Module A3000 Samenwerking tussen gemeente en waterschap. Inhoud

Transcriptie

1 Module A3000 Samenwerking tussen gemeente en waterschap Inhoud 1 Inleiding Verantwoording Opsteller en begeleidingscommissie Leeswijzer 4 2 Aspecten van een goede samenwerking Inleiding Samenspel Gemeenschappelijk doel Wet- en regelgeving Lokale afwegingen en omgaan met normen De spelers 2.7 Een continu proces Specifieke samenwerkingsthema s Inleiding Water, ruimte en milieu De wateropgave Watertoets Europese wetgeving (KRW) Aanpak diffuse verontreinigingen Omgaan met afvalwater en overtollig regenwater Scheiden van schoon en vuil water Optimalisatie afvalwatersysteem (OAS) Zorgplicht grondwater Operationeel beheer Monitoring Beheer en onderhoud Zuiveringsvoorzieningen voor afstromend regenwater 24 4 Aanbevelingen Afspraken verankeren Vastleggen in plannen Verankeren in de organisatie Communicatie Succes- en faalfactoren 27 Literatuur 29 Trefwoorden 30 Samenwerking tussen gemeente en waterschap A3000

2 A3000 Samenwerking tussen gemeente en waterschap 2

3 1 Inleiding 1.1 Verantwoording Gemeente en waterschap zorgen samen voor een goede waterhuishouding. In het water(keten)- beheer vervullen beide partijen belangrijke taken. Voor een efficiënte en effectieve uitvoering van deze taken zijn ze van elkaar afhankelijk. Hierbij zijn ze gelijkwaardige partners met eigen verantwoordelijkheden. Samen zorgen gemeente en waterschap voor het beheer van de openbare ruimte, waarvan water een onderdeel is. Taken en verantwoordelijkheden De gemeente: zorgt voor een doelmatige inzameling en transport van stedelijk afvalwater via de riolering en andere voorzieningen; zorgt voor een doelmatige inzameling en verwerking van het afvloeiend hemelwater, voor zover de eigenaar van een bouwwerk dat niet zelf kan; treft maatregelen om structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming zoveel mogelijk te voorkomen indien mogelijk en doelmatig. Daarnaast heeft de gemeente de primaire verantwoordelijkheid voor de ruimtelijke ordening en het milieubeleid. Deze twee beleidsvelden zijn erg belangrijk bij de realisatie van een veilig, gezond, mooi en robuust watersysteem. Het waterschap: zorgt primair voor het oppervlaktewatersysteem (waterkwantiteit en -kwaliteit) met haar invloed op het grondwaterregime; zorgt voor veilige waterkeringen; zorgt voor de behandeling van het afvalwater op de rwzi s. Deze opsomming van taken en verantwoordelijkheden is niet uitputtend. Zo hebben een aantal provincies het afgeven van ontrekkingsvergunningen voor grondwater aan de waterschappen gedelegeerd. De taken van gemeente en waterschap hebben duidelijke raakvlakken. Periodieke afstemming van beleidsplannen en uitvoeringsprogramma s is dus belangrijk, maar niet voldoende. Alleen continue samenwerking tussen gemeente en waterschap leidt tot de laagste maatschappelijke kosten en een vorm van waterbeheer die past binnen de ruimtelijke ontwikkelingen in een gebied. De betrokken afdelingen van gemeente en waterschap moeten zowel bij de ontwikkeling van plannen als bij de uitvoering van operationele taken de handen ineenslaan. Veelomvattend onderwerp Samenwerking is een veelomvattend onderwerp dat via vele invalshoeken te benaderen is. Het gaat om mensen die samen iets voor elkaar willen krijgen. Het gaat om communicatie tussen mensen, afdelingen en organisaties. Organisaties die hun beleid op het gebied van ruimtelijke ordening, water en milieu willen afstemmen en de uitvoering deels samen willen oppakken. Samenwerking tussen gemeente en waterschap gaat over maatschappelijk voordeel dat is te realiseren door de handen ineen te slaan. Bijvoorbeeld kostenbesparingen, een beter milieu of een mooiere leefomgeving. Vragen bij samenwerking In de praktijk blijkt dat de betrokken medewerkers van gemeente en waterschap vaak moeite hebben met het mogelijke samenspel tussen beide organisaties. Waarom zouden we bepaalde taken eigenlijk samen moeten oppakken? Wat levert samenwerking concreet op? Wie is waarvoor verantwoordelijk? Welke bevoegdheden hebben gemeente en waterschap? Wat mag de ene partij de andere partij Samenwerking tussen gemeente en waterschap A3000 3

4 opleggen? Wie betaalt wat? Dergelijke vragen leven bij de betrokken medewerkers. Het zijn onderwerpen waarover gemeente en waterschap het niet altijd eens zijn. Concrete handvatten Deze module wil in dit soort vragen structuur aanbrengen. De module richt zich op de vakinhoudelijke aspecten van samenwerking tussen gemeente en waterschap, en de punten waar beide partijen elkaar ontmoeten in het water(keten)beheer. Zo krijgt u concrete handvatten om de samenwerking te verbeteren. 1.2 Opsteller en begeleidingscommissie Adviesbureau Nelen & Schuurmans heeft deze module opgesteld. De begeleidingscommissie bestond uit: Gerard Martijnse Wietse Kalma Michel Moens Bas Nanninga Richard Oudhuis Guus Rameckers Erwin Rebergen Willem van Douwen Rob van de Velde Rob Hermans Ministerie van VROM, voorzitter Gemeente Heerenveen ONRI, Arcadis Hoogheemraadschap van Delfland Waternet Gemeente Weert Gemeente Utrecht Gemeente Alkmaar Waterschap Regge & Dinkel Stichting RIONED 1.3 Leeswijzer Hoofdstuk 2 beschrijft de relevante aspecten van een goede samenwerking tussen gemeente en waterschap. Aan de orde komen het gemeenschappelijke doel, relevante wet- en regelgeving, de rol van de betrokken spelers en de inrichting van het samenwerkingsproces. Hoofdstuk 3 diept enkele specifieke onderwerpen verder uit. Per onderwerp vindt u informatie over het perspectief van de samenwerking, welke discussiepunten in de huidige praktijk voorkomen en welke aspecten een rol spelen om de samenwerking tot een succes te maken. In hoofdstuk 4 vindt u concrete aanbevelingen om de samenwerking tussen gemeente en waterschap te versterken. A3000 Samenwerking tussen gemeente en waterschap 4

5 2 Aspecten van een goede samenwerking 2.1 Inleiding Gemeente en waterschap ontmoeten elkaar op veel terreinen, zoals bij: de rioleringszorg; de reductie van de vuilemissie op oppervlaktewateren; de (her)inrichting van gebieden; het opstellen van bestemmingsplannen; de uitvoering van een milieu-effectrapportage (MER); beheer en onderhoud van de openbare ruimte en stadswateren; de aanpak van (grond)wateroverlast; de aanleg van nieuwe voorzieningen; in formele situaties zoals het aanvragen en afgeven van vergunningen. Bekende thema s waaraan gemeente en waterschap samen invulling moeten geven, zijn: vermindering van de vuilemissie uit de riolering; realisatie van de gewenste waterkwaliteit; de afstemming tussen de benodigde berging en afvoercapaciteit van de riolering en de rwzi. Het afstemmingsvraagstuk was voorheen vooral gericht op de POC-bergingverhouding, maar is de laatste jaren uitgebreid met diverse andere facetten van het afvalwaterketenbeheer (zie module B1000). Tegenwoordig is in dit verband sprake van een Optimalisatie van het Afvalwatersysteem (OAS), waarbij gemeente en waterschap afspraken bestuurlijk kunnen vastleggen. Keuzes maken Deze module beperkt zich niet tot rioleringszorgtaken, maar beslaat alle gemeentelijke taken op het gebied van afval-, regen- en grondwater. Geen van deze taken staat op zichzelf. Bij elke keuze moet de gemeente rekening houden met de effecten op het watersysteem en de waterketen. Er is dus een directe relatie met de waterschapstaken. Daarnaast moet de gemeente een afweging maken tussen de waterbelangen en de overige gemeentelijke taken. Kortom, bij de inrichting en het beheer van het lokale waterhuishoudkundige systeem (= riolering, rwzi, oppervlaktewater en grondwatersysteem) spelen gemeente en waterschap allebei een belangrijke rol. Samen moeten zij afwegen wat voor de specifieke lokale situatie wenselijk en noodzakelijk is. Daarbij kunnen belangen tegenstrijdig zijn. Ook zijn de financiële middelen (bij gemeente en waterschap) niet altijd toereikend om aan alle wensen en eisen te kunnen voldoen. Beide organisaties moeten dus keuzes maken. In dat proces zijn gemeente en waterschap gelijkwaardige partners, met eigen taken en verantwoordelijkheden. Samenwerking tussen gemeente en waterschap A3000 5

6 Figuur 2.1 De raakvlakken tussen gemeentelijke en waterschapstaken gemeentelijke taken Sociale zaken, economie, openbare orde en veiligheid, stadbeheer, stedelijke ontwikkeling, wonen, gezondheidszorg, verkeer & vervoer, kunst & cultuur, sport, recreatie & welzijn, onderwijs, ect. Natuur & Milieu Ruimtelijke ordening Gemeentelijke watertaken Waterkwantiteits- en waterkwaliteitsbeheer, transport en behandeling van stedelijk afvalwater, veiligheid, waterkeringsbeheer waterschaptaken Gemeente en waterschap zijn ook afhankelijk van elkaar. Figuur 2.2 geeft aan wie verantwoordelijk is voor de verschillende elementen van het waterhuishoudkundige systeem. De gemeentelijke watertaken staan in de grijze blokken in het linker gearceerde vlak, de waterschapstaken in het rechter vak. Voor de volledigheid ziet u in de figuur ook de drinkwaterketen (taak van het drinkwaterbedrijf) en het diepe grondwater (taak van de provincie). De zorg voor de leefomgeving, waarvan het water een onlosmakelijk deel vormt, is de primaire verantwoordelijkheid van de gemeente. Figuur 2.2 Taakverdeling en raakvlakken binnen waterketen en watersysteem de leefomgeving (gezond systeem, geen overlast, ruimtelijke kwaliteit, recreatie & natuur) watersysteem waterketen (verhard) oppervlak gebruik inzameling (riolering) transport lokaal oppervlaktewater ondiep grondwater drinkwater en proceswater zuivering regionaal oppervlaktewater diep grondwater A3000 Samenwerking tussen gemeente en waterschap 6

7 Gemeente en waterschap delen de verantwoordelijkheid voor een goed functionerende waterketen en een goed functionerend watersysteem. Dus is het logisch dat beide partijen bepaalde wensen hebben voor de manier waarop de andere partij haar taken invult. Dit geldt wederzijds en voor alle blokken in de figuur en de daartussen aangegeven relaties. U geeft aan wat uw wensen zijn zonder dat u het aan de andere partij wilt opleggen. U zult elkaar moeten overtuigen met goede argumenten om tot afspraken te komen. 2.2 Samenspel Deze module richt zich primair op de samenwerking tussen gemeente en waterschap als organisaties. Daarbij gaat het natuurlijk om een complex samenspel tussen diverse afdelingen van beide organisaties. Om de eigen doelstellingen te bereiken, moeten deze afdelingen binnen de eigen organisatie, onderling én met externe partijen samenwerken. Voor een succesvolle samenwerking is niet één recept te geven. Wel zijn enkele uitgangspunten te noemen waaraan de partijen in elk geval moeten voldoen (zie tabel 2.1). 1 Doel van de samenwerking Beide partijen moeten een voordeel (of de noodzaak) van samenwerking zien, gerelateerd aan het specifieke onderwerp. Dit voordeel hoeft niet hetzelfde te zijn, maar voor beide partijen moet het perspectief van de samenwerking duidelijk zijn. Het doel Beide partijen kunnen het spel alleen maar spelen als het doel van het spel bekend is. 2 Afbakening en focus Het onderwerp of werkterrein waarover gemeente en waterschap afspraken willen maken en dat zij samen willen oppakken, moet duidelijk zijn afgebakend. Beide partijen moeten dezelfde perceptie hebben over de zaken die ze moeten afstemmen en regelen. Het speelveld Beide partijen moeten op hetzelfde bord spelen. 3 Kennis van relevante wet- Bij de samenwerking tussen gemeente en waterschap spelen regels 3 en regelgeving & richtlijnen en richtlijnen (onafhankelijk van het onderwerp) een belangrijke rol. Voor een goede samenwerking is het essentieel dat betrokken medewerkers van zowel gemeente als waterschap inzicht hebben in wat kan, wat mag en wat moet. De spelregels Alle spelers moeten de regels kennen en zich daaraan houden. Daarbij moeten ze inzicht hebben in de beschikbare ruimte. 4 Betrokken medewerkers De personen die de samenwerking tot stand brengen, spelen een cruciale rol. Hun kennisniveau, ervaring, mandaat (wie mag waarover beslissen) en houding zijn essentieel voor een succesvolle samenwerking. De spelers Voor een spel zijn spelers nodig die het spel beheersen, de spelregels kennen en enthousiast zijn om het spel te spelen. Het gaat dus niet alleen om het hebben van spelers, maar ook om de juiste spelers. Tabel 2.1 Uitgangspunten voor een succesvolle samenwerking De tabel is niet bedoeld als checklist om te controleren of u aan alle voorwaarden voor samenwerking voldoet, voordat u kunt beginnen. Samenwerken is een kwestie van gewoon doen! Tabel 2.1 geeft een overzicht van de aspecten die invloed hebben op het succes van de samenwerking. Levert de huidige samenwerking tussen gemeente en waterschap niet voldoende op of verloopt deze niet soepel genoeg? Dan kunt u met deze tabel bekijken waar mogelijke verbeterpunten liggen. De tabel helpt u de juiste vragen te stellen. Samenwerking tussen gemeente en waterschap A3000 7

8 Het volledige document is beschikbaar voor begunstigers. Dit document is volledig beschikbaar voor begunstigers van Stichting RIONED. Als uw organisatie begunstiger is, kunt u inloggen via Vervolgens kunt u dit document volledig bekijken door hier te klikken. Meer informatie over het begunstigerschap van Stichting RIONED kunt u vinden op