Module C3300 Beheer van drainagevoorzieningen. Inhoud. 1 Inleiding Verantwoording Opstellers en begeleidingscommissie 4 1.

Transcriptie

1 Module C3300 Beheer van drainagevoorzieningen Inhoud 1 Inleiding Verantwoording Opstellers en begeleidingscommissie Leeswijzer 4 2 Algemene principes Beheer en onderhoud Basisbegrippen drainage Typen drainage Drainage als secundaire functie Omhullingsmateriaal 7 3 Oorzaken van verminderd functioneren Algemeen IJzerafzetting Wortelgroei Dichtslibben of inspoelen Slibafzetting Knikken of scheuren van drainageleiding Graafschade aan buis Schade aan lozingspunt Luchtinsluiting of luchtslot Verteren van organische materialen 15 4 Beheer Onderzoek Opleveringscontrole Monitoring Inspectie Onderhoud Reparatie Vervanging Kosten 20 5 Doorspuiten Principe van doorspuiten Richtlijnen voor doorspuiten 21 6 Registratie Beheersysteem WION 22 Beheer van drainagevoorzieningen C3300 Leidraad Riolering 1

2 7 Drainage op particulier terrein Algemeen Risico s bij particuliere drainage 23 Literatuur 24 Trefwoorden 25 Bijlage 1 Begrippen 27 Bijlage 2 Aanbevelingen voor ontwerp en aanleg drainage 30 Leidraad Riolering C3300 Beheer van drainagevoorzieningen 2

3 1 Inleiding 1.1 Verantwoording Door de Wet gemeentelijke watertaken (nu opgenomen in de Waterwet) is het beheer van voor zieningen die overtollig grondwater afvoeren voor gemeenten nóg belangrijker geworden. Drainage speelt hierbij een grote rol. Daarom is er behoefte om praktijkkennis over en ervaring met het beheer van drainagesystemen te bundelen, te structureren en beschikbaar te stellen. Effectief beheer Deze nieuwe module biedt beheerders van drainage handreikingen om de systemen effectief en doelmatig te beheren. Met een meer genuanceerde omgang tijdens het onderhoud kunt u de levensduur van drainage verlengen, wat uiteindelijk tot kostenbesparing kan leiden. Zeker in de stad is een lange levensduur wenselijk. Hiermee voorkomt u dat de straat keer op keer openligt. Goed beheer van drainage houdt in dat u als beheerder: De drainage volgens de ontwerpeisen laat functioneren, waardoor u onder andere (grond) wateroverlast voorkomt. De levensduur van de drainage verlengt, waardoor de kosten en omgevingshinder van vervanging beperkt blijven. Bij een goed ontworpen en goed aangelegde drainage komt bij het beheer weinig of geen proble - men voor. Daarom staan in deze module (in hoofdstuk 3 en in bijlage 2) tips voor ontwerp en aanleg. Weinig ervaring in stedelijk gebied De ervaring met het beheer van drainage in stedelijk gebied is in Nederland beperkt. De landbouw heeft wel redelijk veel ervaring met drainagebeheer en de oorzaken van verminderd functioneren. Veel van de methoden om verminderd functioneren te verhelpen, komen dan ook vanuit de landbouw. Maar vanwege de complexere bodemopbouw en complexere drainagesystemen in stedelijk gebied zijn deze maar deels toepasbaar. Daarom is verder fundamenteel onderzoek naar beheer van drainage in stedelijk gebied noodzakelijk. Ontwerp en aanleg Naast de informatie uit deze module vindt u meer informatie over ontwerp en aanleg in de modules B2300 en B3000. Bronverwijzingen In de hoofdstukken staan verwijzingen naar een of meer van de bronnen uit de literatuurlijst van deze module, met tussen [ ] de corresponderende nummers. Beheer van drainagevoorzieningen C3300 Leidraad Riolering 3

4 1.2 Opstellers en begeleidingscommissie Arnout Linckens, Johan Bouma en Stan Geurts van Kessel (allen van Wareco) hebben deze module opgesteld. De begeleidingscommissie bestond uit: Richard Oudhuis Arjo Hof Hanneke Cusell Thuy Do Jeroen Helder Gerard Martijnse Rik Meijer Wynand Paling Erik de Pooter Ewald Stegenga Rob Hermans Waternet, voorzitter Gemeente Almere Waternet Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden NL-ingenieurs, MWH/Arcadis. Ministerie van VROM/DGM Gemeente Enschede Gemeente Rotterdam Waterschap Rivierenland Gemeente Overbetuwe Stichting RIONED 1.3 Leeswijzer Hoofdstuk 2 omschrijft de basisbegrippen met betrekking tot drainage en bakent de module verder af. Hoofdstuk 3 behandelt de oorzaken van verminderd functioneren en maatregelen om het functioneren te herstellen. De maatregelen worden per oorzaak beschreven. Hoofdstuk 4 gaat over de beheeractiviteiten onderzoek, onderhoud, reparatie en vervanging. Per beheeractiviteit wordt aangegeven welke activiteiten hoe moeten worden uitgevoerd. Hoofdstuk 5 geeft richtlijnen voor het doorspuiten van drainage. Dit is niet zonder risico. Het komt voor dat na afronden van de werkzaamheden de drainage minder goed functioneert dan er voor. Hoofdstuk 6 gaat in op de registratie van drainage en drainageleidingen in een beheersysteem. Ook wordt ingegaan op drainageleiding en de relatie met de WION. Hoofdstuk 7 behandelt drainage op particulier terrein. Bijlage 1 bevat een begrippenlijst. Bijlage 2 geeft aanbevelingen voor ontwerp en aanleg van drainage. Leidraad Riolering C3300 Beheer van drainagevoorzieningen 4

5 2 Algemene principes 2.1 Beheer en onderhoud Er is onderscheid tussen beheer en onderhoud. Beheer is: het verantwoordelijk zijn en zorgen voor het handhaven of bereiken van een vooraf vastgesteld functioneel kwaliteitsniveau. Onderhoud is: maatregelen om de functionele kwaliteit van drainage in stand te houden of te herstellen en dus de levensduur van drainage te realiseren c.q. te verlengen. Onderhoud is een onderdeel van beheer. 2.2 Basisbegrippen drainage Gemeenten leggen drainage aan om een teveel aan grondwater af te voeren. Dit om te voorkomen dat kruipruimten onder water komen te staan, grasvelden en groenstroken drassig worden en de stabiliteit van wegen en bouwwerken vermindert. Bij drainage horen enkele basisbegrippen die het functionele kwaliteitsniveau uitdrukken. De gemeente kent in haar grondwaterbeleid in het Gemeentelijke Rioleringsplan aan deze begrippen een concrete meetwaarde toe. In Leidraadmodule B2300 Functioneel ontwerp: inzameling en transport van grondwater vindt u hierover meer informatie. De basisbegrippen en hun definities zijn: Drainageniveau De hoogte van de grondwaterstand ten opzichte van het referentieniveau (NAP) die bereikt wordt ter plaatse van de drainageleiding (inclusief opstuwing- en intreeweerstand) door de werking van de drainage. Drainage-instelniveau Het ingestelde overstort- of lozingsniveau van het drainage systeem (NAP). Drainage-aanlegniveau De hoogte van de binnenonderkant van de drainageleiding (bob) ten opzichte van een referentieniveau (NAP). Drooglegging Het hoogteverschil tussen de waterspiegel in een waterloop en het maaiveld. Ontwateringsdiepte Het hoogteverschil tussen het maaiveld en de grondwater stand. Opbolling Het hoogteverschil tussen de waterstand in de ontwatering smiddelen (watergang, drainageleiding) en de grondwaterstand tijdens een afvoersituatie. Intreeweerstand De weerstand die grondwaterstroming van direct buiten de omhulling tot in de drainageleiding ondervindt. Beheer van drainagevoorzieningen C3300 Leidraad Riolering 5

6 De figuren 2.1 en 2.2 geven de begrippen grafisch weer. Een uitgebreide begrippenlijst vindt u in bijlage 1. Figuur 2.1 Grafische weergave basisbegrippen drainage maaiveld drooglegging grondwaterpeil (minimale) ontwateringsdiepte opbolling afwatering drainage = ontwateringsmiddel Figuur 2.2 Regelbare drainage met opzetstukken opzetstuk grondwater drainageniveau drainage instelniveau opbolling intreeweerstand drain drain drainage aanlegniveau zijaanzicht vooraanzicht Drainageleidingen boven/beneden de grondwaterstand Traditioneel ligt bij ontwerp en aanleg van drainage de bob van een drainageleiding op het niveau van de gewenste ontwatering. Het drainage-instelniveau is dan gelijk aan de bob van de drainageleiding. Stijgt de grondwaterstand tot boven de bob, dan gaat de drainageleiding het water afvoeren. Steeds vaker worden drainageleidingen beneden de laagste grondwaterstand aangelegd. Dit vermindert het risico op ijzerafzetting sterk [3, 4]. Het drainage-instelniveau wordt ingesteld met opzetstukken of drempels (zie figuur 2.2). Het drainageniveau is later eventueel verder in te regelen door de hoogte van de opzetstukken of drempels aan te passen. De eerste ervaringen laten zien dat drainage beneden de laagste grondwaterstand zeer weinig onderhoud vereist. 2.3 Typen drainage De typen drainage zijn: - Horizontale drainage Horizontale drainage voert het teveel aan water horizontaal af naar een lozingspunt. Dit kan bij voorbeeld met een watergang, drainageleiding, grondverbetering of grindkist. De grindkist is een speciale vorm van horizontale drainage. In essentie is de grindkist een grondverbeteringsmethode. Hierbij vervangt goed doorlatend materiaal als zand, grind, puingranulaat of geëxpandeerde kleikorrels een deel van het oorspronkelijke bodemmateriaal. Bij grindkisten worden voor de waterafvoer dus geen leidingen gebruikt. Als de drainerende werking van grindkisten afneemt, is opgraven en vervangen de enige optie. Grindkisten blijven in deze module verder buiten beschouwing. Leidraad Riolering C3300 Beheer van drainagevoorzieningen 6

7 Oppervlaktewater is een vorm van horizontale drainage waarbij de waterafvoer zichtbaar is. Watergangen hebben regelmatig onderhoud nodig. Het onderhoud bestaat hoofdzakelijk uit baggerwerkzaamheden en oeveronderhoud. Ook hierop gaat deze module niet nader in. - Verticale drainage Verticale drainage voert het teveel aan grondwater verticaal af naar een diepere grondlaag of naar het maaiveld. Verticale drainage wordt niet veel toegepast als ontwateringsmiddel. De kennis over de levensduur en het beheer is beperkt. Daarom gaat deze module niet verder in op verticale drainage. Deze module behandelt het beheer van horizontale drainage, omdat dit type drainage in Nederland verreweg het meest wordt toegepast als ontwateringsmiddel in stedelijk gebied. 2.4 Drainage als secundaire functie Drainage is ook te combineren met de afvoer van hemelwater via zogenaamde drainage-transportriolen (DT-riolen), infiltratie-transportriolen (IT-riolen) en wadi s. De ontwerpdebieten van DT-riolen, IT-riolen en wadi s zijn veel groter dan die van reguliere drainagesystemen. Naast grondwater moet het DT-riool hemelwater afvoeren en de piekafvoeren van hemelwater zijn veel groter dan van grondwater. Aangezien ontwateren niet de hoofdfunctie is van een DT-riool, IT-riool of wadi, laat deze module deze systemen verder buiten beschouwing. Een uitgebreide beschrijving van het beheer ervan vindt u in Leidraadmodule C3200 Beheer van infiltratievoorzieningen. 2.5 Omhullingsmateriaal Er bestaan twee redenen om drainageleidingen te voorzien van een omhulling: 1 Het dient als filter en gaat dichtslibben van de drainageleiding met bodemdeeltjes tegen. 2 Het bevordert de stroming van grondwater de drainageleiding in door het vergroten van de zogenaamde natte omtrek. Belangrijkste parameter bij de keuze van het omhullingmateriaal is de karakteristieke poriëngrootte van het omhullingmateriaal. Is de karakteristieke poriëngrootte te klein (<400 µm) dan slibt de omhulling te snel dicht (zie paragraaf 3.4). Is de karakteristieke poriëngrootte te groot (>1100 µm) dan houdt het onvoldoende tegen en spoelen deeltjes de drainageleiding in. De karakteristieke poriëngrootte, O90, komt overeen met die korreldiameter waarbij 90% van de zandfractie een grotere korreldiameter heeft. Dit kan bepaald worden met behulp van een zeefkromme. Om dichtslibben te voorkomen wordt het gebruik van een volumineuze omhulling met een karakteristieke poriëngrootte van groter dan 700 µm, zoals PP-700, drainagezand of grind geadviseerd [1, 3, 4]. Beheer van drainagevoorzieningen C3300 Leidraad Riolering 7

8 Het volledige document is beschikbaar voor begunstigers. Dit document is volledig beschikbaar voor begunstigers van Stichting RIONED. Als uw organisatie begunstiger is, kunt u inloggen via Vervolgens kunt u dit document volledig bekijken door hier te klikken. Meer informatie over het begunstigerschap van Stichting RIONED kunt u vinden op