MASTERTHESIS. De nieuwe ME. Theorie, uitrol, praktijk.

Transcriptie

1 MASTERTHESIS De nieuwe ME Theorie, uitrol, praktijk. Opleiding : Master of Crisis and Public Order Management Studiejaar : Kernopgave : & Opdracht : Masterthesis Onderwerp : De nieuwe ME Datum : Versie : 2.0 1

2 Colofon Studentengegevens Student: Rob Janssen Studentnummer: Opleidingsgegevens Opleiding : Master of Crisis en Public Order Management Studiejaar : Begeleider : Dr. O.M.J. Adang Beoordelaar : Dr. O.M.J. Adang Decaan : Drs. E. Braakhekke Instituut gegevens Instituut: : Nederlands Instituut voor Fysieke Veiligheid / Politie Academie Adres : Kemperbergerweg RW Arnhem Opdrachtgever Organisatie : Politie Noord Holland, district Noord Holland Noord Opdrachtgever J. Oost Functie : directeur Intake en service. Versiegegevens Versie Datum Omschrijving

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Introductie tot het onderwerp Doelstelling Probleemstelling Relevantie Leeswijzer Aanpak Onderzoeksstrategie Literatuurstudie Interviews Veldonderzoek Resultaten Beantwoording 1 e deelvraag Beantwoording 2 e deelvraag Beantwoording 3 e deelvraag Beantwoording 4 e deelvraag Veldonderzoek Conclusies en aanbevelingen 39 5 Literatuurlijst 41 3

4 1 Inleiding In de Telegraaf van woensdag 16 april 2014 is het volgende artikel te lezen: wo 16 apr 2014, 22:12 'Inzet ME bij Fortuna-MVV was rode lap' SITTARD - De inzet van de mobiele eenheid (ME) en agenten te paard rond de wedstrijd Fortuna-MVV op 4 oktober 2013 in Sittard werkte bij Fortuna-supporters als een rode lap op een stier. De supporters hadden de ME niet verwacht tijdens de traditionele tocht vanuit het supporterscafé in de binnenstad naar het stadion. Die was er andere jaren ook nooit tijdens de Limburgse derby. Verbazing sloeg om in irritatie en leidde tot rellen. De aanpak door de ordehandhavers schoot tekort, blijkt uit een woensdag gepresenteerde evaluatie van de gebeurtenissen door het Auditteam Voetbal en Veiligheid. In de aanbevelingen zegt het Auditteam dat er meer aandacht moet zijn voor voor- én nadelen van de inzet van ME en het maken van onderscheid tussen goed- en kwaadwillende fans. Gemeente en politie besloten tot inzet van ME bij het begeleiden van de stoet van het café naar het stadion uit vrees voor ongeregeldheden met MVV-fans. Ook de explosie van een vuurwerkbom tijdens het duel een jaar eerder speelde mee. De gemoedelijke sfeer bij de Fortunafans in hun supporterscafé sloeg voor de wedstrijd om bij het zien van de ME. Voor, tijdens en na de wedstrijd escaleerde de situatie. Er braken rellen uit, agenten raakten in het nauw en gezinnen met kinderen raakten in het geweld verzeild. Vijf mensen werden gearresteerd. Dit willen we nooit weer, zei burgemeester Sjraar Cox van Sittard-Geleen woensdag in een reactie. Hij benadrukte het belang van overleg tussen alle betrokkenen voor risicowedstrijden, inclusief supporters. We willen dat de supporters meedenken over het verbeteren van de sfeer. Vrijdag staat er in Maastricht weer een wedstrijd gepland tussen MVV en Fortuna. In het artikel wordt gesuggereerd dat de inzet van de ME heeft gewerkt als een rode lap voor een stier. Die beladenheid rondom de inzet van de ME, het beschouwen en associëren van de ME met rellen en riot control dat is iets waar we echt vanaf zouden moeten. ME is politie. Niet meer en niet minder. Politie die weliswaar getraind is voor de riotcontrol maar tegenwoordig ook geschikt en getraind is om ingezet te worden in het gehele spectrum van public order management. Althans dat is de bedoeling. Dat is de richting waarin ME Nederland moet bewegen. Of dat ook al het geval is, is het onderwerp van deze scriptie. 4

5 1.1 Introductie tot het onderwerp 1 januari 2013 is de politieacademie begonnen met een vernieuwd lesprogramma voor het opleiden van politiemensen die deel uitmaken van de Mobiele Eenheid (ME). Deze vernieuwing in het onderwijs is een gevolg van een beweging in de richting van aanpassing van de werkwijze van de ME die al een aantal jaren speelt binnen de Nederlandse Politie. De traditionele wijze van optreden van de Mobiele Eenheid (ME) was geënt op de ideeën en ervaringen uit begin jaren tachtig, met de vele krakersrellen. De maatschappij is in de afgelopen drie decennia echter veranderd, en ook de aard en omvang van ordeverstoringen zijn niet meer hetzelfde. Massale ordeverstoringen komen nauwelijks nog voor in Nederland. Ook biedt het moderne tijdperk nieuwe mogelijkheden voor ordeverstoorders, want rellen kunnen met behulp van moderne communicatiemiddelen sneller in gang worden gezet. De oude ME werkwijze voldoen onder deze omstandigheden niet meer. Tijdens bijeenkomsten van ME commandanten en onderzoekers werd tevens geconcludeerd dat de ME niet goed is in het communiceren met het publiek. Uit diverse wetenschappelijke onderzoeken komen inzichten naar voren hoe bij grootschalig optreden escalatie zo veel mogelijk kan worden voorkomen. Het gaat vooral om balans, inschatten, communicatie, faciliteren binnen grenzen en differentiatie (oa. Adang, O.M.J en Reicher, S.D., Stott, C., Drury, J., Adang, O.M.J., Cronin, P., & Livingstone, A. 2007). Deze inzichten hebben geleid tot de ontwikkeling naar een meer flexibele vorm van inzet van de ME, veelal Flex ME genoemd. (Strategische Beleidsgroep Conflict- en Crisisbeheersing 2010). Zoals gezegd is de ME opleiding inmiddels aangepast en in het land is men bezig om deze aangepaste werkwijze te implementeren. Of dat echter overal op dezelfde wijze en vanuit dezelfde gedachtegang gebeurd is echter de vraag en onderwerp binnen dit onderzoek. Een van de sterke punten van onze ME organisatie was en is immers eenduidigheid in werkwijze en uitwisselbaarheid van eenheden. ME ers in heel Nederland spreken dezelfde taal en werken volgens de zelfde procedures. De volgens het nieuwe ME concept opgeleide kader en ME ers stromen maar mondjesmaat het land in. Is dat voldoende om de nieuwe werkwijze gestalte te geven? Kunnen deze nieuw opgeleide ME ers zorgen voor een verandering in de werkwijze? Binnen de diverse bureaus Conflict en Crisisbeheersing in de regionale eenheden worden allerlei verschillende activiteiten ondernomen met het doel de ME te hervormen. Hier zit echter geen landelijke regie op. Daardoor ontstaat er een zeker risico op verschillende interpretaties en werkvormen. Dit onderzoek tracht antwoord te geven op de vraag in hoeverre de aangepaste (FLEX) ME opleiding aansluit bij wetenschappelijke inzichten met betrekking tot flexibel grootschalig optreden. Daarnaast wordt onderzocht hoe de flexibelere werkwijze in de praktijk wordt geïmplementeerd, uitgevoerd en belangrijker nog, of het werkt. Een goede integratie van wetenschappelijke inzichten in de opleidingen en een goede eenduidige toepassing in de praktijk uitvoering is van groot belang voor een verdere professionalisering van de ME. 5

6 1.2 Doelstelling De maatschappij en ook de ME veranderen. Het is van belang dat er een goede koppeling is tussen wetenschappelijke inzichten en uitvoering in de praktijk. Het bij (dreigende) ongeregeldheden differentiëren tussen verschillende groepen burgers en het daarop gerichte juist inzetten van bejegening, verbale of non verbale communicatie kan bijdrage aan het voorkomen van escalaties. De politieacademie is in 2013 begonnen met de hernieuwde ME opleiding. Vraag is echter of de aangepaste opleiding ook daadwerkelijk tegemoet komt aan de wetenschappelijke uitgangspunten. Daarnaast is het van belang dat de binnen de regionale eenheden genomen initiatieven om de traditionele ME eenheden om te buigen naar een flexibele werkwijze ook aansluiten bij de opleiding van de politie academie en eveneens gebaseerd zijn op diezelfde wetenschappelijke uitgangspunten. Tenslotte, wordt de gedoseerde theorie ook in de praktijk toegepast, op welke wijze en werkt het ook echt? Dit onderzoek heeft dan ook tot doelstelling te onderzoeken of de aangepaste opleiding aansluit bij de wetenschappelijke inzichten. Daarnaast hoe de verandering naar Flex ME in de praktijk gestalte krijgt en op welke wijze het binnen de verschillende regionale eenheden wordt toegepast. Tenslotte ben ik benieuwd naar de resultaten uit de praktijk. 1.3 Probleemstelling Op basis van de doelstellingen is de volgende probleemstelling geformuleerd: In hoeverre sluit de aangepaste ME opleiding aan bij wetenschappelijke inzichten met betrekking tot flexibel grootschalig optreden, hoe wordt deze flexibele werkwijze van de ME in de praktijk uitgevoerd en werkt het? Om tot beantwoording van de probleemstelling te komen zullen een aantal deelvragen worden beantwoord. 1) Hoe heeft de ME zich in de loop der tijd ontwikkeld? 2) Welke wetenschappelijke inzichten zijn er met betrekking tot effectief public order management, crowd management, crowd control en riot control? 3) Hoe zijn de belangrijkste wetenschappelijke inzichten met betrekking tot effectief public order management, crowd management, crowd control en riot control op dit moment ingebed in de vernieuwde ME opleiding? 4) Hoe en op welke wijze wordt op dit moment het flexibele ME concept ingebed en uitgevoerd in de verschillende regionale eenheden? 1.4 Relevantie De ME opleiding is aangepast. De afgestudeerde nieuwe ME ers stromen vanuit Ossendrecht terug naar de korpsen. Maar komen ze daar ook in pelotons terecht waar deze nieuwe werkwijze ook wordt uitgevoerd? In het land is men bezig om de nieuwe aangepaste werkwijze van de ME te implementeren. Of dat echter overal op dezelfde wijze en vanuit dezelfde gedachtegang gebeurd is echter de vraag en onderwerp binnen 6

7 dit onderzoek. Binnen de diverse bureaus Conflict en Crisisbeheersing in de regionale eenheden worden allerlei verschillende activiteiten ondernomen met het doel de ME te hervormen. Hier zat tot nu toe echter geen landelijke regie op. Daardoor ontstaat er een zeker risico op verschillende interpretaties en werkvormen. Dit onderzoek tracht antwoord te geven op de vraag in hoeverre de aangepaste (FLEX) ME opleiding aansluit bij wetenschappelijke inzichten met betrekking tot flexibel grootschalig optreden. Daarnaast wordt onderzocht hoe de flexibelere werkwijze in de praktijk wordt geïmplementeerd, uitgevoerd en belangrijker nog, of het werkt. Het mag niet zo zijn dat de inspanningen van de politieacademie om te komen tot een nieuwe werkvorm van de ME teniet wordt gedaan door onjuiste of verschillende varianten van toepassingen in het land. 1.5 Leeswijzer In deze scriptie worden in hoofdstuk 2 de gehanteerde onderzoeksmethoden besproken. De literatuurstudie komt aan bod en daarna wordt ingegaan op de interviews die zijn gehouden met verschillende deskundigen op het gebied van opleiding, training en ontwikkeling van de ME. Vervolgens wordt kort ingegaan op het veldonderzoek. In hoofdstuk 3 volgt een beschrijving van de resultaten van het beantwoorden van de deelvragen en worden de resultaten van het onderzoek uitgewerkt. Eerst volgt een beschrijving van hoe de ME zich in de loop der tijd heeft ontwikkeld. Daarna wordt uitgewerkt welke wetenschappelijke inzichten er zijn met betrekking tot effectief public order management, crowd management, crowd control en riot control. Onder 3.3 wordt vervolgens onderzocht hoe wetenschappelijke inzichten met betrekking tot effectief public order management, crowd management, crowd control en riot control op dit moment zijn ingebed in de vernieuwde ME opleiding. Daarna komen de verschillende regionale eenheden aan bod en is onderzocht hoe en op welke wijze het flexibele ME concept is ingebed en hoe het wordt uitgevoerd. Het hoofdstuk eindigt ten slotte met de beschrijving van de resultaten van het veldonderzoek. Het veldonderzoek bestond uit twee delen. In deel 1 werd de werkwijze van de ME geobserveerd en met behulp van camerabeelden geanalyseerd tijdens de Europa League wedstrijd AZ-Anderlecht. In deel 2 werd een ME training in en rondom de Amsterdam Arena geobserveerd. In hoofdstuk 4 zijn de conclusies en aanbevelingen verwoord. 7

8 2 Aanpak In dit hoofdstuk worden de in dit onderzoek gebruikte methoden beschreven. 2.1 Onderzoeksstrategie De probleemstelling zal door middel van deelonderzoeken worden beantwoord. Het onderzoek heeft tot doelstelling te onderzoeken of de aangepaste opleiding aansluit bij de wetenschappelijke inzichten. Daarnaast hoe de verandering naar nieuwe ME in de praktijk gestalte krijgt en op welke wijze het binnen de verschillende regionale eenheden wordt toegepast en welke resultaten dit in de praktijk oplevert. Hiervoor wordt in eerste instantie literatuur over diverse concepten op het gebied van flexibele inzet van de ME in kaart gebracht. Ook literatuur omtrent grootschalig politieoptreden, het ontstaan van rellen en het gedrag van mensenmassa s wordt met dat doel bestudeerd. Vervolgens zullen interviews met deskundigen uit het veld van de politie moeten aantonen in hoeverre die concepten ook praktische toepassingen en of de nieuwe ME opleiding ook een vervolg krijgt bij de inzet en trainingen in het land. Tenslotte is er ook een ME optreden geanalyseerd en zijn enkele ME trainingen bijgewoond. Het onderzoek kent ook zijn beperkingen. Een belangrijk deel van het onderzoek bestaat uit interviews met verschillende respondenten. Weliswaar allemaal deskundigen uit het veld, toch heeft ieder zo zijn persoonlijke kijk op de zaken en niemand is 100% objectief. Het kan dus dat informatie uit de interviews niet geheel overeenkomen met de praktijk. Daarnaast is de ontwikkeling van de werkwijze van de ME een dynamisch proces. Sommige interviews en ook een deel van het veldonderzoek vond geruime tijd geleden plaats. De situatie kan zich inmiddels veranderd hebben. Toch denk ik dat bevindingen zonder meer valide zijn. Het beeld dat zich gedurende het onderzoek aftekende was consistent op verschillende plaatsen in Nederland en door de tijd heen. 2.2 Literatuurstudie Door literatuurstudie wordt een beeld gevormd van het optreden en de organisatie van de ME. Ook komen theorieën over ordehandhaving in het algemeen, en het ontstaan van rellen in het bijzonder, aan bod. Hiervoor zijn verschillende bronnen bestudeerd, zoals Uitvoeringsregeling Mobiele Eenheden 2007, Nota Heroriëntatie ME (2010) en eerdere onderzoeken die zijn gedaan naar openbare ordehandhaving, het ontstaan van rellen en het optreden van de ME. In het bijzonder is er gebruik gemaakt van onderzoeken en literatuur die betrekking hebben op de effecten en effectiviteit van interventies bij verstoringen van de openbare orde en interventies die juist kunnen voorkomen dat er een verstoring van de openbare orde ontstaat. De ME wordt hoofdzakelijk ingezet bij grote groepen mensen, zoals bij evenementen en demonstraties. Inzicht in verschillende psychologische en criminologische theorieën, die het gedrag van menigtes verklaren, is verkregen door verschillende wetenschappelijke boeken en artikelen te bestuderen. Als bekend is hoe menigtes zich gedragen, dan kan deze kennis worden gebruikt bij het bepalen van een strategie om de ME effectief en flexibel in te zetten. Omdat de ME optreedt in de openbare ruimte is ook literatuur over het beheren van de openbare orde bestudeerd, dit wordt in de literatuur vaak beschreven als public order management. Hieraan kan op verschillende manier invulling worden gegeven. 8

9 De visie van de politie op menigtes bepaalt hoe de politie, en dan met name de ME, optreedt tegen menigtes. Daarom zijn verschillende onderzoeken en wetenschappelijke artikelen bestudeerd over de visie van de politie op menigtes. Deze verschillende bronnen hebben tezamen de basis gevormd voor het theoretisch kader. 2.3 Interviews Keuze van respondenten In januari 2013 is de politieacademie begonnen met de nieuwe ME opleiding. Om te onderzoeken in hoeverre deze nieuwe ME opleiding aansluit bij de theoretische inzichten van effectief en flexibel ME optreden ben ik begonnen met het interviewen van deskundigen op het gebied van de ME opleiding. Deze deskundigen waren: Paul Moss. projectleider voor de nieuwe ME-opleidingen, Frank Scheffer specialistisch docent bij de Politieacademie (locatie Ossendrecht) op het domein Gevaarsbeheersing en Kim Vermeulen socioloog en docent aan de Politieacademie op de School voor Gevaar- & Crisisbeheersing. Als docent is zij onder andere verantwoordelijk voor trainingen in leiderschap. Recentelijk heeft ze een bijdrage geleverd aan het onderzoek Bezinning op grootschalige ordehandhaving, een onderzoek naar de werkwijze van de Mobiele Eenheid. De interviews met deze deskundigen aangevuld met het bestuderen van onderwijs documenten gaven mij een goed inzicht in de nieuwe ME opleiding. Vervolgens heb ik een keuze gemaakt van zeven deskundigen uit het veld. Politiemensen die betrokken zijn bij de ontwikkeling en de training van de ME in verschillende regionale eenheden. Deze deskundigen waren veelal ME coördinatoren werkzaam bij de verschillende CCB s en enkele pelotonscommandanten van de ME. Ik heb daarbij in ieder geval de regionale eenheden betrokken waarvan bekend is dat er al langer met flexibele vormen van ME optreden werd geëxperimenteerd. Met name de regionale eenheden Rotterdam, Amsterdam, Den Haag en Noord Nederland. Daarnaast werden deskundigen in de regionale eenheden Oost Nederland, Midden Nederland en Noord Holland bezocht. Op deze wijze ontstond er ook een mooie balans tussen regionale eenheden uit de randstad en de meer landelijke eenheden. De interviews Bij de interviews is gebruik gemaakt van een gestandaardiseerde vragenlijst. Door de standaardisatie kunnen de antwoorden van de respondenten met elkaar worden vergeleken. De vragenlijst is bijgevoegd in de bijlage. Tijdens het interview is de vragenlijst in willekeurige volgorde afgewerkt. De wijze waarop het gesprek verliep bepaalde de volgorde waarin de verschillende onderwerpen aan bod kwamen. Het open karakter van het interview bood gelegenheid voor de respondent om praktijkvoorbeelden te noemen, om zo meer inzicht te verschaffen in de flexibele werkwijzen en trainingsmethodieken van de ME. De interviews hadden elk een eigen dynamiek als gevolg van specifieke kennis en ervaring van de respondenten. Vanwege het open karakter van de interviews was de duur van het interview per respondent verschillend. Het kortste interview duurde anderhalf uur, het langste interview duurde twee uur. Alle interviews zijn opgenomen met behulp van een voicerecorder. Tijdens de interviews zijn ook aantekeningen gemaakt die bij het uitwerken van de interviews zijn verwerkt. 9

10 2.4 Veldonderzoek Onderzoek gebeurtenissen en ME optreden rondom Europa League wedstrijd te Alkmaar AZ-Anderlecht op16 februari Dit veldonderzoek vond plaats door zelf aanwezig te zijn en waarnemingen te doen met betrekking tot het ME optreden voorafgaande aan deze wedstrijd. Alle acties van de ME in het centrum van Alkmaar waren vastgelegd op camerabeelden van de stadstoezicht centrale. Later zijn door mij anderhalf uur camerabeelden bestudeerd om nog beter de gebeurtenissen te kunnen analyseren. De gebeurtenissen vonden voornamelijk plaats op en rondom het stadsplein het Waagplein te Alkmaar waar zich ook de grootste horecaconcentratie van Alkmaar bevindt. Onderzoek training ME tweedaagse 1-2 oktober Dit onderzoek vond plaats door aanwezig te zijn en waarnemingen te doen tijdens een reguliere ME training van de eenheid Noord Holland in samenwerking met de eenheid Amsterdam rondom de Amsterdam Arena en op de oefenlocatie te Crailo in Bussum. 10

11 3 Resultaten De volgende deelvragen moeten leiden naar een antwoord op de probleemstelling. 3.1 Beantwoording 1 e deelvraag Hoe heeft de ME zich in de loop der tijd ontwikkeld? Korte beschrijving historie ME en de ontwikkeling tot flex ME. In de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw werden na enkele grootschalige verstoringen van de openbare orde de Mobiele Eenheden geprofessionaliseerd als eenheden voor riot control en werden opleidingen voor de ME in het leven geroepen. Nederland is daarbij een van de landen die er steeds nadrukkelijk voor gekozen heeft deze riotcontrolspecialisten geen voltijds karakter te geven, anders dan bijvoorbeeld de Franse politie met hun speciale oproer politie. Die tijd kende grote rellen. Nu nog liggen bij velen de toenmalige rellen rondom de kroning van Beatrix en het vele geweld rondom de ontruiming van kraakpanden nog vers in het geheugen. Dergelijke rellen werden de aanleiding voor een bezinning op de doelmatigheid en de doeltreffendheid van het politieoptreden bij grootschalige ordeverstoringen. In het Warnsveldrapport 1 deden de deelnemers aan door het ministerie van Binnenlandse Zaken belegde studiebijeenkomst aanbevelingen voor een duidelijke taakomschrijving, een landelijk uniforme ME-organisatie, een landelijk uniforme structuur voor een staforganisatie, duidelijke invulling van de justitiële component van grootschalig politieoptreden (onder andere door middel van aanhoudingseenheden) en standaardisatie van de uitrusting, verbindingsapparatuur en vervoermiddelen. De studieconferentie stelde tevens dat het politieoptreden te allen tijde gericht moet zijn op de-escalatie van geweld. Met de regiovorming werd in de ME-regeling 1994 vastgelegd welke eisen de minister van Binnenlandse Zaken stelde aan de regio s met betrekking tot de Mobiele Eenheden. Korpsen onderling maakten, aanvullend op de ministeriele ME-regeling, afspraken met elkaar over onderlinge samenwerking en afstemming, die neergelegd zijn in het Referentiekader Conflict en Crisisbeheersing 2. 3 In 2007 zijn de Regeling Mobiele Eenheden en der Uitvoeringsregeling ME geactualiseerd en vastgesteld door respectievelijk de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de Raad van Korpschefs. Deze actualiseringsslag hield geen rekening met toekomstige ontwikkelingen. Er was geen sprake van een nieuwe visie op het functioneren en de organisatie van de ME bij de politie. In de loop der jaren is de taakstelling en de structuur van de ME marginaal veranderd. Dit terwijl de omstandigheden waarin en waaronder de ME wordt ingezet sterk veranderd zijn. 1 Warnsveldrapport Referentiekader 1999, tweede versie Adang, O.M.J (2002). Inleiding Politiekunde. Hoofdstuk 29. Politieacademie. 11

12 Ter illustratie het aantal en de omvang van demonstraties en evenementen zijn toegenomen, er lijkt een verschuiving te zijn van grootschalige, min of meer verwachte ordeverstoringen naar plotseling opkomende, relatief kleine maar felle confrontaties, maar ook een verschuiving van optreden tegen een duidelijk identificeerbare groep relschoppers naar een situatie waarin de relschoppers zich vermengen tussen het publiek, geweldsuitingen en vormen zijn heviger en harder. Tegelijkertijd zien we ook in de dagelijkse praktijk een taak- en/of inzetverbreding van de ME. Deze nieuwe taken bijvoorbeeld op het gebied van evenementenbegeleiding, crowdmanagement en control- liggen traditioneel vooral op het terrein van het reguliere politie optreden (platte pet) en gaan als zodanig aan het eigenlijke ME optreden vooraf. Geconstateerd wordt dat de ME tegenwoordig in het volledige spectrum van gevaar beheersing dat ook wel wordt aangeduid als Public Order Management (POM) opereert. Het gaat dus veel verder dan het voorkomen van of optreden bij rellen en gevaarlijke- en /of noodsituaties. Het ME optreden staat niet op zichzelf, maar maakt deel uit van samenhangend grootschalig politieoptreden, in afstemming en wisselwerking met de basispolitiezorg (platte pet) en andere diensten. Een belangrijke notie in deze is ook, dat tegenwoordig de faseringen van ordeverstoring en handhaving niet meer vanzelfsprekend volgordelijk verlopen. Elke situatie verlangt een specifieke aanpak, binnen de kaders van public order management. Vanuit dit perspectief dient de ME afgestemd en in samenhang met de andere actoren in het openbare orde domein te opereren. Tegelijkertijd is er sprake van een bewuste accentverschuiving in de taakstelling aan de ondergrens. In de kern gaat deze gedachte ervan uit dat de ME zelfstandig of in aanvulling op de reguliere politieinzet ook zo lang en flexibel mogelijk opereert als reguliere politie. In een volgend stadium van openbare orde verstoring treedt de ME vervolgens op in het standaardtenue, maar nog zonder geweldsverschijningsvormen. Pas in geval van ernstige ordeverstoringen wordt overgeschakeld op een volledig opgetuigde ME, gereed voor een meer frontale confrontatie. In deze opschaling transformeren niet de mensen, maar hun uiterlijke verschijningsvorm en hun benodigde geweldsmiddelen. Vanuit deze gedachte van geleidelijke op- en afschaling ontstaan dan ook minder knelpunten in het grijze gebied de overgang van platte petten naar ME, waarin de kans op escalatie en disproportioneel geweld het grootst is zoals beschreven in het onderzoek Boven de pet?. 4 Uit dit onderzoek 5 bleek dat in het domein van public order management de scheidslijnen tussen het reguliere politie optreden en het ME optreden niet kristalhelder zijn en tot ongewenste gevolgen kan leiden. In het bijzonder aan de ondergrens van het ME- optreden; het grijze gebied. Gelet op dit gegeven en vanuit het perspectief van public order management, maar meer in het bijzonder de toepassingen in en de ervaringen uit de praktijk daarmee, werd de ME organisatie gekarakteriseerd als te weinig flexibel, te log, te traag, slechts moeizaam in staat te wisselen tussen tactische concepten, en niet aangepast aan de eisen die de huidige praktijk stelt aan ordehandhaving. 4 Nota heroriëntatie ME, SBG-CCB, september Adang, O.M.J, Bierman, S.E., Jagernath-Vermeulen, K., Nogarede, M.C.J, & Oorschot, W.A.J. van (2009). Boven de pet? Een onderzoek naar grootschalige ordehandhaving in Nederland. Amsterdam: Reed Business. 12

13 Om aan dit gebrek aan flexibiliteit aan te pakken zijn er in de loop der tijd al in verschillende korpsen taak en/of inzetverbredingen tot stand gekomen. De nota heroriëntatie ME van de Strategische Beleidsgroep Conflict- en Crisisbeheersing ten behoeve van de Raad van Korpschefs heeft in het najaar van 2010 uiteindelijk richting en vaart gegeven aan de volledige heroriëntatie van de ME organisatie. De heroriëntatie die uiteindelijk heeft geleid tot de vernieuwde ME opleiding zoals in januari 2013 van start gegaan en die allerlei bewegingen in de regionale eenheden in gang heeft gezet die moeten leiden naar een flexibelere wijze van ME inzet. Of deze bewegingen in overeenstemming zijn met de aangepaste ME opleiding en stroken met de wetenschappelijke inzichten is het onderwerp van dit onderzoek. 13

14 3.2 Beantwoording 2 e deelvraag Welke wetenschappelijke inzichten zijn er met betrekking tot effectief public order management, crowd management, crowd control en riot control? In de literatuur wordt voor het beheren van de openbare ruimte de term public order management gebruikt. Deze term wordt gebruikt om de organisaties te beschrijven die zijn belast met het beheren van de openbare orde, hun beleid en programma s, hun individuele en collectieve politionele acties en de technologieën die zij gebruiken (McPhail, Schwingruber & McCarth, 1998). Volgens de Nota Heroriëntatie ME (2010) hanteert de Nederlandse politie de volgende definitie voor public order management: De systematische planning van en het sturing geven aan gebeurtenissen in het publieke domein, of met een uitstraling daarop, waarbij risico s voor verstoring van de openbare orde bestaan, ongeacht het aantal mensen, dat daarbij betrokken of aanwezig is. Van belang is het begrip openbare orde verder te operationaliseren. In de Nota Heroriëntatie ME (2010) wordt vermeld dat het begrip in de praktijk vooral wordt geassocieerd met de kans op het zich voordoen van geweld. Toch kan ook in situaties waarin geen sprake is van een geweldsrisico gevaar ontstaan voor individuen en mensenmassa s. Daarom wordt in de nota gesteld dat de focus is gericht op het managen van de orde en niet op het managen van een eventuele verstoring van deze orde. Op verschillende manieren kan invulling worden gegeven aan public order management. Een van die manieren is crowd management (Nota Heroriëntatie ME, 2010). Bij crowd management gaat het om alle maatregelen die worden genomen om de openbare orde tijdens een evenement te handhaven. Het gaat hierbij om alle maatregelen die worden genomen op het gebied van de openbare orde, dus niet alleen van de politie. Om de ontwikkeling van de veiligheid van het publiek te bevorderen, is crowd-management volgens Adang altijd noodzakelijk bij gelegenheden waar zich grotere groepen mensen verzamelen (Adang, 2005, p.15). Een onderdeel van crowd management is crowd control, waarbij het gaat om het controleren en beheersen van menigtes. Hierbij valt te denken aan het gebruik van dranghekken of toegangspoorten tijdens evenementen. Indien crowd control niet afdoende blijkt te zijn om de openbare orde te handhaven, kan worden overgegaan op riot control. Bij riot control gaat het om het beteugelen van een ordeverstoring door middel van dwangmaatregelen en/of geweld. In deze fase gaat de politie daadwerkelijk de confrontatie aan. Ook riot control valt onder crowd management (Nota heroriëntatie ME, 2010). Uitgangspunt van gevaarbeheersing is dat er waar mensen met elkaar samenleven sprake is van belangentegenstellingen, risico s en potentieel gevaarlijke situaties (Adang, 2005, p.16). Menigtegedrag Volgens diverse sociaalpsychologische theorieën verliezen mensen in een menigte hun zelfbewustzijn en vervallen gebruikelijke morele remmen en beperkingen. In navolging van Le Bon (1895) werd en wordt vaak verondersteld dat in een menigte of massa van rationaliteit geen sprake meer is, maar juist van een (primitieve) neiging om te doen wat anderen doen (Adang, 2005, p. 24 & Waddington et al., 2007, p. 38). Onderdrukte verlangens komen tot uiting in gedrag. Er is sprake van een transformatie: mensen veranderen en vertonen ander gedrag enkel als gevolg van het feit dat ze onderdeel zijn van een menigte (Adang, 2005, p. 25). De zogenaamde de-individuatietheorie van Zimbardo wordt in dat verband regelmatig aangehaald. 14

15 Volgens deze theorie leiden de opwinding en de anonimiteit van het deel uitmaken van een groep tot ongeremd gedrag, waarbij de normale beperkingen die mensen zich opleggen verloren gaan (Adang, 2005, p. 25). Dit betekent dat de individualiteit verloren gaat en dat individuen bijzonder gevoelig worden voor suggesties en aansporingen van leiders. Volgens Adang (2005) en Waddington (2007) zijn theorieën over irrationaliteit als gevolg van het deel uitmaken van een menigte of massa niet houdbaar en is dat besef ook in de wetenschap doorgedrongen (Adang, 2005, p. 25 & Waddington, 2007, p. 38). In allerlei collectieve situaties gedragen mensen zich helemaal niet uniform, irrationeel en primitief. Reichers (1984) studie laat zien dat menigtedeelnemers de normen van andere individuen juist heel koel aanschouwen en deze niet zomaar gewetenloos overnemen (Waddington, 2007, p. 38). Het overgrote deel van massale bijeenkomsten verloopt volstrekt geweldloos. De manier waarop mensen zich bij incidenten van collectief geweld gedragen, kan heel goed verklaard worden vanuit normale sociale mechanismen zoals die ook in andere sociale situaties een rol spelen. De waarnemingen van het ontstaan en de escalatie van geweld tijdens relsituaties passen goed bij het zogenaamde Elaborated Social Identity Model (ESIM) van collectief gedrag. 6 Mensen beschikken volgens dit model over een groot aantal sociale identiteiten en een specifieke sociale identiteit wordt geactiveerd wanneer een individu zich bevindt in een van de groepen waar hij zich mee identificeert. Het individu zal een grotere neiging hebben te handelen naar de normen van de betreffende groep. Het resulterende gedrag is niet ongericht, zoals in klassieke theorieën van massagedrag verondersteld werd: het is gebonden aan de normen van de groep. Als een confrontatie tussen twee groepen ontstaat (bijvoorbeeld twee groepen voetbalsupporters, of een groep voetbalsupporters met de politie) kunnen ook voetbalsupporters die geen deel uitmaken van de harde kern en niet uit zijn op geweld, zich onderdeel gaan voelen van een groep die aangevallen wordt. Vanuit een dergelijke zienswijze wordt de gang van zaken bij de handhaving van de openbare orde veel beter verklaarbaar en ontstaan er allerlei aanknopingspunten voor het praktisch politieoptreden. 7 Deze zullen hieronder worden behandeld. Inschatten situatie/informatiepositie Het is van belang dat politietactieken passen bij de risico-inschattingen. Het is daarom van groot praktisch belang bekend te zijn met de sociale identiteiten van diverse betrokken (sub)groepen, hun waarden en normen, hun doelen, hun gevoel voor wat juist en rechtvaardig is, hun stereotypen en verwachtingen van andere groepen, hun voorgeschiedenis en interactie met deze groepen en met al datgene wat voor hen een grote symbolische waarde heeft (zoals bepaalde datums, plaatsen, voorwerpen of gedragingen). 8 6 Reicher Adang, O.M.J (2002). Inleiding Politiekunde. Hoofdstuk 29. Politieacademie. 8 Adang, O.M.J (2002). Inleiding Politiekunde. Hoofdstuk 29. Politieacademie. 15

16 Bepalend voor de keuzes die individuen maken zijn de omstandigheden ter plaatse en de beschikbare informatie. Bij grote aantallen individuen kunnen de gevolgen verrassend (en rampzalig) zijn als niet op dit gegeven wordt ingespeeld (Adang, 2005, pp.) ). De focus van het politieoptreden zou bij een evenement op dat moment moeten liggen op de huidige acties/daden van burgers en niet op de reputatie van of daden van burgers in het verleden (Stott & Pearson, 2007, p. 251). Burgers die bijvoorbeeld als risicosupporters bestempeld zijn door hun verleden, zouden als normale supporters behandeld moeten worden als zij zich acceptabel gedragen en de normale supporters dienen aangepakt te worden wanneer zij zich op antisociale manier gedragen (Stott & Pearson, 2007, p. 250). Maatregelen dienen genomen te worden op basis van feiten en niet aan de hand van veronderstellingen (Adang, 2005, p. 61). Belangrijk is ook dat de politie het verschil kan herkennen tussen simpele routine klusjes en potentieel ontvlambare situaties (Waddington, 2007, p. 206). Wanneer ze dat niet kunnen worden er namelijk snel fouten gemaakt (Waddington, 2007, p. 206). Voor een succesvol public ordermanagement, dat de kans op incidenten vermindert, is het cruciaal dat politietactieken passen bij de risico-inschattingen (Adang, 2005, p. 187). Wanneer er een balans is bereikt tussen de politietactieken die gebruikt worden en de aard van de risico s, ontstaat er een opkomende self-policing cultuur onder de burgers (Stott & Pearson, 2007, p. 300). Self-policing wil zeggen dat burgers elkaar onderling gaan corrigeren. Dit heeft als gevolg dat er onder de burgers hooliganachtige elementen geïsoleerd worden, dat er een gebrek aan (en zelfs tegenwerking van) antisociaal gedrag bij burgers ontstaat en dat conflicten op die manier vermeden worden (Adang, 2005, p. 187). Communicatie Communicatie is van cruciaal belang. Eén van die aanknopingspunten is een goede communicatie van de ME naar burgers toe, met andere betrokken actoren en onderling. Grote mensenmassa s zijn het moeilijkst te beheersen, vanwege de mogelijkheden die er zijn voor geweldplegers om anoniem te blijven en daardoor minder risico lopen en vanwege de kans dat er steeds meer mensen mee gaan doen aan de ongeregeldheden (Adang, 2005, p. 82). Er kan uit het niets een klassieke confrontatie ontstaan, er ontstaat dan ineens een situatie van wij tegen zij. Volgens Adang (2005) speelt ironisch genoeg politieel gebruik van geweld om de orde te handhaven de relschoppers in de kaart (Adang, 2005, p. 82). Dan blijkt dat de politie in feite weinig mogelijkheden heeft om eenmaal begonnen rellen te stoppen. Daar staat tegenover dat de politie wel veel kan doen om rellen te voorkomen. Dit kan namelijk door te investeren in het verzamelen van informatie, door potentiële geweldplegers te leren kennen en door het zo groot mogelijk maken van de pakkans (Adang, 2005, p. 82). Volgens Adang (2005) zijn bij massale evenementen in het verleden successen geboekt als de politie optrad op basis van grondige informatie vooraf, aangevuld met intensieve waarnemingen op de dag zelf. Door betrokkenen te benaderen en aansluiting te zoeken bij de perspectieven en motieven kan door middel van communicatie, bemiddeling en onderhandeling escalatie voorkomen worden (Adang, 2005, p. 27). Er vanuit gaan dat relschoppers niet voor rede vatbaar zijn en daardoor eenzijdig richten op bestrijden van rellen is volgens Adang et al. (2005) een verkeerd uitgangspunt. Het 16

17 falen van de politie in het communiceren en het uitleggen van hun acties tegenover het publiek, vooral op een ontvankelijke manier, is vaak de belangrijkste factor voor de escalatie van een rel (Waddington, 2007, p. 59). Ook della Porta & Reiter et al. zijn voorstander van de nadruk die de politie moet leggen op onderhandeling en communicatie met de menigte. Zij geven aan dat hoe meer nadruk je legt op onderhandeling en communicatie, hoe minder de kans op geweldsescalatie (Waddington, 2007, p. 59). Gebruik van zichtbare en hoorbare technieken bij evenementen (zoals het gebruik van grote LED-screens en mobiele luisprekers) kan daarbij bijdragen om grote menigten op de hoogte te houden van politieactiviteiten en zodoende helpen te voorkomen dat sommige acties van de politie op een verkeerde manier door het publiek worden geïnterpreteerd (Waddington, 2007, p. 210). De politieaanpak dient vriendelijk maar streng te zijn, uitgaande van preventie en in eerste instantie niet gericht op repressie. Het accent zou moeten liggen op het werk van normale agenten in normaal uniform en niet op de Mobiele Eenheden (Adang, 2005, p. 89). Dit impliceert in eerste instantie een optreden van de Mobiele Eenheid in de vorm van platte pet en indien noodzakelijk pas in de vorm van volledige uitrusting (della Porta, Peterson & Reiter, 2006, p. 95). Bejegening. Interventie. Sleutelelement in de vriendelijke maar strenge laagprofielaanpak is de zichtbare aanwezigheid van agenten in koppels of kleine groepjes, die toegankelijk zijn voor en actief contact leggen met burgers (Adang, 2005, p. 90). Positieve interactie is het uitgangspunt. Agenten zijn verspreidt over strategische punten en ter vergroting van de aanspreekbaarheid dienen surveillances plaats te vinden in dagelijks tenue. Een uitrusting met helm, schild en lange wapenstok kan eerder een bepaalde agressie opwekken en is bovendien niet erg toegankelijk om actief contact te leggen met burgers. Simpel en eenduidig gebruik van kleding en uitrusting, bijvoorbeeld de hesje-petcombi, vergroot het beeld van zichtbare politie (Adang, 2005, p. 93). Die ingrediënten vormen de uiterlijke kenmerken van de ME platte pet oftewel de ME in vredestenue. Op deze wijze kunnen agenten beter informatie vergaren over de bedoelingen van burgers, kunnen ze met hen communiceren, wordt de anonimiteit van de burgers ten opzichte van de politie verminderd en kan er een tijdelijke relatie worden opgebouwd. Zo mogelijk kan dat het best gebeuren door personen die bekend zijn bij de burgers en die door hen vertrouwd worden en op een manier en in taal die door de burgers wordt begrepen en gerespecteerd (Adang, 2005, p. 187). Tegelijkertijd kan er aan de burgers duidelijk gemaakt worden wat de tolerantiegrenzen zijn en kunnen deze actief gehandhaafd worden zonder dat grootschalige, meer confronterende tactieken gebruikt hoeven te worden (Adang, 2005, p. 90). Op deze wijze kan de politie beter onderscheid maken tussen burgers op basis van hun daadwerkelijke gedrag en wordt de opbouw van een wij-zij tegenstelling tussen burgers en politie vermeden. De laagprofielbenadering creëert geen geweldloze collectieve gedachte, maar het helpt zeker bij om die geweldloze collectieve gedachte te handhaven (Stott & Pearson, 2007, p. 289). 17

18 Door het uit de anonimiteit halen van individuen kan er niet alleen gericht en geregisseerd aangehouden worden, maar kan er ook invulling gegeven worden aan maatwerktrajecten (Adang, 2005, p. 111). Bij dit laatste is communicatie met gemeente (en gemeentelijke organisaties), OM, voetbalclubs, supportersverenigingen en gebeurtenisorganisatoren onmisbaar. Het is volgens Adang (2005) noodzakelijk politiemaatregelen te laten plaatsvinden in samenhang met andere activiteiten, zoals sociaalpreventieve maatregelen en activiteiten in het kader van gastvrijheid. Reicher et al. leggen ook de nadruk op de essentie van communicatie, waarbij er aandacht dient te zijn voor samenwerking met andere actoren. Ze geven aan dat de politie zo behulpzaam en coöperatief als mogelijk dient op te treden, in samenwerking met gebeurtenisorganisatoren om zo tot een contract met de menigte te komen (Waddington, 2007, p. 211). Dit wordt ook wel the situational level genoemd. Belangrijk is dat er bijvoorbeeld afspraken worden gemaakt over de alcoholconsumptie bij evenementen waar grote groepen mensen aanwezig zijn. Het gebruik van alcohol of drugs kan drempelverlagend werken en in samenwerking met evenementorganisatoren en alcoholverstrekkers kan in ieder geval worden getracht de alcoholconsumptie te beperken of te verbieden. Het is namelijk van belang dat dronkenschap onder risicogroepen voorkomen wordt, omdat dronkenschap een bedreiging vormt voor de weten ordehandhaving (Stott & Pearson, 2007, p. 68). Het blijft belangrijk om bij voortduring burgers duidelijkheid te geven wat wel en niet van hen verwacht wordt en hen aan te spreken op hun eigen verantwoordelijkheden (Adang, 2005, p. 51). Samenwerking tussen actoren is daarbij van belang, want van de politie kan namelijk niet verwacht worden dat zij in haar eentje de gevolgen van allerlei maatschappelijke ontwikkelingen oplost. De inspanningen van alle betrokkenen dienen erop gericht te zijn om individuele verantwoordelijkheid te benadrukken en sociale controle te stimuleren (Adang, 2005, p. 51). De ME platte pet dient naast de interactieve communicatie ook alert te zijn op situaties waarbij ingrijpen noodzakelijk is. Het is juist niet de bedoeling dat de laagprofielaanpak een synoniem is voor een soft of laissez faire beleid (Stott & Pearson, 2007, p. 275). Integendeel: van agenten wordt juist verwacht dat ze in een vroegtijdig stadium actief optreden bij overschrijdingen van tolerantiegrenzen, juist om te voorkomen dat kleine incidenten uit kunnen groeien tot grotere (Adang, 2005, p. 89). Aanhoudingseenheden in burger houden selectief geweldplegers aan. Als de informatie daar aanleiding toe geeft, treedt de politie direct en duidelijk op, zo nodig met de inzet van de ME volledige uitrusting (Adang, 2005, p. 82). Het in een vroeg stadium negeren van een opkomende rel heeft als gevolg dat er spanningen ontstaan en die spanningen leiden uiteindelijk tot een conflict (Stott & Pearson, 2007, p. 111). Wanneer dit vervolgens opgevolgd wordt door een erg agressief optreden van de ME, zonder dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen de burgers, leidt dat tot verdere escalatie van het conflict (Stott & Pearson, 2007, p. 111). Het is niet goed wanneer de ME maar twee soorten houdingen kan aannemen: die van volledige terugtrekking of die van het gebruik van geweldmiddelen (Stott & Pearson, 2007, p. 96). Een tussenweg zoals een kleine interventie in een eerder stadium van een potentiële conflictsituatie is meestal beter (Stott & Pearson, 2007, p. 96). Na een interventie is het ook belangrijk daarna snel terug te schakelen en weer het uiterlijke vertoon aan te nemen dat de politie er alleen uit voorzorg is (Waddington, 2007, p. 207). 18

19 Met schakelen wordt bedoeld het kunnen switchen tussen verschillende taken die afwisselend en na elkaar om aandacht vragen. De tussenkomst van agenten op zich kan al bijdragen aan een potentieel minder gevaarlijke situatie. Het creëren van politievrije zones, door niet proactief te interveniëren tussen burgers, geeft hooligans de namelijk mogelijkheid om te organiseren en te provoceren (Stott & Pearson, 2007, pp ). Wanneer de politiemensen zich wel echt tussen de burgers begeven, kunnen ze duidelijk maken dat confrontatiegerichte activiteiten van hooligans niet getolereerd worden en kunnen ze individuele overtreders arresteren (Stott & Pearson, 2007, p ). Volgens Smelser (1962) is het ontstaan van rellen in situaties minder waarschijnlijk wanneer de politie zorgt dat communicatie en interactie onderling binnen de potentiële groep relschoppers wordt voorkomen (Waddington, 2007, p.193). Uit onderzoek naar voetbalsupporters (Adang, 1990) bleek dat de meeste mensen niet kozen voor gedrag dat voor henzelf risico op kon leveren (Adang, 2005, p. 70). Dat werd helemaal duidelijk in situaties waarbij de politie nadrukkelijk aanwezig was, klaar om in te grijpen. Dan was er veel minder geweld te zien dan in situaties waarbij de politie niet direct kon ingrijpen (Adang, 2005, p. 71). Echter essentieel is dat politie wel correct en gerechtvaardigd ingrijpt. Volgens Waddington (2007) heeft onderzoek uitgewezen dat onnodige of ongerechtvaardigde tactische interventies van de politie vaak worden beantwoord met agressief gedrag (Waddington, 2007, p. 186). Zelfs wanneer burgers niet de intentie hebben geweld te gebruiken, kan de solidariteit binnen de groep zodanig verhoogd worden door onrechtvaardige acties van de politie, zodat gebruik van geweld zich onder de burgers alsnog algemeen verspreidt (Waddington, 2007, p. 186). Faciliteren binnen grenzen Bij het toepassen van tactische opties dient voortdurend rekening te worden gehouden met de intenties en doelen van de betrokkenen, en deze te faciliteren, voor zover ze redelijk en legitiem zijn. De politie legt te vaak de nadruk op hoe kan worden voorkomen dat mensen in een menigte doen wat zij willen. Adang concludeert dat confrontaties met de politie regelmatig plaatsvinden, nadat dwangmaatregelen zijn genomen tegen menigtes (Adang, 2010).Tijdens alle faseringen van politieoptreden zou nadruk moeten liggen op het faciliteren van een menigte. Bij het voorbereiden op een evenement moet de politie de redelijke en legitieme doelen die een menigte nastreeft identificeren, zodat politieoptreden gericht kan zijn op het faciliteren en nastreven van deze doelen (Reicher e.a. 2004). Als de politie niet in staat is om het nastreven van dergelijke doelen te faciliteren, moet worden gezocht naar creatieve en alternatieve manieren om zo veel mogelijk tegemoet te komen aan de wensen van de menigte. Moet de politie grenzen stellen aan gedrag, dan is het van belang dat de redenen daarvoor aan de menigte worden duidelijk gemaakt. Tegelijkertijd dient te worden aangegeven hoe de legitieme doelen op een alternatieve manier kunnen worden bereikt (Reicher e.a., 2004). Differentiatie Wanneer kritiek wordt geleverd op het optreden van de politie, is dat vaak omdat de politie niet gedifferentieerd zou hebben tussen geweldplegers en niet-geweldplegers (Adang e.a., 2009). Volgens Adang moet onderscheid gemaakt worden tussen individuen en groepen in een menigte die een feitelijke bedreiging vormen voor de openbare orde en zij die dat niet doen. Adang e.a. (2009) stellen zelfs dat differentiatie het uitgangspunt dient te zijn bij iedere tactische beslissing die wordt genomen. 19

20 De politie dient ook op de hoogte te zijn van de verschillende sociale identiteiten van de groepen in de menigte. Het hiervan op de hoogte zijn is ook van belang bij het aanbrengen van differentiatie in het optreden. Wanneer de sociale identiteit van een groep bekend is, kan een inschatting worden gemaakt hoe deze zal reageren op het optreden van de politie. Zo kunnen maatregelen worden getroffen die als legitiem worden beschouwd door de menigte en kan worden voorkomen dat groepen verkeerd reageren op het handelen van de politie (Reicher e.a., 2004). Als daarnaast bekend is welke geschiedenis een bepaalde groep heeft met de politie, kan dat worden gebruikt voor het construeren van een optreden dat wordt geaccepteerd door die specifieke groep. De rol van de sociale identiteit speelt hierbij een belangrijke rol: onschuldige burgers voelen zich verbonden met elkaar en wanneer ze onterecht worden aangevallen, zal die verbintenis alleen maar sterker worden. En dat kan, afhankelijk van de groepsnormen en de loop van gebeurtenissen, leiden tot negatief gedrag tegen buitenstaanders (Adang, 2005, p. 116). Bovendien wordt de autoriteit van de politie bij ongedifferentieerde acties ondermijnd (Waddington, 2007, p. 28). Die autoriteit kan juist van belang zijn om burgers te sturen en om situaties onder controle te houden. Differentiëren tussen (groepen) burgers die daadwerkelijk een bedreiging voor de openbare orde vormen en zij die dat niet doen, dient een uitgangspunt te zijn voor iedere tactische beslissing (Adang, 2005, p. 188). Balans Stott en Adang (Stott en Adang, 2009) beschouwen het aanbrengen van in het politieoptreden als een belangrijk principe van openbare ordehandhaving. De politie is zich vaak bewust van het potentiele risico dat evenementen vormen voor de openbare orde en gebruikt dat om politie-inzet te rechtvaardigen. Vraag is echter of de menigte zich bewust is van het risico dat zij vormt voor de openbare orde. En in het verlengde daarvan, ziet de menigte politie-inzet als gerechtvaardigd? Volgens de onderzoekers dient balans te bestaan tussen de politie-inzet en de percepties van wat menigtes gepast politieoptreden vinden. Pas dan kan politieoptreden als effectief worden bestempeld (Stott en Adang, 2009). Wanneer er geen balans is tussen de aard van de politietactieken en de aard van de risico s, ontstaat er onder de burgers een beeldvorming van ongepaste/ongerechtvaardigde politieacties en groeit de gezamenlijke onderlinge support voor antisociaal gedrag en zodoende ontstaat er een verhoogde kans op escalatie van agressie (Stott & Pearson, 2007). Balans speelt ook een rol bij de keuze voor een low profile of een high profile politieoptreden. In situaties waar het risico op ordeverstoringen laag is, kan balans in het politieoptreden volgens de onderzoekers eenvoudig worden aangebracht door een low profile-stijl te hanteren. Als het risico op ordeverstoringen toeneemt, stellen zij dat het lastiger is om balans in het politieoptreden aan te brengen. Als het risico toeneemt, is de politie sneller geneigd om een high profile-stijl te hanteren, bijvoorbeeld door het inzetten van de ME in volledige uitrusting. Weer afschalen naar een low profile stijl is dan lastig. Dit hoeft overigens niet altijd te leiden tot problemen, want als de risico-inschatting is gebaseerd op juiste informatie, is het aannemelijk dat de menigte de veranderingen in de tactieken van de politie zal accepteren wanneer het risico toeneemt. De inzet van harde ME kan zo in sommige situaties dus worden gezien als in balans. Wordt een high profile stijl gehanteerd, dan moet deze allen gericht zijn op personen die bijdragen aan het verhogen van het risico op ordeverstoringen. 20