5xbeter, werken is gezond: Arbocatalogus in de Metaal - Instrumentontwikkeling en Praktijkervaringen

Transcriptie

1 Sessie Q. Instrumenten 5xbeter, werken is gezond: Arbocatalogus in de Metaal - Instrumentontwikkeling en Praktijkervaringen Ir. Ronald Frencken, verbeteroach/veiligheidskundige, 5xbeter, werken is gezond, rfrencken@5xbeter.nl Inleiding In 2005 werd door de sociale partners in de Metalektro en Metaalbewerking een Plan van Aanpak ter verbetering van de arbeidsomstandigheden in de branche opgesteld. Een eerder (tripartiete) arboconvenant tussen Overheid, Werkgevers en Werknemers was niet tot stand gekomen, en na afloop van de Arboconvenantenperiode hebben Werkgevers- en Werknemersorganisaties besloten zelf een (tot enkele specifieke onderwerpen) beperkt Plan van Aanpak op te stellen. Dat Plan van Aanpak is de aanzet tot een Arbocatalogus in de branche. Omdat de branche uitgaat van Verbetering, worden de onderliggende elementen respectievelijk Verbetercheck (dat zijn de Risicoinventarisatieinstrumenten) en Verbeterboek (dat zijn de oplossingen conform de stand der techniek) genoemd. Als eerste heeft de branche voor de initiatieven tot ontwikkeling van een Arbocatalogus in 2008 een subsidie van ,- euro ontvangen van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. In de presentatie wordt een overzicht gegeven van de stand van zaken tot heden. 5xbeter, werken is gezond In 2005 is door de 5 sociale partners in de Metalectro en Metaalbewerking een Plan van Aanpak afgesproken ter verbetering van de arbeidsomstandigheden en het imago van de sector. Dit Plan van Aanpak had een looptijd van tot 31 december Onder de titel 5xbeter, werken is gezond werd, naast algemene onderwerpen als het stimuleren van preventieactiviteiten in de branche, een start gemaakt met de onderwerpen Oplosmiddelen, Lasrook en Schadelijk geluid. Het onderwerp OPS (de schilderziekte als gevolg van blootstelling aan oplosmiddelen) heeft eind vorige eeuw veel politieke aandacht gekregen, en is daarom als 1 van de speerpunten gekozen. Schadelijk geluid en blootstelling aan lasrook hadden al eerder de aandacht, vanwege hetzij Europese of Nationale wetgeving. Voor elk van deze onderwerpen is de stand der techniek geïnventariseerd; hiervoor zijn vanuit de branche diverse onderzoeksopdrachten uitgezet en zijn oplossingen in factsheets bij elkaar gebracht in een Verbeterboek. Ook is voor elk van deze onderwerpen een digitaal inventarisatie-instrument (Verbetercheck) ontwikkeld, waarmee gecheckt kan worden of aan de actuele normen wordt voldaan en waarmee een plan van aanpak voor restrisico s wordt gegenereerd. Voor alle Verbeterchecks is (vanwege de helderheid van communicatie) gekozen voor een stoplichtmodel. Belangrijk uitgangspunt hierbij is dat niet gestreefd wordt naar een nauwkeurige beoordeling in maat en getal van de stand van zaken, maar naar het vragen van aandacht voor de verschillende onderwerpen (Lasrook, Oplosmiddelen, Geluid etc.) EN het nagaan of de huidige stand der techniek is toegepast. In 2008 is een start gemaakt met 2 nieuwe, volgende onderwerpen: Machineveiligheid en Fysieke belasting, omdat deze onderwerpen verantwoordelijk lijken te zijn voor uitval van werknemers als gevolg van verzuim door ongevallen, letsel of klachten. In 2009 zal het onderwerp Werkdruk, gedrag en cultuur uitgewerkt gaan worden. Doel is zo geleidelijk aan te komen tot een digitale Arbocatalogus (webbased, ) met de belangrijkste risicofactoren in de sector. Gedurende de looptijd van het project zijn 5 Verbetercoaches aangesteld: 5 ervaren adviseurs, met een veiligheidskundige, arbeidshygiënische of ergonomische achtergrond.

2 Deze zijn kosteloos (betaald vanuit CAO-gelden in de branche) beschikbaar om werkgevers, werknemers en medezeggenschap te ondersteunen bij het gebruik van de instrumenten en het zoeken naar praktische oplossingen. Lasrook In 2002 werd een 1 ste versie van de Praktijkrichtlijn Lasrook (1) gepubliceerd en als beleidsregel opgenomen onder het regiem van de Arbo-wet. Deze praktijkrichtlijn werd in 2006 geactualiseerd en als Verbetercheck Lasrook gedigitaliseerd. Door de sociale partners is deze vernieuwde versie aangeboden ter marginale toetsing aan de Arbeidsinspectie. Accordering vond plaats op De accordering is geldig tot omdat de Verbetercheck Lasrook nog gebaseerd is op een grenswaarde van 3,5 mg/m3. Per 1 april 2010 zal een nieuwe grenswaarde van 1 mg/m3 gaan gelden. De sociale partners beraden zich in de tussentijd hoe dit in een eventuele nieuwe richtlijn vorm moet worden gegeven. Met de huidige digitale Verbetercheck kan met name (gegeven lasproces en lasmaterialen) bepaald worden of voldoende ruimtelijke en/of bronafzuiging aanwezig is en of de juiste PBM s worden gebruikt. Als de juiste gegevens beschikbaar zijn, kan de check binnen enkele minuten tot een uur worden uitgevoerd. Doordat de Verbetercheck vrij toegankelijk op internet beschikbaar is, kan zowel een bedrijf er gebruik van maken, maar ook een individuele medewerker kan zijn/haar eigen omstandigheden checken. Schadelijk geluid Schadelijk geluid komt in de metaalbranche veel voor (3). Blijkens de uitgevoerde Nulinventarisatie is blootstelling aan dagdoses van 85 db(a) of hoger niet ongebruikelijk. Het verstrekken en dragen van gehoorbescherming in de branche is al zeer gebruikelijk (6). Kennis over en gebruik van meer brongerichte maatregelen blijkt echter beperkt (6). Door de sociale partners is in het Plan van Aanpak afgesproken te streven naar bronaanpak conform de arbeidshygiënische strategie om te komen tot een dagdosis van maximaal 80 db(a). Dat betekent dat ingezet is op enerzijds verzamelen en publiceren van de kennis omtrent de stand der techniek qua bronmaatregelen en akoestische voorzieningen (zoals gepubliceerd in het Vervolgonderzoek (6)); anderzijds op het ontwikkelen van een digitale Verbetercheck Geluid, waarmee aan de hand van basisgegevens omtrent lawaaiige werkzaamheden (duur, aantal werknemers) en omgevingskarakteristieken de dagdosis van de werknemers kan worden bepaald. Gerekend wordt aan de hand van meetgegevens uit een onderliggende database, verzameld door Bureau Peutz (6). Ook het effect van bron- of akoestische maatregelen kan worden berekend; vanuit gekozen scenario s ter verbetering kan een gericht Plan van Aanpak worden gegenereerd. Ook deze Verbetercheck is door de Arbeidsinspectie goed getoetst (2) en vormt een onderdeel van de Arbocatalogus. Dit onderdeel heeft de basis gevormd voor de toekenning van een subsidie van ,- euro. Oplosmiddelen Hoewel er in de afgelopen jaren grote vorderingen zijn geboekt bij vervanging van oplosmiddelhoudende producten door oplosmiddelarme of oplosmiddelvrije systemen, is bij specifieke bewerkingen in de metaalbranche (conservering, roestwering, ontvetting en reiniging) nog steeds gebruik van oplosmiddelhoudende producten noodzakelijk (8). Om die reden (er zijn nog niet overal oplosmiddelvrije alternatieven voor) en om de ernst van het gezondheidseffect OPS is besloten tot ontwikkeling van Goede Praktijken + een Verbetercheck Oplosmiddelen die een check uitvoert op de luchtweg- en huidblootstelling bij gebruik van oplosmiddelhoudende producten bij voor de metaalbranche typerende werkzaamheden. Deze Verbetercheck Oplosmiddelen is deels gebaseerd op uitvoerige metingen, waardoor voor specifieke handelingen een kwantitatieve beoordeling mogelijk is. Voor de overige handelingen met oplosmiddelen wordt een prioritering gegeven, gebaseerd op de Stoffenmanager tool (10). In het voorjaar van 2008 werd de Verbetercheck Oplosmiddelen voorgelegd aan de Arbeidsinspectie en met goed resultaat getoetst (2) Machineveiligheid In de metaalbranche wordt van een groot aantal verschillende machines en gereedschappen gebruik gemaakt. Veelal zijn aan deze machines en gereedschappen specifieke gevaren verbonden (knelgevaar, draaiende delen, hete delen etc.).

3 In de branche komen relatief veel ongevallen voor: ruim slachtoffers van een arbeidsongeval met letsel en minimaal één dag verzuim in 2006 (bron: Monitor Arbeidsongevallen(12)) Vervaardiging van metalen in primaire vorm Vervaardiging van producten van metaal Vervaardiging van machines en apparaten Vervaardiging van elektrische apparaten 850 Vervaardiging auto's, aanhangwagens en opleggers 770 Vervaardiging van transportmiddelen Reden voor de Arbeidsinspectie om herhaalde inspecties uit te voeren, recent onder andere in de transportmiddelensector en in de scheepsbouw (13). Vanuit de sociale partners wordt hierop ingespeeld door ook een Verbetercheck Machineveiligheid te ontwikkelen Basis hiervoor wordt gevormd door een door de werkgeversorganisaties ontwikkeld concept Verbeterboek Machineveiligheid (11) en een enquête gehouden door de vakbonden onder kaderleden in de bedrijven. Het concept Verbeterboek (van werkgeverskant) had met name een technische insteek; de vakbondsenquête liet echter ook zien dat er meer aandacht noodzakelijk is voor instructie en toezicht. Inmiddels is een concept ontwikkeld met een basisstramien, van waaruit voor een aantal in de branche veel voorkomende machines (zoals kolomboor en kantbank) gerichte checks worden opgesteld. Deze checks omvatten zowel een technische inspectielijst (aanwezigheid van keurmerken, signalering, veiligheidsvoorzieningen, noodstops etc.) als een organisatorische inspectielijst (voldoende instructie van werknemer, dagelijkse visuele beoordeling, toezicht door leidinggevende e.d.). (Op dit moment zijn enkele van de checks bijna gereed, tijdens de presentatie in maart zullen enkele voorbeelden gedemonstreerd worden). Ook hier wordt voor de eenvoud van communicatie een stoplichtmodel gehanteerd, met verwijzingen naar verbeterpunten. Belangrijk gegeven in de branche is de aanwezigheid van veel oudere machines (< 1995) die op zich nog prima voldoen voor het uit te voeren werk, maar die niet allemaal voldoen aan de modernste veiligheidsvoorzieningen. De Verbetercheck Machineveiligheid wil hier de helpende hand bieden, zodat invulling gegeven wordt aan hetgeen de Arbeidsinspectie stelt: Machines van voor 1995 moeten in principe voldoen aan de huidige stand van de techniek, tenzij het bestaande rest-risico als acceptabel kan worden beschouwd (13).. Uiteraard zal ook de Verbetercheck Machineveiligheid, als onderdeel van de Arbocatalogus, worden voorgelegd voor marginale toetsing. De Verbetercoaches Naast de ontwikkeling van instrumenten en het publiceren van oplossingen en goede praktijken via de Arbocatalogus is in het Plan van Aanpak ook het in dienst nemen van (vooralsnog) 5 verbetercoaches opgenomen. Deze verbetercoaches zijn ervaren (gecertificeerde) deskundigen op het gebied van arbeidshygiëne, veiligheidskunde en/of ergonomie. De verbetercoaches zijn gedurende de duur van het project kosteloos beschikbaar voor ondersteuning en advies, primair voor bedrijven en werknemers in de branche, maar ook voor bijvoorbeeld de werkgeversverenigingen, vakbonden, organisaties op het gebied van onderwijs, organisaties van (arbo)deskundigen. De Verbetercoaches zijn in dienst van landelijke arbodiensten en worden gedurende de looptijd van het project gedetacheerd aan het 5xbeter project. Financiering vindt plaats vanuit CAO-gelden. Belangrijkste taken zijn : - afleggen van bedrijfsbezoeken, waarbij ondersteuning gegeven wordt bij het invullen van de Verbeterchecks en bij het kiezen van oplossingen ter verbetering - het geven van voorlichting (toolboxen) aan werknemers - het meewerken aan PR-activiteiten (in samenwerking met het communicatiebureau) - het geven van toelichting op de instrumenten (Verbeterchecks) aan werkgeversorganisaties, vakbondskaderleden, arbeidsinspectie, arbodeskundigen.

4 Het geven van zo praktisch mogelijk advies aan bedrijven en werknemers staat voorop. Resultaten Het project werd in 2005 gestart. In de tweede helft van 2006 kwam de website beschikbaar en kwamen ook de 5 verbetercoaches in dienst. In 2006 werd allereerst gestart met het onderwerp Lasrook. Mede dankzij een intensieve campagne via de werkgevers- en werknemersorganisaties werd snel bekendheid verworven, zowel wat betreft de website, als voor de verbetercoaches. Voor het kunnen gebruiken van de Verbeterchecks, is registratie op de website noodzakelijk. In de periode eind 2006 eind 2008 kwamen dagelijks gemiddeld 4 tot 5 nieuwe aanmeldingen binnen. In de periode vanaf de start tot halverwege 2008 betroffen de aanmeldingen vooral preventiemedewerkers/arbocoördinatoren in middelgrote tot grote bedrijven, en geïnteresseerde arbodeskundigen en arbeidsinspectiemedewerkers. Nadat de Verbetercheck Geluid is geïntroduceerd en een gerichte campagne is gevoerd door het communicatiebureau, komen ook kleinere bedrijven tot registratie en ook individuele werknemers laten zich sindsdien registreren. Bedrijfsbezoeken door de Verbetercoaches : vanaf een schuchtere start eind 2006 heeft eind 2008 elke Verbetercoach nu minimaal 4 bedrijfsbezoeken per week; en dat betekent, gegeven de vaak ingewikkelde problematiek op bijvoorbeeld een scheepswerf, dat de huidige 4 fte ruim voldoende werk hebben aan hun primaire taak. Naast de oorspronkelijke producten (Verbeterchecks) worden inmiddels (naar aanleiding van verzoeken uit bedrijven) ook nieuwe producten ontwikkeld, en in samenwerking met het communicatiebureau op de website gepubliceerd. Te denken is dan aan een Checklist Ventilatie en Afzuiging voor Lasrook, en Toolboxen voor Lasrook, Geluid en Oplosmiddelen. Een campagne op het gebied van oplosmiddelen is nog niet gestart, maar bij contacten met bedrijven is de behoefte aan ondersteuning op dit gebied al gebleken. De Verbetercheck Oplosmiddelen, aangevuld met de deskundigheid van de verbetercoach, blijkt in een behoefte te voldoen. Op pilotbasis is door de Verbetercoaches inmiddels dienstverlening ingezet op het gebied van Machineveiligheid. Ook dit blijkt in een duidelijke behoefte te voorzien. Conclusies De projectgroep die vanuit de sociale partners het 5xbeter, werken is gezond traject aanstuurt, heeft inmiddels geconcludeerd dat met de ingeslagen weg veel bedrijven en werknemers bereikt worden, en dat ook de overheid (Arbeidsinspectie) overtuigd is van de zelfwerkzaamheid in de branche. Besloten is daarom tot een voortzetting van het initiatief tot in elk geval eind 2010: Gezond werken kan altijd beter, Plan van Aanpak Arbo Metaalbewerking en Metalektro ligt inmiddels onder de hamer voor goedkeuring door de sociale partners. Laagdrempelige dienstverlening met webbased instrumenten en kostenloos toegankelijke, onafhankelijke deskundigen blijft de basis vormen. In 2009 is een onafhankelijke, door een externe partij uit te voeren evaluatie van het Plan van Aanpak gepland. Acknowledgements Zonder de volgende organisaties bestaat het project 5xbeter, werken is gezond niet (*=sociale partner) Brainwork Communicatie Bureau KLB CNV Bedrijvenbond* Daad&Raad De Unie* FNV Bondgenoten* Koninklijke Metaal Unie* Vereniging FME-CWM* En voor inhoudelijke inbreng zorgen o.a. Arbo Unie, Bureau Peutz en NIL.

5 Literatuur 1. Staatscourant Nr. 236, 6 december Staatscourant Nr. 775, 20 november Bakhuijs Roozeboom M. et al, Arbobalans 2007/2008 TNO Kwaliteit van leven i.o.v Min. Sociale Zaken en Werkgelegenheid, ISBN: Pors W. et al, Ontwikkelingen in de stand der techniek voor beheersing van de blootstelling aan lasrook in de metalektro en metaalbewerking. Arboconvenantenreeks SZW, december Scheepers P.T.J. et al, Blootstelling aan lasrook en chroomverbindingen bij laswerkzaamheden in de metalektro en metaalbewerking. Twee onderzoeken. Arboconvenantenreeks SZW, augustus Granneman J.H et al, Nulinventarisatie schadelijk geluid binnen de bedrijfstak metalektro en metaalbewerking + Vervolgonderzoek. Arboconvenantenreeks SZW, juli Alblas, B.P. et al, Inventarisatie VOS-gebruik en VOS blootstelling in de metaalbranche en prioritering. Arboconvenantenreeks SZW oktober Baas, L. et al, Nulmeting van ingevoerde maatregelen ter reductie van blootstelling aan oplosmiddelen in de metalektro en metaalbewerking. Arboconvenantenreeks SZW, maart Baas, L. et al, Inventarisatie van de stand der techniek van maatregelen ter reductie van blootstelling aan oplosmiddelen in metalektro en metaalbewerking, maart Marquart H. et al, Stoffenmanager a webbased control banding tool using an exposure process model. Ann. of Occ. Hyg 52; Koninklijke Metaalunie/ Vereniging FME-CWM. Concept Verbeterboek Machineveiligheid, mei TNO Kwaliteit van leven/stichting Consument en veiligheid. Monitor Arbeidsongevallen in Nederland Arbeidsinspectie. Arbeidsrisico s in de scheepsbouw en reparatie. Bestelnummer 655, juni 2008, pag. 30