikkelpunten naar voren, geïllustreerd met een aantal voorbeelden. De vergelijking is gebaseerd op een serie gesprekken met strategische beleidsmedewerkers en managers van gemeenten en waterschappen. Op basis van deze gesprekken zijn de aandachtsen ontwikkelpunten benoemd. Redenerend vanuit het perspectief van het 3-lagenmodel zijn veel governance aspecten in het Nederlandse stedelijk waterbeheer op orde. De volgende paragraven beschrijven de aandachtsen ontwikkelpunten. Kennis over het functioneren van het systeem is de basis In de praktijk blijkt dat het echt gebiedsgericht en integraal werken aan het stedelijk watersysteem (incl. leefomgeving-waterketen-watersysteem) niet overal in voldoende mate van de grond komt. Hiervoor lijken twee hoofdredenen: Inzicht in daadwerkelijke toestand en functioneren systeem is nog niet overal aanwezig (binnen deelsystemen en tussen deelsystemen) In samenwerkingsproces binnen en tussen organisaties wordt gestuurd op het realiseren van deelopgaven en is het besef van een wederzijdse afhankelijkheid nog niet overal aanwezig. Figuur 3: Alles hangt met alles samen in het stedelijk waterbeheer en de afvalwaterketen Bovenstaande figuren illustreren de samenhang tussen de deelsystemen in het stedelijk waterbeheer. De uitdaging is om de deelsystemen binnen en tussen de organisatie met elkaar te verbinden. Hierbij gaat het om het verbinden van leefomgeving, waterketen en watersysteem. De pijltjes in de figuur illustreren de uitdagingen van het integraal en gebiedsgericht werken.

7 Bij het werken aan het verbeteren van de waterkwaliteit in de bebouwde omgeving spelen meerdere aspecten een rol. De juiste maatregelen volgen uit een analyse van de bron(nen) van de geconstateerde waterkwaliteit en effectiviteit van maatregelen: Wat is de kwaliteit van het aangevoerde water? Welke bronnen zijn bekend die de waterkwaliteit beïnvloeden (o.a. lozingen en gebruik)? Wat is de kwaliteit van de lozingen van regenwater uit het (gescheiden) gemeentelijk rioolstelsel? Of van oppervlakkige afstroming? Wat is de invloed van periodieke riooloverstortingen bij hevige regenval? Wat is de invloed van de emissie van de RWZI? Gezien de onderlinge samenhang tussen de verschillende waterstromen in het stedelijk watersysteem en de relatie met de leefomgeving is inzicht in de toestand en het functioneren van het systeem in z n geheel een basisvoorwaarde. Inzicht begint met meten, monitoren en gegevensbeheer. Hierbij gaat het zowel om het meten en registreren van de juiste gegevens (klachten, objecten, systemen en drukhoogten/waterstanden) alsmede het analyseren en interpreteren van deze gegevens tot nuttige informatie. Met de juiste theoretische kennis (T) en ervaringskennis (E) ontstaat begrip en inzicht in de toestand en het functioneren van het systeem. Dit inzicht vormt de basis voor de optimale keuzes in het stedelijk waterbeheer. Figuur 4: Van gegevens (data) naar bewuste en goed onderbouwde keuzes. In de sector is veel kennis aanwezig om het integraal en gebiedsgericht werken aan het stedelijk watersysteem mogelijk te maken. Toch is het toepassen van de beschikbare kennis een belangrijk aandachtspunt. De juiste kennis is niet in alle regio s en organisaties aanwezig. In de sector klinkt steeds vaker de zorg dat vakkennis/vakmanschap afneemt als gevolg van uitstroom (mede door vergrijzing), achterblijvende waardering voor vakmanschap en bezuinigingen. De uitdaging en verantwoordelijkheid voor gemeenten en waterschappen is om bij keuzes in het beheer van het stedelijk watersysteem lokale kennis van de toestand en het functioneren van het (integrale) systeem en de kosteneffectiviteit van maatregelen als leidende principes te laten gelden. In veel regio s en organisatie is dat goed ontwikkeld. Toch zijn er organisaties waar sprake is van een verbeter- en ontwikkeltraject.

8 Het benutten van beschikbare instrumenten De aspecten die in de tweede (institutionele) laag van het 3-lagen model aan de orde komen, zijn voor het stedelijk waterbeheer op nationale niveau (taken, verantwoordelijkheden en instrumenten) goed geregeld. In de praktijk komt het wel voor dat niet alle mogelijkheden en instrumenten die gemeenten en waterschappen tot hun beschikking hebben, worden benut. Voor ruimtelijke adaptatie en het ruimtelijk inpassen van water maatregelen hebben gemeenten verschillende instrumenten tot hun beschikking, zowel in het ruimtelijk als financieel spoor. o Het bestemmingsplan (en met de komst van de Omgevingswet het Omgevingsvisie en - plan) biedt veel mogelijkheden om als overheid dwingend op te treden richting initiatiefnemers van ruimtelijke ontwikkelingen. Zo kunnen via bouw- en gebruiksvoorschriften o.a. regels worden gesteld over het bouwpeil, kruipruimte loos bouwen, verhouding verhard en onverhard. In de praktijk worden deze maatregelen lang niet altijd voldoende benut. o Gemeenten kunnen de rioolheffing vormgeven op een manier dat het principe geldt van de veroorzaker (van kosten) of de gebruiker (van voorzieningen) betaalt. De keuze voor de grondslag voor de rioolheffing valt binnen de gemeentelijke beleidsvrijheid. Zo kan de rioolheffing worden gesplitst in een afvalwaterheffing (bijvoorbeeld op basis van drinkwaterverbruik) en grond- en hemelwaterheffing (bijvoorbeeld op basis van aangesloten verhard oppervlak). In de praktijk komt dit om verschillende redenen echter nog weinig voor. Duidelijke sturing op ruimtelijke adaptatie in Hamburg Voorbeeld van governance in het Duitse Hamburg, gebaseerd op basis van werkbezoek STOWA mei 2015: Regelgeving: je mag niet bouwen tenzij je klimaat adaptief bouwt; Duidelijke kaders met betrekking tot energieprestatie, ruimtelijke kwaliteit en waterbeheer van overheidswege. Daarbinnen is flexibiliteit voor invullen, creativiteit, ruimte voor experimenteren; Heffingssysteem: Afvalwaterheffing naar rato van drinkwaterverbruik (wat je gebruikt, komt er als afval weer uit) en regenwaterheffing naar rato van verhard oppervlak Binnen regio s en organisaties vormen gescheiden budgetten van verschillende organisaties en afdelingen een potentiele belemmering. Bij gebiedsgericht en integraal werken is het de uitdaging om de budgetten te ontschotten. Zo is er bijvoorbeeld binnen veel organisaties geen apart budget voor klimaatadaptatie. De lange termijn opgave zal moeten worden gefinancierd uit de reguliere (beheer)budgetten. Hier is het dus de uitdaging om jaarlijkse budgetten te combineren en gebiedsgericht in te zetten voor korte en lange termijn maatregelen. Ruimtelijke adaptatie in het dagelijks beheer (Zwolle) In Zwolle is geen sprake van een apart budget voor lange termijn klimaatadaptatie. De strategie bij het dagelijks beheer is om de beheeropgaven zoveel mogelijk te koppelen. Met behulp van een GISinstrument worden de beheeropgaven (in de tijd) op kaart gezet, zodat de meekoppelkansen in het dagelijks beheer zichtbaar worden. De beheerbudgetten van verschillende opgaven (groen, wegen, riool ed.) worden gecombineerd. Door deze synergie is de gemeente in staat om via het spoor van beheermaatregelen stap-voor-stap ruimtelijke adaptatie vorm te geven.

9 Ingezette verandering van cultuur en werkwijze nodig De grootste uitdaging in het stedelijk waterbeheer is de ontwikkeling van de cultuur en werkwijzen. Om de maatschappelijke doelen in het stedelijk waterbeheer te realiseren (volksgezondheid, schoonwater, droge voeten en veilige wegen) is een ontwikkeling van cultuur en werkwijze nodig. Deze ontwikkeling is begin van deze eeuw gestart en verankerd in o.a. de Wet Gemeentelijke watertaken (2008), Waterwet (2009) en het bestuursakkoord Water (2011) en zal krachtig moeten worden voortgezet. Het gaat hier met name om: Het benutten van de eigen beleidsvrijheid van gemeenten en waterschappen (in plaats van het dogmatische toepassen van generieke normen ) Invulling geven aan zorgplichten in relatie tot eigen rol burgers en bedrijven (participatie) Verandering van cultuur en werkwijze: lokaal maatwerk in plaats van generiek normen In het stedelijk waterbeheer is sprake van een lopende cultuurverandering, waarbij de dogma s en generieke normen in toenemende mate worden losgelaten en meer ruimte ontstaat voor vakmanschap en lokaal maatwerk. Dit vraagt om voldoende inzicht in de toestand en het functioneren van het stedelijk watersysteem (vakmanschap) en het gebruiken van de ruimte die ontstaat (beleidsvrijheid) om op basis van dit inzicht bewuste keuzes te maken (lokaal maatwerk). Figuur 5: Lopende verandering van cultuur en werkwijze in het stedelijk waterbeheer Het door STOWA en Stichting RIONED ontwikkelde denkstappen model biedt een structuur voor het systematisch werken aan de optimale keuzes in het stedelijk waterbeheer. In het denkstappen model zijn drie voorwaarden genoemd om vraagstukken in het stedelijk waterbeheer goed te kunnen oplossen. Deze voorwaarden zijn: een gezamenlijke ambitie; kennis van het functioneren van de riolering, het watersysteem en de maatschappelijke functies die het water ter plaatse vervult; het volgen en sturen van keuzes, maatregelen en effecten. Daarnaast gaan de denkstappen uit van maatwerk en samenwerking tussen gemeenten en waterbeheerders.

10 De basisinspanning voorbij Een veelgenoemd voorbeeld van een generieke norm die achteraf gezien in een aantal gevallen te dogmatisch is toegepast is de zogenaamde basisinspanning. De basisinspanning riolering, zoals die begin jaren 90 is geformuleerd, had als doel de emissie vanuit overstorten van gemengde rioolstelsels naar het oppervlakte water te halveren. In de praktijk is de basisinspanning vaak als een harde norm en doelvoorschrift geïnterpreteerd en toegepast. Er zijn voorbeelden waarbij een van de maatregelen om een basisinspanning te realiseren, namelijk bergbezinkbassins, tot doel werden verheven. In het CUWVO-rapport van 1992 is een duidelijke invulling gegeven van de basisinspanning: De basisinspanning is uitdrukkelijk bedoeld als een referentie voor een bepaalde vuiluitworp en niet als middelvoorschrift. Dit betekent dat, afhankelijk van de lokale omstandigheden, op grond van technische of financiële overwegingen kan worden gekozen voor een combinatie van alternatieve maatregelen aan het afvalwatersysteem. Uitgangspunt dient te zijn dat bij deze maatregelen zowel de jaar- als de piekemissies overeenkomen met, of kleiner zijn dan de emissies van de gedefinieerde basisinspanning. In 1997 bleek mede uit een onderzoek van het Ministerie van VROM, Monitoring Realisatie Basisinspanning, dat er onder gemeenten en waterbeheerders in het algemeen een breed draagvlak voor het principe van de basisinspanning aanwezig is, maar dat er behoefte bestond aan een meer eenduidige definitie van deze basisinspanning, met name voor bestaande gemengde stelsels. Het ontbreken van een éénduidige interpretatie van deze basisinspanning leidde tot verschillen in invulling tussen gemeenten onderling en discussies met waterbeheerders. Om die redenen heeft de Commissie Integraal Waterbeheer (CIW) besloten om een eenduidige methodiek vast te stellen voor de interpretatie van en toetsing aan de basisinspanning. Hiertoe is de basisinspanning nader gedefinieerd volgens de systematiek uit de Leidraad Riolering, Module A1100: Doelen, functionele eisen, maatstaven en meetmethoden, als: - een maatstaf voor de vuilemissie. - een meetmethode voor de toetsing aan de maatstaf. Deze systematiek voor de definitie van de basisinspanning is afzonderlijk uitgewerkt voor gemengde, verbeterd gescheiden en gescheiden stelseltypen. De aard van de lozingen uit de verschillende stelseltypen en de effecten er van op het oppervlaktewater zijn dermate verschillend, dat één alomvattende basisinspanning voor alle stelseltypen niet haalbaar is gebleken. De ruimte voor maatwerk kan binnen organisaties worden beperkt door een heersende cultuur. Dat kan een bewuste keuze zijn, maar kan ook onbewust zijn (onbewust onbekwaam). De context waarbinnen de professional binnen gemeenten en waterschappen werkt, speelt dus een belangrijke rol. Als het gaat om het samenspel tussen bestuur, management, beleidsmedewerker en beheerder zijn er (grote) verschillen te constateren tussen organisaties. Dit geldt voor gemeenten onderling, waterschappen onderling en tussen gemeenten en waterschappen. In het rioleringsbeheer bij (m.n. kleinere) gemeenten is sprake van een grote mate van zelforganisatie. Veel beslissingen worden laag in de organisatie genomen. Dat is op zichzelf een kracht van de sector en een kenmerk van het zogenaamde Rijnlands organiseren (ruimte voor vakmanschap). Tegelijkertijd maakt het de sector kwetsbaar. Veel keuzes worden impliciet gemaakt en in veel (kleinere) organisaties worden maar in beperkte mate bewuste keuzes gemaakt door management en bestuur. Integraal en gebiedsgericht werken in een context van toenemende beleidsvrijheid en eigen verantwoordelijkheid stelt andere eisen aan de professional dan een aantal jaren geleden. Naast inhoudelijke kennis worden vaardigheden als ondernemen, verbinden en leiderschap belangrijker. Dat is vanzelfsprekend niet iedereen gegeven. Tegelijkertijd is het een belangrijke

11 factor bij het samenstellen van teams in het regionale samenwerkingsproces tussen gemeenten en waterschappen. De rol van de overheid en die van burgers en bedrijven Mede als gevolg van de financieel economische crises en de informatisering van de samenleving is er een beweging gaande van de overheid die zich terugtrekt op haar kerntaken en burgers en bedrijven die zelf initiatief nemen en invulling geven aan voorheen publieke activiteiten. Het meest aansprekende voorbeeld hiervan in het fysieke domein is decentrale energievoorziening (o.a. initiatieven voor zonnepanelen en windenergie). Anno 2015 is deze trend in het stedelijk waterbeheer beperkt. Toch is het niet ondenkbeeldig dat ook in deze sector de verhouding tussen overheid en burger/bedrijf verandert. Het beheer van het stedelijk watersysteem (incl. afvalwaterketen) is op zichzelf een kerntaak van de overheid. Toch zijn er deelaspecten, waarbij de mogelijkheid bestaat dat de overheid minder en burgers en bedrijven meer doen. Concrete voorbeelden zijn: de zorgplicht afvalwater buitengebied, de zorgplicht hemelwater, decentrale sanitatie, afhaken bedrijven van de RWZI en PPS constructies voor aanleg en beheer RWZI s. Voorbeeld Amsterdam Rainproof Amsterdam Rainproof is een beweging die is gericht om het bestand maken van de stad tegen de steeds vaker voorkomende hoosbuien door het regenwater beter te benutten. Als je iets doet in de stad, doe het dan rainproof. Het idee is dat elke druppel telt en uiteindelijk zullen de som van kleine (particulieren) initiatieven de sponswerking van de stad vergroten. Waterdoorlatende bestrating, groene daken en geveltuintjes: er zijn heel veel oplossingen die schade voorkomen, en die de stad tegelijkertijd mooier maken. Mocht de beweging van de terugtredende overheid zich ook in het stedelijk waterbeheer het komende decennia doorzetten, dan vraagt dat op onderdelen een fundamenteel andere aanpak van gemeenten en waterschappen. De verhouding tussen gemeenten en waterschappen enerzijds en de burger en het bedrijfsleven anderzijds verandert dan in termen van zeggenschap, financiering en juridische waarborgen. Ook vraagt het van bestuurders, burgers en bedrijven dat zij accepteren en kunnen uitleggen dat er meer verschil ontstaat tussen de zorg die de overheid biedt tussen gebieden onderling.