Uitgebreide inhoudsopgave

Transcriptie

1 Uitgebreide inhoudsopgave Voorwoord Afkortingen vii xxi 1 Inleiding Grensoverschrijdende sfeercumulatie: een illustratie Probleemstelling De opzet van het onderzoek Specialiteitsbeginsel, ambtsgeheim en bankgeheim Rechtsvergelijking Afbakening Wetenschappelijke en maatschappelijke context Plan van aanpak en leeswijzer 18 2 Inter- en supranationale normering Inleiding Transnationale financiële rechtshandhaving in Europees perspectief Een geïntegreerde Europese financiële dienstenmarkt Eisen aan de inrichting van de nationale rechtshandhaving Wederzijdse administratieve bijstand in het financiële toezicht De omvang van de plicht tot samenwerking Het ambtsgeheim en het specialiteitsbeginsel De inwilliging van verzoeken; toegang tot bancaire informatie Voorlopige conclusies Transnationale fiscale rechtshandhaving in Europees perspectief Het fiscale beleid van de Europese Unie (directe belastingen) Eisen aan de inrichting van de nationale rechtshandhaving Wederzijdse administratieve bijstand in fiscale zaken Korte introductie van de inter- en supranationale regelgeving De omvang van de plicht tot samenwerking Het ambtsgeheim en het specialiteitsbeginsel De inwilliging van verzoeken; toegang tot bancaire informatie Voorlopige conclusies Transnationale strafrechtelijke handhaving in Europees perspectief Het strafrechtelijke beleid van de Europese Unie Eisen aan de inrichting van de (strafrechtelijke) rechtshandhaving Wederzijdse rechtshulp in strafzaken Korte introductie van de inter- en supranationale regels De omvang van de plicht tot samenwerking Het ambtsgeheim en het specialiteitsbeginsel 97 xi

2 GRENSOVERSCHRIJDENDE SFEERCUMULATIE De inwilliging van verzoeken; toegang tot bancaire informatie Gevolgen voor de opbouw van de landenrapporten Nederland Inleiding Taken en organisaties van de betrokken autoriteiten De Autoriteit Financiële Markten (AFM) Algemeen Samenwerking met het binnen- en buitenland Punitieve handhaving 120 A) De bestuurlijke boete 120 B) Taak en positie van de AFM in de strafrechtspleging De Belastingdienst Algemeen Samenwerking met binnen- en buitenland Punitieve handhaving 128 A) De bestuurlijke boete 128 B) De Belastingdienst als plaatsvervanger van het Openbaar Ministerie 129 C) De Belastingdienst als opsporingsdienst Sfeerovergang en sfeercumulatie Conclusies Het Openbaar Ministerie (OM) Algemeen Het begin van de opsporing; de verhouding van het OM tot de Belastingdienst/FIOD-ECD De verhouding tot de rechter-commissaris Toegang tot bancaire informatie Algemeen Het bankgeheim De bescherming van de persoonlijke levenssfeer Het nemo-teneturbeginsel (G)een grondwettelijk recht op toegang tot de rechter Toegang tot bancaire informatie in het financiële toezicht Bestuursrechtelijk toezicht Het boeteonderzoek Rechtsbescherming Toegang tot bancaire informatie in het belastingrecht Heffings- en toezichtfase 166 A) De bank als belastingplichtige 167 B) De bank als derde Boeteonderzoek Rechtsbescherming Toegang tot bancaire informatie in het strafprocesrecht 175 xii

3 UITGEBREIDE INHOUDSOPGAVE Algemeen 175 A) Het vorderen van gegevens en inlichtingen 179 B) Het vorderen van inzage en uitlevering 183 C) Het onderzoek van zaken/inbeslagneming 184 D) Het betreden en doorzoeken van plaatsen Rechtsbescherming Geheimhouding, doelbinding en informatie-uitwisseling De AFM De Belastingdienst 193 A) Algemeen 193 B) Uitzonderingen op het fiscale ambtsgeheim 195 C) Rechtsbescherming tegen de verwerking (verstrekking) van gegevens 198 D) Samenvatting en evaluatie 199 E) De bijzondere positie van de Belastingdienst/FIOD-ECD Het Openbaar Ministerie Samenwerking Wettelijke (on)mogelijkheden tot onderlinge verstrekking van gegevens Verstrekking van gegevens vanuit een gezamenlijk belang; het FEC Internationale samenwerking Inleiding De AFM De AFM als aangezochte partij 211 A) Rechtsbronnen en omvang van de plicht tot samenwerking 211 B) Procedure en instrumentarium 215 C) Geheimhouding en doelbinding 217 D) Rechtsbescherming De AFM als verzoekende partij De Belastingdienst De Belastingdienst als aangezochte partij 223 A) Rechtsbronnen en omvang van de plicht tot samenwerking; geheimhouding en doelbinding 223 B) Procedure en instrumentarium 229 C) Rechtsbescherming De Belastingdienst als verzoekende instantie Politiële samenwerking; de bijzondere positie van de FIOD-ECD Het Openbaar Ministerie Het OM als aangezochte partij 242 A) Rechtsbronnen en omvang van de plicht tot samenwerking 242 B) Procedure en instrumentarium 251 C) Geheimhouding en doelbinding 256 D) Rechtsbescherming Het OM als verzoekende partij 260 A) Omvang van de aanspraak op rechtshulp 261 xiii

4 GRENSOVERSCHRIJDENDE SFEERCUMULATIE B) Procedure 264 C) Geheimhouding en doelbinding 265 D) Rechtsbescherming Conclusies naar aanleiding van het Nederlandse recht Duitsland Inleiding Taken en organisaties van de betrokken autoriteiten De Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht (BAFin) Algemeen Taken op grond van de Wertpapierhandelsgesetz (WpHG) Samenwerking met het binnen- en buitenland Punitieve handhaving 287 A) Het Ordnungswidrigkeitenverfahren 287 B) Taak en positie van de BAFin in de strafrechtspleging Cumulatie van procedures De Belastingdienst (die Finanzbehörde) Algemeen Punitieve handhaving 297 A) Het Duitse fiscale straf- en Ordnungswidrigkeitenrecht in het algemeen 297 B) Strafrechtelijke handhaving 298 C) Bestuursrechtelijke handhaving 302 D) De Steuerfahndung Sfeerovergang en sfeercumulatie 304 A) Een rangorde tussen Besteuerungs- en Steuerstrafverfahren? 305 B) Sfeercumulatie bij Fahndungsprüfungen 305 C) Sfeerovergang en -cumulatie bij Außenprüfungen Conclusies Het Openbaar Ministerie (die Staatsanwaltschaft) Algemeen De Staatsanwaltschaft als Herrin des Ermittlungsverfahrens Het begin van de opsporing; de verhouding van de Staatsanwaltschaft tot de fiscus De verhouding tot de Ermittlungsrichter Toegang tot bancaire informatie Algemeen Het bankgeheim (das Bankgeheimnis) 329 A) Begripsbepaling 329 B) Achtergronden en rechtsgrondslagen Het allgemeine Persönlichkeitsrecht Het nemo-teneturbeginsel Het recht op toegang tot de rechter (die Rechtsweggarantie) Toegang tot bancaire informatie in het financiële toezicht 343 xiv

5 UITGEBREIDE INHOUDSOPGAVE Bestuursrechtelijk toezicht (Überwachung) 343 A) Administratie- en meldplichten 343 B) De bank als onder toezicht gestelde 346 C) De bank als derde Het Ordnungswidrigkeitenverfahren Rechtsbescherming Toegang tot bancaire informatie in het belastingrecht Heffings- en toezichtfase 353 A) De bank als belastingplichtige 353 B) De bank als derde het bankgeheim van 30a AO 357 C) De bank(medewerker) als verdachte Sfeerovergang en sfeercumulatie Het (fiscale) opsporingsonderzoek 367 A) Zelfstandige bevoegdheden 368 B) Onzelfstandige bevoegdheden Het Ordnungswidrigkeitenverfahren Rechtsbescherming 378 A) Rechtsbescherming in het fiscale traject 378 B) Rechtsbescherming in gevallen van sfeercumulatie 380 C) Rechtsbescherming in het strafrechtelijke traject Geheimhouding, doelbinding en informatie-uitwisseling De BAFin Het ambtsgeheim 385 A) Omvang en achtergronden 385 B) Uitzonderingen op de geheimhoudingsplicht De bescherming van persoonsgegevens De Finanzbehörde Het ambtsgeheim (das Steuergeheimnis) 389 A) Omvang en achtergronden 389 B) Uitzonderingen op de geheimhoudingsplicht 392 C) Rechtsbescherming De bescherming van persoonsgegevens De Staatsanwaltschaft Samenwerking: Amtshilfe, Rechtshilfe en andere vormen van samenwerking Begrip en omvang van de plicht tot Amts- en Rechtshilfe Andere vormen van samenwerking Internationale samenwerking Inleiding De BAFin De BAFin als aangezochte partij 406 A) Rechtsbronnen en omvang van de plicht tot samenwerking; geheimhouding en doelbinding 406 B) Procedure en instrumentarium 409 C) Rechtsbescherming 410 xv

6 GRENSOVERSCHRIJDENDE SFEERCUMULATIE De BAFin als verzoekende partij De Finanzbehörde De Belastingdienst als aangezochte partij 412 A) Rechtsbronnen en omvang van de plicht tot samenwerking 412 B) Procedure en instrumentarium 417 C) Geheimhouding en doelbinding 420 D) Rechtsbescherming De Belastingdienst als verzoekende partij Politiële samenwerking: de positie van de Steufa De Staatsanwaltschaft De Staatsanwaltschaft als verstrekkende partij 427 A) Rechtsbronnen en omvang van de (justitiële) samenwerking; geheimhouding en doelbinding 427 B) Procedure en instrumentarium 433 C) Rechtsbescherming De Staatsanwaltschaft als verzoekende partij 440 A) Omvang van de aanspraak op rechtshulp; procedure 440 B) Geheimhouding en doelbinding 443 C) Rechtsbescherming Conclusies naar aanleiding van het Duitse recht Zwitserland Inleiding Taken en organisaties van de betrokken autoriteiten De financiële toezichthouder (die Eidgenössische Bankenkommission) Taken en organisatie De voorgenomen hervorming van het toezicht Samenwerking met andere autoriteiten Punitieve handhaving; het Zwitserse (effecten)strafrecht 459 A) Het federale Verwaltungsstrafrecht 460 B) De procedure op basis van de Bundesgesetz über das Verwaltungsstrafrecht De Belastingdienst (die Finanzbehörde) Taken en organisatie 466 A) Federale en kantonnale belastingen 466 B) Kantonnale autoriteiten (das Steueramt) 468 C) Federale autoriteiten (die Eidgenössische Steuerverwaltung) Punitieve handhaving 470 A) Het Zwitserse fiscale straf(proces)recht 470 B) Procedures door de kantonnale fiscale autoriteiten 473 C) Procedures door de federale fiscale autoriteiten 474 D) Excursie: procedures door de kantonnale justitiële autoriteiten 476 E) Een eerste serie conclusies 477 xvi

7 UITGEBREIDE INHOUDSOPGAVE Sfeerovergang en sfeercumulatie 478 A) Cumulatie van naheffing en bestraffing 479 B) Cumulatie van belastingontduiking en fiscaal bedrog bij de directe belastingen 484 C) Een tweede serie conclusies Het Openbaar Ministerie (die Staatsanwaltschaft) Vooraf: naar een federaal Wetboek van Strafvordering Taken en organisaties van de betrokken autoriteiten 491 A) Kantonnale autoriteiten (die Staatsanwaltschaft) 491 B) Federale autoriteiten (die Bundesanwaltschaft) 492 C) Onderlinge afstemming en coördinatie De Staatsanwaltschaft en haar positie in het strafproces De Staatsanwaltschaft en de proactieve opsporing De verhouding tot het Zwangsmassnahmengericht Toegang tot bancaire informatie Algemeen Het bank- en beursgeheim (das Bankgeheimnis & Börsengeheimnis) 502 A) Begripsbepaling 502 B) Achtergronden en rechtsgrondslagen De bescherming van de persoonlijkheid (der Persönlichkeitsschutz) Het nemo-teneturbeginsel Het recht op toegang tot de rechter Toegang tot bancaire informatie in het financiële toezicht Toezichtsbevoegdheden 516 A) De bank als onder toezicht gestelde 517 B) De bank als derde 518 C) De bank als (potentieel) verdachte Rechtsbescherming Toegang tot bancaire informatie in het belastingrecht De heffings- en controlefase (Veranlagungsverfahren) 522 A) Directe belastingen 522 B) De Verrechnungssteuer 526 C) Rechtsbescherming Repressief toezicht; onderzoeken door de BSU 529 A) Strafvorderlijke én fiscale bevoegdheden 529 B) Rechtsbescherming Strafvervolging 534 A) Directe belastingen 534 B) De Verrechnungssteuer Toegang tot bancaire informatie in het strafprocesrecht Strafvorderlijke onderzoeksbevoegdheden Rechtsbescherming 541 A) Partijen en partijrechten 542 B) Rechtsmiddelen 543 xvii

8 GRENSOVERSCHRIJDENDE SFEERCUMULATIE 5.4 Geheimhouding, doelbinding en informatie-uitwisseling Het ambtsgeheim De Eidgenössische Bankenkommission/EBK 545 A) Algemeen 545 B) Alsnog: toegang tot bancaire informatie voor de fiscus? De Finanzbehörde De Staatsanwaltschaft Samenwerking op nationaal niveau: de Amtshilfe en Rechtshilfe Amtshilfe in het financiële toezicht Amtshilfe in fiscalibus Rechtshilfe in strafrechtelijke aangelegenheden 561 A) Rechtshilfe door de EBK en de fiscus 562 B) Rechtshilfe tussen justitiële autoriteiten onderling Rechtsbescherming tegen informatie-uitwisseling Internationale samenwerking Zwitserland en de Europese Unie Een korte historie De Bilaterale Abkommen II De EBK De EBK als verstrekkende partij 573 A) Rechtsbronnen en omvang van de samenwerking 573 B) Procedure en instrumentarium 576 C) Geheimhouding en doelbinding 579 D) Rechtsbescherming De EBK als verzoekende partij 586 A) Omvang van de aanspraak op bijstand 586 B) Procedure 588 C) Doelbinding en geheimhouding 588 D) Rechtsbescherming De Finanzbehörde De Finanzbehörde als verstrekkende partij 591 A) Rechtsbronnen en omvang van de samenwerking 596 B) Procedure en instrumentarium; rechtsbescherming 596 C) Geheimhouding en doelbinding De Finanzbehörde als verzoekende partij De Staatsanwaltschaft De Staatsanwaltschaft als verstrekkende partij 602 A) Rechtsbronnen van de strafrechtelijke samenwerking 602 B) Omvang van de strafrechtelijke samenwerking 604 C) Procedure en instrumentarium 615 D) Geheimhouding en doelbinding 622 E) Rechtsbescherming De Staatsanwaltschaft als verzoekende partij 628 A) Omvang van de aanspraak op rechtshulp 628 B) Procedure; rechtsbescherming 631 xviii

9 UITGEBREIDE INHOUDSOPGAVE C) Geheimhouding en doelbinding Conclusies naar aanleiding van het Zwitserse recht Transnationaal gegevensverkeer in vergelijkend perspectief Inleiding Nationale rechtshandhaving en het onderscheid tussen bijstand en rechtshulp Inleiding De fiscale rechtshandhaving De financiële rechtshandhaving De eerste conclusies Sfeercumulatie; (controle op) gelijktijdige taak- en bevoegdhedenuitoefening Een stagnerende transnationale samenwerking Aan de poorten van het systeem: de grootste gemene deler I Eenmaal binnen de muren: de grootste gemene deler II Zin en onzin van het onderscheid tussen bijstand en rechtshulp De vertrouwenspositie van het bestuur (toezichthouder) De aard en ernst van de onderliggende feiten Het tegengaan van misbruik: de grootste gemene deler III De silver-platterproblematiek Samenvatting en evaluatie Inwilligbare verzoeken om rechtshulp of bijstand (Controle op) de vergaring van gegevens Toegang tot bancaire gegevens De interstatelijke vertrouwensregel De systeembreuk Rechtsbescherming tegen het verlenen van bijstand, c.q rechtshulp Samenvatting en evaluatie (Controle op) het gebruik en de verstrekking van gegevens De rol van het ambtsgeheim en het specialiteitsbeginsel De extraterritoriale werking van het bankgeheim? Rechtsbescherming in de forumstaat Beantwoording van de probleemstelling en aanbevelingen De probleemstelling beantwoord Aanbevelingen Hoofdlijnen voor een alternatief systeem in de EU Het perspectief van de verzoekende staat Het perspectief van de aangezochte staat Het perspectief van de forumstaat De rol van het Hof van Justitie en de Europese Commissie 741 xix