1 Inleiding Verantwoording Opstellers en begeleidingscommissie Leeswijzer 3

Transcriptie

1 Module C3200 Beheer van infiltratievoorzieningen Inhoud 1 Inleiding Verantwoording Opstellers en begeleidingscommissie Leeswijzer 3 2 Omschrijving infiltratievoorzieningen Wat is het karakter van de module? Wat zijn infiltratievoorzieningen? Welke typen voorzieningen zijn er? 5 3 Oorzaken van verminderd functioneren Achtergrond Afname van de infiltratiecapaciteit Afname van de bergingscapaciteit Afname van de afvoercapaciteit Verontreiniging van bodem en grondwater Signalen voor verminderd functioneren 11 4 Onderdelen van infiltratievoorzieningen Algemeen Toplaag Infiltratiebuis (openingen) Infiltratiebuis (poreuze wand) Infiltratie-unit Infiltratieput Infiltratiekoffer Elementenverharding (doorlatende voeg) Elementenverharding (poreuze steen) Halfverharding Funderingslaag doorlatende verharding Drain Geotextiel Regelput Overloop Regenwaterriool Open goot Lijn-/roostergoot Kolk Kolk met vuilvang Zandvangput Bladvanger 21 5 Beheeractiviteiten Onderzoeksactiviteiten Visuele inspectie 22 Beheer van infiltratievoorzieningen C3200 Leidraad Riolering 1

2 5.1.2 Doorlatendheid bodem toplaag meten Waterpassen Bemonsteren bodem en grondwater Onderhoudsactiviteiten Grasmaaien Maaisel verwijderen Zwerfvuil verwijderen Verticuteren Bladblazen Doorzaaien Bezanden Beluchten Bemesten Bekalken Bodem verlagen Slib verwijderen Poreuze wand reinigen Drain doorsteken Drain doorspuiten Egaliseren Met veeg-zuigwagen zuigen Met vacuümreiniger zuigen Inveegmateriaal aanvullen Toplaag vervangen Overloopput stellen 27 6 Beheerschema s Van onderdelen naar voorzieningen Beheercyclus De wadi Het infiltratieveld De infiltratiegreppel De infiltratieberm Het infiltratieriool De infiltratieput De infiltratie-unit De infiltratiekoffer De waterdoorlatende en waterpasserende verharding De halfverharding 48 7 Organisatorische invulling van het beheer Invulling van de beheertaak binnen de gemeentelijke organisatie Ervaringen vastleggen Gegevensbeheer Voorlichting en communicatie 51 Trefwoorden 52 Bijlage 1 Aanbevelingen voor ontwerp en aanleg 55 Leidraad Riolering C3200 Beheer van infiltratievoorzieningen 2

3 1 Inleiding 1.1 Verantwoording Nederland past op grote schaal voorzieningen voor de verwerking van regenwater toe. Er is daarom behoefte om praktijkkennis en ervaring met het beheer van infiltratievoorzieningen te bundelen, te structureren en beschikbaar te stellen. Een beter inzicht in het beheer van infiltratievoorzieningen kan het draagvlak voor toepassing sterk vergroten. Goed beheer van de infiltratievoorzieningen houdt in dat u als de beheerder: de voorzieningen volgens de ontwerpeisen laat functioneren, waardoor u onder meer (water)- overlast voorkomt; de levensduur van de voorzieningen verlengt, waardoor u eventuele meerkosten voor het scheiden van regenwater beperkt. Deze nieuwe module biedt beheerders van infiltratievoorzieningen handreikingen om het beheer effectief en doelmatig uit te voeren, zodat de voorzieningen goed kunnen functioneren. 1.2 Opstellers en begeleidingscommissie Deze module is opgesteld door ing. Ronald Wentink en ir. Floris Boogaard van Tauw BV en dr.ir. Aad Oomens en ing. Gert Lemmen van Grontmij. De begeleidingscommissie bestond uit: Arie van der Vlies John Arts Gerdrik Bruins Gerrit de Leeuw Gerard Martijnse Luuk Postmes Han van Ringelenstein André Schlepers Eric Oosterom Waterschap Hollandse Delta, voorzitter Gemeente Boxmeer Waterschap Regge en Dinkel ONRI, Arcadis Ministerie van VROM Gemeente Eindhoven Gemeente Utrecht Gemeente Renkum Stichting RIONED 1.3 Leeswijzer Hoofdstuk 2 beschrijft het karakter van de module en hoe de verschillende voorzieningen zijn opgebouwd. Voor goed beheer is het belangrijk dat u weet welke mechanismen leiden tot achteruitgang in de toestand en het functioneren van een infiltratievoorziening. Hoofdstuk 4 werkt dat voor de verschillende onderdelen uit; de onderliggende degradatiemechanismen komen aan de orde in hoofdstuk 3. Deze hoofdstukken bieden u houvast wanneer u problemen analyseert en naar mogelijke oorzaken van problemen zoekt. Hoofdstuk 5 geeft een korte beschrijving van de belangrijkste beheeractiviteiten en -maatregelen. Praktische aanwijzingen voor het beheer van infiltratievoorzieningen staan in hoofdstuk 6. Dit hoofdstuk geeft per voorziening in beheerschema s aan welke beheeractiviteiten u met welke frequentie kunt uitvoeren. Ook de toetsingscriteria zijn hierbij opgenomen. Hoofdstuk 7 geeft aanwijzingen voor de organisatie van het beheer. In de bijlage staan ten slotte aanbevelingen voor het ontwerp en de aanleg van infiltratievoorzieningen. Beheer van infiltratievoorzieningen C3200 Leidraad Riolering 3

4 2 Omschrijving infiltratievoorzieningen 2.1 Wat is het karakter van de module? Infiltratievoorzieningen komen in Nederland op steeds grotere schaal voor. Er is nog relatief weinig ervaring hoe deze voorzieningen op de langere termijn functioneren. Het eind van de ontwikkelingscurve is nog niet bereikt. Het overgrote deel van de voorzieningen is de afgelopen vijf tot tien jaar gerealiseerd. Ook de ontwikkeling van nieuwe materialen en nieuwe systemen is nog volop gaande. Figuur 2.1 ontwikkeling standaardisering grootschalige toepassing concepten initiatief tijd Behoefte aan goed beheer De behoefte aan een goede invulling van het beheer van infiltratiesystemen neemt toe. Deze module geeft het beheer richting en inhoud door concreet onderzoek en maatregelen te benoemen. Het kader dat is ontwikkeld, biedt ook de ruimte om ervaringen en voortschrijdend inzicht in te brengen. Daardoor kan het beheer van infiltratievoorzieningen zich verder ontwikkelen en vorm krijgen. Handreikingen voor beheerders Deze module biedt u als de beheerder van infiltratievoorzieningen handreikingen om het beheer effectief en doelmatig uit te voeren. Dit waarborgt de werking van de voorzieningen. In bijlage 1 staan aandachtspunten en aanbevelingen voor het ontwerp en de aanleg. De bijlage is een aanvulling op modules B2200 en B3000. Meer informatie over het ontwerp van regenwatervoorzieningen vindt u in modules B2200 en C2200. Aangezien infiltratievoorzieningen en de kennis over ontwerp, aanleg en beheer een sterke groei doormaken, is gekozen voor een bijlage als tijdelijke oplossing. Op termijn zal de inhoud in de ontwerpgrondslagen terugkomen. 2.2 Wat zijn infiltratievoorzieningen? Ontwikkelingen in manieren om met regenwater om te gaan, maken de riolering complexer. Beschrijvingen als (verbeterd) gescheiden of gemengd volstaan hierdoor niet meer. Modules over het ontwerp (B1100, B2100, B2200 en B3000) leggen een verband met de eindbestemming die het water in het stelsel krijgt (zie figuur 2.2). Typeringen als gemengd, gescheiden en verbeterd gescheiden verwijzen naar het principe van de inzameling van afval- en regenwater. De verschillende stelsels heten afval- en regenwaterstelsels. Leidraad Riolering C3200 Beheer van infiltratievoorzieningen 4

5 zuivering oppervlaktewater afvoer naar bodem oppervlaktewater Figuur 2.2 Waterstromen, afvoersystemen en bestemmingen waterstroom afvalwater afvalwater regenwater regenwater grondwater grondwater DWA VGS infiltratievoorzieningen C3200 RWA drainage Deze module gaat over voorzieningen die regenwater afvoeren naar de bodem. Infiltratiesystemen onderscheiden de volgende fasen: inzameling transport berging infiltratie. Inzameling en transport Inzameling van regenwater gebeurt veelal op perceelsniveau. Soms infiltreert het regenwater ter plaatse, maar meestal voert het systeem het regenwater af naar openbaar terrein, waarna het infiltreert of het verder wordt getransporteerd. Afhankelijk van het type kan de infiltratievoorziening het regenwater boven- of ondergronds transporteren. Berging en infiltratie De belangrijkste eigenschappen van een infiltratievoorziening zijn de infiltratiecapaciteit en de berging. Het ruimtebeslag en de kosten beperken de bergingsmogelijkheden. Daarom is er vaak ook een overloopmogelijkheid. De overloop voert het overtollige regenwater naar het oppervlaktewater af als de infiltratievoorziening volledig gevuld is. Het is zaak dat de afvoercapaciteit naar die noodoverloop voldoende is. Zo komt er geen water op straat. Voor u als beheerder is de samenhang in de maatregelen die getroffen worden, bepalend. De onderliggende voorzieningfuncties zijn van ondergeschikt belang. Deze module geeft u gerichte handreikingen voor de praktijk. De module richt zich op het beheer van infiltratievoorzieningen voor regenwater. De module gaat niet over voorzieningen voor de infiltratie van (voor)gezuiverd afvalwater in het buitengebied. Dergelijke voorzieningen vragen een eigen aanpak (zie hiervoor de module B4000). 2.3 Welke typen infiltratievoorzieningen zijn er? De infiltratievoorzieningen zijn verder onder te verdelen naar de manier waarop ze het water in de bodem brengen: oppervlakte-infiltratie Regenwater voert op straatniveau af naar een verlaagde groenstrook. Deze zone vangt het water op, waarna het in de bodem infiltreert. ondergrondse infiltratie Het regenwater komt via een leiding in de ondergrondse infiltratievoorziening. Deze voorziening vangt het water op, waarna het infiltreert in de bodem. Beheer van infiltratievoorzieningen C3200 Leidraad Riolering 5

6 doorlatende verharding. Doorlatende verharding bestaat overwegend uit twee elementen. De toplaag (meestal klinkers) heeft een hoge doorlatendheid. De funderingslaag onder de toplaag neemt neerslag daardoor direct op. Vanuit deze berging kan het regenwater infiltreren in de ondergrond. Om gerichte aanwijzingen voor het beheer te kunnen formuleren, zijn de voorzieningen nog verder onder te verdelen in onderdelen waaruit ze zijn opgebouwd. Deze onderdelen komen in hoofdstuk 4 aan de orde. Ze vormen de basis voor de beheermaatregelen. Tabel 2.1 geeft de verdeling in onderdelen per voorziening aan. Tabel 2.1 Infiltratievoorzieningen en hun onderdelen Voorzieningen Onderdelen toplaag infiltratiebuis (openingen) infiltratiebuis (poreuze wand) infiltratieput infiltratieunit infiltratiekoffer elementenverharding (poreuze steen) elementenverharding (doorlatende voeg) halfverharding funderingslaag doorlatende verharding drain geotextiel regelput overloop regenwaterriool open goot lijn-/roostergoot kolk kolk met vuilvang zandvangput bladvanger wadi infiltratieveld infiltratiegreppel infiltratieberm infiltratieriool infiltratieput infiltratieunit infiltratiekoffer waterdoorlatende verharding (poreuze steen) waterdoorlatende verharding (doorlatende voeg) halfverharding Leidraad Riolering C3200 Beheer van infiltratievoorzieningen 6

7 3 Oorzaken van verminderd functioneren 3.1 Achtergrond Afhankelijk van het belang van een goede werking van een voorziening kunt u kiezen uit een preventieve of correctieve aanpak van beheer. Een correctieve aanpak herstelt een voorziening of onderdelen ervan als deze niet langer goed werken. De preventieve aanpak voorkomt dat een voorziening of onderdelen ervan niet meer werken. Verschillende criteria In de praktijk wordt vaak eenmalig afgewogen welk type benadering voorkeur heeft. Daarna volgt men deze keuze veelal onbewust. Er zijn echter wel duidelijke criteria om te kiezen voor een bepaalde benadering: directe schade effecten van falen inzicht in oorzaken van verminderd functioneren inspanning voor het verzamelen en beoordelen van gegevens. De directe overlast danwel schade die een voorziening veroorzaakt als ze niet meer goed werkt, samen met de effecten van dit falen, bepalen of een preventieve of correctieve aanpak gewenst is. Om te bepalen welke preventieve maatregelen u kunt nemen, is inzicht nodig in de mechanismen die ervoor zorgen dat de infiltratievoorziening niet meer goed functioneert. U moet weten waaraan de voorziening kapot gaat of waarom ze minder goed werkt. De inspanning die nodig is om gegevens over de toestand van een infiltratievoorziening te verzamelen en deze gegevens te beoordelen, bepaalt of een toestandafhankelijke aanpak opweegt tegen een gebruikafhankelijke aanpak. Ervaring met beheer De ervaring met het beheer van infiltratievoorzieningen in Nederland is beperkt. Dat geldt ook voor het inzicht in de achterliggende oorzaken van verminderd functioneren van infiltratievoorzieningen. Er is ervaring nodig om het inzicht te vergroten in de mechanismen die de werking van een infiltratievoorziening verstoren of onmogelijk maken. Vier oorzaken van verminderd functioneren Uit de ervaring die wel beschikbaar is in Nederland en uit literatuuronderzoek (buitenland) blijkt dat er vier redenen zijn waardoor het functioneren van een infiltratievoorziening afneemt: afname van de infiltratiecapaciteit afname van de bergingscapaciteit afname van de afvoercapaciteit verontreiniging van bodem en grondwater. U leest meer over deze vier mechanismen in de volgende paragrafen. 3.2 Afname van de infiltratiecapaciteit Een afnemende infiltratiecapaciteit leidt uiteindelijk tot een (ernstig) verminderde werking van de infiltratievoorziening. Dit uit zich in een (te) lange ledigingstijd en in een groter volume water dat het systeem via de overloopvoorziening loost. Afname van de infiltratiecapaciteit kan drie oorzaken hebben: dichtslibbing kwaliteitsvermindering van de vegetatie verdichting. Beheer van infiltratievoorzieningen C3200 Leidraad Riolering 7

8 Het volledige document is beschikbaar voor begunstigers. Dit document is volledig beschikbaar voor begunstigers van Stichting RIONED. Als uw organisatie begunstiger is, kunt u inloggen via Vervolgens kunt u dit document volledig bekijken door hier te klikken. Meer informatie over het begunstigerschap van Stichting RIONED kunt u vinden op