Lesgeven kan je leren. een werkboek over competenties van de lesgever in de leertijd

Transcriptie

1 Lesgeven kan je leren een werkboek over competenties van de lesgever in de leertijd

2 van - 1 -

3 Lesgeven kan je leren een werkboek over kerntaken en competenties van de lesgever in de leertijd - 2 -

4 - 3 -

5 Inhoud Waarom u dit boekje moet lezen p. 5 Kerntaken p. 8 Opleiden p. 9 Vormen p. 18 Samenwerken p. 20 Groeien p. 21 Uit de biecht p. 23 Wat nu? p. 27 Bijlage p. 31 Eigen notities p. 37 Colofon p

6 Waarom u dit werkboek moet lezen U bent lesgever in de leertijd. U verdient eigenlijk een rode loper telkens wanneer u naar de les opstapt. Omdat lesgeven in de leertijd een hele opgave is. Voor de een loopt het als een fluitje van een cent, voor de ander brengt het helaas ook stress en onbehagen. Hoe komt dat? Een klein aantal lesgevers kreeg van moeder natuur zoveel talenten mee dat het lesgeven ze volkomen in het bloed zit. Natuurtalenten zijn het. De cursisten hangen aan hun lippen. Om jaloers op te worden. Maar het gaat om een kleine minderheid. De andere lesgevers zoals u en ik - vergaat het anders. Wij moeten voor datzelfde lesgeven veel moeite doen: onze spreekangst overwinnen, onze lessen stevig voorbereiden, manieren zoeken om de cursisten sterker te boeien, om afwisseling te brengen in de lesactiviteit, een quiz opstellen om hun voorkennis te testen, oefeningen ontwerpen om iets te leren toepassen Maar ook al steken we er zoveel werk in, toch blijft er een onaangenaam gevoel knagen dat we maar gedeeltelijk slagen in hun opzet. Lesgeven is voor meerdere collega s ook een bron van sleur. Plezant is iets anders! Kijk, als u er ook zo naar verlangt om na afloop van de les tevreden de deur achter u te mogen sluiten met de opluchting dat ze deze keer écht goed meewerkten dan moet u dit boekje zeker uitlezen

7 In dit boekje zit een grondige doorlichting van hoe u boeiend kunt lesgeven. Want dat heeft te maken met een onmisbare dosis aanleg en een resem heel concrete details die u kunt wijzigen: hoe u spreekt, of er al dan niet zenuwen meetrillen in uw stem, hoe u de cursist in de ogen kijkt, waar u staat en beweegt in de klas, of u voldoende groot en leesbaar schrijft op het bord, hoe en aan wie u vragen stelt, hoe u reageert op een papieren vlieger, hoe u fouten corrigeert In elk van deze situaties wordt u als lesgever bekeken en beoordeeld door de cursist. Met elke les legt u een examen af tegenover een veelkoppige jury. Keer op keer moet u bewijzen wat u als lesgever professioneel waard bent. U verdient daarbij alle denkbare hulp en ondersteuning! Alle hulp en ondersteuning begint met doorlichting: hoe goed doe ik het? Waar zitten mijn talenten? Hoe kan ik die nog sterker uitspelen? Waar zitten mijn zwakke plekken? Hoe kan ik die bijschaven zodat ik daar minder kwetsbaar word? Het is met lesgeven net zoals met vakmanschap. Wie daar niet in bijleert, die boert achteruit. Vandaag heet zoiets aan competentieontwikkeling doen. Dat is de bestaansreden van dit boekje. Het is in de eerste plaats bestemd voor de collega s die niet over de vereiste pedagogische bekwaamheidsbewijzen beschikken. Zij kunnen door het doorlopen van een leertraject toch in regel komen met de wetgeving. Samen met de docentencoach spreken ze af hoe het leertraject op hun eigen profiel wordt afgestemd. Dit boekje is hét instrument waarmee u als lesgever een scherper zicht kijk op uzelf kan krijgen

8 Eerst maken we een schets van al de dingen die er bij lesgeven komen kijken. Dat doen we door ze in kerntaken samen te brengen. We leggen ook de moeilijke woorden uit die daarbij te pas komen. Daarna geven we voor elk van de kerntaken een gedetailleerd overzicht van wat u daarvoor in huis moet hebben. U wordt dan gevraagd om daarop te reageren. Daar komen we straks op terug. Zo n leertraject doorloopt u niet als eenzame trekker. Nee, u wordt ondersteund door een docentencoach. Die neemt het werk natuurlijk niet van u over, maar hij staat u terzijde om dat traject zo goed mogelijk af te werken. Hij is uw sparring partner maar het echte bokswerk zal u zelf moeten doen. Opgelet, u gaat geen bijscholingscursus volgen nee, u wordt zélf volle eigenaar van uw persoonlijk laartraject. Er bestaat voor dat traject geen vast programma. Dat programma gaat ù zelf vastleggen. Niemand zal u komen zeggen wat u moet doen? U zal dat zelf moeten uitmaken. Maar wij helpen u wel met de nodige informatie, wat de mogelijke opties zijn. Daarvoor zal u regelmatig contact hebben met uw coach

9 Kerntaken van de lesgever Wat zijn de kerntaken van de lesgever in de leertijd. Welke taken maken samen de wezenlijke kern uit van de job lesgever. Het zijn er welgeteld vier. opleiden vormen samenwerken groeien Kerntaken zijn verzamelingen van de vele, verschillende activiteiten die een lesgever frequent en zelfstandig, op eigen houtje dus, uitvoert in dat beroep. We gaan die kerntaken een voor een van dichtbij bekijken waarna u dan met een soort checklist kan meten hoe ver uw competentie terzake reikt

10 opleiden Onder de kerntaak opleiden begrijpen we opleiden-in-hetvak, de beroepsgerichte vorming. Oudere collega s spreken soms nog van B.K. (beroepskennis). In het opleidingsaanbod van SYNTRA gaat het om meer dan 200 verschillende beroepen die je in de leertijd kan volgen. We kunnen in dit boekje niet anders dan daarover heel algemeen te blijven. U als vakman weet perfect wat dit voor uw vak vandaag allemaal inhoudt. Wat we wél willen toelichten is ons sterke systeem. Vroeger toen er nog geen cursussen waren en de opleiding volledig bij de patroon verliep - was het recept van de opleiding heel simpel: toekijken, en zo snel als het kan effectief meewerken, onder supervisie van de baas. Vandaag noemen we dat het natuurlijke leren op de werkplek. Dat principe huldigen we nog steeds: de praktijk is de beste leerschool en een toegewijde ondernemer-opleider is, samen met de andere werkmakkers, de beste lesgever. Naast de opleiding-in-de-praktijk is er een aanbod van aanvullende cursussen gegroeid die de opleiding op de werkplek moeten vervolledigen. Die twee werelden noemt men graag de twee leeromgevingen waarin de leerjongere zich bevindt. SYNTRA heeft dit gericht uitgebouwd tot een systeem van - 9 -

11 alternerend leren (de cursist alterneert voortdurend tussen praktijk en cursus). De kunst bestaat er nu precies in om die twee leeromgevingen zo goed mogelijk op mekaar te laten aansluiten, en geen dubbel werk te doen. De ondernemer-opleider moet rekening houden met wat de leerjongere in de SYNTRA-campus leert, en omgekeerd, moet de SYNTRA-lesgever inspelen op wat de cursist in de praktijk leert. Dat bedoelen we als we het hebben over de synergie, de meerwaarde die ontstaat dankzij de wederzijdse integratie van praktijk en cursus. Een ongelooflijk sterke formule! Voor elke opleiding is er een erkend programma. Dat wordt als norm opgelegd. Op die manier moet een opleiding zoals bijvoorbeeld brood- en banketbakker in een West-Vlaamse campus gelijkwaardig zijn aan deze die met dezelfde benaming in Limburg plaats vindt. De programma s moeten regelmatig aangepast worden omdat de beroepspraktijk zelf voortdurend evolueert (nieuwe technieken, nieuwe machines, nieuwe materialen, nieuwe reglementaire bepalingen ). De programma s evolueren naar trajecten die bestaan uit meerdere modules die je los van elkaar of in een opgelegde volgorde moet doorlopen om een kwalificatie te krijgen. Die modules worden meer en meer geschreven in termen van competenties. Dat woord heeft u ongetwijfeld al horen klinken binnen de SYNTRA-muren. Een woordje uitleg

12 Compenties Competenties vertellen wat iemand allemaal moet kunnen om een beroep of een functie accuraat te kunnen uitoefenen. Meestal gaat het om meerdere, verschillende competenties. Even illustreren. Voor de functie van lesgever beroepsgerichte vorming in de Leertijd worden de volgende competenties verwacht: - het beroep in kwestie heel goed kennen - kunnen lesgeven - kunnen opvoeden en vormen - onderwijstechnologische middelen kunnen gebruiken - kunnen evalueren - kunnen organiseren - kunnen samenwerken in een team - levenslang en levensbreed blijven leren - de cultuur van het ondernemerschap uitstralen Elk van die competenties kunnen we omzetten in verschillende gedragsindicatoren. Een gedragsindicator is een kleine gedragseenheid waarvan we aannemen dat die optreedt dankzij de aanwezigheid en de werkzaamheid van een of andere competentie binnen het individu. Competenties krijgt u nooit rechtstreeks te zien. Het zijn dingen die binnen in de persoon zitten. We gaan ervan uit dat ze het gedrag mogelijk maken. Competenties verwoorden we door er systematisch het werkwoord kunnen bij te denken: een gitaar (kunnen) stemmen, op Kapaza een bod (kunnen) uitbrengen, een groetenconsommé (kunnen) bereiden, de

13 oliefilter van uw grasmaaier (kunne) zuiveren, een ontevreden klant aan de telefoon professioneel (kunnen) opvangen. Stuk voor stuk veronderstellen ze allerlei competenties zonder dewelke u al die dingen niet succesvol kunt uitvoeren. Elk van die competenties is verder opdeelbaar. Als we de competentie kunnen evalueren omzetten in gedragsindicatoren geeft dat op zijn beurt een hele waslijst van concrete dingen: leergerichte vragen kunnen stellen toetsingsvragen kunnen formuleren (om het beheersingsniveau bij de cursist te meten) attitudes kunnen observeren en evalueren feedback kunnen geven aan een cursist. Gaan we verder in op leergerichte vragen kunnen stellen, dan splitst dat weer verder op in: Vragen kunnen adresseren Vragen en antwoorden kunnen doorspelen aan andere of meerdere cursisten Foutieve antwoorden positief opvangen en exploiteren o toch bedanken voor de inspanning o De antwoordgever helpen zijn antwoord te corrigeren of te vervolledigen o Andere cursisten laten corrigeren/aanvullen o Nu zitten we op een heel concreet niveau. We noemen dergelijke kleine categorieën gedragsindicatoren. Klinkt wat stroef, maar ze hebben het voordeel dat u hiermee vat krijgt op uw lesgevers-gedrag

14 Als u een vragenlijst invult waarin al die indicatoren van het lesgeven aan bod komen, en u plaatst uw scores tegen de achtergrond van het vereiste, dan komt daar een heel interessante grafiek uit. Hier ziet u zo n grafiek die de scores laat zien van een willekeurige kandidaat X op de genoemde competenties. Als we die scores plaatsen tegenover een referentie, dan ziet u in één oogopslag waar de kandidaat sterk of zwak scoort. Matching kandidaat X Lesgever BV Leertijd culturele comp. LLL-comp. 20 beroepsgerichte comp. 15 didactische comp (ped)agog. competentie team-compet. organisatorische c. evaluerende comp. De blauwe lijn zegt waar de kandidaat op het moment van competentiemeting staat. De rode lijn geeft de vereiste norm aan. Op drie plaatsen blijft de kandidaat even onder de norm, voor de andere 5 bereikt of overstijgt hij de norm. Werk aan de winkel!

15 Dankzij competenties en hun vertaling in indicatoren kunt u zelf beter beoordelen in hoeverre u goed bent in een of andere beroep of functie. Dat geldt met zekerheid voor ons, lesgevers. We zullen de job van lesgever voorstellen in kerntaken en de daarmee verbonden indicatoren. Bij elke kerntaak zijn er telkens meerdere competenties gemoeid. We presenteren meteen een lijst van indicatoren die door een groep van ervaren lesgevers en beoordelaars als essentieel is aangemerkt. 1 Na elke indicator staat een afvinkhokje. Maak daarover afspraken met uw docentencoach. U kunt verschillende kanten uit. U kunt aanduiden of u het beschreven gedrag als lesgever al of niet stelt. U kunt aanduiden of u het beschreven gedrag graag zou leren. Darvoor dienen de afvinkicoontjes. We voegen bovendien bij elke indicator een klein blanco kadertje. Dat kunt u gebruiken voor bijkomende commentaar: iets dat u verder wilt aankaarten bij de coach. Ziezo: lezen, al of niet afvinken ( ) en indien gewenst zelf iets extra noteren in het blanco vakje uiterst rechts. 1 Dat gebeurde in 2010 voor verschillende lesgeverprofielen binnen SYNTRA dankzij werkgroepen die zich bogen over een generiek competentieprofiel met meer dan 250 gedragsindicatoren. Eén van hun opdrachten was te beoordelen of een indicator voor een bepaald profiel essentieel was of niet

16 Kerntaak OPLEIDEN Voorbereiding 1 ik baseer me voor mijn cursus op het officieel erkende programma van SYNTRA Vlaanderen 2 ik zorg voor een verantwoorde, samenhangende en heldere opbouw van de cursus 3 ik heb voor elke les concrete doelstellingen voor ogen: wat moet de cursist op het eind van de les kunnen? 4 ik bereid opdrachten voor waarin de cursisten het geleerde meteen kunnen toepassen, uitproberen, in de vingers krijgen 5 ik maak mijn lesvoorbereidingen klaar op mijn computer en sla ze op om later makkelijk te kunnen aanpassen. 6 ik plan verschillende soorten van leeractiviteiten zodat de verschillende leertypes in de groep (denkers, doeners, bezinners, beslissers) aan hun trekken komen. Uitvoering 7 ik zorg voor een schikking van het lokaal waarin communicatie en interactie vlot kan verlopen 8 ik gebruik krachtige blikvangers en openers om meteen de volle aandacht voor het lesthema te krijgen 9 ik zorg voor een aangename sfeer waarin we ons kunnen concentreren op het thema zonder evenwel stress of faalangst uit te lokken 10 ik maak gebruik van het bord of de flip-over om iets te verduidelijken (of de correcte schrijfwijze te tonen van een belangrijke vakterm) 11 ik maak ook gebruik van de andere audiovisuele media om de lessen aanschouwelijk en boeiender te maken 12 ik gebruik bordschema's om de structuur en relaties van een systeem of een procedure duidelijk maken

17 13 ik maak gebruik van reële praktijksituaties als uitgangspunt voor de les. 14 ik ensceneer almaar moeilijkere probleemsituaties voor de cursist en help hem om die problemen zelfstandig en professioneel op te lossen 15 ik probeer iedereen uit de groep te betrekken (door uitnodigend oogcontact, door iedereen aan te spreken) met de nodige tact en pedagogisch geduld 16 ik draag zorg voor de administratieve taken die ik als lesgever moet uitvoeren (aanwezigheidslijst e.d.) 17 ik hanteer actieve werkvormen zodat de cursist sterk betrokken wordt en blijft bij de les 18 ik geef van de les een soort "menu" mee zodat de cursisten mee de opbouw kunnen volgen 19 ik zorg ervoor dat het leerproces stap voor stap vordert, zonder stappen over te slaan of al te grote stappen in een keer te nemen 20 ik hanteer frequent groepswerk zodat de cursisten ook van mekaar kunnen leren en leren samenwerken 21 ik stel regelmatig tussentijdse controlevragen om te testen of iedereen mee is met de les 22 ik geef aan de cursisten ook individuele feedback zodat ze zich als individu erkend voelen 23 ik pas mijn cursus aan de cursisten aan (hun verwachtingen, voorkennis, praktijkervaring, eventuele voorkeuren, specifieke vragen) 24 ik zorg ervoor dat ik de cursusmaterie die ik als lesgever moet brengen zelf professioneel beheers 25 ik tracht de theorie of wetenschappelijke benadering aanschouwelijk en bevattelijk te maken met voorbeelden en beelden. 27 ik tracht de cursisten actief te betrekken door ze vragen te stellen, door ze zelf aan het woord te laten, door ze zelf iets te laten doen, door ze op mekaar te laten reageren

18 28 ik zorg voor tempo in de les door middel van opeenvolgende "blokken" van beperkte duur die lichter wegen dan het geheel 29 ik organiseer buitenschoolse activiteiten (zoals atelierbezoek, bezoek aan een vakbeurs of tentoonstelling bezoeken) die een meerwaarde geven aan de cursus 30 ik behandel theorie nooit "omwille van de theorie" maar als model om de praktijk te verklaren of te verantwoorden 31 ik leer mijn cursisten wat de motivering is van de veiligheids- en milieureglementering van het beroep en ze consequent na te leven Afwerking en opvolging 32 op het eind van de les zorg ik dat er een degelijke samenvatting wordt gegeven van wat we vandaag geleerd hebben 33 ik volg de opgelegde of afgesproken normen voor de tussentijdse en eindevaluatie van de cursisten 34 ik laat mijn cursisten zich regelmatig uitspreken over mijn cursus, zodat ik die kan bijsturen Tot daar onze eerste kerntaak, het opleiden. U bent door de zwaarste brok heen. De volgende drie kerntaken vergen minder lees- en antwoordtijd

19 vormen In tegenstelling tot andere verstrekkers van beroepsopleiding beperken wij ons niet de zuivere beroepstechnische opleiding, we vormen tegelijk ondernemers. Daarmee beginnen we al in de leertijd. We hebben er te maken met jonge mensen aan de start van een loopbaan, niet alleen als vakman, maar ook als mens, als medewerker in een zaak, als potentieel bedrijfsleider. Onder vormen begrijpen we de brede waaier van (ped)agogische taken die we dragen, het vormen van de unieke persoonlijkheid van onze cursist, onze bijzondere focus op ondernemerschap, op duurzaam en verantwoord ondernemen, initiatief nemen en verantwoordelijkheid, kwaliteitsdenken, zorg dragen voor deze planeet en het broze evenwicht dat zo snel ontregeld raakt door menselijk ingrepen. Deze kerntaak is minstens even belangrijk als de eerste, en even veeleisend en omvattend. Omdat de indicatoren nogal breed geformuleerd zijn, zijn ze kleiner in aantal (maar niet in gewicht!) dan de eerste reeks die u te lezen kreeg. Opnieuw vragen we u om ze een voor een rustig te lezen, en om ze al of niet af te vinken volgens de gemaakte afspraak en desgevallend een eigen aantekening te maken

20 Kerntaak OPLEIDEN 1 ik ben mij ten volle bewust van mijn uitdrukkelijke opdracht als pedagoog voor de persoonlijkheidsontwikkeling van mijn cursisten 2 tegenover mijn cursisten houd ik het evenwicht tussen streng en correct zijn (normen leren respecteren) tegenover flexibel en begrijpend (nieuwe kansen geven). 3 ik kan me verplaatsen in de leef- en ervaringswereld van mijn cursisten, en hoe zij dat uitdrukken 4 ik straal grote liefde uit voor mijn vak en tracht die bewogenheid ook aan te wakkeren bij mijn cursisten 5 ik vraag aan al mijn cursisten dat ze respect opbrengen voor ieders eigenheid en cultuur 6 ik moedig mijn cursisten systematisch aan om te spreken, te antwoorden, mee te denken, vragen te stellen, actief te participeren aan de cursus 7 ik hecht groot belang aan duidelijke regels en afspraken en treed consequent op als ze overtreden worden 8 ik stimuleer zeer gericht ondernemersattitudes: kansen zien en aangrijpen, op eigen benen staan, plannen maken, andere mensen kunnen motiveren, zelf meewerken in een team, graag innoveren 9 ik leer mijn cursisten hoe ze zich zelfstandig kunnen blijven leren en blijven groeien

21 samenwerken Doorgaans staan we alleen in de klas of in het opleidingsatelier, tegenover onze cursisten. Maar dat betekent niet dat we er alleen voor staan. We hebben collega s en andere mensen in de organisatie waarmee we te maken hebben, op meerdere niveaus en vanuit verschillende invalshoeken. De job van lesgever vergt heel wat samenspraak en afstemming. Meer en meer schuift onze beroepsuitoefening op naar teamwerk. De mogelijke Einzelgänger krijgt het moeilijk in onze organisatie. Kwaliteit berust niet alleen op individuele prestaties maar evenzeer op samenwerking. Vijf indicatoren zijn er om dat voor uzelf in kaart te brengen. 1 ik stem mijn cursus weloverwogen af op wat de cursist in de praktijk van de onderneming doet en niet doet 2 ik stem mijn cursus ook af in het licht van wat mijn collega's binnen hetzelfde en de andere opleidingsjaren doen 3 ik werk actief mee aan het team van docenten waartoe ik functioneel behoor 4 ik weet waarvoor en wanneer ik een cursist mag of moet verwijzen naar het CLB (Centrum voor Leerlingen Begeleiding), de leercoach (remediëring van cursisten), de LTB (leertrajectbegeleider) 5 ik ken de organisatie en missie van mijn SYNTRA (mijn chef en coördinator, de campusdirectie, de staf)

22 groeien Rest nog één kerntaak die het rijtje mooi afrondt: groeien of beter, blijven groeien. We hadden het ook kunnen noemen: permanente vorming, of levenslang (en levensbreed) leren, bijblijven in je. Rap gezegd maar niet zo makkelijk gedaan. U ziet toch ook met eigen ogen hoe snel alles verandert wat met onze functie als lesgever en met ons beroep te maken heeft, dan is het niet meer dan normaal dat we daarvan een aparte kerntaak maken. Er is maar één middel om daarop een antwoord te bieden, dat is voortdurend blijven leren. Blijven leren wat er in ons technisch beroep verandert, wat er in de opleidingsstructuur verandert, wat er in het lesgeven zelf verandert, wat er in de wetgeving verandert, wat er in de organisatie verandert. En ook hoe we onze eigen veranderingen kunnen bijsturen! Dat constant in evolutie en aanpassing zijn is een nieuw en waarschijnlijk onomkeerbaar kenmerk geworden van onszelf. Dit is van zo groot strategisch belang dat we er een hele kerntaak aan wijden

23 Kerntaak GROEIEN 1 ik volg de vakspecifieke bronnen over de evolutie in mijn beroep nauwgezet op (vaktijdschriften, beurzen, bezoeken, bijscholingsprogramma's.) 2 ik blijf op de hoogte van de veranderingen in het ondernemerschap zodat ik daar als lesgever mee rekening kan houden 3 ik verzamel als lesgever voor mijn lesopdracht nieuwe didactische werkvormen, leeractiviteiten, technieken en middelen om mijn cursusaanpak permanent te vernieuwen en te verbeteren 4 ik gebruik ook de nieuwe technologieën om voortdurend mijn cursus te actualiseren en te verbeteren 5 ik zorg ervoor dat mijn cursusinhoud enaanpak regelmatig geëvalueerd worden zodat ik kan bijsturen Natuurlijk zijn er veel meer indicatoren die hier de revue zouden kunnen passeren, maar we willen het aantal indicatoren beperken tot een beheersbare aantal. Als u afhaakt met lezen, dan hebben wij (en u) verloren. Maar u bent er nog! Dan vertellen we u graag nog iets uit de biecht

24 Uit de biecht Wat is ons hidden agenda? Waar willen we u eigenlijk naar toe brengen? Daar is niks geheim aan. Om boeiend les te kunnen geven is het belangrijk dat u zicht krijgt op uw persoonlijk competentieprofiel. Dat kan op verschillende manieren gebeuren. Er bestaan bijvoorbeeld competentiemeters, ook on line op het internet, gratis of betalend. Wij willen het competentieprofiel onder uw aandeacht brengen in de vorm van een boekje. In dat boekje hebben we de competenties waar het ons om te doen is, gegroepeerd per kerntaak. Kerntaken zijn veel beter herkenbaar dan het abstracte model van de competenties. Maar dat laatste mogen we ook niet zomaar onder de mat vegen. Ons competentiemodel bestaat in een constructie van negen competentiedomeinen van de SYNTRA-docent. Alles wat een SYNTRA-docent moet kunnen, hoort thuis in één van die 9 competenties. Als we die competenties afbeelden als de samenstellende delen, de genen van onze chromosomen, dan krijgt u een beeld waarin die 9 genen verschillen van kleur en omvang, en onderling sterk verbonden zijn omdat ze daadwerkelijk voortdurend op elkaar inwerken. Dit zijn de negen competenties van de SYNTRA-docent: 1. De beroepsgerichte competentie, dat moet u bekend in de oren klinken. Dat heeft te maken met uw expertise in uw

25 vakgebied, uw jarenlange ervaring dat alles hoort thuis in uw beroepsgerichte competentie. 2. De didactische competentie kent u ook. Ze slaat op het lesgeven. 3. Maar u vormt ook concrete mensen van vlees en bloed, die op elkaar reageren binnen de cursusgroep. Dat is geen didactiek maar veeleer (ped)agogiek. Dat is een andere competentie. 4. Regelmatig moet u de cursist evalueren, maar ook de cursusinhoud en aanpak, tussentijds en op het eind van de cursus dat hoort thuis in de evaluerende competentie. 5. U brengt als docent ook vele dingen over op uw cursist die te maken hebben met de tijdsgeest, de waarden en normen van deze tijd dat vatten we samen in de culturele competentie. 6. Een hedendaagse cursus wordt niet langer meer gegeven met een bord en een stukje krijt. We maken gebruik van een rijk arsenaal van technologische middelen om het leerproces op gang te brengen en te sturen. Dat doet een beroep op onze technologische competentie. 7. Er komen ook tal van organisatorische aspecten kijken bij een cursus. Ook dat is een volwaardige competentie waar we aandacht voor hebben. 8. We staan weliswaar meestal alleen voor de cursusgroep, maar we werken ook samen met collega s, we geven en krijgen leiding van anderen wat tot onze teamcompetentie behoort

26 9. En omdat niks stilstaat en we ons moeten aanpassen aan die voortdurende veranderingen, hebben we ook een competentie nodig die ons voortdurend doet leren: de LLL-competentie (levenslang en levensbreed leren). In het plaatje ziet u dat die genen onderling verbonden zijn en een verschillende kleur en omvang hebben. Illustratie: visualisering van de negen competentiedomeinen van de SYNTRA-lesgever (J. Toelen, 2010) Elk van die competentiedomeinen valt op zijn beurt uiteen in tientallen indicatoren die daar concrete gedaante aan geven. Ons algemeen profiel bestaat uit 250 indicatoren

27 Wat wij in dit boekje aan u hebben voorgesteld berust op twee belangrijke beslissingen. Eén: we hebben het oorspronkelijk aantal van 250 indicatoren herleid tot een kleine 60. We hebben daarvoor het resultaat gebruikt van een soort weging van de belangrijkheid van elke indicator. Alleen wat de beoordeling essentieel (d.w.z. noodzakelijk geacht om goed te functioneren) meekreeg, hebben we overgehouden. 2 Twee: we hebben die 60 indicatoren aan u gepresenteerd volgens hun organische samenhang binnen kerntaken, want dat herkennen we meteen (en moeilijker indien geordend volgens de negen competentiedomeinen van ons theoretisch model). Mocht het u interesseren, dan kunt u in bijlage op p. 32 een correspondentietabel raadplegen waarin u van elke voorgestelde indicator ook de oorspronkelijke competentie ziet staan waaraan hij is ontleend. Enkele indicatoren kunnen in meer dan één categorie tegelijk thuishoren. 2 Door gemengd samengestelde beoordelingsgroepen werden in de loop van 2010 meerdere profielen van SYNTRA-docenten empirisch vastgelegd voor 4 verschillende soortgroepen van opleidingen waarin deze docenten actief zijn

28 Wat nu? Hebt u dit boekje helemaal uitgelezen en uw aantekeningen gemaakt? Mooi. Dat is een belangrijke, eerste stap die niemand in uw plaats kon zetten. Proficiat daarvoor! Nu wordt het tijd om de docentencoach te contacteren. Als er een leertraject wordt opgestart, dan zullen daar enkele documenten bij komen kijken. Er zal een overeenkomst worden gesloten tussen uzelf en de SYNTRA die u gaat ondersteunen. Kwestie van het wederzijdse engagement niet op losse woorden te laten zweven maar te bekrachtigen met een heus document. U zult samen met de coach de doelstellingen van het leertraject vastleggen en een eerste planning, zeg maar van de eerste drie maanden. Dat planningsformulier moet goedkeuring krijgen van het Agentschap. Die beslissing moet vrij snel volgen na indiening. Van zodra het leertraject loopt zal u een portfolio bijhouden: dat is de persoonlijke verzameling van alle stukken die u heeft gemaakt als persoonlijke reflectie en verwerking naar aanleiding van de leeractiviteiten die u heeft doorlopen. Opgelet, een portfolio is geen zwaargewicht van zoveel mogelijk papier, geleerde woorden en veel hoogdravende theorieën om indruk te maken. Nee, een portfolio bestaat uit eigen werkstukken, eigen ontwerpen, eigen voorbereidingen, eigen samenvattingen, eigen controlelijsten verwerkte informatie en oefeningen, toepassingen. Het bewijs dat u hieraan gewerkt hebt

29 Afhankelijk van de doelstellingen van uw leertraject kan u worden aangeraden om deel te nemen aan een beperkt opleidingsaanbod dat door het Agentschap SYNTRA Vlaanderen wordt georganiseerd. Dat komt met een affiche op het berichtenbord van de lesgeverskamer of hoek. En via de nieuwsbrief voor de lesgevers. Ook uw coach krijgt die info. Aan het eind van een leertraject volgt er geen examen. Wel kan het best zijn dat u aan de coach of uw chef of collega s iets van uw kunnen wil tonen. Op de een of de andere manier zal u uw vorderingen ergens moeten tonen, zichtbaar maken. En daar willen we bij zijn. Maar een vreemde jury die uit het niets neerdaalt in uw klas om u gedurende één of twee uurtjes te observeren en nadien voor eeuwig te verdwijnen, daar heeft u geen boodschap aan. Een geslaagd leertraject mondt uit in een voordracht tot certificering. Dat gebeurt door de begeleidende coach die in eer en geweten oordeelt over uw afgelegde weg en veranderde competentieprofiel. Het Agentschap bekrachtigt uw leertraject met het certificaat waarmee u officieel lesbevoegdheid verwerft in de leertijd binnen het SYNTRAcircuit. Daarbuiten heeft het certificaat geen afdwingbare rechtsgeldigheid

30 Wat u ook doet, onthoud toch maar: Elke SYNTRA heeft een docentencoach in huis met als taak de docenten te ondersteunen. Dat is een dienstverlening die u wordt aangeboden uit waardering voor uw functie. De kwaliteit van een opleiding staat of valt voor een groot gedeelte met de docent in kwestie. Op de website van uw SYNTRA staan de contactgegevens van uw docentencoach. Meerdere SYNTRA vzw s stellen aan de individuele docent een virtuele vormingsenveloppe ter beschikking of het voorrecht van een sterk verminderd tarief. Die enveloppe of vermindering dient doorgaans uitsluitend voor deelname aan het open vormingsaanbod van de SYNTRA. Daar zitten ongetwijfeld knappe trainingmodules tussen die u van pas kunnen komen. U vindt ze op de websites van de SYNTRA. Binnen het Agentschap is er een werkgroep en een team competentieontwikkeling van de SYNTRA-opleiders die het ondersteuningsbeleid voor de lesgever voorbereiden en uitvoeren. Het zijn deze mensen die uw traject goedkeuren, opvolgen en certificeren

31 En als de anderen het iets te weinig doen of compleet vergeten, dan doen wij het, hier en nu: Proficiat om uw profiel ter harte te nemen! Een lesgever zoals u maakt het verschil

32 Bijlage: correspondentietabel tussen de bevraagde indicatoren (geordende per kerntaak) en competenties waaruit de indicatoren zijn ontleend. Competenties didactische (ped)agogische technologische organisatorische evaluerende LLL Beroepsgerichte Teamwork Culturele Kerntaak OPLEIDEN 1 ik baseer me voor mijn cursus op het officieel erkende programma van SYNTRA Vlaanderen 2 ik zorg voor een verantwoorde, samenhangende en heldere opbouw van de cursus 3 ik heb voor elke les concrete doelstellingen voor ogen: wat moet de cursist op het eind van de les kunnen 4 ik bereid opdrachten voor waarin de cursisten het geleerde meteen kunnen toepassen, uitproberen, in de vingers krijgen 5 ik maak mijn lesvoorbereidingen klaar op mijn computer en sla ze op om later makkelijk te kunnen aanpassen. 6 ik plan verschillende soorten van leeractiviteiten zodat de verschillende leertypes in de groep aan hun trekken komen

33 7 ik draag zorg voor de administratieve taken die ik als lesgever moet uitvoeren (aanwezigheidslijst e.d.) 8 ik zorg voor een schikking van het lokaal waarin communicatie en interactie vlot kan verlopen 9 ik zorg voor een aangename sfeer waarin we ons kunnen concentreren op het thema zonder evenwel stress of faalangst uit te lokken 10 ik maak gebruik van het bord of de flip-over om iets te verduidelijken (of de correcte schrijfwijze te tonen van een belangrijke vakterm) 11 ik maak gebruik van audiovisuele media om de lessen aanschouwelijk en boeiender te maken 12 ik maak gebruik van bordschema's die de structuur en relaties van een systeem of een procedure duidelijk maken 13 ik maak gebruik van reële praktijksituaties als uitgangspunt voor de les. 14 ik ensceneer almaar moeilijkere probleemsituaties voor de cursist en help hem om die problemen zelfstandig en professioneel op te lossen 15 ik probeer iedereen uit de groep te betrekken (door uitnodigend oogcontact, door iedereen aan te spreken) met de nodige tact en pedagogisch geduld 16 ik gebruik krachtige blikvangers en openers om meteen de volle aandacht voor het lesthema te krijgen

34 17 ik hanteer actieve werkvormen zodat de cursist sterk betrokken wordt en blijft bij de les 18 ik geef van de les ook een soort "menu" mee zodat de cursisten mee de opbouw kunnen volgen, en wat de doelstelling van de les is 19 ik zorg ervoor dat het leerproces stapvoor-stap kan vorderen, zonder stappen over te slaan of al te grote stappen in een keer te nemen. Elke cursist moet kunnen volgen 20 ik hanteer frequent groepswerk zodat de cursisten ook van mekaar kunnen leren en leren samenwerken 21 ik stel regelmatig tussentijdse controlevragen om te testen of iedereen mee is met de les 22 ik geef aan de cursisten ook individuele feedback zodat ze zich als individu erkend voelen 23 ik pas mijn cursus aan aan de cursisten (hun verwachtingen, voorkennis, praktijkervaring, eventuele voorkeuren, specifieke vragen) 24 ik zorg ervoor dat ik de cursusmaterie die ik als lesgever moet brengen zelf professioneel beheers 25 ik tracht systematisch de theorie of wetenschappelijke benadering aanschouwelijk en bevattelijk te maken met voorbeelden en beelden. 26 op het eind van de les zorg ik dat er een degelijke samenvatting wordt gegeven van wat we vandaag geleerd hebben

35 27 ik tracht systematisch de cursisten actief te betrekken door ze vragen te stellen, door ze zelf aan het woord te laten, door ze zelf iets te laten doen, door ze op mekaar te laten reageren. 28 ik zorg voor tempo in de les door middel van opeenvolgende "blokken" van beperkte duur die lichter wegen dan het geheel 29 ik organiseer buitenschoolse activiteiten (zoals atelierbezoek, bezoek aan een vakbeurs of tentoonstelling bezoeken) die een meerwaarde geven aan de cursus 30 ik volg de opgelegde of afgesproken normen voor de tussentijdse en eindevaluatie van de cursisten 31 ik laat mijn cursisten zich regelmatig uitspreken over mijn cursus, zodat ik die kan bijsturen 32 ik behandel theorie nooit "omwille van de theorie" maar als model om de praktijk beter te verklaren of te verantwoorden 33 ik leer mijn cursisten wat de motivering is van de veiligheids- en milieureglementering van het beroep en ze ook consequent na te leven Kerntaak VORMEN 1 ik ben mij ten volle bewust van mijn uitdrukkelijke opdracht als pedagoog voor de persoonlijkheidsontwikkeling van mijn cursisten 2 tegenover mijn cursisten houd ik het evenwicht tussen streng en correct zijn (normen leren respecteren) tegenover flexibel en begrijpend (nieuwe kansen geven). 3 ik kan me verplaatsen in de leef- en ervaringswereld van mijn cursisten, en hoe zij dat uitdrukken

36 4 ik straal grote liefde uit voor mijn vak en tracht die bewogenheid ook aan te wakkeren bij mijn cursisten 5 ik vraag aan al mijn cursisten dat ze respect opbrengen voor ieders eigenheid en cultuur 6 ik moedig mijn cursisten systematisch aan om te spreken, te antwoorden, mee te denken, vragen te stellen, actief te participeren aan de cursus 7 ik hecht groot belang aan duidelijke regels en afspraken en treed consequent op als ze overtreden worden 8 ik stimuleer zeer gericht ondernemersattitudes: kansen zien en aangrijpen, op eigen benen staan, plannen maken, andere mensen kunnen motiveren, zelf meewerken in een team, graag innoveren 9 ik leer mijn cursisten hoe ze zich zelfstandig kunnen blijven leren en blijven groeien kerntaak SAMENWERKEN 1 ik stem mijn cursus weloverwogen af op wat de cursist in de praktijk van de onderneming doet en niet doet 2 ik stem mijn cursus ook af in het licht van wat mijn collega's binnen hetzelfde en de andere opleidingsjaren doen 3 ik werk actief mee aan het team van docenten waartoe ik functioneel behoor 4 ik weet waarvoor en wanneer ik een cursist mag of moet verwijzen naar het CLB (Centrum voor Leerlingen Begeleiding), de leercoach (remediëring van cursisten), de LTB (leertrajectbegeleider)

37 5 ik ken de organisatie en missie van mijn SYNTRA (mijn chef en coördinator, de campusdirectie, de staf) KERNTAAK groeien 1 ik volg de vakspecifieke bronnen over de evolutie in mijn beroep nauwgezet op (vaktijdschriften, beurzen, bezoeken, bijscholingsprogramma's.) 2 ik blijf op de hoogte van alle veranderingen in het ondernemerschap zodat ik daar als lesgever mee rekening kan houden 3 ik verzamel als lesgever voor mijn lesopdracht constant nieuwe didactische werkvormen, leeractiviteiten, technieken en middelen om mijn cursusaanpak permanent te verbeteren 4 ik gebruik ook de nieuwe technologieën om voortdurend mijn cursus te actualiseren en te verbeteren 5 ik zorg ervoor dat mijn cursusinhoud en- aanpak regelmatig geëvalueerd worden zodat ik kan bijsturen Tabel; correspondetie tussen de bevraagde indicatoren (geordend per kerntaak) en competentie(s) waaruit de indicatoren zijn ontleend

38 Eigen notities

39 Colofon Dit werkboekje werd gerealiseerd door het Agentschap SYNTRA Vlaanderen mede dankzij de ondersteuning door het Europees Sociaal Fonds, ten behoeve van de lesgevers in de leertijd. Het werkboekje is ontworpen als experimenteel instrument voor de eerste generatie van leertrajecten van competentieontwikkeling voor SYNTRA-lesgevers in de leertijd, met ingang van Het is ontwikkeld voor het vastleggen van (de doelstellingen van) een leertraject wat gebeurt in overleg met de docentencoach. Het boekje is niet bedoeld als test of als meetinstrument maar uitsluitend als leermiddel. Concept en eindredactie: Jan Toelen Vlaams Agentschap voor Ondernemersvorming SYNTRA Vlaanderen Draaischijf Ondernemersvorming Kanselarijstraat Brussel Verantwoordelijk uitgever: Johan Artois Gedelegeerd bestuurder p/a SYNTRA Vlaanderen Eerste druk voor intern gebruik, oktober

40 - 39 -