Module B1100 Schetsontwerp: inzameling en transport van afvalwater, hemelwater en grondwater

Transcriptie

1 Module B1100 Schetsontwerp: inzameling en transport van afvalwater, hemelwater en grondwater Inhoud 1 Inleiding Verantwoording Wat is veranderd? Opsteller en begeleidingscommissie Leeswijzer 4 2 Ontwerpcontext Opdracht Opdrachtgever Plaats schetsontwerp in proces locatieontwikkeling Planfase Ontwerpfase Voorbereidingsfase Realisatiefase Beheerfase Procesgang 7 3 Omgeving Algemeen Ondergrond Bepalen planhoogte Netwerklaag Occupatielaag Diffuse bronnen 13 4 Beoordeling schetsontwerp Doelmatigheid schetsontwerp Ambitie stedenbouwkundig ontwerp Toedeling kosten Milieuprestatie Inspanning Eerste indicatie investeringskosten Functioneren Handhaving Bedrijfszekerheid Afvoer naar rwzi Aansluiting op een bestaand afvalwatersysteem Afstroming Afvoercapaciteit Aanleg 17 Schetsontwerp: inzameling en transport van afvalwater, hemelwater en grondwater B1100 Leidraad Riolering 1

2 5 Ontwerp structuur Omvang plangebied Omvang bemalingsgebied Scheiden waterstromen Afvalwater Hemelwater Grondwater Locatie belangrijke stelselonderdelen Locatie gemaal Locatie lozingspunten oppervlaktewater Locatie infiltratievoorzieningen Hoogteligging Beheerfaciliteiten 23 Trefwoorden 24 Bijlage 1 Indicatoren milieuprestatie 26 Bijlage 2 Kwalificatie milieuprestatie 27 Bijlage 3 Kwalificatie inspanning 30 Leidraad Riolering B1100 Schetsontwerp: inzameling en transport van afvalwater, hemelwater en grondwater 2

3 1 Inleiding 1.1 Verantwoording Deze module behandelt het schetsontwerp van een systeem voor de inzameling en het transport van afval-, hemel- en grondwater. De tekst gaat uit van de inrichting van te ontwikkelen stedelijk gebied (uitleggebieden, inbreidingen en herstructurering bestaand stedelijk gebied). De module beschrijft hoe u de randvoorwaarden uit het planologische en stedenbouwkundige ontwerpproces, de fysieke omgeving en een passend inzamel- en transportsysteem op elkaar kunt afstemmen. Modules ontwerpcyclus Het ontwerpproces bestaat uit drie stappen (zie ook figuur 1.1). De basis voor een functioneel ont - werp is het schetsontwerp (module B1100), waarin alleen de hoofdlijnen (bestemming van water - stromen en structuur) staan. Het functioneel ontwerp (modules B2100, B2200 en B2300) geeft het systeem zijn dimensies. De detaillering en aanleg (module B3000) sluiten de ontwerp cyclus af. Details van systeemonderdelen kunnen de haalbaarheid van het schetsontwerp aanzienlijk beïnvloe - den. Bijvoorbeeld in de keuze van afvoer via het maaiveld of het ruimtebeslag van wadi s. Houd bij het schetsontwerp daarom rekening met dergelijke details. Regelmatige terugkoppelingen tussen het schets-, functioneel en detailontwerp spelen een belangrijke rol binnen het ontwerp proces. beleidsuitgangspunten A-serie C2100 grondwater afvalwater B1100 hemelwater schetsontwerp resultaat: - structuur - locatie gemalen/ uitlaten - m 2 oppervlakte - m 3 afvalwater functioneel ontwerp inrichting systeem Figuur 1.1 Indeling modules op basis van de drie ontwerp - stappen: schetsontwerp, functioneel ontwerp en detailontwerp. C2150 C2200 B2100 B2200 B2300 resultaat: - diameters - BOB s - capaciteiten - locatie leidingen, putten en voorzieningen dimensionering systeem D-serie B3000 detailontwerp resultaat: - vormgeving - materiaalkeuze - aanlegmethode dimensionering onderdeel Het schetsontwerp biedt een structuur voor de inzameling en het transport van afval-, hemelen grondwater. Ontwikkelingen in het omgaan met hemel- en grondwater maken de riolering complexer. Een beschrijving als (verbeterd) gescheiden of gemengd volstaat hierdoor niet meer. De ontwerpmodules leggen daarom een koppeling met de bestemming van het water (zie ook figuur 1.2). De beleidsuitgangspunten voor de inzameling en het transport van afval- en hemel - water vindt u in de modules van de A-serie. De modules C2100 en C2200 behandelen de maat - staven en meetmethoden voor de toetsing en beoordeling van het ontwerp. Module C2150 beschrijft hoe u kunt omgaan met overbelasting. Definities afvalwater Volgens de Wet milieubeheer is afvalwater de verzamelterm voor alle soorten afvalwater. Deze module gebruikt de term afvalwater als verzamelterm voor huishoudelijk afvalwater en bedrijfsafvalwater. Zie ook module A3200 Ervaren ontwerpers kunnen met deze module stelsels ontwerpen. Voor beginnende ontwerpers be vat deze module veel relevante informatie maar niet voldoende om zelfstandig te kunnen ontwerpen. Schetsontwerp: inzameling en transport van afvalwater, hemelwater en grondwater B1100 Leidraad Riolering 3

4 Figuur 1.2 Waterstromen, hun bestemming, typering van systemen en verwijzing naar de relevante modules rwzi bestemming bodem oppervlaktewater waterstroom afvalwater afvalwater hemelwater regenwater grondwater grondwater B2100 dwa vgs gemengd infiltratie drainage It-riool wadi hwa drainage B4000 B2200 B2300 gemengd = combinatie van waterstromen = minder gewenste situatie 1.2 Wat is veranderd? Vanwege de introductie van de gemeentelijke zorgplichten voor afval-, regen- en grondwater zijn de modules B1100, B2100, B2200 en B3000 geactualiseerd. Aan de reeks is module B2300 toege - voegd om het functioneel ontwerp van grondwaterstelsels een duidelijke plek te geven. Daarnaast is de oude module B1200 geïntegreerd in de ontwerpmodules. Deze module gaat ervan uit dat een gemeente bewust kiest welke bestemming (rwzi, bodem of oppervlaktewater) een bepaalde waterstroom (afval-, hemel- of grondwater) moet krijgen, rekening houdend met de lokale voorwaarden. Module B1100 is vooral geactualiseerd met het oog op de gemeentelijke zorgplicht voor grond - water en het feit dat het ontwerp van de waterhuishouding duidelijker sturend is in het steden - bouwkundige ontwerpproces. 1.3 Opsteller en begeleidingscommissie Peter Ganzevles van Ganzevles Advies & Management en Aad Oomens van Grontmij hebben deze module opgesteld. De begeleidingscommissie bestond uit: Henk de Heer Albert Burggraaff Arjo Hof Rien de Ridder Jan Rombout Rutgert Smit Derjan Welleweerd Rob Hermans Rijkswaterstaat, voorzitter Gemeente Zeewolde Gemeente Almere Waterschap Zuiderzeeland Gemeente Alphen aan den Rijn Gemeente Heerenveen ONRI, Arcadis Stichting RIONED 1.4 Leeswijzer Hoofdstuk 2 geeft de context voor het schetsontwerp van inzamel- en transportsystemen van afval-, hemel- en grondwater. Hoofdstuk 3 gaat in op de randvoorwaarden van de fysieke omgeving aan de te ontwerpen systemen. Hoofdstuk 4 behandelt de beoordelingscriteria voor het ontwerp. Hoofdstuk 5 geeft aanwijzingen voor de structuur van de afval-, hemel- en grondwaterstelsels. In bijlage 1 vindt u een overzicht van de milieuprestatie-indicatoren van een stelsel. Bijlage 2 biedt tabellen met de kwalificatie van de milieuprestatie van een stelsel. In bijlage 3 staat een overzicht van de kwalificatie van de benodigde inspanning. Leidraad Riolering B1100 Schetsontwerp: inzameling en transport van afvalwater, hemelwater en grondwater 4

5 2 Ontwerpcontext 2.1 Opdracht Gemeenten hebben de wettelijke zorgplicht: voor inzameling en transport van stedelijk afvalwater; voor inzameling en doelmatige verwerking van hemelwater; om structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming zo veel mogelijk te voorkomen of te beperken, voor zover doelmatig. De particulier heeft ook duidelijk een eigen verantwoordelijkheid voor de verwerking van hemelen grondwater, voor zover de gemeente dit redelijkerwijs van hem kan vergen. Als een particulier bijvoorbeeld zelf zijn hemelwater niet kan afvoeren, heeft de gemeente een ontvangstplicht. Verantwoordelijkheid particulieren Zowel de bouw- als milieu - regelgeving stellen eisen aan de particulier. Meer over bouw kundige aspecten vindt u in module A3100. Over het lozen leest u meer in module A3200. Daarnaast vindt de opdracht plaats binnen de afspraken die de gemeente met het waterschap heeft gemaakt. 2.2 Opdrachtgever Deze module gaat uit van de volgende situatie: de locatie van het te ontwikkelen stedelijk gebied is bepaald; de gemeente wordt beheerder van het te ontwikkelen gebied en de hierin op te nemen infrastructuur. De gemeente kan verschillende rollen hebben in de locatieontwikkeling. Deze rollen zijn afhankelijk van welke rol marktpartijen (zoals projectontwikkelaars) hebben in de ontwikkeling. Als project - ontwikkelaars volledig zelfstandig een locatie ontwikkelen, is de gemeente als toekomstig beheerder alleen verantwoordelijk voor de controle van het ontwerp. Is de gemeente medeontwikkelaar, dan kunnen aparte projectorganisaties de uitvoering en realisatie van de locatieontwikkeling op zich nemen. In dergelijke publiek-private samenwerkingen functioneert een projectbureau als opdracht - gever voor de uitvoering en realisatie van de plan- en ontwerpwerkzaamheden. Voor het ontwerpproces kan de rol van een gemeente daarom leiden tot tegenstrijdige belangen. De gemeente kan tenslotte niet alleen medeprojectontwikkelaar en ontwerper zijn, maar ook de vergunningverlener en uiteindelijk de beheerder. Wees hierop bedacht en zorg dat de afwegingen en keuzes bij het schetsontwerp helder zijn. 2.3 Plaats schetsontwerp in proces locatieontwikkeling Het schetsontwerp van afval-, hemel- en grondwaterstelsels staat niet op zichzelf. Het maakt deel uit van een iteratief stedenbouwkundig ontwerpproces. De keuzes in dat ontwerpproces beïn vloe - den de vormgeving van het uiteindelijke systeem. Van grof naar fijn werken gaat niet op. Het niet tijdig inzoomen op cruciale details kan immers kostbare consequenties hebben. Als ontwerper moet u keuzes maken op verschillende abstractieniveaus en deze zelf terugkoppelen naar het juiste planen ontwerpniveau. De locatieontwikkeling van stedelijk gebied krijgt vorm in verschillende fases (zie figuur 2.1). Schetsontwerp: inzameling en transport van afvalwater, hemelwater en grondwater B1100 Leidraad Riolering 5

6 Figuur 2.1 Plannen in hun onderlinge relatie en de juridische verankering watertoets Planfase De hoofdlijnen van een nieuwe wijk liggen vast in een structuur- of masterplan. Het gaat hierbij om aspecten als: bebouwingsdichtheid; de verkeersontsluiting van het gebied; de indeling in plangebieden; de locatie van voorzieningen; de structuur van water en groen; de wijze van bouwrijp maken in relatie tot de gewenste stedenbouwkundige kwaliteit; de ambities voor realisatie van het plan. In de planfase krijgt het watersysteem vorm. Een gemeentelijk rioleringsplan en een waterplan of -visie zijn belangrijke richtlijnen om uitgangspunten te formuleren voor het ontwerp van afval-, hemel- en grondwaterstelsels. De waterbeheerder adviseert bij de planvorming (watertoets) om de uitgangspunten van het regionale watersysteem in het bestemmingsplan te verankeren Ontwerpfase Staat het masterplan eenmaal vast, dan kunt u de fysieke omgeving en de financiering uitgebreider inventariseren. In dit stadium beoordeelt u natuurwaarden, milieuaspecten, grondstromen en grond - balansen voor het bouwrijp maken. Zo krijgen de stedenbouwkundige functies een plek in een vlek - kenplan. Nieuwe gegevens uit de inventarisatie kunnen leiden tot een aanpassing van de oorspron - ke lijke projectopzet. De planning in de tijd kan bijvoorbeeld verschuiven. Het vlekkenplan vormt de basis van een grondexploitatie. Hiermee toetst u de financiële haalbaar - heid van de locatieontwikkeling. In deze grondexploitatie zijn de kosten voor de inzameling van afval-, hemel- en grondwater aanzienlijk. Daarom moet u op basis van een schetsontwerp een inschatting maken van de investeringskosten. Het vlekkenplan is een uitgangspunt voor het opstellen van een nieuw bestemmingsplan of het wijzigen van een bestaand plan. In het nieuwe of vernieuwde bestemmingsplan komen de definitie - ve locatie en de gebruiksfunctie van voorzieningen als gemalen te staan. Met het oog op de zware Leidraad Riolering B1100 Schetsontwerp: inzameling en transport van afvalwater, hemelwater en grondwater 6

7 procedure van bestemmingsplannen (de doorlooptijd is al snel een jaar), kunt u aanpassingen na vastlegging beter voorkomen Voorbereidingsfase Het bestemmingsplan biedt de juridische waarborg om de locatieontwikkeling verder vorm te geven in een verkavelingsplan. Hierin staan gedetailleerde invullingen van de verschillende bestemmingen. Nauwkeurige plannen voor onder meer drainage, afval- en hemelwaterstelsels en groen zijn input voor de uiteindelijke inrichting. Deze liggen vast in een inrichtingsplan. De gemeente brengt alle kos ten en opbrengsten samen in een grondexploitatie. De gedetailleerde kostenraming van de afval-, hemel- en grondwaterstelsels vindt plaats op basis van: het functioneel ontwerp uit de modules B2100, B2200 en B2300; het detailontwerp uit module B3000; module D1100 voor de kostprijzen. Als de grondexploitatie sluit, is de inrichting definitief. Vervolgens kunt u de verschillende vergun - nin gen aanvragen en de aanbestedingsprocedures starten. De plannen voor de locatie worden concreet in bestekken voor uitvoerende aannemers Realisatiefase In de realisatiefase van de locatieontwikkeling vinden veel activiteiten plaats. Deze kunnen invloed hebben op het uiteindelijke functioneren van de geplande afval-, hemel- en grondwatervoor zienin - gen en het watersysteem als geheel. Een consistente directievoering en goede voorlichting van de betrokken bouwbedrijven moeten zorgen voor de juiste aanleg en aansluiting van drainage, afvalen hemelwaterleidingen en infiltratievoorzieningen. Daarnaast moeten de bouwers rekening houden met de verplaatsing van zwaar verkeer over het bouwterrein. Om verontreiniging van het opper - vlaktewater en ondergrondse infiltratievoorzieningen zo veel mogelijk te voorkomen, moeten tijdelijke voorzieningen de afvoer van hemelwater tijdens de bouw regelen. Tijdelijke maatregelen De fasering tijdens de aanleg kan leiden tot het nemen van tijdelijke maatregelen om de afvoer van afval-, hemel- en grondwater te waarborgen. De vergunningverlener moet beoordelen of hij aan deze tijdelijke situaties aanvullende voorwaarden stelt. Communicatie speelt in het gehele ontwerpproces een belangrijke rol. Met name in de realisatiefase is een doordachte communicatie met de toekomstige bewoners noodzakelijk. In deze fase kan de volledige aanleg van de afval-, hemel- en grondwatervoorzieningen lang duren. Houd de bewoners op de hoogte van de vorderingen om onnodige overlast te voorkomen Beheerfase Zijn de woningen en bedrijven in gebruik, dan maken de bewoners en gebruikers kennis met de voorzieningen voor bijvoorbeeld hemelwater. Het is belangrijk dat de gemeente bewoners vooraf uitlegt hoe ze met deze voorzieningen moeten omgaan. Daarna moet zij deze uitleg (vanuit handhaving) regelmatig herhalen. Na realisatie van (delen van) de locatieontwikkeling draagt de ontwikkelaar het beheer van de open bare buitenruimte over aan de gemeente. Hierbij kan discussie ontstaan als het bureau de uitgangspunten voor goed beheer niet voldoende heeft meegenomen in het ontwerp en de realisatie van de voorzieningen. 2.4 Procesgang Voor het schetsontwerp doorloopt u verschillende stappen (zie figuur 2.2): het definiëren van de randvoorwaarden in een programma van eisen; het ontwerpen van de structuur van de afval-, hemel- en grondwaterstelsels; het beoordelen van het ontwerp op basis van het programma van eisen. Schetsontwerp: inzameling en transport van afvalwater, hemelwater en grondwater B1100 Leidraad Riolering 7

8 Het volledige document is beschikbaar voor begunstigers. Dit document is volledig beschikbaar voor begunstigers van Stichting RIONED. Als uw organisatie begunstiger is, kunt u inloggen via Vervolgens kunt u dit document volledig bekijken door hier te klikken. Meer informatie over het begunstigerschap van Stichting RIONED kunt u vinden op