Beleidsplan integrale schuldhulpverlening

Transcriptie

1 Beleidsplan integrale schuldhulpverlening

2 Samenvatting In de afgelopen jaren is de vraag om ondersteuning bij financiële problemen toegenomen. Steeds meer mensen hebben problemen om financieel rond te komen. Met het schuldhulpverleningsbeleid willen wij problematische schulden zoveel mogelijk voorkomen en ondersteuning bieden aan iedere inwoner met financiële problemen als hij niet in staat is om deze problemen zelf op te lossen. Doel van de ondersteuning is om maatschappelijke en sociale uitsluiting te voorkomen waardoor participeren in de samenleving mogelijk blijft, het liefst schuldenvrij. De meeste onderdelen uit het beleidsplan van 2012 zijn nog steeds van kracht. De ervaringen met de integrale aanpak zijn goed. Onze maatschappelijke partners weten de schuldhulpverlening te vinden en de samenwerking verloopt goed. Helaas is de noodzaak tot het bieden van goede schuldhulpverlening nog steeds erg hoog. Het aantal aanvragen om schuldhulpverlening neemt landelijk nog steeds toe. Hoewel het er op lijkt dat in Hof van Twente de aanvragen de laatste twee jaar iets afnemen, neemt de problematiek toe. De schuldenaren hebben bij steeds meer schuldeisers een hoger bedrag aan schulden uitstaan. Het zijn niet alleen de minima die een beroep doen op de schuldhulpverlening maar ook de mensen met een hoger inkomen. Ook zien we al jaren een stijging van het aantal mensen met beschermingsbewind. In dit beleidsplan worden de visie en doelen van schuldhulpverlening opnieuw vastgelegd. Onze visie op schuldhulpverlening is: De gemeente zal daar waar mogelijk, problematische schulden zoveel mogelijk zien te voorkomen. Schulden vormen een belemmering voor de deelname aan de maatschappij en daarom wordt aan alle inwoners, binnen het gestelde (wettelijke) kader, ondersteuning geboden om de schuldsituatie op te lossen of beheersbaar te maken. Hierbij staat de zelfredzaamheid van de burger centraal. De gemeente biedt de kans om de schuldsituatie te voorkomen c.q. op te lossen, maar de burger blijft zelf verantwoordelijk voor het slagen van het traject. Daarnaast zoeken we naar vernieuwende oplossingen voor de diverse problematiek binnen het gebied van schuldhulpverlening. 2

3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding 4 Hoofdstuk 2 Visie, doel en resultaat Visie op schuldhulpverlening Doelen en beoogde resultaten 6 Hoofdstuk 3 Huidig beleid Spelers integrale schuldhulpverlening Uitvoering schuldhulpverlening 9 Hoofdstuk 4 Ontwikkelingen 10 Hoofdstuk 5 Nieuw beleid 13 Hoofdstuk 6 Financiële bepalingen 15 3

4 Hoofdstuk 1 Inleiding In 2012 heeft de raad het beleidsplan schuldhulpverlening vastgesteld. Dit beleidsplan vormt het gemeentelijk kader voor de uitvoerring van schuldhulpverlening. Met de invoering van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening op 1 juli 2012 is het een verplichting om iedere vier jaar een kaderstellend beleidsplan op te stellen. De gemeenteraad stelt daarom in 2017 een nieuw beleidsplan vast waarin de koers binnen de schuldhulpverlening voor de komende jaren wordt bepaald. De meeste onderdelen uit het beleidsplan van 2012 zijn nog steeds van kracht. De ervaringen met de integrale aanpak zijn goed. Onze maatschappelijke partners weten de schuldhulpverlening te vinden en de samenwerking verloopt goed. Helaas is de noodzaak tot het bieden van goede schuldhulpverlening nog steeds erg hoog. Het aantal aanvragen om schuldhulpverlening neemt landelijk nog steeds toe. Hoewel het er op lijkt dat in Hof van Twente de aanvragen de laatste twee jaar iets afnemen, neemt de problematiek toe. De schuldenaren hebben bij steeds meer schuldeisers een hoger bedrag aan schulden uitstaan. Het zijn niet alleen de minima die een beroep doen op de schuldhulpverlening maar ook de mensen met een hoger inkomen. Bij het algemeen maatschappelijk werk en de Omslag is wel sprake van een toename van het aantal mensen dat ondersteuning vraagt bij hun financiën. De Omslag is een onderdeel van Salut. De vrijwilligers van de Omslag helpen mensen in Hof van Twente om de administratie rond geldzaken goed bij te houden. De Stadsbank weet de Omslag ook steeds beter te vinden en maakt vaker gebruik van de vrijwilligers van de Omslag. Ze verwijzen mensen door om de administratie te ordenen, zodat ze vervolgens de schulden kunnen regelen. Landelijk gezien loopt twee op de vijf huishoudens achter met zijn betalingen. En één op de vijf huishoudens heeft dusdanig ernstige achterstanden waardoor er sprake is van betalingsproblemen. Hierdoor konden ze het afgelopen jaar regelmatig niet pinnen, hadden ze te maken met loonbeslag of met afsluiting van de energie wegens wanbetaling. De belangrijkste reden voor deze problemen is dat men niet in staat was om de rekeningen te betalen vanwege hoge vaste lasten of hoge zorgkosten. Opvallend zijn de verschuivingen in de oorzaak van de betalingsachterstanden. Te hoge vaste lasten en zorgkosten zijn sterk toegenomen, terwijl nonchalant gedrag als oorzaak erg is afgenomen. Hierover meer in hoofdstuk 4. Een problematische schuld is een belangrijke belemmerende factor voor (volwaardige) participatie. Het uitgangspunt van het WMO-, re-integratie en het minimabeleid van de gemeente Hof van Twente is het voorkomen en wegnemen van drempels die de participatie van inwoners belemmeren. Het is namelijk uit sociaal oogpunt niet aanvaardbaar en economisch niet verantwoord wanneer mensen buiten de samenleving staan. Om deze redenen wordt ook met het beleid op schuldhulpverlening door de gemeente Hof van Twente geïnvesteerd in het vergroten van de participatie van haar inwoners. De laatste jaren is het aantal mensen dat onder beschermingsbewind wordt geplaatst explosief gestegen. Mensen die zelf niet goed voor hun financiën kunnen zorgen kunnen vrijwillig onder beschermingsbewind worden geplaatst. Dit wordt door de kantonrechter uitgesproken. Anders dan bij curatele blijft een onder bewind geplaatste persoon formeel handelingsbekwaam en dus zelf verantwoordelijk voor zijn financiële daden. Beschermingsbewindvoerders, waarvan het merendeel tegenwoordig professioneel is, leggen aan de kantonrechter verantwoording af. Sinds 2014 is wetgeving op dit gebied aangevuld, waardoor nu ook het hebben van problematische schulden een reden kan zijn tot het opleggen van beschermingsbewind. Hier wordt in toenemende mate gebruik van gemaakt. Mensen met een laag inkomen kunnen in aanmerking komen voor bijzondere bijstand, voor bijvoorbeeld de salariskosten van de bewindvoerder. 4

5 De rekening van beschermingsbewind komt meestal bij de gemeente terecht. Inmiddels is het zo dat gemeenten gemiddeld een kwart van hun budget van de bijzondere bijstand besteden aan het betalen van beschermingsbewindvoerders. Voorbeelden: in Apeldoorn stegen de kosten voor beschermingsbewind in 2015 met 50 procent ten opzichte van 2014 (van bijna naar 1,4 miljoen); ruim drie keer zo hoog als in In Leeuwarden was de toename ruim 30 procent (van 1,4 miljoen in 2014 naar ruim 1,8 miljoen); waarschijnlijk gaat in 2016 alle bijzondere bijstand op aan beschermingsbewind. Arnhem gaf in 2014 ruim 1,9 miljoen uit aan beschermingsbewind, in 2015 liep dit op tot 2,8 miljoen. De verwachting is dat dit in ,3 miljoen wordt. (bron: VNG) Parallel aan deze kostenstijging neemt het aantal mensen dat onder beschermingsbewind wordt geplaatst natuurlijk ook toe. In 2010 waren er landelijk nieuwe aanvragen voor beschermingsbewind, in 2014 waren dit er , waarvan bijna de helft met problematische schulden. Ter illustratie: in 1998 waren er 8000 aanvragen, waarvan bijna 90 procent werd uitgevoerd door familieleden of andere niet professionele bewindvoerders. Tegenwoordig komt ruim 70 procent van de zaken bij professionele bewindvoerders terecht. (Bron: Catelijne Akkermans en Marc Rakers, sociale vraagstukken) We zien deze stijging ook in Hof van Twente. Een overzicht van de aantallen en de kosten van beschermingsbewind is opgenomen in de bijlage. De enorme stijging is wel aan het afvlakken, maar nog niet gestopt. Er is hier sprake van een autonome ontwikkeling, waar we nauwelijks op kunnen sturen. Dit beleidsplan bestrijkt de beleidsperiode In deze beleidsperiode wordt de nadruk gelegd op het ondersteunen van onze burgers met financiële problemen. Dat willen we samen met onze partners realiseren door mensen in een zo vroeg mogelijk stadium te bereiken en op dat moment laagdrempelige, maar passende ondersteuning te bieden. We pakken onze schuldhulpverlening integraal aan. Dit betekent dat wij niet alleen kijken naar de schuld zelf. We kijken ook naar de oorzaak van de schuld. Schulden zijn er in alle soorten en maten. De oorzaak van schulden is ook verschillend. Integraal betekent ook dat we kijken hoe we schulden kunnen voorkomen. Op deze manier wordt optimaal invulling gegeven aan integraal gemeentelijk beleid. Leeswijzer In hoofdstuk 2 behandelen we onze visie, doelen en resultaten. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van de huidige beleid schuldhulpverlening van Hof van Twente. In hoofdstuk 4 beschrijven we de ontwikkelingen op het gebied van schuldhulpverlening. Het nieuwe beleid en vernieuwende projecten worden beschreven in hoofdstuk 5 en in hoofdstuk 6 komen de financiële bepalingen aan de orde. 5

6 Hoofdstuk 2 Visie, doel en resultaat In dit hoofdstuk staan de visie op schuldhulpverlening, het doel en de beoogde resultaten beschreven. De gemeenteraad stelt daarmee het beleidskader vast waarbinnen integrale schuldhulpverlening aan burgers wordt geboden. 2.1 Visie op schuldhulpverlening De gemeente Hof van Twente voert al jaren een ruimhartig en sociaal minimabeleid. Als onderdeel van het minimabeleid wordt integrale schuldhulpverlening aangeboden. Toegang tot schuldhulpverlening is in principe mogelijk voor iedere inwoner (natuurlijk persoon) van 18 jaar en ouder, die zijn financiën als een probleem ervaart. De Stadsbank Oost Nederland voert voor de gemeente de schuldhulpverlening uit. Zij onderhoudt nauwe banden met ketenpartners zoals maatschappelijk werk, maatschappelijke opvang, GGZ en de verslavingszorg. Door in een Meldpunt Schuldhulpverlening casuïstiek (en beleidsmatig) overleg te voeren, wordt voorzien in hulpverlening die inhoudelijk op elkaar is afgestemd. Hiermee wordt de basis gelegd voor een duurzame schuldenvrije toekomst. In de gemeente Hof van Twente kan iedereen rekenen op hulp en wordt maatwerk geboden. Ook voor de komende jaren wil de gemeente dit beleid richting de burger voortzetten. Integrale schuldhulpverlening blijft op basis van onderstaande visie open voor iedere inwoner van de gemeente Hof van Twente. Onze visie: De gemeente zal daar waar mogelijk, problematische schulden zoveel mogelijk zien te voorkomen. Schulden vormen een belemmering voor de deelname aan de maatschappij en daarom wordt aan alle inwoners, binnen het gestelde (wettelijke) kader, ondersteuning geboden om de schuldsituatie op te lossen of beheersbaar te maken. Hierbij staat de zelfredzaamheid van de burger centraal. De gemeente biedt de kans om de schuldsituatie te voorkomen c.q. op te lossen, maar de burger blijft zelf verantwoordelijk voor het slagen van het traject. Schulden worden op een integrale manier aangepakt. Deze aanpak richt zich op de oorzaken en betrekt de gehele situatie van de inwoner bij de aanpak. In veel, zo niet de meeste gevallen is een schuldenprobleem niet het enige probleem in het huishouden. Het schuldenprobleem kan het gevolg zijn van andere problemen (b.v. werkloosheid, problemen in het gezin, gezondheid, gebrek aan zelfdiscipline, enz.) of kan juist de oorzaak zijn van andere problemen (b.v. psychische problemen, drankgebruik, huwelijksproblemen). Een aanpak die zich alleen richt op het oplossen van de schulden, zonder rekening te houden met de overige problemen, kan uiteindelijk geen duurzame oplossing blijken. Onze partners, zowel de professionele instellingen als de vrijwilligersorganisaties, zijn erg belangrijk voor de integrale aanpak. Zij kunnen vanuit hun eigen expertises bijdragen in de integrale aanpak. Een goede samenwerking, met directe contacten en afstemming van de aanpak, ondersteunt de inwoner in de richting van een duurzame oplossing. 2.2 Doelen en beoogde resultaten In de visie zijn ook een aantal doelen en beoogde resultaten opgenomen. Hierover gaat deze paragraaf. Daar waar mogelijk problematische schulden zien te voorkomen. Een problematische schuld wordt gezien als een belangrijke belemmerende factor voor (volwaardige) participatie. Hof van Twente wil maatschappelijke en sociale uitsluiting voorkomen met een integraal hulpaanbod waardoor participeren in de samenleving mogelijk blijft. Bij integrale schuldhulpverlening spelen ook preventie en nazorg een belangrijke rol. 6

7 Het doel van preventie is bewustwording. Daarmee wordt bevorderd dat burgers bewuster omgaan met financiële verplichtingen en geen schulden maken. Preventie is altijd gericht op het vroegtijdig onderkennen, het opsporen en oplossen van schuldenproblematiek. Nazorg heeft tot doel om terugval in een schuldsituatie te voorkomen en wordt ingezet als onderdeel van een (afgerond) traject. De zelfredzaamheid van de burger centraal. Door te investeren in de capaciteiten van de burger worden mogelijkheden geboden om in de toekomst zelf financiële problemen het hoofd te bieden. Dit proces is toekomstgericht en loopt naast de dienstverlening voor het oplossen van de huidige schuldensituatie. Hiervoor is de samenwerking met maatschappelijke partners, zoals maatschappelijk werk noodzakelijk. De gemeente biedt de kans om de schuldsituatie te voorkomen of op te lossen. Schuldhulpverlening gaat uit van vraaggerichte aanpak. Welke vorm van hulp ingezet wordt en welke partners daarbij betrokken worden, is afhankelijk van de situatie waarin de klant zich bevindt en welke problemen aan de situatie ten grondslag liggen. De inzet van schuldhulpverlening is altijd maatwerk. Op basis van de persoonlijke en gezinssituatie wordt een passende vorm van hulp- en dienstverlening gezocht. Daarbij vindt afstemming plaats met maatschappelijke partners. Het slagen van een traject hangt ook af van het schuldenpakket en de mate waarin schuldeisers bereid zijn medewerking te verlenen aan een oplossing. Niet voor iedere aanvrager is een schuldenvrije toekomst haalbaar, in een aantal gevallen zullen hanteerbare schulden een maximale oplossing zijn. De burger blijft zelf verantwoordelijk voor het slagen van het traject. De burger staat centraal. Het slagen van een traject hangt voor een groot deel af van de eigen inzet. Dit betekent ook dat de burger, naar vermogen, de verantwoordelijkheid heeft voor beslissingen en het nakomen van afspraken. De klant ondertekent bij aanvang van een traject een dienstenaanbod waarin de in te zetten diensten staan beschreven. Wanneer de klant niet meewerkt aan zijn traject kan de gemeente besluiten om een traject te weigeren dan wel te beëindigen. 7

8 Hoofdstuk 3 Huidig beleid Sinds de invoering van de Wet gemeentelijke schulphulpverlening hebben gemeenten de wettelijke taak om regie te voeren op integrale schuldhulpverlening binnen hun gemeente. De 22 gemeenten in Twente en Oost-Achterhoek hebben de uitvoeringstaak aan de Stadsbank Oost Nederland overgedragen. Wel monitoren de gemeenten de kwaliteit en uitvoering van de Stadsbank en hebben daarmee regie over de schuldhulpverlening binnen hun gemeente. Naast financiële problemen hebben schuldenaren vaak ook andere, daarmee samenhangende problemen. Onderzoek wijst uit dat op het moment van aanmelding voor schuldhulpverlening er vaak al contact bestaat met hulpverleners van andere instanties. Voor een duurzame oplossing van schulden moeten ook de andere problemen, anders dan schulden, aanpakt worden. De rol van vrijwilligers is binnen schuldhulpverlening belangrijk en zal in de toekomst alleen nog maar belangrijker worden. Er moet aandacht blijven voor voldoende kennis, kunde en inlevingsvermogen om de situatie van de schuldenaar goed in te kunnen schatten. De vrijwilliger moet ook kunnen omgaan met een (eventuele) belemmering in houding en gedrag van de schuldenaar of van de regelbaarheid van zijn schulden. 3.1 Spelers integrale schuldhulpverlening Maatschappelijke partners Maatschappelijke partners zijn erg belangrijk voor een goede integrale aanpak. De partners, zowel de professionele instellingen als de vrijwilligersorganisaties, kunnen vanuit hun eigen expertises bijdragen in de integrale aanpak. Een goede samenwerking, met directe contacten en afstemming van de aanpak, ondersteunt de inwoner in de richting van een duurzame oplossing. Wij hebben het dan onder meer over de volgende partners; Teams Sociale Leefomgeving en Toegang van de gemeente Hof van Twente, Salut met onder andere het Algemeen Maatschappelijk Werk en de Omslag, Stadsbank Oost Nederland, maar denk ook aan GGZ, Leger des Heils, de Voedselbank en de Kledingbank. Stadsbank Binnen de integrale schuldhulpverlening zorgt de Stadsbank als ketenpartner voor het borgen van de primaire vaste lasten van de klant. Veilig stellen van primaire levensbehoeften is cruciaal om het traject van schulden regelen een kans van slagen te geven. Als er sprake is van een bedreigende situatie (crisis) vindt binnen 48 uur het eerste gesprek plaats waarin de hulpvraag wordt vastgesteld. Bij een indicatie van schuldregeling is de Stadsbank intermediair tussen de klant en zijn schuldeisers. Vrijwilligers (organisaties) Wanneer iemand niet kan terugvallen op zijn eigen netwerk, kan ondersteuning door een vrijwilliger zeer waardevol zijn. Op het gebied van financiën kennen we vooral de vrijwilligers van de Omslag, die ondersteunen bij de thuisadministratie. De vrijwilliger staat naast de persoon in de schuldhulpverlening en helpt bij het succesvol doorlopen van het hulpverleningstraject. Ook kan de vrijwilliger een belangrijke rol spelen bij het weer financieel zelfredzaam maken van de cliënt aan het einde van het schuldhulpverleningstraject. Daarnaast zijn er vanuit de kerken vele vrijwilligers werkzaam op dit terrein. De kerken beschikken ook over een Noodfonds. Schuldeiser Bij een schuldregeling is de medewerking van de schuldeisers van de klant van essentieel belang. Vaak zijn dit ook maatschappelijke partners zoals woningcorporaties. Maar ook leveranciers van primaire levensbehoeften (denk naast energie en water ook aan zorg) dienen maatschappelijk te ondernemen. Ook banken spelen een belangrijke rol. Zij horen klanten te accepteren die door de Stadsbank worden doorverwezen naar een reguliere bank. 8

9 Door schuldeisers aan te spreken op de maatschappelijke verantwoordelijkheid kunnen de gemeente en de Stadsbank hen motiveren om de samenwerking te intensiveren. Door de samenwerking met -groepen- schuldeisers te intensiveren kunnen betalingsachterstanden in een vroegtijdig stadium worden gesignaleerd en kan de preventie effectiever worden. 3.2 Uitvoering schuldhulpverlening De uitvoering van schuldhulpverlening is gebaseerd op vier uitgangspunten: 1. de schuldenaar is probleemeigenaar; 2. schuldenpakket, motivatie en vaardigheden bepalen het maximaal haalbare; 3. dankzij een integrale aanpak heeft schuldhulpverlening een duurzaam effect; 4. door aandacht voor preventie en nazorg wordt het (opnieuw) ontstaan van schulden voorkomen. Met de uitvoering van schuldhulpverlening wil de Gemeente Hof van Twente participatie bevorderen en maatschappelijke kosten beperken. Financiële problemen of zelfs een problematische schuldsituatie leveren voor de huishoudens die ermee te maken hebben vaak veel stress op. Naarmate de financiële problemen groter zijn, trekken ze vaker een wissel op andere levensterreinen. Spanning in relaties, terugtrekken uit vriendschappen of problemen bij het opvoeden van de kinderen zijn veel voorkomende neveneffecten van financiële problemen. Naast deze private redenen zijn financiële problemen en zeker problematische schuldsituaties ook om maatschappelijke redenen onwenselijk. Onderzoek toont aan dat de inzet van schuldhulpverlening leidt tot baten op andere terreinen. Ondersteuning bij een problematische schuldsituatie is niet onvoorwaardelijk. De gemeente Hof van Twente gaat uit van de verantwoordelijkheid, kracht en creativiteit van de inwoners zelf. Bij problemen gaat de gemeente er vanuit dat burgers die zelf oplossen en waar nodig en mogelijk hun sociale netwerk daarbij betrekken. Alleen in de situaties waarin dit niet voldoende is, voorziet de gemeente in ondersteuning. In principe is dit collectief georganiseerd. De inzet van professionals is het sluitstuk. Deze manier van denken heeft Hof van Twente verwoord in de verantwoordelijkheidsladder. Figuur 1: verantwoordelijkheidsladder die ook ten grondslag ligt aan de inzet van schuldhulpverlening. 1 Mensen zorgen voor zichzelf, eigen sociaal netwerk gebruiken 2 Mensen zorgen voor elkaar, mantelzorg, verenigingsleven 3 Mensen maken gebruik van algemene voorzieningen met eigen geld 4 Collectieve voorzieningen alleen waar nodig 5 Professionele inzet van de overheid als achtervang sluitstuk Dankzij een integrale aanpak heeft schuldhulp een duurzaam effect. Een integrale aanpak richt zich op de oorzaken en betrekt de gehele situatie van de inwoner bij de aanpak. In veel, zo niet de meeste gevallen is een schuldenprobleem niet het enige probleem in het huishouden. Het schuldenprobleem kan het gevolg zijn van andere problemen (b.v. werkloosheid, problemen in het gezin, gezondheid, gebrek aan zelfdiscipline, enz.) of kan juist de oorzaak zijn van andere problemen (b.v. psychische problemen, drankgebruik, huwelijksproblemen). Een aanpak die zich alleen richt op het oplossen van de schulden, zonder rekening te houden met de overige problemen, kan uiteindelijk geen duurzame oplossing blijken. In lijn met de eerder behandelde verantwoordelijkheidsladder is de hulpverlening niet vrijblijvend. Als er sprake is van met elkaar samenhangende problematiek, dan wordt van de schuldenaar gevraagd dat hij zich op alle terreinen inzet waar de problematiek speelt. Als een schuldenaar zich onttrekt aan de hulpverlening van bijvoorbeeld verslavingszorg, dan is dat aanleiding om ook de uitvoering van de schuldhulpverlening te staken. 9

10 Hoofdstuk 4 Ontwikkelingen Het aantal aanvragen om schuldhulpverlening neemt landelijk nog steeds toe. Hoewel het er op lijkt dat in Hof van Twente de aanvragen de laatste twee jaar iets afnemen, neemt de problematiek toe. Het zijn niet alleen de minima die een beroep doen op de schuldhulpverlening maar ook de mensen met een hoger inkomen. Naast de toename van het aantal aanvragen neemt ook de complexiteit van de problematiek toe. Ook zien we al jaren een stijging van het aantal mensen met beschermingsbewind. Veel mensen lijken of geen hulp te zoeken of zoeken hulp buiten de gemeentelijke schuldhulpverlening. Hof van Twente wijkt niet veel af van het landelijke beeld. Uit onderzoek van het lectoraat schulden en incasso van de Hogeschool Utrecht (Nadja Jungmann, 2016) blijkt het volgende: De stevige groei van de schuldenproblematiek van de afgelopen jaren lijkt wat af te zwakken; Een groeiende groep mensen met problematische schulden maakt geen gebruik van schuldhulpverlening; Bij een groeiende groep mensen is er door de hoge vaste lasten en andere kosten nauwelijks perspectief op een schuldenvrije toekomst. Steeds meer huishoudens hebben betalingsachterstanden. De oorzaken daarvoor zijn (2014/2015 versus 2012): Te hoge vaste lasten (27% - 15%) Inkomen is gedaald (26% - 25%%) Te hoge zorgkosten (22% - 10%) Nonchalance, te makkelijk geld uitgeven (21% - 34%) Terugbetalen van eerder verstrekte toeslagen (19% - 21%) Opvallend zijn de verschuivingen in de oorzaak van de betalingsachterstanden. Te hoge vaste lasten en zorgkosten zijn sterk toegenomen, terwijl nonchalant gedrag als oorzaak sterk is gedaald. Het Nibud ziet dat een groeiende groep uitkeringsgerechtigden het financieel gezien moeilijk heeft. Zo heeft nu 75% van de uitkeringsgerechtigden moeite met rondkomen versus 36% van de werkenden. De helft van de uitkeringsgerechtigden die moeite hebben met rondkomen geeft aan dat zij te weinig inkomsten hebben. Ook hebben zij veel vaker betalingsproblemen dan werkenden (37% versus 21%). Voor een deel kunnen wij deze mensen ondersteunen vanuit het Minimabeleid. Schulden hebben een ontwrichtend effect op de burger en zijn gezin Actuele wetenschappelijke literatuur (Mullainathan en Shafir) wijst steeds duidelijker uit dat opgroeien in armoede en/of het op latere leeftijd rond moeten komen van een (zeer) laag inkomen negatief uitwerkt op ons gedrag. Een tekort aan geld draagt er aan bij dat mensen anders gaan functioneren. Belangrijke veranderingen zijn dat mensen meer bij de dag leven (een kortere termijn horizon), minder doordachte beslissingen nemen (het IQ daalt tijdelijk met gemiddeld 13 punten) en in deze overlevingsmodus zichzelf steeds minder zien als de sleutel tot een duurzaam betere positie. Ze worden met andere woorden afwachtender. Onbedoeld houden ze hun problematische situatie daardoor in stand of verergeren ze die. Van belang is dat we dit proces (h)erkennen en er met ons beleid op inspelen. Eigen verantwoordelijkheid en motivatie zijn belangrijke pijlers onder het actuele armoede- en schuldenbeleid. Het is van belang dat wordt doordacht welk beroep er gedaan wordt op deze pijlers als onderzoek aantoont dat schulden en armoede er juist aan bijdragen dat de eigen verantwoordelijkheid en motivatie onder druk staan. 10

11 De landelijke toename van het beroep op beschermingsbewind is in hoofdstuk 1 al aangehaald. Deze toename doet zich ook voor in Hof van Twente. Een overzicht van de aantallen en kosten beschermingsbewind is opgenomen in de bijlage. De enorme stijging is wel aan het afvlakken, maar nog niet gestopt. Er is hier sprake van een autonome ontwikkeling, waar we nauwelijks op kunnen sturen. Er zijn veel ontwikkelingen gaande binnen de schuldhulpverlening. Deze ontwikkelingen brengen de noodzaak en kansen met zich mee om zaken anders aan te pakken. Dit kan door nog intensiever in te zetten op preventie, goede voorlichting en zorgen dat we onze inwoners eerder bereiken. Maar ook via het ontwikkelen van een alternatieve aanpak binnen de schuldhulpverlening. Enkele vernieuwende ideeën worden momenteel bij andere gemeenten uitgevoerd. Zo experimenteert het Goede Gierenfonds momenteel in o.a. Eindhoven en Groningen. Het Fonds probeert met de schuldeisers tot een overeenkomst te komen om de schulden op een alternatieve manier te kunnen aflossen. De schuldenaar krijgt uitzicht op verbetering van zijn (uitzichtloze) schuldensituatie en wordt hiermee gemotiveerd om andere zaken weer op te pakken, zoals werk of het gezinsleven. In Amsterdam draait de pilot ONS bank. Daar ontwikkelen ze een aanpak om schuldenproblematiek voor jongeren te verminderen (o.a. met hulp van Stichting DOEN en de Rabobank). Hierbij neemt de ONS bank de schulden over en betalen de jongeren hun schulden naar vermogen terug aan de ONS bank (norm lening studiefinanciering). De ONS bank gebruikt het geld vervolgens om andere jongeren te helpen. In Leiden draait de pilot 'Debt? to no debt!' De gemeente neemt de schuld over en geeft jongeren 15 jaar de tijd om die terug te betalen. Aan de achterkant wordt met alle schuldeisers geregeld dat er een afbetalingsregeling komt. In Den Haag draait een soort gelijk initiatief. Resultaten van deze pilots worden binnenkort verwacht. Aan de hand van de resultaten willen wij beoordelen of zoiets ook in Hof van Twente is toe te passen. Nieuwe werkwijze Stadsbank Oost Nederland Afgelopen jaar is bij de Stadsbank een wijziging in de werkwijze van schuldhulpverlening doorgevoerd. In de nieuwe werkwijze krijgen burgers zo snel mogelijk na het aanmeldgesprek het dienstenaanbod toegestuurd. Ook wordt er direct samen met de burger een vervolgafspraak gepland om een budgetbeheerrekening te openen als dat nodig is. In het aanpakgesprek (tweede gesprek) wordt het dienstenaanbod besproken en waar nodig een budgetbeheerrekening geopend. Er wordt ook gelijk verteld of de aanvraag om schuldhulpverlening in behandeling genomen kan worden. Deze nieuwe werkwijze zorgt ervoor dat burgers direct weten waar ze aan toe zijn. Besluit breed moratorium Naar verwachting zal dit besluit per 1 januari 2017 in werking treden. Dit besluit houdt in dat een natuurlijk persoon een afkoelingsperiode (moratorium) kan laten aanvragen voor de periode van maximaal zes maanden. Dat kon al voor bijzondere omstandigheden, zoals een gedwongen ontruiming van de woning. Met dit breed moratorium is het de bedoeling dat dat ook aangevraagd kan worden nadat de schuldenaar zich heeft aangemeld bij een schuldhulpverlener. Daar zijn wel voorwaarden aan verbonden. De aanvraag van dit breed moratorium wordt gedaan door het college van burgemeester en wethouders of een door het College gemandateerde instelling. Het breed moratorium is bedoeld voor situaties waarbij bijvoorbeeld schuldeisers, ondanks dat zij voldoende zijn geïnformeerd, toch incassomaatregelen voortzetten. Daar waar bijvoorbeeld een verslaving van de schuldenaar oorzaak is van de financiële problematiek, is het breed moratorium niet de uitweg, maar aanpak van de verslaving. Vervolgens zorgt het breed moratorium ervoor, dat de incasso- en executiebevoegdheden van schuldeisers tijdelijk worden opgeschort. 11

12 Vereenvoudigen beslagvrije voet Het kabinet gaat via de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet regelen dat de beslaglegger eenvoudiger de benodigde gegevens kan achterhalen voor de berekening van de beslagvrije voet van mensen met problematische schulden. Hiermee wordt voorkomen dat de beslagvrije voet te laag wordt vastgesteld en schuldenaren nog verder in de problemen komen. 12

13 Hoofdstuk 5 Nieuw beleid We willen onderzoeken hoe we meer mensen kunnen ondersteunen om uit de schulden te komen. Ook willen we ervoor zorgen dat mensen met kleine schulden niet verder afglijden en in een situatie met problematische schulden terecht komen. Er bestaat echter geen oplossing die voor iedereen werkt. (N. Jungmann). Wat voor de een goed werkt, hoeft voor de ander niet te werken. Om zo veel mogelijk verschillende (type) mensen te bereiken zullen we verschillende opties moeten inzetten. Om uit te zoeken wat werkt voor welke groep mensen willen we de volgende projecten/pilots starten: Mobility mentoring EMPath in Boston ontwikkelde een nieuwe manier van begeleiden via Mobility Mentoring en boekt in de Verenigde Staten robuuste resultaten. Het belangrijkste verschil met de dienstverlening zoals die in Nederland is ingericht is dat de dienstverlening daar is ingericht op basis van inzichten uit de hersenwetenschap. Het vertrekpunt is dat armoede en schulden verlammend werken op ons vermogen problemen op te lossen. En dat kinderen die in armoede opgroeien op latere leeftijd vaak niet goed in staat zijn om doelen en prioriteiten te stellen, strategieën te ontwikkelen om die doelen te bereiken en door te zetten als het tegen zit. Met andere woorden: de zogenoemde executieve functies zijn doorgaans minder goed ontwikkeld. In Alphen aan de Rijn draait sinds kort een pilot met deze nieuwe manier van begeleiden en ook de Stadsbank is al aan het bekijken of en hoe deze benadering in haar dienstverlening kan worden geïntegreerd. Door samen met de Stadsbank en de Omslag hier een pilot van te maken, kunnen we nagaan of deze benadering werkt voor onze inwoners. Debt? Tot no debt! In deze pilot neemt de gemeente Leiden de schuld over van jongeren en geeft deze 15 jaar de tijd om de schuld terug te betalen. Zodra de resultaten van deze pilot binnen zijn gaan we beoordelen of dit ook in Hof van Twente is toe te passen. Pilot Menzis In Enschede draait een pilot waar de gemeente Enschede en Menzis aan deelnemen. Mensen die een betalingsachterstand van zes maanden hebben worden voor de keuze gesteld om of een verplichte budgetcursus te volgen die wordt gegeven door de Stadsbank of ze worden als wanbetaler aangemeld bij het Zorginstituut Nederland. Wij gaan met Menzis in gesprek om te kijken of deze pilot ook in Hof van Twente kan plaatsvinden. Verder willen we de komende jaren volop inzetten op preventie, want voorkomen is beter dan genezen. Schuldhulpverlening hoort eigenlijk bij het minimabeleid. Wij gaan de preventieactiviteiten dan ook opnemen is het actieplan minimabeleid. We kunnen niet alles tegelijk oppakken, er zal dan ook geprioriteerd gaan worden in het actieplan. Uiteindelijk komen alle doelgroepen aan bod. Onder de doelgroepen verstaan we de volgende: Kinderen (4-12 jaar) Jongeren (12-18 jaar) Ouderen Uitkeringsgerechtigden Eenoudergezinnen Nieuwe minima. Steeds meer mensen die in de schuldsanering terechtkomen, zijn vaak woningbezitters met goede inkomens Dalende huizenprijzen, verlies van werk en te hoge lasten zijn belangrijke oorzaken dat mensen plotseling veel krapper bij kas komen te zitten Statushouders Bovenstaande doelgroepen zijn allemaal natuurlijke personen. Voor ondernemers hebben we in Hof van Twente ook schuldhulpverlening. Zij kunnen hiervoor terecht bij het ROZ (Regionale Organisatie Zelfstandigen). Dit is de adviesorganisatie in Twente en de 13

14 Achterhoek voor de bevordering van ondernemerschap. Het ROZ biedt advies, begeleiding, coaching, scholing en schuldhulpverlening aan ondernemers, ZZP-ers en startende ondernemers. Het ROZ bekijkt of, ondanks de schulden, de toekomstperspectieven van het bedrijf goed zijn. Het ROZ kan tijdelijk een aanvulling verstrekken op het inkomen of de ondernemer kan gebruik maken van een financieringsarrangement. Het ROZ probeert samen met de ondernemer een oplossing voor de schulden te vinden. Deze oplossing kan gevonden worden in betalingsregelingen, schuldbemiddeling of schuldsanering ( via het Bijstandsbesluit zelfstandigen of gelden van derden). Het ROZ verzorgt tevens de wettelijk trajecten, zoals dwangakkoorden en aanvragen Wettelijke schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp). Bij een dreiging van een (persoonlijk) faillissement zal het ROZ bekijken of dit voorkomen kan worden. Het ROZ past integrale schuldhulpverlening op maat toe. De situatie van de ondernemer staat centraal en er wordt nauw samengewerkt met andere betrokken organisaties. Wanneer de onderneming niet levensvatbaar blijkt, kan, zodra sprake is van een natuurlijk persoon, wel een beroep gedaan worden op schuldhulpverlening. Hiermee worden personen met schulden als gevolg van de liquidatie van hun onderneming niet uitgesloten. 14

15 Hoofdstuk 6 Financiële bepalingen Het beroep op de schuldhulpverlening en daarmee ook de benodigde financiële middelen is de afgelopen jaren toegenomen. Een belangrijk onderdeel van de kosten voor schuldhulpverlening is de bijdrage aan de Stadsbank Oost Nederland. Daarnaast zijn er uitgaven voor preventieactiviteiten en voor de vrijwilligers die ondersteuning bieden bij de thuisadministratie. De voorgestelde nieuwe activiteiten op het gebied van preventie kosten geld. Wat schuldhulpverlening oplevert laat zich niet gemakkelijk vertalen naar geld. Er is altijd sprake van een investering door de maatschappij in een persoon in de hoop dat dit rendement biedt op langere termijn. In het landelijk werkveld wordt daarover als volgt gedacht: Maatschappelijk rendement door een investering in schuldhulpverlening is moeilijk in concrete bedragen uit te drukken. Op het gebied van armoedebestrijding kan in algemene zin gesteld worden dat een investering in schuldhulpverlening rendement oplevert omdat sprake is van minder oninbare vorderingen, minder en/of kortere bijstandsuitkeringen en minder uitgaven aan minimaregelingen. Personen die hulp bij schulden vragen, komen in beeld voor andere regelingen vanuit het Minimabeleid. Het vooruitzicht van mensen met armoedeproblematiek wordt beter als er uitzicht is op een oplossing. In de evaluatie is ook meermalen aangeven dat dit vooruitzicht op een nieuwe start kracht geeft om door te zetten en de situatie te willen verbeteren. Verder is de algemene aanname dat minder beroep wordt gedaan op maatschappelijke opvang en minder sprake is van woningontruimingen en herhuisvesting. Uit landelijke ervaring blijkt dat een woningontruiming de maatschappij al snel gemiddeld ,- kost. (Bron Eropaf.org: kosten uithuiszetting circa ,- voor gemeente en woningbouwvereniging. Maatschappelijke kosten kunnen oplopen tot soms wel ,- per situatie.) 15

16 Bijlage 1 Aantallen en Cijfers Cijfers Stadsbank Oost Nederland Hof van Twente * Indicatiestellingen Start BBR(Budget Beheer Rekening) Actueel BBR per Start Schuldbemiddeling Actuele schuldbemiddelingen per Verwijzing Wsnp Kosten , , , ,- *2016 betreft de begroting en de gemaakte kosten zijn tot en met oktober 2016 Cijfers de Omslag Hof van Twente * Geen schulden Met schulden Stadsbank Oost Nederland Overige hulpvragen Totaal Aangemeld Afgemeld *Cijfers 2016 gaan tot 1 december De kosten voor de Omslag in de jaren 2014 tot en met 2016 zijn jaarlijks ongeveer ,- Cijfers Beschermingsbewind Hof van Twente Aantal cliënten Kosten , , , ,- 16