1 Inleiding Verantwoording Wat is veranderd? Opsteller en begeleidingscommissie Leeswijzer 4

Transcriptie

1 Module B1000 Optimalisatie van afvalwatersystemen Inhoud 1 Inleiding Verantwoording Wat is veranderd? Opsteller en begeleidingscommissie Leeswijzer 4 2 Kader en uitgangspunten Doel van een OAS Betrokken partijen Stappen in het OAS-proces Afspraken binnen een OAS De werkelijkheid vereenvoudigen Meerwaarde van een OAS 9 3 Basisgegevens Informatiebronnen Algemene uitgangspunten OAS-studie starten of uitstellen? Situaties en varianten Benodigde basisgegevens 13 4 Uitvoering OAS Voorbereiden OAS - Stap Modelleren afvalwatersysteem - Stap Verkennen maatregelen - Stap Uitwerken maatregelen - Stap Sluiten afvalwaterakkoord - Stap Uitvoeren maatregelen - Stap Monitoren afspraken - Stap Nadere uitwerking op onderdelen Detailniveau modellering Toekomst Integrale en lokale optimalisatie Waterkwaliteit Overwegingen Werkwijzen afweging waterkwaliteitsmaatregelen Kostenverdeling Verdeelsleutel Te beschouwen kosten Verrekeningsbasis 27 Trefwoorden 28 Optimalisatie van afvalwatersystemen B1000 Leidraad Riolering 1

2 Bijlage 1 Begrippen en definities 30 Bijlage 2 Voorbeelden verbeteringsmaatregelen afvalwatersystemen 32 Bijlage 3 Voorbeeldinhoudsopgave startdocument 34 Leidraad Riolering B1000 Optimalisatie van afvalwatersystemen 2

3 1 Inleiding 1.1 Verantwoording Om de doelmatigheid van het functioneren van het afvalwatersysteem te verhogen, voeren ge - meen ten en waterschappen samen OAS-trajecten (Optimalisatie AfvalwaterSysteem) uit. In een OAS-traject streven zij ernaar om gezamenlijk gedragen doelen voor emissies en waterkwaliteit tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten te realiseren. Naast winst (voor het milieu en in maatschappelijke kosten) levert een OAS meer inzicht in het functioneren van het afvalwatersysteem op. Daarmee zijn ook na de OAS beter onderbouwde keuzes te maken voor specifieke detailmaatregelen, bij herinrichting en bij uitbreiding van delen van het afvalwatersysteem. Deze module gaat over het op elkaar afstemmen van de verschillende onderdelen/deelsystemen van het afvalwatersysteem. Om door de bomen het bos te blijven zien en met elkaar resultaat te kunnen bereiken is een aanpak van grof naar fijn nodig: samen de onderdelen op elkaar afstemmen - alleen waar nodig verder inzoomen - na afloop de details per deelsysteem (ieder voor zich) uitwerken. Een goede balans tussen hoofdlijnen en details is ook van belang bij het maken van (financiële) af - spraken. Doordat niet alles gekwantificeerd en geobjectiveerd kan worden is het maken van afspra - ken meer gebaat bij onderling vertrouwen en focus op het uiteindelijke voordeel voor de burger dan op een uitwerking tot in het kleinste detail. Hoe een OAS uit te voeren en tot afspraken te komen is niet tot in detail te beschrijven. Het afval - watersysteem, de historie en de partijen zijn telkens anders en maken elke OAS uniek. Deze module is daarom naast een algemene beschrijving van het OAS-traject en wat daar bij komt kijken geïllus - treerd met een groot aantal voorbeelden, valkuilen en dilemma s. Deze dienen ter inspiratie en als hulp bij het maken van keuzes die zich in elke OAS aandienen. Deze module richt zich op de deelnemers aan een OAS-traject: rioleringsbeheerders; transportsysteembeheerders; rwzi-beheerders; beheerders van de ontvangende oppervlaktewateren. De module biedt betrokkenen handvatten om samen tot een goed OAS-resultaat te komen. Daarbij komen zowel het te doorlopen proces als inhoudelijke aspecten aan de orde. Naast de optimalisatie van (de infrastructuur van) het afvalwatersysteem is een OAS een goede basis voor blijvende samenwerking van de betrokken partijen. Hierover vindt u meer informatie in module A3200 Samenwerking tussen gemeente en waterschap. 1.2 Wat is veranderd? Deze aangepaste module is gebaseerd op de recente ervaringen met OAS-trajecten sinds de vorige versie van de module in De module heeft een eenvoudiger structuur gekregen gericht op het OAS proces, waarbij een aantal specifieke onderdelen apart aan bod komen. Optimalisatie van afvalwatersystemen B1000 Leidraad Riolering 3

4 1.3 Opsteller en begeleidingscommissie Deze module is opgesteld door Wouter Stapel van DHV in Amersfoort. De begeleidingscommissie bestond uit: Gerard Martijnse Ministerie VROM, voorzitter Egbert Baars Waternet Eugene Heeremans Waterschap Aa en Maas Wietse Kalma Gemeente Heerenveen Albert Kemeling Gemeente Rotterdam Jan van der Meulen ONRI, Grontmij Guus Rameckers Gemeente Weert Harry van Luijtelaar Stichting RIONED 1.4 Leeswijzer Hoofdstuk 2 behandelt op hoofdlijnen het kader en de uitgangspunten van een OAS-traject. Aan bod komen onder meer doel, betrokken partijen, te maken afspraken en de stappen in een OAS-proces. Hoofdstuk 3 gaat in op de benodigde basisgegevens en hoe u hiermee als betrokken beheerder omgaat. Hoofdstuk 4 werkt de stappen in het OAS-proces verder uit. Hoofdstuk 5 gaat nader in op de onderwerpen modellering, toekomst, integrale en lokale optimalisatie, waterkwaliteit en kostenverdeling. Bijlage 1 bevat een begrippenlijst. Bijlage 2 geeft voorbeelden van verbeteringsmaatregelen. Bijlage 3 bevat een voorbeeldinhoudsopgave van een startdocument. Leidraad Riolering B1000 Optimalisatie van afvalwatersystemen 4

5 2 Kader en uitgangspunten In dit hoofdstuk komen de volgende aspecten kort aan de orde: doel van een OAS; betrokken partijen; de stappen in een OAS-proces; te maken afspraken; omgaan met complexe processen en interacties binnen het afvalwatersysteem; de meerwaarde van een OAS. 2.1 Doel van een OAS Het doel van een OAS is te komen tot een afvalwatersysteem dat optimaal functioneert tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. Om dit te bereiken, stemmen de betrokken beheerders hun maatregelen aan en het beheer van riolering, transportsysteem en rwzi op elkaar af. Tot de maat - schappelijke kosten behoren zowel de investeringen als de exploitatiekosten die alle betrokken partijen samen maken. Om gezamenlijke waterkwaliteitsdoelen te bereiken, kijken de OAS-betrokkenen vooral naar maat - regelen om emissies naar het lokale en regionale watersysteem te verminderen. Andere aspecten leveren de randvoorwaarden voor de optimalisatie, zoals het voorkomen van wateroverlast door overbelasting van de riolering en/of het watersysteem (WB21) en stankoverlast. Ook is belangrijk om onderscheid te maken tussen doelen en wettelijke eisen voor de korte en langere termijn. De termijn kan tenslotte invloed hebben op de te kiezen maatregelen. Zo zijn er op korte termijn minder afkoppelmogelijkheden dan op langere termijn. Dilemma: Waterkwaliteitsdoel niet eenvoudig te vertalen in emissie-eisen Bij het optimaliseren van de basisinspanning kan het doel eenvoudig worden geformuleerd in een toelaatbare emissie. Verschillende maatregelenpakketten waarmee dit emissiedoel wordt bereikt kunnen dan op kosten met elkaar worden vergeleken. Als in plaats van een inspannings verplich - ting (basisinspanning) de werkelijke kwaliteit van het oppervlaktewater centraal wordt gesteld is de optimalisatievraag minder eenvoudig: welke waterkwaliteit is acceptabel? wat is het effect van maatregelen op de waterkwaliteit? hoe om te gaan met verschillen tussen berekeningen en de werkelijkheid? Dilemma: Optimum voor korte termijn wijkt af van optimum voor lange termijn Bij aanvang van een OAS hebben de betrokken partijen afgesproken dat maatregelen aan riole - ring en zuivering om de kwaliteit van het oppervlaktewater te verbeteren, binnen vier jaar gereed moeten zijn. Het bouwen van een bergbezinkbassin blijkt voor deze korte termijn een aantrekke - lijke maatregel. Het bassin reduceert de emissie uit de riolering. Hierdoor kan met een lagere pomp(over)capaciteit worden volstaan en is uitbreiding van de hydraulische capaciteit van de zuivering niet nodig. Maar over acht jaar is deze randvoorziening overbodig, omdat de gemeente dan bij een wijkrenovatie grootschalig zal afkoppelen. Wat is verstandig? Vasthouden aan het kortetermijndoel? Een investering doen die slechts enkele jaren nodig is? Of zijn wellicht goed - kope tijdelijke maatregelen mogelijk? Optimalisatie van afvalwatersystemen B1000 Leidraad Riolering 5

6 2.2 Betrokken partijen De betrokken partijen bij een OAS zijn de beheerders van de onderdelen van een afvalwater - systeem. Meestal zijn dat: riolering: de gemeente(n) die het afvalwater afvoeren naar de rwzi; transportsysteem: gemeente(n) en/of waterschap die/dat gemalen en transportleidingen beheert (beheren); rwzi: het waterschap dat de betreffende rwzi beheert; ontvangende oppervlaktewateren: beheerd door het betreffende waterschap en/of Rijkswaterstaat. Deze partijen zijn vertegenwoordigd in de projectgroep die de optimalisatiestudie begeleidt. De afstemming op bestuurlijk niveau kan in een stuurgroep plaatsvinden. Grote bedrijven kunnen ook een belangrijke rol spelen in het afvalwatersysteem en de optimalisatie daarvan als ze voor een substantieel deel bijdragen aan de vuilwaterafvoer en/of de hemelwater - afvoer naar de rwzi. Maatregelen die de dwa en/of rwa van deze bedrijven beïnvloeden kunnen dan immers het functioneren van de ontvangende rioolstelsels, het transportsysteem en de rwzi beïnvloe den en tot een ander optimum voor het afvalwatersysteem als geheel leiden. Afhankelijk van de situatie zijn deze bedrijven direct of via de vergunningverlener bij het OAS-proces te betrekken. Om maatschappelijk gezien de meest optimale situatie te bereiken, moeten de OAS-partijen het gehele afvalwatersysteem als het ware als één partij beheren. Oftewel: in een OAS hoort de inhoud voorop te staan en pas daarna komt de verdeling van taken aan de orde. 2.3 Stappen in het OAS-proces Een OAS-proces bestaat uit de volgende stappen: Stap 1 Voorbereiden OAS Formeren van een projectgroep met vertegenwoordigers van de betrokken partijen. Vaststellen van onder meer uitgangspunten en randvoorwaarden van de OAS. Verzamelen van de benodigde basis - gegevens. Op basis van de beschikbare gegevens besluit de projectgroep of de OAS kan starten of dat extra gegevens nodig zijn. Voor de uitvoering van de stappen 2 t/m 4 (de OAS-studie) wordt vaak een adviesbureau ingeschakeld. Stap 2 Modelleren afvalwatersysteem, (start OAS-studie) Modelleren van het afvalwatersysteem voor de huidige, uitgangs- en referentiesituatie (zie para - graaf 3.5). Toetsen van de berekeningsresultaten aan ervaringen van beheerders en meetresultaten. Uitvoeren van een gevoeligheidsanalyse om onzekerheden in de uitgangspunten te beperken. Stap 3 Verkennen maatregelen Verkennen van de optimalisatiekansen en de kosteneffectiviteit van mogelijke maatregelen. Leidraad Riolering B1000 Optimalisatie van afvalwatersystemen 6

7 Stap 4 Uitwerken maatregelen (einde OAS-studie) Vaststellen en uitwerken van de optimalisatievarianten (maatregelenpakketten). Keuze van een voorkeursvariant en de uitwerking daarvan. Stap 5 Sluiten afvalwaterakkoord De partijen leggen bestuurlijke afspraken vast in een Afvalwaterakkoord. Bijvoorbeeld afspraken over taken, kostenverdeling en gezamenlijke monitoring van de voortgang en eventuele nieuwe ontwikkelingen. Stap 6 Uitvoeren maatregelen Elke partij gaat aan de slag met de verdere uitwerking, detaillering en inpassing van haar maatregelen binnen de afgesproken kaders. Dan kan de uitvoering starten. Stap 7 Monitoren afspraken Periodiek bespreken de partijen de voortgang en herzien zij eventueel de OAS. In hoofdstuk 4 is per stap een nadere toelichting uitgewerkt. 2.4 Afspraken binnen een OAS Startdocument In de voorbereiding (stap 1) maken de partijen afspraken over onder meer doel en aanpak van de OAS-studie. Hierbij is vooral de intentie tot samenwerking van belang. Verder kunnen zij afspraken maken over randvoorwaarden, uitgangspunten, tussendoelen, de inbreng van de partijen en de projectorganisatie. Deze afspraken kunnen zij vastleggen in een startdocument (zie bijlage 3). Let erop dat deze afspraken het OAS-traject niet in een te nauw keurslijf persen. Een OAS-traject is een gezamenlijke zoektocht naar verbeteringsmogelijkheden. Daarbij kunnen zich verrassingen voordoen en er moet ruimte zijn om daarmee om te gaan! Tussendoelen Tijdens het OAS-traject is het belangrijk aan de hand van tussendoelen bestuurlijke afspraken te maken over go - en no go -momenten of over de in het vervolg verder uit te werken varianten. Neem deze momenten bij voorkeur op in de projectplanning en maak tijdig afspraken, zodat deze besluitvorming de voortgang niet belemmert. Afvalwaterakkoord Na de uitwerking van de maatregelenpakketten en de keuze van de voorkeursvariant (stap 4) maken de partijen bestuurlijke afspraken over taken, kostenverdeling en gezamenlijke monitoring van de voortgang en eventuele nieuwe ontwikkelingen. Deze afspraken kunnen zij vastleggen in een Afvalwaterakkoord (stap 5). Optimalisatie van afvalwatersystemen B1000 Leidraad Riolering 7

8 Het volledige document is beschikbaar voor begunstigers. Dit document is volledig beschikbaar voor begunstigers van Stichting RIONED. Als uw organisatie begunstiger is, kunt u inloggen via Vervolgens kunt u dit document volledig bekijken door hier te klikken. Meer informatie over het begunstigerschap van Stichting RIONED kunt u vinden op