ART. 108 W.SUCC.: ANALYSE EN SYNTHESE VAN DE RECENTE

Transcriptie

1 ART. 108 W.SUCC.: ANALYSE EN SYNTHESE VAN DE RECENTE RECHTSPRAAK Masterproef van de opleiding Master in Notariaat Michiel Vander Beken (studentennr ) Promotor: Prof. dr. N. Geelhand de Merxem Commissaris: Mevr. L. Voet Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar

2

3 ART. 108 W.SUCC.: ANALYSE EN SYNTHESE VAN DE RECENTE RECHTSPRAAK Masterproef van de opleiding Master in Notariaat Michiel Vander Beken (studentennr ) Promotor: Prof. dr. N. Geelhand de Merxem Commissaris: Mevr. L. Voet Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar

4 VOORWOORD Deze masterproef bespreekt artikel 108 W. Succ. aan de hand van de recente rechtspraak. Het eerste hoofdstuk vormt een inleiding op het artikel 108 W.Succ. Hierin worden het basisprincipe en de gevolgen van artikel 108 W.Succ. uiteengezet. Ook enkele belangrijke verbanden met artikel 108 W.Succ. worden in dit hoofdstuk toegelicht. In hoofdstuk II worden de toepassingsvoorwaarden van dichtbij bekeken. Dit is belangrijk om te weten wanneer men wel of niet onder de toepassing van artikel 108 W.Succ valt. Hierbij worden er meer referenties naar de rechtspraak opgenomen. Samen met de theorie zouden deze voorbeelden een goed beeld moeten geven van wat nu precies een akte van eigendom is. Hoofdstuk III behandelt het tegenbewijs van het vermoeden uit artikel 108 W.Succ. Nadat de principes zijn uiteengezet, wordt er gepoogd een analyse van de rechtspraak te geven. Het feit dat er zoveel rechtspraak omtrent de toepassing van artikel 108 W.Succ. bestaat, vormt dan ook mijn motivatie voor deze titel. Ongetwijfeld zal ik later in de praktijk met deze problematiek geconfronteerd worden. Graag maak ik van de gelegenheid gebruik om mijn promotor, professor N. GEELHAND DE MERXEM, te bedanken. Tevens bedank ik de mensen uit mijn naaste omgeving voor de tijd die ze vrij maakten om kleine en grote stukken na te lezen en voor hun steun. Allen hartelijk bedankt. 15 mei 2010, Michiel Vander Beken I

5 Voorwoord...I HOOFDSTUK I: INLEIDING Het principe van artikel 108 W.Succ...1 A. Wettekst...1 B. Toepassingsgebied...1 C. Toelichting...2 D. Voorbeeld Verbanden...4 A. Verband met art. 7 W. Succ...4 B. Verband met art. 100 W. Succ...5 C. Verband met het huwelijksvermogensrecht Gevolg...8 HOOFSTUK II: TOEPASSINGSVOORWAARDEN Een akte van eigendom...10 A. Een akte...10 A.1. Een akte of een geschrift...10 A.2. Voorlegging van het geschrift...11 B. Een akte van eigendom Opgemaakt door de erflater ten zijnen bate of op zijn verzoek...15 A. Akten opgemaakt door de overledene...15 B. Akten opgemaakt op het verzoek van de overledene...15 C. Akten opgemaakt door derden, ten bate van de overleden Tijdstip van opmaken van de akte...17 A. Principe...17 B. Correctie...18 II

6 HOOFDSTUK III: WEERLEGGING VAN HET VERMOEDEN Principes...22 A. Algemeen...22 B. Goederen op naam...24 C. Goederen waarvoor het bezit als titel geldt Analyse van de rechtspraak...26 A. Het bewijs dat de goederen zich niet meer in het vermogen van de overledene bevonden...26 A.1. Basis...27 a) Feiten die de verandering van het vermogen verklaren...27 b) Verband tussen de goederen die vermoed worden zich in de nalatenschap te bevinden en de bewezen feiten...33 A.2. Mildering...34 B. Het bewijs dat de desbetreffende goederen nooit eigendom geweest is van de overledene...36 C. Positieve en controleerbare gegevens...37 C.1. Algemeen...37 C.2. Toepassingen...37 a) Artikel 108 en schenkingen...37 b) Andere Synthese...42 Besluit...44 Bibliografie...I Rechtspraak...I Rechtsleer... VI III

7 HOOFDSTUK I: INLEIDING 1. HET PRINCIPE VAN ARTIKEL 108 W.SUCC. A. WETTEKST 1. Artikel 108 W.Succ. luidt als volgt: De eis tot betaling van de rechten van successie en van overgang bij overlijden, alsmede van de boeten wegens gebrek aan aangifte of wegens niet-aangifte van enig roerend of onroerend goed is, tot levering van het tegenbewijs, voldoende vastgesteld bij de door de afgestorvene te zijne bate of op zijn verzoek verleden akten van eigendom. Edoch, ten opzichte der roerende goederen waarop artikel 2279 van het Burgerlijk Wetboek betrekking heeft, bestaat het door vorige alinea gevestigd wettelijk vermoeden slechts op voorwaarde dat de akten niet reeds sedert meer dan drie jaar vóór het overlijden bestaan; in het tegenovergesteld geval, kan het bestaan van bedoelde akten door het bestuur enkel ingeroepen worden als een element van vermoeden, overeenkomstig artikel B. TOEPASSINGSGEBIED 2. De vraag of men onder het toepassingsgebied van artikel 108 W.Succ. valt, vormt in praktijk een belangrijke discussie. Voor een goed begrip van artikel 108 W.Succ. volgt hier reeds een korte uiteenzetting over het toepassingsgebied. In hoofdstuk II worden deze toepassingsvoorwaarden verder behandeld. 3. Opdat artikel 108 W.Succ. toepassing zou vinden, moeten volgende voorwaarden voldaan zijn: 1 Er moet een akte van eigendom zijn betreffende een of ander bepaald goed. 2 2 Die akte van eigendom moet zijn opgemaakt hetzij door de erflater hetzij te zijne bate of op zijn verzoek verleden. 3 Wanneer het een goed betreft waarop artikel 2279 B.W. van toepassing is, moet de akte verleden zijn in de periode van drie jaar vóór het overlijden. 1 Art. 108 W.Succ. 2 O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, II, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, ; N. GEELHAND DE MERXEM, Cursus Successierechten. Academiejaar , onuitg., Universiteit Gent, 2010,

8 4. Het toepassingsgebied van het vermoeden beslaat alle soorten goederen: onroerende goederen (ook die in het buitenland gelegen zijn), schuldvorderingen 3, titels 4, Het is zelfs niet vereist dat die goederen geïdentificeerd kunnen worden: bv. De afhaling van gelden van een rekening. 5 Enkel met betrekking tot de voorwaarde van het tijdstip waarop de akte moet worden opgemaakt, maakt artikel 108 W.Succ. een onderscheid tussen goederen waarop artikel 2279 B.W. van toepassing is en andere goederen. C. TOELICHTING 5. Artikel 105 W.Succ. bepaalt over welke bewijsmiddelen de Administratie beschikt. Zij mag het bewijs leveren met de bijzondere bewijs- en controlemiddelen voorzien door het Wetboek der Successierechten en met alle middelen van het gemeen recht, de eed uitgezonderd. Hieruit kan men afleiden dat de bewijslast in principe bij de Administratie ligt. Artikel 105 W.Succ. is dus een impliciete bevestiging van art. 870 Ger.W. 6 De voorziene bewijsmiddelen zijn voor de Administratie echter onvoldoende. Het is voor haar haast een onmogelijke taak te bewijzen dat een bepaald goed (nog steeds) aanwezig is in het patrimonium van de overledene op het moment van overlijden. De wetgever was zich bewust van deze problematiek bij het invoeren van het Wetboek der Successierechten. 7 Daarom voerde hij een aantal bepalingen in die er voor zorgen dat bepaalde goederen vermoed worden deel uit maken van de nalatenschap. 8 3 Bv. Rb. Gent 13 september 2005, Rec.gén.enr.not. 2006, nr , Bv. Rb. Hasselt 2 november 2005, Rec.gén.enr.not. 2006, nr , 368, Rep. RJ, S108/03-69 en S108/ M. DONNAY, J. UYTTENHOVE en E. GENIN, Commentaar op het wetboek der successierechten, Van Buggenhout, Brussel, 1948, 2 dln., 874, nr. 1246; T. AFSCHRIFT, Bewijs in het fiscaal recht, Brussel, Larcier, 2002, ; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1187, nr. 1726; M. DONNAY, Droits de succession et de mutation par décès. Taxe compensatoire des droits de succession, in Répertoire Notarial, XV/II, Bijgewerkt door A. CULOT, Brussel, Larcier, bijgewerkt tot 1 mei 2009, losbl., 1320, nr (hierna verkort M. DONNAY, Répertoire Notarial.); A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1668, nr. 4295; N. GEELHAND DE MERXEM, Cursus Successierechten. Academiejaar , onuitg., Universiteit Gent, 2010, T. AFSCHRIFT, Bewijs in het fiscaal recht, Brussel, Larcier, 2002, Art. 108 W.Succ. was reeds voorafgegaan door een gelijkaardig vermoeden van art. 18 van de Wet van 17 december O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, II, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, ; A. CULOT, Manuel des droits de succession. in Cahiers de fiscalité pratique 8, Brussel, Larcier, 2008, , nr. 149; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., , nr. 1716; M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1322, nr

9 6. Zo worden goederen waarvan er een akte van eigendom ten bate van de overledene of op zijn verzoek verleden is, ingevolge artikel 108 W.Succ. vermoed in de nalatenschap aanwezig te zijn. De Administratie heeft met andere woorden voldoende aan bepaalde akten die vaststellen dat de overledene op een ogenblik eigenaar was van een goed. Aangezien artikel 108 W.Succ. een vermoeden iuris tantum is, worden deze goederen slechts geacht deel uit te maken van de nalatenschap tot het bewijs van het tegendeel door de erfgenamen Omwille van deze omkering van de bewijslast heeft men reeds gepoogd artikel 108 W.Succ. strijdig te laten verklaren met artikel 6 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) en met de rechten van de verdediging 11. Voor de erfgenamen is het immers quasi-onmogelijk om het bewijs te leveren dat een goed geen deel uitmaakt van de universaliteit van de nalatenschap. De rechtbank van eerste aanleg te Bergen oordeelde in haar vonnis van 14 februari dat art. 6 EVRM niet van toepassing is op de fiscale procedures. 13 Artikel 108 W.Succ. kan bijgevolg artikel 6 EVRM niet schenden. 14 In datzelfde vonnis en in het vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Dinant van 25 januari , werd er geoordeeld dat artikel 108 W.Succ. de artikelen 10 en 11 van de Grondwet niet schendt. Alle erfgenamen die zich in een gelijkaardige situatie bevinden, worden op eenzelfde manier aan artikel 108 W.Succ. onderworpen. Er kan dus geen sprake zijn van discriminatie. De doelstelling van een efficiënte invordering van de successierechten rechtvaardigt de omkering van de bewijslast. 16 Wel kan een dwangbevel op grond van artikel 108 W.Succ. nietig worden verklaard wanneer het niet afdoende 17 gemotiveerd is cfr. Artikel 1352 B.W. 10 M. DONNAY, J. UYTTENHOVE en E. GENIN, Commentaar op het wetboek der successierechten, Van Buggenhout, Brussel, 1948, 2 dln., 872; A. CULOT, Manuel des droits de succession. in Cahiers de fiscalité pratique 8, Brussel, Larcier, 2008, 126, nr. 148; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., m. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, , nr O.a. het recht op een eerlijk proces. 12 Rb. Bergen 14 februari 2006, Rec. gén. enr. not. 2006, nr , 227, noot Petit M. 13 Administratieve boetes inzake successierechten kunnen wel een strafsanctie zijn in de zin van art. 6 EVRM Zie Antwerpen 31 oktober 2006, Rec.gén.enr.not. 2007, nr , 143, noot; Rb. Namen 27 februari 2008, Successierechten , 9/5, noot. E.L. SPRUYT; N. GEELHAND DE MERXEM, Cursus Successierechten. Academiejaar , onuitg., Universiteit Gent, 2010, A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1663, nr Rb. Dinant 25 januari 2001, Rép. RJ, S108/ Rb. Bergen 14 februari 2006, Rec.gén.enr.not. 2006, nr , 227, noot M. PETIT; J. DEBLANDRE, Bijzondere bewijsmiddelen voor successierechten, 17 Het Hof van Cassatie geeft aan dit begrip een beperkte draagwijdte: zie Cass. 22 mei 2008, Fisc. Koer. 2008, 564, noot. 18 vb. Antwerpen 16 januari 2007, K. GEVAERT en A. HAERENS, Artikel 108 W. Succ. - hof van beroep van Antwerpen 16 januari 2007, Successierechten 2007, afl. 10,

10 D. VOORBEELD 8. Het vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Gent d.d. 15 september bevat een zuivere toepassing van artikel 108 W.Succ. dat het praktisch belang ervan duidelijk maakt. Bovendien wordt aan de hand van dit voorbeeld de gevolgde procedure in deze context duidelijk. Het vonnis betrof het geval waarin de algemene legataris een aangifte indiende waarop er successierechten werden geheven. Meer dan een jaar later verkreeg de Administratie op basis van een bankonderzoek conform artikel 100 W.Succ. echter de informatie dat de overledene binnen de drie jaar vóór haar overlijden eigenaar was van effecten die niet waren vermeld in de aangifte van de nalatenschap. De Administratie verzocht de algemene legataris een bijvoeglijke aangifte in te dienen. Nadat de algemene legataris verzuimde om deze bijvoeglijke aangifte in te dienen, betekende de Administratie een dwangbevel. De algemene legataris reageerde hierop door een bijvoeglijke aangifte in te dienen waarin ze het dwangbevel betwistte en brengt de zaak voor de rechter. De rechtbank paste vervolgens artikel 108 W.Succ. toe. Ze stelde, op basis van het bankonderzoek, vast dat de effecten binnen de drie jaar voor het overlijden eigendom waren van de overledene en dat deze niet vermeld waren in de aangifte. Bijgevolg mocht de Administratie er van uit gaan dat de effecten deel uitmaakten van de nalatenschap. De algemene legataris slaagde er niet in om het tegenbewijs te leveren en dus waren de bijkomende successierechten en boete verschuldigd. 2. VERBANDEN A. VERBAND MET ART. 7 W. SUCC. 9. Elke schenking gedaan binnen de drie jaar vóór het overlijden van de erflater, waarop geen schenkingsrechten zijn gegeven, kan worden belast op grond van artikel 7 W.Succ. Het betreft een fictiebepaling omdat goederen die niet meer in de nalatenschap aanwezig zijn, toch geacht worden ervan deel uit te maken. De begiftigde wordt vanuit fiscaal oogpunt dus als een legataris gezien. Artikel 108 W.Succ. is, in tegenstelling tot artikel 7 W.Succ., geen fictiebepaling maar een regel met betrekking tot het bewijs. Artikel 7 W.Succ en artikel 8 19 Rb. Gent 15 September 2009, 4

11 W.Succ. zijn wel complementair. Beiden hebben tot doel te vermijden dat een deel van de nalatenschap binnen de drie jaar vóór het overlijden aan enige belasting ontsnapt Wanneer blijkt dat de overledene de betwiste sommen heeft weggeschonken, kan de Administratie beslissen haar vordering niet meer te baseren op artikel 108 W.Succ. maar op artikel 7 W.Succ. 21 Het tegenbewijs van artikel 108 W.Succ. kan dus impliceren dat artikel 7 W.Succ. van toepassing is. 22 Met name wanneer men de oorzaak van het verdwijnen van de goederen uit het vermogen van de overledene als een schenking kwalificeert. Toch mag men niet te vlug tot deze kwalificatie besluiten wanneer sommen worden overgedragen binnen de drie jaar vóór het overlijden. Er zijn gevallen in de rechtspraak waaruit blijkt dat dit tegenbewijs van artikel 108 W.Succ. niet ipso facto de toepassing van artikel 7 W.Succ. impliceert. 23 Er zou immers sprake kunnen zijn van bijvoorbeeld een terugbetaling van een schuld of een morele verplichting. 24 De Administratie moet met andere woorden het bestaan van de animus donandi kunnen aantonen. 25 (zie infra randnr. 63.) B. VERBAND MET ART. 100 W. SUCC. 11. Krachtens artikel 100 W.Succ. zijn bepaalde derden gehouden op verzoek van de Administratie inlichtingen te verstrekken omtrent de financiële toestand van de overledene of zijn echtgenoot. 26 Hiermee wordt een juistere heffing van de successierechten beoogd. In praktijk kan de Administratie dus overgaan tot een zogenaamd bankonderzoek wanneer zij vermoedt dat de aangifte onjuist of onvolledig is. Met de inlichtingen verkregen uit het 20 N. GEELHAND DE MERXEM, Cursus Successierechten. Academiejaar , onuitg., Universiteit Gent, 2010, en Rb. Hasselt 7 oktober 2009, Fisc.Koer. 2009, afl. 18, 701; L. DE CONINCK, noot onder Rb. Hasselt 7 oktober 2009, Fisc. Koer. 2009; afl. 18, ; A. MAELFAIT, Bespreking van het arrest van het Hof van Beroep te Antwerpen van 18 december 2007, Successierechten ,afl. 7, Rb. Antwerpen 10 maart 2006, Rec.gén.enr.not. 2006, nr , 271, bevestigd door Antwerpen 18 december 2007, A. MAELFAIT, Bespreking van het arrest van het Hof van Beroep te Antwerpen van 18 december 2007, Successierechten , afl. 7, Brussel 27 juni 1991, Rb. Hasselt 7 oktober 2009, Fisc. Koerier, noot L. DE CONINCK, ; Rb Gent 27 oktober 2008, 24 Rb. Hasselt 7 oktober 2009, Fisc. Koerier, noot, ; zie ook L. VOET, Artikel 7 W. Succ. Schenking of natuurlijke verbintenis? Een analyse van de rechtspraak en proeve van synthese, onuitgeg. masterproef in de opleiding notariaat UGent academiejaar B. CARDOEN, Administratie moet het bestaan van een schenking aantonen bij toepassing van art. 7 W.Succ., Successierechten , alf.1, E. DE WILDE D'ESTMAEL, Droits de succession. L'enquête bancaire et ses conséquences, Act.fisc. 1999, 5-8; Voor een uitvoerige bespreking zie J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., , nr

12 bankonderzoek beschikt de Administratie vaak over voldoende gegevens om zich te kunnen beroepen op het vermoeden vervat in artikel 108 W.Succ In de rechtspraak zijn er talrijke gevallen terug te vinden waarin aanvaard wordt dat de Administratie zich op artikel 108 W.Succ. beroept op basis van gegevens verkregen uit een bankonderzoek. Zo zal het vermoeden van artikel 108 W.Succ. spelen wanneer uit het bankonderzoek blijkt dat de overledene in de drie jaar voor zijn overlijden op een aantal kasbons had ingetekend die nog niet vervallen waren bij zijn overlijden. 28 Hetzelfde geldt voor de afhalingen van de rekening binnen de drie jaar vóór het overlijden. 29 C. VERBAND MET HET HUWELIJKSVERMOGENSRECHT 13. In principe moet het volledige bedrag van de eigendomsakte worden aangegeven. 30 Toch mag men niet uit het oog verliezen dat deze eigendomsakten soms tot stand komen in specifieke contexten zoals het huwelijksvermogensrecht Wanneer de overledene op het moment van het ontstaan van de eigendomsakte gehuwd was, zal men rekening moeten houden met het huwelijkstelsel om te bepalen of het goed zich al dan niet (gedeeltelijk) in de nalatenschap bevindt. Bij gelden zal deze problematiek enkel spelen als de eigendomsakte ontstaan is binnen de drie jaar vóór het overlijden van de titularis M. BALTUS, en F. BALTUS, Quelques anomalies et curiosités dans le régime de la preuve en matière fiscale in X., Liber amicorum Luc Hinnekens, Brussel, Bruylant, 2002, 18; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., ; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1673, 4311 et. Seq.; N. GEELHAND DE MERXEM, Cursus Successierechten. Academiejaar , onuitg., Universiteit Gent, 2010, en Rb. Gent 20 december 2007, Rec.gén.enr.not. 2008, nr , 153; Rb. Gent 15 september 2009, 29 Gent 27 november 2007, Rec.gén.enr.not. 2009, nr , 94, noot; Rb. Gent 18 december 2007, Rec.gén.enr.not. 2008, nr , 149, noot CULOT A.; Rb. Gent 15 mei 2008; F. DESTERBECK, Loutere ontkenning is geen tegenbewijs, Fisc. Act. nieuwsbrief 1997, afl. 31, J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1188, nr Op de waardering van het belastbaar actief wordt hier niet op in gegaan. Zie hiervoor N. GEELHAND DE MERXEM, Cursus Successierechten. Academiejaar , onuitg., Universiteit Gent, 2010, A. CULOT, Vente d un bien propre à l un des époux mariés sous un régime de communauté; incidence en cas de décès dans les trois ans: le prix de Vente est-il un bien propre ou commun?, Rec. gén. enr. not. 2001, nr , 237 e.v. 32 J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1188, nr

13 Vooreerst kunnen de echtgenoten gehuwd zijn onder het wettelijk stelsel der gemeenschap. Onder het oude stelsel viel de opbrengst van de verkoop van een eigen goed van een echtgenoot, op last van vergoeding, in de gemeenschap. Dit gebeurde automatisch wanneer er geen wederbelegging was. Wanneer één van de echtgenoten overleed werd de opbrengst opgenomen in het actief van de gemeenschap. 33 Onder het huidige stelsel der gemeenschap zal de opbrengst van een eigen goed van één van de echtgenoten bij het overlijden van die echtgenoot worden vermoed -behoudens tegenbewijs- in de nalatenschap aanwezig te zijn. Het tegenbewijs kan bijvoorbeeld de wederbelegging in een ander eigen goed zijn. Koopt de echtgenoot met de opbrengst een goed zonder de formaliteiten van wederbelegging, dan zal dit tot het gemeenschappelijk vermogen behoren. Bijgevolg zal de helft zich in de nalatenschap bevinden. Op basis van artikel 16 W.Succ. kan de vergoeding die het gemeenschappelijk vermogen aan nalatenschap van de echtgenoot verschuldigd is, niet belast worden. Wanneer de mede-echtgenoot eerder overlijdt, is artikel 108 W.Succ. niet van toepassing en zal de Administratie op een andere manier moeten bewijzen dat de opbrengst zich in het gemeenschappelijk vermogen of in de nalatenschap van de mede-echtgenoot bevindt Een tweede mogelijkheid bestaat erin dat de echtgenoten getrouwd zijn onder het stelsel van scheiding van goederen. Wanneer een echtgenoot dan een eigen goed verkoopt en binnen de drie jaar overlijdt, zal de verkoopprijs vermoed worden in de nalatenschap aanwezig te zijn. Wendt de echtgenoot de opbrengst aan om te beleggen in andere eigen goederen, dan zullen deze voorwerp uitmaken van de nalatenschap. Wanneer de echtgenoten met de prijs van het eigen goed van de ene echtgenoot een goed elk voor de helft in onverdeeldheid kopen, dan zal de helft van dit goed zich in de nalatenschap bevinden van de echtgenoot. De andere helft zal ofwel op grond van artikel 7 W.Succ. kunnen belast worden ofwel een schuldvordering uitmaken tegenover de mede-echtgenoot. Wanneer de mede-echtgenoot eerder overlijdt dan kan artikel 108 W.Succ. geen toepassing vinden. De helft van het verworven goed zal zich in de nalatenschap van de mede-echtgenoot bevinden maar daartegenover kan de schuld ten opzichte van de echtgenoot voor de betaling van deze helft zich in het passief van de nalatenschap bevinden J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln.,1189, nr J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., , nr. 1731; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1681, nr J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln.,1189, nr. 1729; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., , nr

14 3. GEVOLG 16. Artikel 108 W.Succ. heeft tot gevolg dat bepaalde goederen vermoed worden zich in de nalatenschap te bevinden. Deze goederen zullen worden vererfd op dezelfde wijze als de andere goederen de nalatenschap. 36 Dit kan problematisch worden wanneer de erfgenamen geen weet hebben van deze goederen en, na de nalatenschap aanvaard te hebben, geconfronteerd worden met bijkomende rechten, interesten en boetes. Zo wordt in de rechtsleer het volgende voorbeeld gegeven: X stelt Y als algemene legataris aan. Bij het overlijden lijkt de nalatenschap van X een waarde te hebben van netto. Y zal successierechten moeten betalen aan het tarief van vreemden. ( x 40%). Later blijkt uit het bankonderzoek dat X in de periode van drie jaar voor zijn overlijden van zijn bankrekening heeft afgehaald. Bijgevolg speelt het vermoeden van artikel 108 W.Succ. Y is dus bijkomende rechten verschuldigd vermeerderd met de interesten en een eventuele 37 boete. 38 Erfgenamen of legatarissen hebben er dus alle belang bij om de bankrekening van de overledene te controleren voor de periode van drie jaar voorafgaand het overlijden. Men zal dan ook moeten proberen de bestemming te achterhalen van de opgenomen gelden. Zoniet riskeert men in een penibele situatie als de bovenstaande terecht te komen. 39 Hierbij wordt opgemerkt dat de aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving de erfgenamen niet beschermt tegen de vordering van de Administratie op basis van artikel 108 W.Succ Wanneer deze goederen niet worden aangegeven, zijn naast de successierechten ook fiscale boetes verschuldigd. Dit zal zelfs zo zijn wanneer de betrokkenen niet de bedoeling hadden te frauderen. 41 De erfopvolgers hebben er dus alle belang bij om de toepassing van artikel 108 W.Succ. te vermijden. Hiervoor bestaan er twee mogelijkheden. Ten eerste kan men trachten aan te tonen dat men niet onder het toepassingsgebied van artikel 108 W.Succ. valt. In het volgende hoofdstuk wordt verder verduidelijkt wat men precies 36 Besl. 26 juni 2001, nr. E.E./97.911, bevestigd door Rb. Bergen 14 juni 2005, Rép. RJ, S108/08-01, A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1690, nr Art. 131 W.Succ. 38 A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1692, nr A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1692, nr E. DE WILDE D'ESTMAEL, Droits de succession. L'enquête bancaire et ses conséquences, Act.fisc. 1999, Rb. Charleroi 19 februari 1999, Rec.gén.enr.not.1998., nr , 477; R. DEBLAUWE, R. ACKERMANS en S. VAN BREEDAM, Successierechten in VZW FISKOFOON (ed.), Fiscale rechtspraakoverzichten, Brussel, Larcier, 2002, 52. 8

15 verstaat onder bij de door de afgestorvene te zijne bate of op zijn verzoek verleden akten van eigendom. Een tweede mogelijkheid bestaat er in het vermoeden te weerleggen. Artikel 108 W.Succ. is immers een vermoeden iuris tantum. Men kan dus het tegenbewijs leveren door aan te tonen dat de goederen die geacht worden deel uit te maken van de nalatenschap, er toch geen deel van uitmaken. Dit wordt verder besproken in hoofdstuk III. 9

16 HOOFSTUK II: TOEPASSINGSVOORWAARDEN 1. EEN AKTE VAN EIGENDOM A. EEN AKTE A.1. Een akte of een geschrift 18. Het begrip akte heeft drie betekenissen. Vooreerst kan een akte (fait de l homme) een menselijke handeling betekenen. Een tweede betekenis is die van een akte (acte juridique) als een rechtshandeling, een overeenkomst. 42 Artikel 108 W.Succ hanteert het begrip akte in een derde betekenis. Hier moet een akte begrepen worden als een geschrift (acte instrumentaire) Uit de rechtspraak blijkt dat elk schriftelijk document dat het bewijs vormt van de rechtshandeling, een eigendomsakte kan zijn. Zowel authentieke akten (notariële akten 44, gerechtelijke beslissingen 45, ) als onderhandse akten (inpandgeving 46, schuldbekentenissen, ) kunnen aanleiding geven tot het vermoeden van artikel 108 W.Succ. Het maakt dan ook geen verschil of de geschriften een binnenlandse dan wel een buitenlandse oorsprong hebben. 47 Zo sprak de rechtbank van eerste aanleg te Turnhout op 16 april een vonnis uit dat de computeruitprints van een Zwitserse bankrekening als een akte van eigendom kunnen beschouwd worden. I.c. was er ook briefwisseling tussen de notaris die aangesteld was om de nalatenschap te vereffenen en de Zwitserse bank. 42 E. DIRIX, B. TILLEMAN en P VAN ORSHOVEN (red.), De valks juridisch woordenboek, Antwerpen, Intersentia, 2004, M. DONNAY, J. UYTTENHOVE en E. GENIN, Commentaar op het wetboek der successierechten, Van Buggenhout, Brussel, 1948, 2 dln., 877, nr. 1250; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1182, nr. 1720; M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1323; nr. 1234; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1664, nr Bv..Rb. Hasselt, 14 juni 2006, Rep R.J., S108/ O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, II, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, 711, nr. 637 met verwijzing naar Rb. Turnhout, 5 oktober 1972, onuitgegeven. 46 vb. Akten van inpandgeving van effecten: Rb. Gent, 18 november 1992, Rep. RJ, S108/ A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1665, nr Rb. Turnhout 16 april 1999, Rep. RJ., S108/06-09; daarover B. CARDOEN en A. NIJS, Computeruitprints van buitenlandse bankrekeningen: akte van eigendom?, Nieuwsbr. Succ. R. 2000, afl. 2,

17 20. Volgens MAYEUR moeten elektronische documenten onder het begrip geschrift begrepen zijn. 49 In het voorbeeld hierboven waren er nog uitprints zodat men deze discussie uit de weg kon gaan. Over deze discussie werd er geen rechtspraak teruggevonden. Toch denk ik dat de stelling van MAYEUR de voorkeur verdient. Tegenwoordig kunnen digitale documenten immers voldoende stabiel en leesbaar zijn zodat ze als een schriftelijk document beschouwd kunnen worden. 50 A.2. Voorlegging van het geschrift 21. In randnummer 11 et. seq. werd er reeds op gewezen dat de Administratie zich op basis van gegevens verkregen uit het bankonderzoek kan beroepen op artikel 108 W.Succ. Moet de Administratie dan het geschrift waarop ze zich baseert kunnen voorleggen? Artikel 100 W.Succ. voorziet immers enkel de informatieplicht aan derden maar niet dat zij hun akten moeten afstaan aan de Administratie. 51 Sinds de uitspraak van het hof van beroep te Gent 52 is het duidelijk dat de Administratie enkel moet kunnen bewijzen dat het geschrift bestaat. Ze kan dit met de processen-verbaal opgesteld door ambtenaren van de Administratie en met alle middelen van het gemeen recht behalve de eed. Een ander oordeel zou trouwens de toepassing van artikel 108 W.Succ. uithollen. 53 B. EEN AKTE VAN EIGENDOM 22. Uit het geschrift moet onomstootbaar blijken dat bepaalde goederen aan de overledene toebehoorden op een bepaald tijdstip. 54 Wanneer het geschrift slechts een vermoeden van eigendom laat uitschijnen 55, kan men niet spreken van een akte van eigendom in de zin van 49 A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1665, nr cfr. Art. 16 van de wet 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, B.S. 17 maart 2003, De rechter kan de voorlegging van een akte wel bevelen. 52 Gent 27 januari 1919, Rec.gén.enr.not.1919, nr , E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT, P. DONS, Praktijkgids Successierecht en planning, Kapelle-op-den-bos, Toth, 2003, 389; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1186, nr. 1724;M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1325, nr. 1238; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1667, nr Luik 15 januari 1932, Rec.gén.enr.not.1932, nr , 428; B. STROBBE, H. DE SAEGER, Successierechten, in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERSAVENSDTS (red.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer., Kluwer, Mechelen, losbl., En dus niet op vaststaande feiten steunt. 11

18 artikel 108 W.Succ. 56 De Administratie kan haar bewijslast immers niet voldoen door een vermoeden op een vermoeden. 57 Eigendom moet men verstaan als elk zakelijk, persoonlijk of intellectueel recht dat een economische waarde vertegenwoordigt en deel kan uitmaken van het actief van de nalatenschap. 58 Het is dus niet noodzakelijk dat de akte individualiseerbare goederen betreft. 59 Maar goederen in de akte moeten wel zodanig bepaald zijn dat de heffingsgrondslag kan worden bepaald. Het opzet van een akte is irrelevant. 60 De akten van eigendom kan men indelen in twee categorieën De eerste categorie van akten van eigendom zijn de akten of geschriften die zelf het bewijs leveren van de eigendom van bepaalde goederen in hoofde van de overledene. 62 Hieronder vallen alle soorten van akten van aankoop: de aankoop van onroerende goederen, van roerende goederen, van effecten 63, staatsfondsen 64,. 65 Akten van verkoop vallen ook onder deze categorie voor wat de prijs betreft die aan de verkoper toekomt. 66 Deze categorie van akten van eigendom heeft ook betrekking op leningsakten 67, cheques, schuldbekentenissen, rekeningen courant bij een vennootschap, O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, II, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, , nr. 636; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1182, nr N. GEELHAND DE MERXEM, Cursus Successierechten. Academiejaar , onuitg., Universiteit Gent, A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1665, nr O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, II, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, 711, nr N. GEELHAND DE MERXEM, Cursus Successierechten. Academiejaar , onuitg., Universiteit Gent, 2010, O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, II, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, , nr. 636; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1182, nr A. CULOT, Manuel des droits de succession. in Cahiers de fiscalité pratique 8, Brussel, Larcier, 2008, 127, nr. 151; M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1321, nr Bv. Rb. Luik, 13 september 1993, Rec.gén. 1994, 164; nr Rb. Antwerpen 15 november 1963, Rec.gén.enr.not. 1965, nr , 161, Rep. RJ, S108/ J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1182, nr M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1322, nr Rb. Brugge 10 december 1990, Rec.gén.enr.not., nr , 131, Rep RJ, 108/04-03; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1670, nr Rb. Neufchâteau 9 februari 1993, Rep. RJ, S108/03-35 vernietigd door Luik 10 maart 1994, Rec.gén.enr.not. 1994, nr , 399; Rb. Gent 13 september 2005, Rec.gén.enr.not. 2006, nr , Rb. Antwerpen 25 juni 1987, Rec.gén.enr.not. 1990, nr , 22; M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1321, nr. 1232; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1672, nr

19 24. De tweede categorie zijn de indirecte akten van eigendom die stilzwijgend het eigendomsrecht van de overledene inhouden of dit bevestigen. 69 Zo zullen de rekeninguittreksels van bankrekeningen een bevestiging inhouden van het eigendomsrecht van de overledene. 70 Het klassieke voorbeeld van geldafhalingen binnen de drie jaar vóór het overlijden behoort dus tot deze tweede categorie. 71 Ook akten van inpandgeving of van buitenbezitstelling houden het eigendomsrecht in. 72 Men moet immers eigenaar zijn van het goed dat men in pand geeft. Wanneer de erfgenamen dan het tegenbewijs trachten te leveren stelt de rechtbank van eerste aanleg van Antwerpen 73 dat dit neerkomt op het bewijs van valsheid in geschrifte. 74 Andere voorbeelden zijn aangiftes van nalatenschappen met betrekking tot de goederen die de erflater uit een nalatenschap verkreeg 75, akten van verzet op titels 76, verhuurovereenkomsten, 77 verzekeringscontracten, hypotheekcontracten en contracten met betrekking tot onderhoud, 78 huwelijkscontracten waarin een toekomstige echtgenoot verklaart schuldeiser te zijn van een derde 79, inventarissen ter gelegenheid van bijvoorbeeld een echtscheiding, Tot slot worden hier enkel voorbeelden gegeven van akten die niet als akten van eigendom worden gekwalificeerd. 69 T. AFSCHRIFT, Bewijs in het fiscaal recht, Brussel, Larcier, 2002, 345; A. CULOT, Manuel des droits de succession. in Cahiers de fiscalité pratique 8, Brussel, Larcier, 2008, 128, nr. 151; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1182, nr. 1720;M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1321, nr Zie ook randnr.19 :computeruitprints. Rb. Brussel 24 december 1962, Rec.gén.enr.not. 1963, nr , 229, Rep. RJ, 108/ Rb. Brussel 4 januari 2002, Rep. RJ, S108/06-10; Rb. Gent 15 mei 2008; 72 Rb. Gent 18 november 1992, Rep RJ, S108/06-04;A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1672, nr Rb. Antwerpen 23 juni 1980, Rec.gén.enr.not. 1981, nr , 185, Rep. RJ, S108/ R. DEBLAUWE, R. ACKERMANS en S. VAN BREEDAM, Successierechten in VZW FISKOFOON (ed.), Fiscale rechtspraakoverzichten, Brussel, Larcier, 2002, Rb. Antwerpen, 16 januari 1976, Rec.gén.enr.not., nr , Rep. RJ, S108/06-01.; Rb. Nijvel 6 februari 1989, Rec.gén.enr.not. 1989, nr , 347, Rep. RJ, S108/03-20 en 21; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1669, nr Besl. 30 januari 1996, Rep. RJ, S108/03-42; Rb. Hasselt 2 november 2005, Rec.gén.enr.not. 2006, nr , 368, Rep. RJ, S108/03-69 en S108/03-69; Rb. Bergen 21 juni 2007, Rep. RJ, S108/06-13, MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., , nr Bv. Rb. Nijvel 6 februari 1989, Rec.gén.enr.not. 1989, nr , 347, Rep. RJ, S108/03-20 en 21. D. DE GROOT en T. WUSTENBERGHS, Handboek registratie- en successierechten in Fiscale handboeken, Antwerpen, Intersentia,, 2008, J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1182, nr M. DONNAY, J. UYTTENHOVE en E. GENIN, Commentaar op het wetboek der successierechten, Van Buggenhout, Brussel, 1948, 2 dln., 875; T. AFSCHRIFT, Bewijs in het fiscaal recht, Brussel, Larcier, 2002, M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1322, nr

20 Zo moet het gegeven voorbeeld in randnr. 24 van de aangifte van een nalatenschap waaruit de erflater goederen verkreeg, worden genuanceerd. Wanneer het een bijvoeglijke aangifte op vordering van de Administratie betreft, kan men niet aannemen dat dit een uitdrukkelijke of stilzwijgende erkenning van het eigendomsrecht inhoudt. 81 Het hof van beroep van Gent besliste terecht dat de aangifte van inkomsten uit aandelen of obligaties in de personenbelasting geen akte van eigendom van deze obligaties en aandelen inhoudt. Deze aangifte toont enkel aan dat de overledene de inkomsten van deze genoot. Dit houdt niet noodzakelijk in dat hij er ook eigenaar van was. Dit belet evenwel niet dat zo n aangifte een vermoeden in de zin van artikel 105 W.Succ. kan uitmaken. 82 In een arrest d.d. 22 juni 2009 besliste het hof van beroep te Brussel 83 dat de documenten uit een strafdossier ten laste van een bank en een voormalige bestuurder van die bank niet kunnen worden gebruikt door de Administratie om zich op artikel 108 W.Succ. te beroepen. Deze waren immers anoniem opgesteld op ongezegeld papier, zonder logo,... Kortom de documenten konden geen garantie bieden op authenticiteit en nauwkeurigheid. Eerder oordeelde het hof van beroep te Antwerpen al dat inlichtingen uit microfiches uit het KBLux dossier geen akten van eigendom waren. 84 Het hof van beroep te Antwerpen besliste in haar arrest d.d. 27 januari 2009 dat een authentiek testament van de overledene en het feit dat de notaris contact opneemt met een bank geen akten van eigendom uitmaken. Uit deze akten kan de eigendom van de erflater niet onomstootbaar worden afgeleid. 85 Dit mag niet worden verward met het door de literatuur 86 klassiek aangehaald voorbeeld van een akte van eigendom van een testament door het welk aan de overledene een bepaald goed gelegateerd werd Besl. 17 december 1956, Rep. RJ, S108/01-01;J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1202, nr. 1755, A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1669, nr Rb. Brugge 3 maart 1992, Rep. RJ., S108/01-02; bevestigd door een arrest van het hof van beroep te Gent d.d.. 30 november 1998, Rec.gén.enr.not., nr ; F. DESTERBECK, PB-aangiften gelden als vermoeden bij bepaling actief van nalatenschap, Fisc. Act. 1999, afl. 1, 7-8;R. DEBLAUWE en I. LIPS, Bezit van coupons en bezit van aandelen, noot bij Rb. Brugge, 3 maart 1992 en Gent, 30 november 1998, Successierechten 1999, afl. 7, 1-6; R. DEBLAUWE, R. ACKERMANS en S. VAN BREEDAM, Successierechten in VZW FISKOFOON (ed.), Fiscale rechtspraakoverzichten, Brussel, Larcier, 2002, 53, nr. 135.; T. AFSCHRIFT, Bewijs in het fiscaal recht, Brussel, Larcier, 2002, 345, nr. 557; E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT, P. DONS, Praktijkgids Successierecht en planning, Kapelle-op-den-bos, Toth, 2003, 388, nr. II/14100; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1183, nr. 1722; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1670, nr Brussel 22 juni 2009, 84 Antwerpen 16 januari 2007, Successierechten , afl. 10, 1-6, noot K. GEVAERT en A. HAERENS. 85 Antwerpen 27 januari 2009, Successierechten , afl. 6, 1-8, noot A. MAYEUR en J. DECUYPER. 86 J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1185, nr

21 26. Uit de rechtspraak kan worden afgeleid dat de documenten, om een akte van eigendom in de zin van artikel 108 W.Succ te zijn, op zichzelf onomstootbaar het bewijs van eigendom moeten inhouden. Dit wil zeggen dat ze geloofwaardig en nauwkeurig moeten zijn zodat ze controleerbaar zijn. Wanneer een document niet aan deze vereisten voldoet, kan de Administratie nog altijd terugvallen op artikel 105 W.Succ. 2. OPGEMAAKT DOOR DE ERFLATER TEN ZIJNEN BATE OF OP ZIJN VERZOEK A. AKTEN OPGEMAAKT DOOR DE OVERLEDENE 27. Het lijdt geen twijfel dat akten die door de overledene zelf zijn opgemaakt onder het toepassingsgebied van artikel 108 W.Succ. vallen. Wanneer de wettelijke 88 of conventionele 89 vertegenwoordigers van de overledene in een akte optreden, wordt deze akte beschouwd als uitgaande van de overledene. Ingevolge artikel 1122 B.W. wordt men geacht voor zichzelf en voor zijn erfgenamen en rechtsverkrijgende te hebben bedongen, tenzij het tegendeel uitdrukkelijk bepaald is of uit de aard van de overeenkomst voortvloeit. Akten van de rechtsvoorgangers 90 van de overledene kunnen dus gebruikt worden als een akte van eigendom uitgaande van de overledene zelf. 91 B. AKTEN OPGEMAAKT OP HET VERZOEK VAN DE OVERLEDENE 28. Het is evident dat ook de akten die niet door de erflater zelf maar op zijn verzoek zijn verleden, kunnen dienen als een akte van eigendom Rb. Gent 2 juni 1880, Rec.gén.enr.not. 1880, nr. 9486, Bv. de inventaris die is opgemaakt op verzoek van de voogd van een minderjarige die een nalatenschap verkrijgt; T. AFSCHRIFT, Bewijs in het fiscaal recht, Brussel, Larcier, 2002, Bv. Rb. Luik 2 maart 1998, Rec.gén.enr.not. 1998, nr , 483: De geldafhaling door een gemandateerde van de erflater; R. DEBLAUWE, R. ACKERMANS en S. VAN BREEDAM, Successierechten in VZW FISKOFOON (ed.), Fiscale rechtspraakoverzichten, Brussel, Larcier, 2002, 54, nr Bv. Besl. 16 februari 1996, Rec.gén.enr.not. 1996, nr , Rep. RJ, S108/06-05, Rb. Brussel 4 januari 2002, Rep. RJ, S108/ M. DONNAY, J. UYTTENHOVE en E. GENIN, Commentaar op het wetboek der successierechten, Van Buggenhout, Brussel, 1948, 2 dln., 877, nr. 1252; J. DECUYPER, Toepassing van artikel 108 W.Succ. Akte van eigendom- Nieuwsbrief Not. Fisc. 1996, afl. 13, 7-8;. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1184 en 1204, nr en 1758; M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1324, nr. 1236; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1672, nr O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, II, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, , nr

22 29. Een voorbeeld van dergelijke akte is het gerechtsdeurwaarderexploot dat de erflater laat betekenen aan de schuldenaar van de schuldvordering die in zijn voordeel is overgedragen. Ook een vonnis dat de verweerder op verzoek van de erflater veroordeelt tot een prestatie in het voordeel van de erflater is een akte verleden op het verzoek van de erflater. 93 C. AKTEN OPGEMAAKT DOOR DERDEN, TEN BATE VAN DE OVERLEDEN 30. Er bestaan geschriften opgemaakt door derden waaruit het eigendomsrecht van de overledene kan worden afgeleid. De vraag is echter of de Administratie deze mag aanwenden om zich te beroepen op het vermoeden vervat in artikel 108 W.Succ. Door een onachtzaamheid van de wetgever is er een komma uit de tekst van artikel 18 van de wet van 17 december de oorsprong van artikel 108 W.Succ- weggevallen. Deze komma maakte duidelijk dat er drie soorten categorieën van eigendomsakten zijn naargelang de akten door de afgestorven zelf werden verleden dan wel op zijn verzoek of door derden te zijnen bate werden verleden. Ook uit de Memorie van Toelichting van artikel 18 van de Wet van 17 december 1851 blijkt dat de wetgever dit wel degelijk zo bedoeld heeft. Uit diezelfde Memorie van Toelichting blijkt wel dat de akte hoofdzakelijk in het belang van de erflater moet zijn opgemaakt De literatuur 96 baseert zich op de rechtspraak om de volgende voorbeelden op te sommen: een borderel van een wisselagent dat de aankoop van aandelen door de overledene vaststelt 97, een testament door hetwelk aan de overledene een bepaald goed gelegateerd werd, een schenking aan een derde op last een geldsom te betalen aan de overledene, de onderhandse akte (alleen ondertekend door de schuldenaar) die een schulderkentenis inhoudt in het voordeel van de overledene, een rekeninguittreksel van een zichtrekening of de 93 O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, II, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, , nr De oorsprong van artikel 108 W.Succ. 95 O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, II, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, nr. 713, 637;J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1184, nr. 1723;M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1325, nr. 1237; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1666, nr E. SPRUYT, J. RUYSSEVELDT, P. DONS, Praktijkgids Successierecht en planning, Kapelle-op-den-bos, Toth, 2003, 389, nr. II/14105; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1185, nr. 1723; M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1325, nr. 1237; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1667, nr Bv. Brussel 19 oktober 2007, Rec.gén.enr.not. 2008, nr ,

23 depositorekening waaruit de afhaling van een geldsom blijkt, een bankrekening, computeruitprints van buitenlandse bankrekeningen 98. Maar ook brieven van de bank waaruit de aankoop van titels aan toonder binnen de drie jaar vóór het overlijden blijkt 99, dubbels van kwijtingen 100 en andere informatie van de bank verkregen op grond van artikel 100 W.Succ. 101 kunnen dienen voor het vermoeden van artikel 108. Ook uit de rechtspraak blijkt dus dat de geschriften die de Administratie aanwendt in het kader van artikel 108 W.Succ. hoofdzakelijk in het belang van erflater moeten zijn opgesteld. Wanneer men daarentegen met louter beschrijvende akten te maken heeft, kan er geen toepassing van artikel 108 W.Succ. worden gemaakt. De akte moet als eigendomstitel kunnen dienen TIJDSTIP VAN OPMAKEN VAN DE AKTE A. PRINCIPE 32. Voor de toepassing van artikel 108 W.Succ. speelt het in principe geen rol wanneer de eigendomsakte verleden werd. 103 Dit principe is het meest evident voor onroerende goederen. Rechtspraak daaromtrent komt bijgevolg slechts zelden voor. De erfgenamen kunnen immers moeilijk geconfronteerd worden met het verdwijnen van een onroerend goed uit de nalatenschap. Maar ook voor de onlichamelijke roerende goederen zoals wisselbrieven, cheques, buitenlandse effecten en obligaties aan toonder 104, geldt het principe dat de datum van deze eigendomsakten geen rol speelt. Zo zal de Administratie zich bijvoorbeeld mogen beroepen op een leningsakte of schulderkentenis die dateert van meer dan drie jaar vóór het overlijden Randnr. 19: Rb. Turnhout 16 april 1999, Rep. RJ, S108/ Rb. Kortrijk 9 februari 1979, Rec.gén.enr.not. 1979, nr , 316, Rep. RJ, S108/ Rb. Antwerpen 23 juni 1980, Rec.gén.enr.not. 1981, nr , 185, Rep. RJ, S108/ Rb. Charleroi 19 april 1996, Rec.gén.enr.not. 1996, nr , 386, Rep.RJ, S108/06-06; Rb. Dendermonde 12 mei 1997, Rec.gén.enr.not. 1998, nr , 448, Rep. RJ, S108/ O. VAN ACOLEYEN, Successierecht, II, Brussel, Fiscale Hogeschool, 1976, 713, nr. 637;M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1325; nr J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1187, nr. 1726; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1668, nr en de verwijzingen aldaar. 104 Deze vallen niet onder de wet van de omzetting van aandelen. L. WEYTS, Opstellen van notariële akten. Deel 4., Acco, Leuven, , J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten , Kluwer, Mechelen, 2008, 2 dln., 1203, nr

24 B. CORRECTIE 33. Voor goederen waarop artikel 2279 B.W. van toepassing is, vereist het tweede lid van artikel 108 W.Succ. dat de akten niet dateren van vóór de drie jaar vóór het overlijden. 106 Doorslaggevend is de datum van de eigendomsakte en niet de leeftijd van de akte. Zo kan de Administratie zich in nog beroepen op een eigendomsakte van in 1997 wanneer de overledene stierf in Uiteraard wordt het voor de erfgenamen dan nog moeilijker om het tegenbewijs te leveren. 109 Wanneer deze akten toch ouder zijn dan drie jaar vóór het overlijden, kunnen ze enkel maar aangewend worden als een element van vermoeden overeenkomstig artikel 105 W.Succ. 110 Dat de akte niet meer onder het toepassingsgebied van artikel 108 W.Succ. valt, betekent niet ipso facto dat deze goederen onbelast zullen blijven. Zo zullen aandelen die verworven zijn vóór de drie jaar vóór het overlijden en die men heeft laten verdwijnen, toch nog kunnen worden belast op grond van feitelijke vermoedens Het is dus belangrijk te weten welke goederen onder de toepassing van artikel 2279 B.W. vallen. Artikel 2279 B.W. stelt dat voor roerende goederen het bezit als titel geldt. Het bezit van deze goederen is dus een wijze van eigendomsverkrijging en heeft tevens een bewijsrechterlijke functie. 112 Het artikel beoogt de roerende goederen waarvan de overdracht kan geschieden door de loutere overhandiging zonder voorafgaandelijk onderzoek en zonder een geschrift. 113 Dit zijn dus de goederen die kunnen geschonken worden bij handgift. 114 Artikel 2279 B.W. zal dus niet gelden voor onroerende goederen en onlichamelijke roerende goederen zoals schuldvorderingen die niet aan toonder zijn, handelszaken en universaliteiten, 106 M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1321, nr. 1231; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1668, nr De verjaringstermijn: artikel 137, 3 W.Succ. 108 M. BALTUS, en F. BALTUS, Quelques anomalies et curiosités dans le régime de la preuve en matière fiscale in X., Liber amicorum Luc Hinnekens, Brussel, Bruylant, 2002, R. DEBLAUWE, Bankrekening is bewijs van eigendom, Nieuwsbr.Succ.R. 1998, afl. 8, M. DONNAY, Répertoire Notarial, supra noot 5, 1321, nr. 1231; A. MAYEUR, Droits de succession 2009, Kluwer, Waterloo, 2009, 2 dln., 1668, nr N. GEELHAND DE MERXEM, Cursus Successierechten. Academiejaar , onuitg., Universiteit Gent, 2010, F. VAN NESTE, Zakenrecht, I, in Beginselen van Belgisch privaatrecht, Brussel, Story, 1990, F. VAN NESTE, Zakenrecht, I, in Beginselen van Belgisch privaatrecht, Brussel, Story, 1990, C. DE WULF, Het opstellen van notariële akten, I, Mechelen, Kluwer, 2007,