Het onderscheid tussen overeenkomsten voor onbepaalde en bepaalde duur

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar Het onderscheid tussen overeenkomsten voor onbepaalde en bepaalde duur Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Anne-Aymone Minet studentennummer: major: burgerlijk en strafrecht Promotor: Prof. Dr. Ignace Claeys Commissaris: Lisbet Phang

2 VOORWOORD Op het einde van zijn studies dient de rechtenstudent een masterproef in te dienen, als bekrooning van zijn studies. Ik heb mogen ondervinden dat het schrijven van een masterproef heel veel inzet en motivatie vergt! Vele uren opzoekingswerk in de facultaire bibliotheek Rechtsgeleerdheid waren nodig om de relevante bronnen in rechtspraak en rechtsleer te vinden, gevolgd door de nodige tijd om die bronnen te bestuderen en kritisch te analyseren, om vervolgens de computer bij de hand te nemen en alles uit te schrijven. Juist door die vele inspanning kan ik nu, op het einde van de rit, met veel voldoening dit schrijven voorstellen. Graag wil ik mijn promotor Prof. Dr. Ignace Claeys bedanken. Vooreerst om bereid te zijn mij te begeleiden gedurende mijn masterproef, maar vooral voor de waardevolle hulp en opmerkingen die deze masterproef gemaakt hebben tot wat hij is geworden. Tevens wens ik mijn oprechte dank uit te drukken aan Gregory Uyttenhove die de (ondankbare) taak op zich nam dit volledige werk na te lezen. Uiteindelijk maak ik van de gelegenheid gebruik om mijn naaste familie en vrienden te bedanken voor hun aanwezigheid, steun en luisterend oor, vooral tijdens de moeilijkere momenten. Anne-Aymone Minet Every step may be fruitful. Yet there will stretch out before you an ever-lengthening, ever-ascending, ever-improving path. You know you will never get to the end of the journey. But this, so far from discouraging, only adds to the joy and glory of the climb. Sir Winston Churchill ( ) 2

3 INHOUD INLEIDING...9 HOOFDSTUK I HET ONDERSCHEID TUSSEN OVEREENKOMSTEN VOOR ONBEPAALDE EN BEPAALDE DUUR IN HET GEMEEN VERBINTENISSENRECHT...10 AFDELING I VAN BEPAALDE OF VAN ONBEPAALDE DUUR?...11 A. De tijdsbepaling en de voorwaarde...11 a) De tijdsbepaling...11 b) De voorwaarde...12 Verschil met het ontbindend beding...12 c) impact op de overeenkomst Modaliteiten van de verbintenis Onderscheid tussen beide...13 B. Overeenkomst van bepaalde duur...14 Overeenkomsten van zeer lange duur...15 C. Overeenkomst van onbepaalde duur...15 Maximumtermijn bij overeenkomst van onbepaalde duur...16 AFDELING II BELANG VAN HET ONDERSCHEID: EINDE VAN DE OVEREENKOMST...17 A. Automatische uitdoving bij overeenkomst van bepaalde duur...17 B. Eenzijdige opzegging bij overeenkomst van onbepaalde duur...17 a) Grondslagen van het eenzijdig opzeggingsrecht...17 b) Rechtsgevolgen van de opzegging...18 AFDELING III DE EENZIJDIGE OPZEGGING...20 A. Opzeggingsvoorwaarden...20 B. Opzegbedingen...21 a) Principiële geldigheid

4 b) Bij overeenkomsten van bepaalde duur...22 C. Rechterlijke controle...23 a) Rechtsmisbruik...24 b) Sanctiemogelijkheden...26 D. Opzegtermijn bij overeenkomsten van onbepaalde duur...27 a) Discussie in de rechtsleer en rechtspraak...28 b) Duur van de opzegtermijn...29 E. Opzegvergoeding...29 AFDELING IV VOORTZETTING VAN DE OVEREENKOMST VAN BEPAALDE DUUR...31 A. Stilzwijgende vernieuwing...32 B. Beding van stilzwijgende voortzetting...33 C. Opeenvolging van overeenkomsten van bepaalde duur...34 D. Verzet tegen de voortzetting van een overeenkomst...35 HOOFDSTUK II ARBEIDSOVEREENKOMSTEN...36 AFDELING I ARBEIDSOVEREENKOMSTEN VAN ONBEPAALDE TIJD...37 A. Beëindiging door eenzijdige opzegging...37 Opzegtermijn...38 B. Maximumtermijn...39 AFDELING II ARBEIDSOVEREENKOMSTEN VAN BEPAALDE TIJD...40 A. Beëindiging...41 Opzeggingsbedingen...41 B. Arbeidsovereenkomst voor de duur van het leven...41 C. Arbeidsovereenkomst voor een bepaalde tijd met een proefbeding...43 AFDELING III VOORTZETTING VAN DE ARBEIDSOVEREENKOMST...44 A. Stilzwijgende voortzetting...44 B. Beding van stilzwijgende voortzetting

5 AFDELING IV OPEENVOLGING VAN ARBEIDSOVEREENKOMSTEN...47 A. Opeenvolging van arbeidsovereenkomsten van bepaalde tijd...47 B. Arbeidsovereenkomst van bepaalde tijd volgend op arbeidsovereenkomst van onbepaalde tijd.49 AFDELING V ONTBINDENDE VOORWAARDE...51 A. Principiële geldigheid...51 B. Artikel 36 WAO: bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd...52 AFDELING VI TOETSING AAN HET GEMEEN VERBINTENISSENRECHT...53 HOOFDSTUK III CONCESSIEOVEREENKOMSTEN...54 INLEIDING...55 A. Wet van 21 juli 1961 betreffende de eenzijdige beëindiging van de voor onbepaalde tijd verleende concessies van alleenverkoop...55 a) Doel van de wet...55 b) Toepassingsgebied...56 c) Dwingende aard...56 AFDELING I CONCESSIEOVEREENKOMST VAN ONBEPAALDE DUUR...57 A. Eenzijdige opzegging...57 Keuzemogelijkheid?...58 B. De redelijke opzegtermijn...58 a) Duur van de redelijke opzegtermijn Invulling van de redelijke termijn als de concessiegever opzegt Invulling van de redelijke termijn als de concessiehouder opzegt Jurisprudentiële criteria...60 b) Beding betreffende de minimumduur van de opzegtermijn...61 c) Verplichtingen tijdens opzegtermijn...62 C. De billijke opzegvergoeding...63 Criteria aan de hand waarvan de opzegvergoeding wordt bepaald

6 a) de duur van de redelijke opzeggingstermijn...63 b) criteria eigen aan de concessiegever...63 c) criteria eigen aan de concessiehouder...64 D. De bijkomende vergoeding...64 AFDELING II CONCESSIEOVEREENKOMST VAN BEPAALDE DUUR...65 A. Eerste gedragsregel van artikel 3bis: wettelijk voorziene vernieuwing...65 B. Tweede gedragsregel: beperkt aantal vernieuwingen mogelijk...66 Proefbeding...67 C. Beding van stilzwijgende vernieuwing...67 D. Niet vernieuwing van de concessieovereenkomst...68 E. Nieuwe concessieovereenkomst van bepaalde duur...68 AFDELING III TOETSING AAN HET GEMEEN VERBINTENISSENRECHT...70 HOOFDSTUK IV AANNEMINGSOVEREENKOMSTEN...72 INLEIDING...73 AFDELING I AANNEMINGSOVEREENKOMST VAN BEPAALDE DUUR...74 A. Beëindiging op grond van artikel 1794 BW...74 a) verschillen tussen de artikels 1794 en 1184 BW...75 Zijn de artikels 1184 en 1794 BW cumulatief toepasbaar?...75 b) toepassingsgebeid van artikel 1794 BW...76 Onderaanneming...77 B. Eenzijdig verbrekingsrecht van de opdrachtgever...77 a) inhoud...78 b) gerechtigden...78 c) tijdstip...78 d) rechtsgevolgen...79 Concreet ten aanzien van de partijen

7 C. Opzegvergoeding...80 a) Omschrijving...80 b) Berekening Schadeloosstelling voor al zijn uitgaven en al zijn arbeid (damnum emergens) Schadeloosstelling voor alles wat hij bij die aanneming had kunnen winnen (lucrum cessans)...81 D. Opzeggingsbeding...82 a) opzegvergoeding...82 b) opzegbaarheid...83 E. Voortzetting van de overeenkomst...83 AFDELING II AANNEMINGSOVEREENKOMST VAN ONBEPAALDE DUUR...84 A. Eenzijdig opzeggingsrecht...84 Verschillen met artikel 1794 BW...85 AFDELING III TOETSING AAN HET GEMEEN VERBINTENISSENRECHT...86 HOOFDSTUK V WONINGHUUROVEREENKOMSTEN...87 INLEIDING...88 A. De Woninghuurwet...88 a) Toepassingsgebied...88 b) Dwingende aard...89 c) Duur van de woninghuurovereenkomst...89 AFDELING I WONINGHUUROVEREENKOMST VAN NEGEN JAAR...90 A. Principe...90 B. Beëindiging van de woninghuurovereenkomst...91 a) Opzegging door de verhuurder Opzegging voor eigen gebruik of gebruik door familieleden Opzegging voor het uitvoeren van werken

8 3. Opzegging zonder motivatie Opmerking: onmogelijkheid tot substitutie van het opzeggingsmotief...94 b) Opzegging door de huurder...94 c) Tegenopzegging door de huurder...95 AFDELING II WONINGHUUROVEREENKOMST VAN KORTE DUUR...97 A. Opzegging...97 Geldigheid van conventioneel bedongen opzeggingsmogelijkheid?...98 B. Opeenvolgende woninghuurovereenkomsten...99 a) Huurovereenkomst van korte duur volgend op een huurovereenkomst voor de duur van negen jaar...99 b) Huurovereenkomst van negen jaar volgend op een huurovereenkomst van korte duur...99 AFDELING III WONINGHUUROVEREENKOMST VOOR MEER DAN NEGEN JAAR AFDELING IV WONINGHUUROVEREENKOMST VOOR DE DUUR VAN HET LEVEN Van bepaalde of van onbepaalde duur? AFDELING V VOORTZETTING VAN DE WONINGHUUROVEREENKOMST A. Wettelijke verlenging a) Huurovereenkomst voor negen jaar of voor meer dan negen jaar b) Huurovereenkomst van korte duur B. Conventionele verlenging of vernieuwing a) Huurovereenkomst voor negen jaar of voor meer dan negen jaar b) Huurovereenkomst van korte duur C. Verlenging wegens buitengewone omstandigheden AFDELING VI TOETSING AAN HET GEMEEN VERBINTENISSENRECHT BESLUIT BIBLIOGRAFIE

9 INLEIDING In deze bijdrage wordt het onderscheid tussen overeenkomsten voor onbepaalde en bepaalde duur bestudeerd. Deze analyse wordt gemaakt aan de hand van vijf hoofdstukken: het onderscheid tussen overeenkomsten van bepaalde en onbepaalde duur in het gemeen verbintenissenrecht (Hoofdstuk I), in het arbeidsrecht (Hoofdstuk II), toegepast op concessieovereenkomsten (Hoofdstuk III), op aannemingsovereenkomsten (Hoofdstuk IV) en ten slotte worden de woninghuurovereenkomsten onder de loep genomen (Hoofdstuk V). In het eerste hoofdstuk aangaande het gemeen verbintenissenrecht worden vooreerst de principes uitgelegd aan de hand waarvan een overeenkomst gekwalificeerd wordt als zijnde een overeenkomst van bepaalde duur of onbepaalde duur. Daarna zullen we merken dat het onderscheid tussen overeenkomsten van bepaalde en onbepaalde duur zich vooral afspeelt op het vlak van de mogelijkheid de overeenkomst al dan niet eenzijdig op te zeggen. Twee clausules komen vaak voor: de eenzijdige opzeggingsbedingen en de bedingen van stilzwijgende voortzetting. Kritisch zal bestudeerd worden wat de impact is van zulke bedingen op de kwalificatie van een overeenkomst als zijnde van bepaalde, dan wel van onbepaalde duur. Daarna volgt een uiteenzetting betreffende het onderscheid tussen arbeidsovereenkomsten van bepaalde en onbepaalde tijd. De wetgever heeft een duidelijke voorkeur voor arbeidsovereenkomsten van onbepaalde tijd, wat duidelijk blijkt uit de specifieke wettelijke regels die opgelegd worden in geval van voortzetting van de arbeidsovereenkomsten de opeenvolging van arbeidsovereenkomsten. Met deze wetsbepalingen in het achterhoofd zal onderzocht worden of opzeggingsbedingen en bedingen van stilzwijgende voortzetting geldig tussen partijen kunnen gesloten worden. Vervolgens wordt een hoofdstuk toegewijd aan de concessieovereenkomsten. De regels van het gemeen verbintenissenrecht vinden doorgaans toepassing, maar met betrekking tot de eenzijdige beëindiging van voor onbepaalde tijd gesloten concessieovereenkomsten van alleenverkoop is de wetgever regulerend tussengekomen in Met de wet van 27 juli 1961 heeft de wetgever dwingende regels opgelegd voor de opzegging van concessieovereenkomsten van onbepaalde tijd. In 1971 heeft de wetgever bepalingen toegevoegd die betrekking hebben op voor een bepaalde tijd gesloten concessieovereenkomsten: voor deze overeenkomsten heeft de wetgever een wettelijke vernieuwing toegevoegd en het aantal mogelijke vernieuwingen beperkt. We zullen onderzoeken wat de gevolgen daarvan zijn op de bedingen van stilzwijgende voortzetting. Het volgende hoofdstuk bestrijkt de aannemingsovereenkomsten, waar onze aandacht vooral gaat naar artikel 1794 BW, dat aan de opdrachtgever van een aannemingsovereenkomst van bepaalde duur een eenzijdig opzeggingsrecht verleent. We zullen onder andere onderzoeken wat de verschillen zijn tussen het eenzijdig opzeggingsrecht van de opdrachtgever op grond van 1794 BW en het eenzijdig opzeggingsrecht voorvloeiend uit het gemeen verbintenissenrecht, voor beide partijen van een aannemingsovereenkomst van onbepaalde duur. Ten slotte zullen de woninghuurovereenkomsten geanalyseerd worden. We zullen opmerken dat het onderscheid tussen overeenkomsten van bepaalde en onbepaalde duur, niet echt van belang is. Het nut van dit hoofdstuk situeert zich op het vlak van de opzeggingsmogelijkheden voor beide partijen en de wettelijke (of conventionele) verlenging en vernieuwing van de woninghuurovereenkomst. 9

10 HOOFDSTUK I HET ONDERSCHEID TUSSEN OVEREENKOMSTEN VOOR ONBEPAALDE EN BEPAALDE DUUR IN HET GEMEEN VERBINTENISSENRECHT 10

11 AFDELING I VAN BEPAALDE OF VAN ONBEPAALDE DUUR? A. De tijdsbepaling en de voorwaarde a) De tijdsbepaling 1. Alvorens dieper in te gaan in de duur van de overeenkomst, is het uiteraard noodzakelijk de notie van tijd juridisch te kwalificeren. Een eerst definitie van de begrippen termijn of tijdsbepaling is terug te vinden in de artikelen van het Burgerlijk Wetboek. Hierop aansluitend omschrijft de rechtsleer de tijdsbepaling gedefinieerd als een toekomstige en zekere gebeurtenis, en wordt tegenover de voorwaarde gezet die een toekomstige doch onzekere gebeurtenis is. 1 Deze omschrijving werd bevestigd door het Hof van Cassatie: dat een schuld met tijdsbepaling en niet voorwaardelijk is, zodra over de toekomstige gebeurtenis zekerheid bestaat, zelfs indien het tijdstip van de verwezenlijking niet gekend is. 2 Een gebeurtenis is toekomstig wanneer zij zich nog niet heeft voorgedaan ten tijde van het sluiten van de overeenkomst. Een gebeurtenis is bovendien zeker, indien de verwezenlijking van die gebeurtenis al vanaf de aanvang van de overeenkomst vaststaand was, zonder dat daarvoor het tijdstip van de verwezenlijking moet gekend zijn. 3 Het is inderdaad van geen belang dat de contracterende partijen reeds bij het sluiten van de overeenkomst precies weten wanneer de gebeurtenis zal plaatsvinden. 4 Het is daarentegen wel van belang dat beide partijen vanaf de contractsluiting weten dat de rechten en plichten die het voorwerp uitmaken van een verbintenis onder tijdsbepaling, in ieder geval uitwerking zullen hebben of zullen uitdoven. 5 De beoordeling van die toekomstige en zekere gebeurtenis is een feitenkwestie en wordt beoordeeld op het moment van de totstandkoming van de overeenkomst. 6 Deze feitelijke omstandigheden zijn doorslaggevend, maar de feitenrechter behoudt hierbij een zekere appreciatiebevoegdheid De toekomstige gebeurtenis, en dus de tijdsbepaling kan ofwel schorsend, ofwel uitdovend zijn. Een schorsende tijdsbepaling zorgt ervoor dat een verbintenis vóór de verwezenlijking van de gebeurtenis niet afdwingbaar is. De verbintenis onder uitdovende tijdsbepaling daarentegen is vanaf haar ontstaan afdwingbaar, maar verdwijnt van rechtswege wanneer de gebeurtenis zich verwezenlijkt. In het tweede geval gaat het dan over een verbintenis die voor een bepaalde duur is aangegaan. 8 Deze uiteenzetting 1 I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, 427; L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties in L. CORNELIS, F. GLANSDORFF, J. HERBOTS, P. MARCHANDISE, D. PHILIPPE, F. WALSCHOT, Het contract met opeenvolgende prestaties, Brussel, Vlaamse Pleitgenootschap bij de balie te Brussel, 1991, 45 (hierna verkort: L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties ). 2 Cass. 17 april 1975, Pas. 1975, I, L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, W. RAUWS, Het Hof van Cassatie en de ontbindende voorwaarde in een arbeidsovereenkomst (noot onder Cass. 18 januari 1993), Rec. Cass. 1993, 72 (hierna verkort: W. RAUWS, Het Hof van Cassatie en de ontbindende voorwaarde in een arbeidsovereenkomst ). 5 W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000,

12 zal zich enkel ontfermen over deze laatste categorie, met name de uitdovende (ontbindende) tijdsbepaling. b) De voorwaarde 3. Een omschrijving van wat de wetgever verstaat onder het begrip voorwaarde is terug te vinden in de artikelen 1168 tot 1184 BW, waarbij de voorwaarde zowal schorsend als ontbindend zijn. Het essentiële kenmerk van een voorwaarde is namelijk, in tegenstelling tot de tijdsbepaling, de onzekerheid van de gebeurtenis. Deze onzekerheid mag hierbij niet enkel van de wil van de partijen afhangen, maar moet ook naar meer algemene beoordeling vaststaat. 9 Een verbintenis aangegaan onder opschortende voorwaarde, wordt afdwingbaar vanaf de verwezenlijking van de toekomstige en onzekere gebeurtenis. Een voorwaarde zal uitdovend of ontbindend zijn wanneer de verbintenis vanaf haar ontstaan afdwingbaar is en bij de verwezenlijking van de gebeurtenis tenietgaat. 10 Zoals voor de tijdsbepaling zal ook hier enkel de ontbindende of uitdovende voorwaarde van belang zijn. Het Burgerlijk Wetboek definieert een ontbindende voorwaarde als volgt: Een ontbindende voorwaarde is die welke, bij haar vervulling, de verbintenis tenietdoet, en de zaken herstelt in dezelfde toestand alsof er geen verbintenis had bestaan. 11 Door de vervulling van de voorwaarde worden alle handelingen die tot dan verricht werden ongedaan gemaakt. 12 De klassieke rechtsleer verduidelijkt de ontbindende voorwaarde als een toekomstige en onzekere gebeurtenis waarvan de partijen het tenietgaan van een verbintenis doen afhangen. 13 Verschil met het ontbindend beding 4. De ontbindende voorwaarde (artikel 1183 BW) mag niet verward worden met het ontbindend beding (artikel 1184 BW). Volgens artikel 1184 BW bevatten wederkerige overeenkomsten steeds impliciet een stilzwijgend ontbindend beding, dat uitvoering zal krijgen wanneer een van de partijen haar verbintenis niet nakomt. 14 Dit beding zal uitwerking hebben wanneer de partijen hebben nagelaten een uitdrukkelijk ontbindend beding te voorzien voor elkaars gebeurlijke wanprestatie. 15 Artikel 1184 BW is echter niet van openbare orde, zodat partijen vrij zijn in hun overeenkomst een uitdrukkelijk ontbindend beding in te lassen. 16 De vraag rijst hierbij of een uitdrukkelijk ontbindend beding een toepassing is van artikel 1183 BW of niet? De rechtsleer is over deze kwestie verdeeld. Een deel van de rechtsleer beweert dat een uitdrukkelijk ontbindend beding niet gekwalificeerd kan worden als een ontbindende voorwaarde, vermits een wanprestatie geen toekomstige en onzekere gebeurtenis kan zijn. Een andere strekking is daarentegen de mening toegedaan dat een wanprestatie juist wel een voorwaarde kan uitmaken en dat een uitdrukkelijk ontbindend beding wel degelijk een specifieke toepassing is van de ontbindende voorwaarde W. RAUWS, Het Hof van Cassatie en de ontbindende voorwaarde in een arbeidsovereenkomst, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, 193; W., VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, Art. 1183, eerste lid BW. 12 W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, 427; L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000,

13 5. Als de ontbindende voorwaarde zich voordoet vervalt de verbintenis met terugwerkende kracht tot op het ogenblik dat de overeenkomst werd gesloten. 18 Dus zolang de ontbindende voorwaarde zich niet heeft voorgedaan worden de contractuele verbintenissen als zuiver en bestaand beschouwd. 19 Opgelet, enkel de verbintenissen die voortvloeien uit het contract zijn, voor hun ontstaan of hun uitdoving, afhankelijk van de voorwaarde. Het is niet omdat in de regel sprake is van voorwaardelijke overeenkomsten, dat het contract zelf is onderworpen aan de voorwaarde. Daarom is het beter de term voorwaardelijke verbintenis te gebruiken. 20 c) impact op de overeenkomst 1. Modaliteiten van de verbintenis 6. De termijn en de voorwaarde zijn beiden modaliteiten van de verbintenis, maar hebben geen betrekking op de totstandkoming van de verbintenissen. 21 Zij hebben wel een invloed op de opeisbaarheid van de verbintenis: de verbintenis is slechts afdwingbaar als de gebeurtenis zich effectief voordoet. Evenzeer kunnen zij een impact hebben op het einde van de verbintenis, en meer bepaald wanneer de verbintenis wordt ontbonden of uitgedoofd vanaf de verwezenlijking van de gebeurtenis. Respectievelijk is dan sprake van een ontbindende voorwaarde en een uitdovende termijn. 22 De ontbindende voorwaarde en de ontbindende tijdsbepaling doen de overeenkomst bestaan vanaf haar ontstaan. Maar de ontbindende voorwaarde maakt, door haar terugwerkende kracht, de verbintenissen van de overeenkomst onzeker; in tegenstelling tot de ontbindende tijdsbepaling die niet retroactief is en enkel betrekking heeft tot de duurtijd van de verbintenissen Onderscheid tussen beide 7. Het onderscheid tussen een ontbindende voorwaarde en een ontbindende tijdsbepaling is soms uiterst miniem. Het kan soms inderdaad soms moeilijk zijn een verschil in te zien tussen het beding dat kan gekwalificeerd worden als een potestatieve voorwaarde enerzijds en het beding dat kan doorgaan als een onzekere tijdsbepaling anderzijds. Er zal moeten nagegaan worden wat de werkelijke bedoeling van de partijen was. Willen zij dat hetgeen waarop de toekomstige gebeurtenis betrekking heeft in elk geval plaatsgrijpt of wensen zij dat dit afhangt van het al dan niet plaatsvinden van die welbepaalde gebeurtenis? Ter illustratie van de zeer dunne lijn tussen de ontbindende voorwaarde en tijdsbepaling: Een beding dat stelt dat een bepaalde som zal betaald worden als X zijn pensioenleeftijd bereikt heeft. 18 L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, E. VAN HOECKE, Overeenkomsten met een ontbindende voorwaarde of tijdsbepaling, van bepaalde of van onbepaalde duur (noot onder Gent 9 juni 2000), TBBR 2002, 155 (hierna verkort: E. VAN HOECKE, Overeenkomsten met een ontbindende voorwaarde of tijdsbepaling, van bepaalde of van onbepaalde duur ). 20 E. VAN HOECKE, Overeenkomsten met een ontbindende voorwaarde of tijdsbepaling, van bepaalde of van onbepaalde duur, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, 426; RAUWS, W., Het Hof van Cassatie en de ontbindende voorwaarde in een arbeidsovereenkomst, 71; E. VAN HOECKE, Overeenkomsten met een ontbindende voorwaarde of tijdsbepaling, van bepaalde of van onbepaalde duur, L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, 45-46; E. VAN HOECKE, Overeenkomsten met een ontbindende voorwaarde of tijdsbepaling, van bepaalde of van onbepaalde duur, E. VAN HOECKE, Overeenkomsten met een ontbindende voorwaarde of tijdsbepaling, van bepaalde of van onbepaalde duur,

14 Het is niet zeker dat die X ooit de pensioenleeftijd zal bereiken, vanuit dit standpunt kan het beding beschouwd worden als een ontbindende voorwaarde. Als de partijen daarentegen duidelijk te kennen geven dat de leeftijdsaanduiding enkel dient om een exacte datum aan te duiden, kan het beding als een ontbindende tijdsbepaling aanzien worden. 9. Artikel 1175 BW bevestigt het grote belang van de bedoeling van de partijen: iedere voorwaarde moet worden vervuld op zodanige wijze als partijen het waarschijnlijk gewild en verstaan hebben. Maar enkel de wil van de partijen is niet doorslaggevend: de onzekerheid van de toekomstige gebeurtenis moet ook overeenstemmen met de werkelijkheid. De gebeurtenis moet een objectief gegeven zijn. Als de contracterende partijen een ontbindende voorwaarde hebben willen bedingen, maar er in de realiteit blijkt dat er geen sprake is van een objectieve onzekerheid, dan kan het beding niet beschouwd worden als een ontbindende voorwaarde, en hebben zij bijgevolg geen voorwaardelijke verbintenis. Evenwel, wanneer een objectief onzekere gebeurtenis door de partijen als zeker en dus als tijdsbepaling gekwalificeerd wordt, kan de verbintenis niet als voorwaardelijk beschouwd worden. Indien de partijen reeds bij het sluiten van hun overeenkomst wisten dat hun verbintenis sowieso uitgevoerd zou worden, kan er geen sprake zijn van een voorwaardelijke verbintenis Samengevat is het grote verschil tussen de ontbindende voorwaarde en de ontbindende tijdsbepaling het al dan niet aleatoir karakter van de gebeurtenis en de retroactiviteit. De verwezenlijking van de gebeurtenis in een overeenkomst met tijdsbepaling is zeker maar heeft geen terugwerkende kracht. Dit in tegenstelling tot de voorwaarde, waar het onzeker blijft of de gebeurtenis ooit zal gebeuren, maar waar de verwezenlijking retroactief terugwerkt tot op de dag van de contractsluiting. Kortom, bij een tijdsbepaling is de verwezenlijking van de gebeurtenis zeker, maar het kan zowel zeker als onzeker zijn wanneer die verwezenlijking zal plaatsvinden. Bij de voorwaarde daarentegen is de verwezenlijking van de gebeurtenis onzeker, maar het kan zowel zeker als onzeker zijn wanneer die verwezenlijking zal gebeuren. 26 B. Overeenkomst van bepaalde duur 11. Een overeenkomst van bepaalde duur wordt gekenmerkt door een tijdsbepaling of uitdovende termijn. De definitie waarnaar vaak teruggegrepen wordt is die van Taquet: le contrat à durée déterminée est celui qui est affecté d un terme constitué par en événement futur et certain, dont l échéance, indépendante de la volonté des parties, leur est connue ou peut être appréciée par elles au moment de la conclusion du contrat.. 27 De meeste auteurs achten de invoeging van een uitdovende termijn voldoende opdat een overeenkomst van bepaalde duur zou zijn Aangezien de duur van een overeenkomst slechts bepaald is indien deze een uitdovende termijn bevat, kan een overeenkomst die geen tijdsbepaling bevat, doch enkel een ontbindende voorwaarde, niet als een overeenkomst van bepaalde duur bestempeld worden. A contrario zal een overeenkomst 25 E. VAN HOECKE, Overeenkomsten met een ontbindende voorwaarde of tijdsbepaling, van bepaalde of van onbepaalde duur, E. VAN HOECKE, Overeenkomsten met een ontbindende voorwaarde of tijdsbepaling, van bepaalde of van onbepaalde duur, M. TAQUET, Observations (noot onder Cass. 22 november 1957), JT 1960, L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, 43; I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, 432; T. DELAHAYE, Résiliation et résolution unilatérales en droit commercial belge: éléments d appréciation, Brussel, Bruylant, 1984, 22 (hierna verkort :. T. DELAHAYE, Résiliation et résolution unilatérales en droit commercial belge). 14

15 met ontbindende tijdsbepaling nooit van onbepaalde duur worden, door het louter toevoegen van een ontbindende voorwaarde. 29 Het exacte tijdstip van de verwezenlijking van de gebeurtenis dient niet noodzakelijk reeds op het tijdstip van de contractsluiting gekend te zijn. Vereist is wel dat de termijn op het ogenblik van de contractsluiting bepaalbaar is. Een stilzwijgende termijn wordt geacht voldoende te zijn, maar bewijsproblemen kunnen rijzen. 30 Van zodra twijfel bestaat over het feit of de gebeurtenis al dan niet zal plaatsvinden, is niet aan de vereiste zekerheid van een tijdsbepaling voldaan en dient de overeenkomst gekwalificeerd te worden als zijnde van onbepaalde duur Soms wordt beweerd dat een overeenkomst enkel van bepaalde duur is als ze alleen bij afloop van de termijn uitdooft. Dit is echter een beperkende definitie die het gebruik van sommige clausules nutteloos verhindert, met name de clausules die in overeenkomsten van bepaalde duur toch nog een zekere flexibiliteit invoeren, in die zin dat zij het mogelijk maken dat de overeenkomst eerder of later dan de bedongen termijn uitdooft. 32 We verwijzen hier in het bijzonder naar de eenzijdige opzegbedingen. 33 Overeenkomsten van zeer lange duur 14. Hoewel de tijdsbepaling van bij het ontstaan van de overeenkomst bepaald of bepaalbaar moet zijn, verbiedt niets overeenkomsten voor een zeer lange duur te sluiten. Soms wordt evenwel aangevoerd dat overeenkomsten maximaal voor 99 jaar kunnen worden gesloten, maar hoewel specifieke wetsbepalingen met betrekking tot huurovereenkomsten en erfpacht inderdaad de maximumduur begrenzen tot 99 jaar, is er in ons recht geen enkel algemeen geldend verbod terug te vinden dat die maximumtermijn bestendigd. 34 Het is vanzelfsprekend dat een overeenkomst van zeer lange duur de individuele vrijheid beperkt, vooral in België waar de bindende kracht van overeenkomsten niet wijkt voor gewijzigde omstandigheden. Dit is des te meer het geval nu we weten dat overeenkomsten van bepaalde duur in principe niet eenzijdig opgezegd kunnen worden. Er rijzen dan ook stemmen op om die opzeggingsmogelijkheid in sommige gevallen wel toe te laten voor deze langdurige - overeenkomsten, ook al is dit niet voorzien door de wet of de overeenkomst zelf. 35 C. Overeenkomst van onbepaalde duur 15. Hierboven werd vermeld dat overeenkomsten van bepaalde duur worden gekenmerkt door een tijdsbepaling. A contrario kan gesteld worden dat wanneer de uitvoering van de overeenkomst niet vanaf het sluiten van de overeenkomst beperkt is door een toekomstige en zekere gebeurtenis, er sprake is van een overeenkomst van onbepaalde duur I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, zie infra 19 nr I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties,

16 Bijgevolg kan een overeenkomst van onbepaalde duur als volgt omschreven worden: een overeenkomst die, uit zichzelf, oneindig verder loopt et die slechts beëindigd wordt wanneer ten minste één van beide partijen daartoe zijn wil te kennen geeft Bij een overeenkomst van onbepaalde duur wordt de toepassingsduur door de partijen niet bij voorbaat bepaald. 38 Wanneer het aan de hand van de overeenkomst niet mogelijk is te bepalen wanneer de overeenkomst een einde zal nemen, wordt de overeenkomst als een overeenkomst van onbepaalde duur beschouwd. 39 Maximumtermijn bij overeenkomst van onbepaalde duur 17. Het feit dat een overeenkomst voor onbepaalde duur een ontbindende voorwaarde bevat, ontneemt haar niet het karakter van onbepaalde duur. 40 Het Hof van Cassatie heeft dit in 1969 reeds bevestigd. Het Hof poneert inderdaad dat de opname in een overeenkomst van een ontbindende voorwaarde zonder terugwerkende kracht haar niet het karakter ontneemt van een overeenkomst van onbepaalde duur:. 41 Deze kwestie komt vooral aan bod in het kader van arbeidsovereenkomsten, dit wordt verder in deze uiteenzetting wordt behandeld. 42 Dus zelfs wanneer de partijen tijdens een overeenkomst van onbepaalde duur beslissen een ultieme datum vast te leggen op dewelke de overeenkomst een einde zal nemen, blijft de overeenkomst van onbepaalde duur. Contracterende partijen zijn vrij een maximale duur te bedingen waarop de overeenkomst een einde neemt, zonder dat hun overeenkomst het karakter van onbepaalde duur verliest, want in voorkomend geval kunnen zij nog steeds op elk ogenblik een einde stellen aan de overeenkomst G. BRICMONT, Observation (noot onder Brussel 11 december 1964), JT 1965, L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, E. VAN HOECKE, Overeenkomsten met een ontbindende voorwaarde of tijdsbepaling, van bepaalde of van onbepaalde duur, E. VAN HOECKE, Overeenkomsten met een ontbindende voorwaarde of tijdsbepaling, van bepaalde of van onbepaalde duur, Cass. 16 september 1969, Arr. Cass. 1970, I, 58; E. VAN HOECKE, Overeenkomsten met een ontbindende voorwaarde of tijdsbepaling, van bepaalde of van onbepaalde duur, zie infra 49 nr G. BRICMONT, «Observations» (noot onder Brussel 11 december 1964), JT 1965, 282 ; T. DELAHAYE, Résiliation et résolution unilatérales en droit commercial belge,

17 AFDELING II BELANG VAN HET ONDERSCHEID: EINDE VAN DE OVEREENKOMST A. Automatische uitdoving bij overeenkomst van bepaalde duur 18. Met betrekking tot de beëindiging van overeenkomsten van bepaalde duur, dient verwezen te worden naar artikel 1134 BW, namelijk het principe van de bindende kracht van overeenkomsten. Volgens het tweede lid van deze bepaling zijn de partijen van de overeenkomst erdoor gebonden tot het verstrijken van de termijn, behalve indien de contracterende partijen met wederzijds akkoord vroegtijdig een einde stellen aan de overeenkomst Een overeenkomst van bepaalde duur wordt automatisch of van rechtswege beëindigd bij het verstrijken van de door de contracterende partijen vastgestelde duur. 45 Dit wil zeggen dat wanneer de toekomstige en zekere gebeurtenis zich voordoet, de overeenkomst en de verbintenissen die erop stoelen automatisch tenietgaan. In principe herwinnen de partijen hun contractuele vrijheid zonder verplichting de wederpartij te verwittigen, in gebreke te stellen, op te zeggen, Er is vast te stellen dat de partijen dikwijls contractuele voorwaarden opnemen in hun overeenkomst met betrekking tot het tenietgaan van hun overeenkomst: de zogenaamde opzegbedingen. Deze kunnen eruit bestaan de andere partij te herinneren aan de nakende tijdsbepaling, met of zonder bepaalde vormvoorwaarden. Ook al lijkt dit op een opzegging met opzeggingstermijn, dit betekent het allerminst dat de overeenkomst voor onbepaalde duur is gesloten. Indien de partij de clausule niet eerbiedigt, zal de overeenkomst toch tenietgaan wanneer de tijdsbepaling intreedt. Enig middel van sanctionering is in dit geval beroep doen op de contractuele aansprakelijkheid. 47 B. Eenzijdige opzegging bij overeenkomst van onbepaalde duur 21. Een overeenkomst van onbepaald duur geeft aan elke partij de mogelijkheid om de overeenkomst eenzijdig te verbreken. Elke partij kan te allen tijde of op elk ogenblik een einde stellen aan de overeenkomst. 48 Het Hof van Cassatie oordeelde in 1969 dat het eenzijdig opzeggingsrecht een wezenlijk kenmerk is van overeenkomsten van onbepaalde duur. 49 De eenzijdige opzegging is de rechtshandeling door eenzijdige wilsverklaring van een partij waarmee voor de toekomst een einde wordt gemaakt aan een overeenkomst. 50 a) Grondslagen van het eenzijdig opzeggingsrecht 22. Meestal wordt het verbod van eeuwigdurende verbintenissen als grondslag van de eenzijdige opzegging beschouwd. Dit verbod kan aan de hand van volgende bepalingen worden afgeleid: artikel 44 I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, 396 ; L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, 814; R. VAN RANSBEECK, De opzegging, RW , Cass. 16 oktober 1969, RCJB 1970, , noot M. PAPIER-JAMOULLE. 50 F. VERMANDER, Hoofdstuk 7: bedingen over de duur van het contract, zijn voortzetting en zijn opzegging in S. STIJNS en K. VANDERSCHOT (eds.), Contractuele clausules rond de (niet-) uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia, 2006, 246 (hierna verkort: F. VERMANDER, Bedingen over de duur van het contract, zijn voortzetting en zijn opzegging ). 17

18 1709 BW Huur van goederen gedurende een zekere tijd, en artikel 1780 BW dat stelt dat een rechtssubject zijn diensten slechts voor een tijd of voor een bepaalde onderneming kan verbinden. Het is een toepassing van het ruimere beginsel van de individuele vrijheid, dat stelt dat niemand onbeperkt gebonden mag zijn aan een overeenkomst. 51 Immers, een partij die een overeenkomst van onbepaalde duur heeft gesloten, zou zonder eenzijdig opzeggingsrecht voor de rest van zijn leven verbonden zijn, wat in de rechtsleer als een vorm van slavernij wordt aanzien. 52 Volgens anderen vindt het eenzijdig opzeggingsrecht zijn grondslag in de contractvrijheid, de vrijheid van handel, vrijheid van mededinging 53 of gewoon in de fragiele aard van de overeenkomst van onbepaalde duur, aangezien ze enkel blijft voortduren door de wil van de partijen. 54 b) Rechtsgevolgen van de opzegging 23. De eenzijdige opzegging doet de verbintenissen vervallen, maar die uitdoving van de rechten en de plichten die uit de overeenkomst voortvloeien, geldt in principe enkel voor de toekomst. De eenzijdige opzegging is definitief en onherroepelijk, de opzeggende partij kan er niet meer op terugkomen door zijn beslissing in te trekken 55, tenzij hij kan bewijzen dat zijn rechtshandeling voor vernietiging vatbaar is. 56 Een partij kan door een eenzijdige wilsuiting een einde stellen aan een overeenkomst, maar kan niet door een nieuwe eenzijdige wilsuiting contractuele rechten doen ontstaan of doen herleven Door de opzegging houdt de overeenkomst op te bestaan vanaf het ogenblik van de opzegging, of desgevallend na afloop van de opzegtermijn. Uit de overeenkomst vloeien geen rechtsgevolgen meer voort, maar alle rechtsgevolgen die ten tijde van het bestaan van de overeenkomst ingetreden zijn blijven onverminderd bestaan. 58 De opzegging geldt steeds voor het geheel van de aangegane verbintenissen: de opzegging is ondeelbaar, dus een gedeeltelijke opzegging is niet mogelijk Als partijen op één of andere manier toch de rechtsgevolgen van de opzegging willen beperken, zullen zij een nieuwe overeenkomst moeten maken met dezelfde verbintenissen als die van de uitgedoofde overeenkomst. 60 Groot nadeel is dat de rechtsgeldigheid van deze nieuwe overeenkomst beoordeeld moet worden op het ogenblik van de totstandkoming. Naar aanleiding van deze problematiek rijst de vraag of partijen, om de sluiting van een nieuwe overeenkomst te ontwijken, kunnen bedingen dat zij aan de rechtsgevolgen van de opzegging verzaken. Tussen de contracterende partijen zal zo n beding rechtsgeldig zijn, maar dit is niet tegenwerpelijk aan derden, die zich steeds kunnen beroepen op de vroeger gedane verbreking I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, 389; T. DELAHAYE, Résiliation et résolution unilatérales en droit commercial belge, ; R. VAN RANSBEECK, De opzegging, RW , L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, I. CLAEYS en L. PHANG, Van bepaalde duur naar onbepaalde duur en terug, TPR 2008, T. DELAHAYE, Résiliation et résolution unilatérales en droit commercial belge, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, 808; R. VAN RANSBEECK, De opzegging, RW , L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, T. DELAHAYE, Résiliation et résolution unilatérales en droit commercial belge, 124 ; R. VAN RANSBEECK, De opzegging, RW , L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties,

19 26. Naar aanleiding van een eenzijdige opzegging, waarmee de tegenpartij geen vrede kan nemen, heeft hij de neiging de zaak aanhangig te maken bij de kortgedingrechter. De vraag is dan vaak om de tegenpartij te verplichten de uitgedoofde verbintenissen verder te zetten. 62 De discussie omtrent de vraag of een rechter die eis mag inwilligen wordt verder behandeld L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, zie infra 24, nr

20 AFDELING III DE EENZIJDIGE OPZEGGING A. Opzeggingsvoorwaarden 27. Dat elke partij een overeenkomst van onbepaalde duur eenzijdig mag verbreken, al dan niet mits naleven van een opzeggingstermijn, is een algemeen rechtsbeginsel en wordt geacht van openbare orde te zijn. 64 De uitoefening van dit subjectieve recht is aan enkele voorwaarden onderworpen: Ten eerste moet dit subjectieve recht worden uitgeoefend in de vorm van een rechtshandeling uitgaand van een persoon die de bevoegdheid heeft op te zeggen. Die rechtshandeling is een eenzijdige wilsuiting 65, met als doel aan de voor onbepaalde tijd aangegane verbintenis een einde te stellen. Er wordt, in principe, geen enkele pleegvorm opgelegd: de wilsuiting kan mondeling, schriftelijk, uitdrukkelijk, stilzwijgend, rechtstreeks of onrechtstreeks geschieden. Eén en ander kan wel leiden tot interpretatieproblemen, waar de rechter dan desgevallend duidelijkheid zal moeten scheppen. 66 Ten tweede vindt het subjectieve recht in een welbepaalde rechtsverhouding plaats. Dit brengt met zich mee dat de uitoefening van de eenzijdige verbreking ter kennis moet worden gebracht van de partij die de rechtsgevolgen ervan moet ondergaan. 67 De kennisgeving of mededeling van de wil eenzijdig een einde te stellen aan de overeenkomst is een grondvereiste van de opzegging. 68 Dat aan geen enkele vormvereiste moet voldaan worden, doet geen afbreuk aan het feit dat de tegenpartij op ondubbelzinnige wijze op de hoogte moet gebracht worden. 69 De verbreking zal rechtsgevolgen teweegbrengen vanaf het ogenblik dat de opzegging ter kennis werd gebracht van de medecontractant, zonder dat deze laatste de opzegging dient te aanvaarden. 70 De laatste voorwaarde betreft de motivering. In principe is geen enkele motivatie vereist, wat met zich meebrengt dat de partij die gebruikt maakt van zijn recht eenzijdig de overeenkomst te beëindigen, zijn handeling niet moet verantwoorden. 71 Het Hof van Beroep van Bergen bekrachtigde dit door te oordelen dat wanneer de opzeggende partij zijn beslissing toch motiveert, de rechter niet verplicht is de gegrondheid van de ingeroepen redenen te onderzoeken. 72 Het feit dat geen motivering vereist is, doet geen afbreuk aan het feit dat er wel degelijk een reden aan de grondslag van de opzegging moet liggen. De opzeggende partij die zuiver willekeurig een overeenkomst zonder reden opzegt, maakt zich schuldig aan rechtsmisbruik! 73 De loutere onjuistheid van de ingeroepen reden maakt op zich de opzegging niet onrechtmatig: om tot rechtsmisbruik te besluiten is meer vereist zoals bijvoorbeeld de 64 L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, 814; T. DELAHAYE, Résiliation et résolution unilatérales en droit commercial belge, R. VAN RANSBEECK, De opzegging, RW , L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, 54; T. DELAHAYE, Résiliation et résolution unilatérales en droit commercial belge, L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, R. VAN RANSBEECK, De opzegging, RW , R. VAN RANSBEECK, De opzegging, RW , T. DELAHAYE, Résiliation et résolution unilatérales en droit commercial belge, ; R. VAN RANSBEECK, De opzegging, RW , L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, 807; T. DELAHAYE, Résiliation et résolution unilatérales en droit commercial belge, 129 ; Bergen 16 oktober 1984,TBH 1985, 636, noot C. PARMENTIER. 72 Bergen 16 oktober 1984, TBH, 1985, 636, noot C. PARMENTIER. 73 R. VAN RANSBEECK, De opzegging, RW ,

21 wil schade toe te brengen. 74 Let wel, er is één uitzondering, waar zelf in het gemeen recht sowieso een motivatie nodig is, namelijk in het geval van opzegging wegens dringende redenen. 75 B. Opzegbedingen 28. Een opzegbeding kent aan één of beide partijen de mogelijkheid toe eenzijdig de beslissing te nemen om de overeenkomst te beëindigen. 76 Partijen kunnen onder de voorwaarden van het beding, zonder voorafgaand beroep op de rechter, een einde stellen aan de overeenkomst. 77 De rechter kan a posteriori een marginale controle uitvoeren op die beslissing. De rechter zal ingrijpen indien die beslissing niet strookt met de beslissing die een persoon, in dezelfde omstandigheden, redelijkerwijs had genomen. 78 a) Principiële geldigheid 29. Indien zij dit wensen, kunnen partijen in hun overeenkomst een opzegmogelijkheid bedingen. De rechtsgeldigheid van deze bedingen wordt niet betwist. 79 Voor overeenkomsten van onbepaalde duur is dit logisch aangezien partijen, zelf als ze niets bedongen hebben omtrent de opzegging, steeds hun overeenkomst eenzijdig kunnen beëindigen. Maar voor de partijen verbonden door een overeenkomst van bepaalde duur bestaat er in beginsel geen opzeggingsmogelijkheid. Hier zal het essentieel zijn dat partijen een regeling treffen omtrent de opzegging indien zij een vroegtijdige uitstapmogelijkheid wensen. 80 Partijen mogen hun opzegbeding zo extensief maken als ze zelf willen: opzegtermijn, opzegvergoeding, motiveringsverplichting, Ook voor partijen van een overeenkomst van onbepaalde duur is het nuttig een opzegbeding in hun overeenkomst te voorzien. Op die manier kunnen partijen een opzegtermijn regelen of formaliteiten vastleggen die bij de opzegging nageleefd moeten worden. Doch de invoering van modaliteiten mag nooit als gevolg hebben dat het opzeggingsrecht volledig wegbedongen wordt. 82 Dikwijls zullen partijen van een overeenkomst van onbepaalde duur bedingen dat een opzegging ad nutum, dus zonder opzegtermijn, mogelijk is. 83 Wanneer partijen voorzien in een opzeggingstermijn, is dat meestal om te vermijden dat een rechter post factum tot rechtsmisbruik besluit. Een opzeggingstermijn is in geen geval een geldigheidsvoorwaarde van de eenzijdige opzegging, de verbreking is ook zonder opzeggingstermijn rechtsgeldig. Er kan dus gesteld worden dat een opzeggingstermijn slechts een voorzorgsmaatregel is die een partij neemt om te verhinderen dat hij veroordeeld zou worden voor 74 Bergen 16 oktober 1984,TBH 1985, noot C. PARMENTIER, R. VAN RANSBEECK, De opzegging, RW , L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, 818; S. STIJNS, Hoofdstuk 3: Uitdrukkelijk ontbindende bedingen, ontbindende voorwaarden en vervangingsbedingen, in S. STIJNS en K. VANDERSCHOT (eds.), Contractuele clausules rond de (niet-) uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia, 2006, 101; F. VERMANDER, Bedingen over de duur van het contract, zijn voortzetting en zijn opzegging, S. STIJNS, Hoofdstuk 3: Uitdrukkelijk ontbindende bedingen, ontbindende voorwaarden en vervangingsbedingen, in S. STIJNS en K. VANDERSCHOT (eds.), Contractuele clausules rond de (niet-) uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia, 2006, F. VERMANDER, Bedingen over de duur van het contract, zijn voortzetting en zijn opzegging, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, 818; F. VERMANDER, Bedingen over de duur van het contract, zijn voortzetting en zijn opzegging, F. VERMANDER, Bedingen over de duur van het contract, zijn voortzetting en zijn opzegging, F. VERMANDER, Bedingen over de duur van het contract, zijn voortzetting en zijn opzegging, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, 807 en 815;.F. VERMANDER, Bedingen over de duur van het contract, zijn voortzetting en zijn opzegging, R. VAN RANSBEECK, De opzegging, RW ,

22 rechtsmisbruik. Indien een partij zich niet houdt aan zijn contractuele verplichtingen, zal dit het onherroepelijk en definitief karakter van de eenzijdige verbreking niet tegenhouden. Het kan wel aanleiding geven tot een schadevergoeding Zelf wanneer een opzegbeding bestaat, moeten de grondvoorwaarden van de eenzijdige opzegging nageleefd worden. De partijen moeten nog steeds de opzegging ter kennis brengen van de andere partij, de eenzijdige opzegging kan nooit van rechtswege gevolgen teweegbrengen. Partijen kunnen natuurlijk wel regelen op welke manier die kennisgeving moet plaatsvinden (bijvoorbeeld door een aangetekend schrijven) en vanaf wanneer de gevolgen van de opzegging zullen intreden. 86 Er is nog steeds geen motiveringsplicht, maar de partijen kunnen een dergelijke motiveringsplicht bedingen in hun overeenkomst en zo voorzien dat hun overeenkomst slecht op grond van vooraf bepaalde redenen opgezegd kan worden. 87 Bij overeenkomsten van bepaalde duur zijn deze clausules nuttig: de rechter zal de ingeroepen motieven kunnen controleren. Soms zijn dergelijke clausules eveneens terug te vinden in contracten van onbepaalde duur. We kunnen ons de vraag stellen of zulke bedingen daar wel enig nut hebben, vermits een opzegging die plaatsvindt buiten de vastgestelde motieven eveneens rechtsgeldig is. 88 Partijen kunnen opzegbedingen zo uitgebreid maken als ze zelf willen, maar moeten in de opstelling ervan zeer nauwkeurig te werk gaan. Met name betreffende de voorwaarden waarin partijen zich kunnen beroepen op het eenzijdig opzeggingsrecht, de pleegvormen die ze moeten naleven, de modaliteiten, de rechtsgevolgen van de verbreking, de verbrekingsvergoeding en eventuele restitutieverplichtingen. 89 b) Bij overeenkomsten van bepaalde duur 32. Hierboven werd reeds vermeld dat partijen in hun overeenkomsten van onbepaalde duur een opzegmogelijkheid mogen bedingen. Bij overeenkomsten van bepaalde duur bestaat er in beginsel geen opzeggingsmogelijkheid, vermits artikel 1134 BW in dit geval volledige toepassing vindt. Hier zal het essentieel zijn dat partijen een regeling treffen over de opzegging indien zij een vroegtijdige uitstapmogelijkheid wensen Een opzegbeding in een overeenkomst van bepaalde duur geeft aan één of alle partijen het recht om de overeenkomst op vastgestelde tijdstippen eenzijdig op te zeggen. Doordat deze overeenkomsten een tijdsbepaling bevatten, zal de overeenkomst ten laatste bij het verstrijken van de termijn uitdoven. Maar door de invoering van een opzegbeding is het tevens mogelijk dat de overeenkomst eerder wordt L. CORNELIS, De duur van het contract met opeenvolgende prestaties, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, 815; F. VERMANDER, Bedingen over de duur van het contract, zijn voortzetting en zijn opzegging, F. VERMANDER, Bedingen over de duur van het contract, zijn voortzetting en zijn opzegging, S. STIJNS, Hoofdstuk 3: Uitdrukkelijk ontbindende bedingen, ontbindende voorwaarden en vervangingsbedingen, in S. STIJNS en K. VANDERSCHOT (eds.), Contractuele clausules rond de (niet-) uitvoering en de beëindiging van contracten, Antwerpen, Intersentia, 2006, F. VERMANDER, Bedingen over de duur van het contract, zijn voortzetting en zijn opzegging, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia, 2000, F. VERMANDER, Bedingen over de duur van het contract, zijn voortzetting en zijn opzegging,