Jaarlijks krijgen ongeveer mensen in Nederland
|
|
- Ine Smits
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 STAND VAN ZAKEN Transcraniële gelijkstroomstimulatie MOGELIJK NIEUWE BEHANDELING VOOR UNILATERAAL NEGLECT Miranda Smit, Dennis J.L.G. Schutter, Tanja C.W. Nijboer, H. Chris Dijkerman en L. Jaap Kappelle Een van de beperkendste cognitieve stoornissen als gevolg van een beroerte is verwaarlozing van 1 helft van het lichaam en de omgeving (unilateraal neglect ). Eenzijdige verwaarlozing komt vaak voor na een beroerte en is een van de belangrijkste voorspellers van verminderd functioneel herstel. In de afgelopen decennia zijn verschillende behandelingen onderzocht, maar de effecten lijken van korte duur of te taakspecifiek en zijn daarom moeilijk te generaliseren naar andere, niet getrainde situaties. Een mogelijk nieuwe interventie is transcraniële gelijkstroomstimulatie ( transcranial direct current stimulation, tdcs). tdcs kan de hersenactiviteit moduleren door het polariseren van zenuwcellen met zwakstroom. Recente studies met tdcs suggereren dat eenzijdige verwaarlozing kan worden verminderd door remming van de nietafwijkende hemisfeer of activatie van de beschadigde hemisfeer. tdcs lijkt een veelbelovende techniek voor de behandeling van eenzijdige verwaarlozing, maar verder onderzoek is noodzakelijk voordat het in de kliniek kan worden toegepast. Universiteit Utrecht, Helmholtz Instituut, faculteit Sociale Wetenschappen, Utrecht. M. Smit, MSc, neuropsycholoog (tevens: Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht, De Hoogstraat, afd. Revalidatie, Verplegingswetenschap en Sport); dr. D.J.L.G. Schutter, psycholoog; dr. T.C.W. Nijboer, neuropsycholoog (tevens: Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht, De Hoogstraat en UMC Utrecht, Rudolf Magnus Instituut voor Neurowetenschappen, afd. Revalidatie, Verplegingswetenschap en Sport, en afd. Neurologie); prof.dr. H.C. Dijkerman, neuropsycholoog (tevens: UMC Utrecht, Rudolf Magnus Instituut voor Neurowetenschappen, afd. Neurologie). UMC Utrecht, Rudolf Magnus Instituut voor Neurowetenschappen, afd. Neurologie, Utrecht. Prof.dr. L.J. Kappelle, neuroloog. Contactpersoon: M. Smit, MSc (m.smit@uu.nl). Jaarlijks krijgen ongeveer mensen in Nederland een beroerte. 1 Dit is een ingrijpende gebeurtenis die het leven van een patiënt drastisch verandert op persoonlijk, lichamelijk en cognitief vlak. Stoornissen in waarneming, beweging, taal, geheugen, planning en organisatie komen vaak voor na een beroerte en leiden tot veelal blijvende beperkingen. 2 Door een beroerte kan unilaterale verwaarlozing, kortweg neglect, ontstaan. Patiënten met deze aandoening negeren prikkels aan 1 zijde van hun lichaam, of ze zijn traag in het waarnemen van prikkels of voorwerpen die aangeboden worden in de ruimte tegenovergesteld aan de kant van het hersenletsel (vaak links na schade in de rechter hemisfeer). Meestal hebben patiënten deze problemen niet in de gaten. 3 In de ernstigste vorm gedragen patiënten zich alsof 1 helft van hun omgeving niet bestaat, en hebben ze vaak een gebrek aan inzicht in hun eigen functioneren en ziektebeeld; dit wordt omschreven als anosognosie. 4 Vanwege het gebrek aan inzicht in hun problematiek zijn patiënten niet in staat om compensatiestrategieën aan te wenden. Neglect betreft met name een stoornis van de aandacht en geen stoornis van de primaire waarneming of een stoornis van motorische aard. Gezichtsveldstoornissen leiden niet per se tot neglect; sommige patiënten kunnen NED TIJDSCHR GENEESKD. 2013;157: A6056 1
2 wel zien, maar worden zich niet bewust van deze prikkels. Recent onderzoek suggereert echter dat neglect meer behelst dan een aandachtstoornis die zich enkel aan 1 zijde manifesteert. Verschillende studies hebben relaties gevonden tussen de ernst van de problemen aan 1 kant van de ruimte en problemen in de selectieve aandacht, de volgehouden aandacht en het werkgeheugen. 5 Het is vooralsnog onduidelijk in hoeverre deze niet-gelateraliseerde problemen een integraal onderdeel zijn van het neglectsyndroom of als aparte stoornissen kunnen worden beschouwd. Wij concentreren ons in dit artikel op de behandeling van gelateraliseerde stoornissen, dat wil zeggen: het negeren van prikkels aan 1 zijde. Bij ongeveer 4 van de 10 patiënten met een afwijking in de rechter hemisfeer en 2 van de 10 patiënten met schade in de linker hemisfeer komt neglect voor in een vroeg stadium. 6 Een recente cohortstudie laat zien dat bij 54% van de patiënten neglect vermindert in de eerste weken na hun beroerte. Dit percentage loopt op tot 60 tussen de 26 en 52 weken, maar betekent dat ongeveer 40% na een jaar nog steeds neglect laat zien. 7 In het dagelijks leven kan neglect verstrekkende gevolgen hebben. De patiënt kan bijvoorbeeld niet meer op een verantwoorde wijze aan het verkeer deelnemen of zichzelf in een ruimte verplaatsen. Naast het feit dat neglect beperkingen oplevert in het dagelijks leven, is het ook een van de belangrijkste voorspellers van verminderd functioneel herstel. 8 HUIDIGE BEHANDELINGEN VOOR NEGLECT De behandeling van neglect is doorgaans moeilijk. Dit is vooral het gevolg van het gebrek aan inzicht van de patient in het eigen functioneren. 4 Toch zijn in de afgelopen decennia een aantal behandelingen onderzocht die neglect op verschillende niveaus tijdelijk kunnen verminderen. Zo zijn er cognitieve strategieën als visuele scantraining, waarbij patiënten expliciete instructies krijgen om systematisch en actief aandacht te schenken aan de verwaarloosde kant. Daarnaast zijn er sensorische strategieën als limb activation, vestibulaire en optokinetische stimulatie, en nekvibraties. 9 De rationale van dit soort interventies is dat activatie en stimulatie van de aangedane zijde of de ledematen de automatische oriëntatie en bewustwording voor die zijde en ruimte zal vergroten. Prisma-adaptatie is een andere, veelvuldig onderzochte interventie. 9 Tijdens deze behandeling dragen patiënten gedurende min (adaptatieperiode) een bril die het visuele veld ongeveer 10 verschuift waardoor ze een visueel-motorische correctie naar de genegeerde kant moeten maken. Deze correctie zorgt ervoor dat ook na de behandeling de aandacht van de patiënt meer naar de genegeerde zijde wordt getrokken. De effecten van bovengenoemde interventies zijn wisselend. Sensorische stimulatie heeft vaak een kortdurend effect en de training is vaak beperkt generaliseerbaar naar situaties in het dagelijks leven. Prisma-adaptatie heeft een meer gegeneraliseerd effect, maar blijkt niet bij alle patiënten effectief. 10 Het is daarom van belang dat onderzoek gedaan wordt naar effectievere behandelmethoden voor deze aandoening. TRANSCRANIËLE GELIJKSTROOMSTIMULATIE Een mogelijk alternatieve interventie is transcraniële gelijkstroomstimulatie ( transcranial direct current stimulation, tdcs). In tegenstelling tot de andere methoden richt tdcs zich direct op het moduleren van de hersenactiviteit door polarisatie van zenuwcellen met zwakstroom (1-2 ma). 11 Blootstelling van het centraal zenuwstelsel aan zwakstroom wordt al langere tijd toegepast, maar omdat de effecten vaak wisselden en in eerste instantie niet goed te objectiveren waren, is de techniek enige tijd op de achtergrond geraakt. In een artikel uit 2000 werd aangetoond dat tdcs veranderingen van neurale prikkelbaarheid kan bewerkstelligen. 12 In deze studie werd tdcs toegepast op de primaire motorische hersenschors van gezonde vrijwilligers, varierend in duur (4 s of 1-5 min) en in intensiteit (0,2-1,0 ma). Dit leidde tot een verandering in cerebrale prikkelbaarheid die langer aanhield dan de stimulatie. Deze verandering van cerebrale prikkelbaarheid werd vastgesteld door het meten van een grotere elektromyografische respons van de hand wanneer de primaire motorische hersenschors met transcraniële magnetische stimulatie (TMS) werd geactiveerd. 12 Door het gebruik van betere evaluatiemethoden van de effecten van tdcs is de interesse in fundamenteel en klinisch onderzoek weer toegenomen. 13 tdcs is een veilige interventietechniek, waarmee de hersenactiviteit kan worden beïnvloed met een zwakke elektrische stroom vanuit 2 elektroden op de schedel (figuur 1). 11 Met deze methode wordt de spontane neuronale activiteit gemoduleerd door middel van polariseren. De anode (positieve pool) verhoogt en de kathode (negatieve pool) verlaagt het rustpotentiaal van de zenuwcellen, waardoor de kans dat de gestimuleerde neuronen actief worden respectievelijk wordt vergroot en verkleind. Deze methode kan dus tegelijkertijd de activiteit op de ene locatie stimuleren en op de andere onderdrukken. 11 WERKINGSMECHANISME BIJ NEGLECT Verschillende theorieën suggereren dat neglect het gevolg is van een disbalans tussen de aandachtssystemen in de 2 hersenhelften (interhemisferische disbalans) door unilateraal letsel. 3,14 Een opvatting is dat iedere hersen- 2 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2013;157: A6056
3 FIGUUR 1 Voorbeeld van een opstelling voor transcraniële gelijkstroomstimulatie voor het verlagen van de linkszijdige pariëtale activiteit en het verhogen van de rechtszijdige pariëtale activiteit van de hersenen. Blauw = kathode (negatieve pool); groen = anode (positieve pool). helft zijn eigen aandachtssysteem heeft en dat beide hersenhelften de aandacht richten op de contralaterale ruimte. Daarnaast kunnen de visuele aandachtsystemen in beide hemisferen elkaar remmen via callosale projecties. 15 Na letsel in de rechter hemisfeer bijvoorbeeld valt de remmende werking op de linker hersenhelft weg (figuur 2). Kortom, schade in de rechter hersenhelft leidt tot overactivatie van het aandachtsysteem in de linker hersenhelft met daardoor een aandachtsvoorkeur voor de rechterkant. Het werkingsmechanisme van tdcs sluit aan op de genoemde theorieën over een interhemisferische disbalans. 3,14,15 Het activeren van de beschadigde hemisfeer en het inhiberen van de niet-afwijkende hemisfeer met tdcs kan de balans tussen beide hemisferen verbeteren. De beschadigde hemisfeer wordt dus actiever, en de nietafwijkende hemisfeer wordt minder actief en dus ook minder dominant. Daardoor kan op gedragsniveau de aandacht evenrediger over de linker en rechter ruimte verdeeld worden. In eerdere studies werd dit principe in experimenten met katten gedemonstreerd. Hierbij werd neglect geïnduceerd door het afkoelen van de rechter pariëtale kwab en werd neglect opgeheven door deactivatie van de linker pariëtale kwab toe te voegen. 16 inhiberende repetitieve TMS (1 Hz) op de niet-afwijkende (linker) hemisfeer kregen toegediend, om de dag gedurende 2 weken. 17 De verschuiving van de aandacht naar links werd vastgesteld door het schatten van de lengte van een lijn en door het tekenen van een klok, en hield 15 dagen aan. 17 tdcs is een aantrekkelijke methode voor onderzoek naar de behandeling van neglect, omdat hiermee tegelijkertijd 2 hersengebieden beïnvloed kunnen worden en omdat het een gemakkelijke, veilige en relatief goedkope stimulatietechniek is studies maakten gebruik van eenmalige toepassing van tdcs bij patiënten met neglect. De onderzoekers van de 1e studie gebruikten eenmalige anodale stimulatie (2 ma, 80 ma/cm 2 ) gedurende 20 min op de beschadigde pariëtale cortex. Bij 15 patiënten met neglect in de subacute fase waren er verbeteringen op een taak waarbij het midden van een lijn moest worden aangegeven en op een letter-wegstreeptaak. 18 In de 2e studie werd gebruikgemaakt van eenmalige, maar tweezijdige tdcs (1 ma, 40 ma/cm 2, 10 min) met de anode op de rechter pariëtale kwab (beschadigde hemisfeer) en de kathode op de linker pariëtale kwab bij 10 patiënten met neglect, zowel in de acute als de chronische fase (0,5-12,4 maanden na het ontstaan van neglect). 19 Na stimulatie werd een vermindering van neglect gevonden op een lijnschattingstaak, maar niet op een taak waarbij patiënten zo snel mogelijk een doelletter op een beeldscherm aan moesten geven door een manuele respons. Interessant aan deze studie is dat bij gezonde proefpersonen symptomen van neglect tijdelijk konden worden geïnduceerd door de elektroden simpelweg om te KLINISCHE STUDIES tdcs en TMS zijn beide vormen van niet-invasieve hersenstimulatie. Diverse patiëntenstudies met TMS hebben aangetoond dat remming van de niet-afwijkende hemisfeer of activatie van de beschadigde hemisfeer inderdaad tot een vermindering van neglect leidt. 16 Zo zijn positieve effecten op neuropsychologische taken gevonden bij 3 patiënten die 3-5 maanden na hun beroerte a FIGUUR 2 (a) Aandachtssystemen van niet-afwijkende hemisferen; de visuele aandachtsystemen in beide hemisferen kunnen elkaar remmen via callosale projecties. (b) Door letsel in de rechter hemisfeer is er verlies van contralaterale projecties in deze hemisfeer, en verlies van transcallosale remmende projecties naar de nu dominante linker hemisfeer. Dit leidt tot linkszijdige verwaarlozing. b NED TIJDSCHR GENEESKD. 2013;157: A6056 3
4 LEERPUNTEN een beroerte en is een van de belangrijkste voorspellers van verminderd functioneel herstel. beperkt ziekte-inzicht bij de patiënt. beschadigde hemisfeer minder actief is en de nietafwijkende hemisfeer dominant, waardoor een interhemisferische disbalans ontstaat. current stimulation, tdcs) is een nieuwe, veilige, patiëntvriendelijke en relatief goedkope methode, waarmee de hersenactiviteit op meerdere plekken gemoduleerd kan worden door het polariseren van zenuwcellen. inhiberen van de niet-afwijkende hemisfeer met tdcs kan de balans tussen beide hemisferen verbeteren, en daarom lijkt tdcs een veelbelovende techniek voor de behandeling van unilateraal neglect. Stichting Nieuw Unicum en revalidatiecentrum De Hoogstraat onderzocht of multipele behandelingen met tweezijdige tdcs (2 ma, 80 ma/cm 2 ) gelateraliseerde neglectstoornissen kunnen verminderen. Het onderzoek bestaat uit een voormeting, behandelingsperiodes van ieder 5 dagen en een nameting. Patiënten worden tijdens de voor- en nameting getest op standaardtaken om neglect te meten en op motorische taken. Met vragenlijsten wordt het activiteitenniveau van het dagelijks leven in kaart gebracht. Tijdens de behandelingsperiode zal de patiënt dagelijks tdcs ondergaan gedurende 20 min over een aaneengesloten periode van 5 dagen. De patiënt wordt in deze periode iedere dag direct vóór en na stimulatie getest op standaardneglecttaken. Dit onderzoek heeft als doel de korte- en langetermijneffecten van tweezijdige tdcs op chronisch neglect te onderzoeken. Wij verwachten dat deze vorm van stimulatie leidt tot een vermindering van de klachten door een vermindering van de disbalans tussen beide hemisferen. CONCLUSIE draaien (anode op de linker hemisfeer en kathode op de rechter hemisfeer). Hoewel er tot op heden weinig studies met tweezijdige stimulatie zijn uitgevoerd bij patiënten met neglect, lijkt anodale stimulatie op de beschadigde motorische hersenschors en kathodale stimulatie op de niet-afwijkende motorische hersenschors te zorgen voor verbeteringen van motorische functies. 20 tdcs brengt weinig ongemak met zich mee en tot op heden zijn er geen hinderlijke bijwerkingen gerapporteerd. Toch wordt uit voorzorg aangeraden om tdcs niet toe te passen bij mensen met epilepsie, acuut eczeem of beschadigingen op de hoofdhuid, metalen onderdelen in het hoofd of een pacemaker. 11 Hoewel er aanwijzingen zijn voor werkzame behandelingen voor neglect zijn er meer studies nodig om de klinische effectiviteit te bepalen. Hierbij dienen onder andere methodologische vraagstukken als specifieke tdcsparameters (intensiteit, frequentie en duur), het specifieke gebied van stimulatie en het moment van interventie (subacuut versus chronisch) nader bestudeerd te worden. Het feit dat patiënten in de subacute fase de grootste gedragsmatige verbeteringen laten zien, 7 impliceert dat dit de gunstigste periode is om een interventie te starten. Het is echter nog niet onderzocht of patiënten deze behandeling kort na het ontstaan van een beroerte kunnen verdragen. Lopende studie in Nederland Momenteel wordt door de Universiteit Utrecht in samenwerking met het UMC Utrecht, de Stichting Zorggroep Noordwest-Veluwe, de Transcraniële gelijkstroomstimulatie (tdcs) is een veilige interventietechniek, waarmee de hersenactiviteit kan worden beïnvloed met een zwakke elektrische stroom vanuit 2 elektroden op de schedel. Hierdoor kan tegelijkertijd de activiteit op de ene hersenlocatie worden gestimuleerd en op een andere locatie geremd. Het werkingsmechanisme van tdcs sluit goed aan bij het concept van een interhemisferische disbalans die vermoedelijk ten grondslag ligt aan unilateraal neglect. Recent werd aangetoond dat remming van de niet-afwijkende hemisfeer of activatie van de beschadigde hemisfeer een vermindering van neglect teweegbrengt. Hoewel meer systematische studies nodig zijn om de positieve resultaten te kunnen reproduceren en verder in kaart te brengen, kan deze interventie een eerste stap zijn naar een nieuwe en effectievere methode om een van de beperkendste cognitieve stoornissen na een beroerte te behandelen. Dit kan het functionele herstel en de onafhankelijkheid van patiënten bevorderen. Belangenconflict en financiële ondersteuning: het onderzoek naar de therapeutische mogelijkheden van transcranial direct current stimulation wordt mogelijk gemaakt door de Hersenstichting Nederland en door een Vici-subsidie van het NWO nr van H.C. Dijkerman. Aanvaard op 4 april 2013 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2013;157:A6056 > KIJK OOK OP 4 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2013;157: A6056
5 LITERATUUR 1 Vaartjes I, van Dis I, Visseren FLJ, Bots ML. Incidentie en prevalentie van hart- en vaatziekten in Nederland. In: Vaartjes I, van Dis I, Visseren FLJ, Bots ML, redacteuren. Hart- en vaatziekten in Nederland Cijfers over leefstijl- en risicofactoren, ziekte en sterfte. Den Haag: Nederlandse Hartstichting; p Mok VC, Wong A, Lam WW, et al. Cognitive impairment and functional outcome after stroke associated with small vessel disease. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2004;75: Heilman KM, Valenstein E, Watson RT. The neglect syndrome. In: Vinken PJ, Bruyn GJ, Klawans HL, editors. Handbook of clinical neurology. Amsterdam: Elsevier; p Appelros P, Karlsson GM, Seiger A, Nydevik I. Neglect and anosognosia after first-ever stroke: incidence and relationship to disability. J Rehabil Med. 2002;34: Husain M, Rorden C. Non-spatially lateralized mechanisms in hemispatial neglect. Nat Rev Neurosci. 2003;4: Ringman JM, Saver JL, Woolson RF, Clarke WR, Adams HP. Frequency, risk factors, anatomy, and course of unilateral neglect in an acute stroke cohort. Neurology. 2004;63: Nijboer TCW, Kollen BJ, Kwakkel G. Time course of visuospatial neglect early after stroke: A longitudinal cohort study. Cortex. 19 december 2012 (epub). 8 Nys GM, van Zandvoort MJ, de Kort PL, et al. The prognostic value of domain-specific cognitive abilities in acute first-ever stroke. Neurology. 2005;64: Luauté J, Halligan P, Rode G, Rossetti Y, Boisson D. Visuo-spatial neglect: A systematic review of current interventions and their effectiveness. Neurosci Biobehav Rev. 2006;30: Nys GM, de Haan EH, Kunneman A, de Kort PL, Dijkerman HC. Acute neglect rehabilitation using repetitive prism adaptation: a randomized placebo-controlled trial. Restor Neurol Neurosci. 2008;26: Nitsche MA, Cohen LG, Wassermann EM, et al. Transcranial direct current stimulation: State of the art Brain Stimulat. 2008;1: Nitsche MA, Paulus W. Excitability changes induced in the human motor cortex by weak transcranial direct current stimulation. J Physiol. 2000;527: Paulus W. Transcranial electrical stimulation (tes tdcs; trns, tacs) methods. Neuropsychol Rehabil. 2011;21: Kinsbourne M. Mechanisms of unilateral neglect. In: Jeannerod M, editor. Neurophysiological and Neuropsychological Aspects of Spatial Neglect. Amsterdam: Elsevier; p Kinsbourne M. Lateral interactions in the brain. In: Kinsbourne M, Smith W, editors. Hemispheric disconnection and cerebral function. Springfield: Charles C. Thomas; p Hesse MD, Sparing R, Fink GR. Ameliorating spatial neglect with noninvasive brain stimulation: from pathophysiological concepts to novel treatment strategies. Neuropsychol Rehabil. 2011;21: Brighina F, Bisiach E, Oliveri M, et al. 1 Hz repetitive transcranial magnetic stimulation of the unaffected hemisphere ameliorates contralesional visuospatial neglect in humans. Neurosci Lett. 2003;336: Ko MH, Han SH, Park SH, Seo JH, Kim YH. Improvement of visual scanning after DC brain polarization of parietal cortex in stroke patients with spatial neglect. Neurosci Lett. 2008;448: Sparing R, Thimm M, Hesse MD, Küst J, Karbe H, Fink GR. Bidirectional alterations of interhemispheric parietal balance by non-invasive cortical stimulation. Brain. 2009;132: Hummel FC, Cohen LG. Non-invasive brain stimulation: a new strategy to improve neurorehabilitation after stroke? Lancet Neurol. 2006;5: NED TIJDSCHR GENEESKD. 2013;157: A6056 5
weken na het ontstaan van het hersenletsel niet zinvol is. Geheugen Het is aangetoond dat compensatietraining (het aanleren van
Richtlijn Cognitieve revalidatie Niveau A (1) Het is aangetoond dat.. Aandacht Het is aangetoond dat aandachtstraining gedurende de eerste 6 weken na het ontstaan van het hersenletsel niet zinvol is. Geheugen
Nadere informatieHersenstimulatie na CVA: een stimulerende gedachte?
Hersenstimulatie na CVA: een stimulerende gedachte? Kennisnetwerk CVA Nederland 30 November 2018 Drs. Z.D. Jonker Motorisch leren Natuurlijk herstel Motor training Hersenstimulatie Deep Brain Stimulation
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3
Nadere informatieInnovatieve cognitieve revalidatietechnieken gericht op functieherstel bij hemispatieel neglect
Tinga, Visser-Meily, Van der Smagt, Dijkerman & Nijboer A artikel samenvatting i Pagina 221 Innovatieve cognitieve revalidatietechnieken gericht op functieherstel bij hemispatieel neglect 207 ɲɲ ɲɲ ɲɲ
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Rick Helmich Cerebral Reorganization in Parkinson s disease (proefschrift) Nederlandse Samenvatting De ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Nadere informatieHeeft Transcraniële Direct Current Stimulatie (tdcs) een toegevoegd effect op de afasie behandeling in de sub-acute fase?
Heeft Transcraniële Direct Current Stimulatie (tdcs) een toegevoegd effect op de afasie behandeling in de sub-acute fase? Kerstin Spielmann dr. W.M.E. van de Sandt-Koenderman Prof. Dr. G.M. Ribbers R o
Nadere informatieDefinitie. Terminologie. Neglect. Hersenfeest!! Aandacht voor Neglect
Hersenfeest!! Aandacht voor Neglect Paul de Kort Neuroloog St.Elisabeth ziekenhuis Tilburg Neglect Definitie Bij wie? Manifestaties? Hoe toon je neglect aan? Theoretische modellen? Anatomisch substraat?
Nadere informatieSAMENVATTING. Schiemanck_totaal_v4.indd 133 06-03-2007 10:13:56
SAMENVATTING Schiemanck_totaal_v4.indd 133 06-03-2007 10:13:56 Schiemanck_totaal_v4.indd 134 06-03-2007 10:13:56 Samenvatting in het Nederlands Beroerte (Cerebro Vasculair Accident; CVA) is een veel voorkomende
Nadere informatieOn the Move! Cognitietour door Nederland
On the Move! Cognitietour door Nederland 1 Mei, 2016 2 Prof. Bernard Uitdehaag Prof. Jeroen Geurts Prof. Vincent de Groot Dr. Hanneke Hulst Dr. Brigit de Jong Dr. Menno Schoonheim 3 WAT GAAN WE DOEN? Wat
Nadere informatieMethoden hersenonderzoek
Methoden hersenonderzoek Beschadigingen Meting van individuele neuronen Elektrische stimulatie Imaging technieken (Pet, fmri) EEG Psychofarmaca/drugs TMS Localisatie Voorbeeld: Het brein van Broca s patient
Nadere informatieNederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose
Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische
Nadere informatieCognitieve stoornissen en neglect. Caroline van Heugten. Dept NP&PP, FPN Dept P&N, FHML. Symposium Ketenzorg 27 juni 2017, Maastricht
Cognitieve stoornissen en neglect Caroline van Heugten Symposium Ketenzorg 27 juni 2017, Maastricht Dept NP&PP, FPN Dept P&N, FHML 2 Inhoud workshop Wat is neglect? (filmpje) Theoretische verklaringen
Nadere informatiehoofdstuk 4 & 7 hoofdstuk 3 & 6 hoofdstuk 2 hoofdstuk 5 Hoofdstuk 2 tot en met 5 hoofdstuk 6 en 7 hoofdstuk 2 hoofdstuk 3 hoofdstuk
Samenvatting De Lokomat is een apparaat dat bestaat uit een tredmolen, een harnas voor lichaamsgewichtondersteuning en twee robot armen die de benen van neurologische patiënten kunnen begeleiden tijdens
Nadere informatieNiet-aangeboren Hersenletsel (NAH) en Arbeidsparticipatie
Niet-aangeboren Hersenletsel (NAH) en Arbeidsparticipatie Richtlijn voor bedrijfs- en verzekeringsartsen Birgit Donker-Cools Haije Wind Monique Frings-Dresen Kenniscentrum Verzekeringsgeneeskunde Coronel
Nadere informatieLinks- versus rechtszijdig neglect
65 Zoek de verschillen! En vind de overeenkomsten Links- versus rechtszijdig A.F. ten Brink, J.M.A. Visser-Meily, J.H. Verwer, A. Eijsackers, M. Kouwenhoven, T.C.W. Nijboer Neglect komt vaak voor na een
Nadere informatiewww.revarte.be Etiologische factor
www.revarte.be Etiologische factor Etiologische factor Etiologische factor Etiologische factor Etiologische factor Etiologische factor TIJD Plasticiteit - Leren Acuut Chronisch Fylo-/Ontogenese Verandering
Nadere informatieOnzichtbaar maar behandelbaar mits herkend
Onzichtbaar maar behandelbaar mits herkend Anne Visser-Meily Hoogleraar revalidatiegeneeskunde UMC Utrecht Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht Brede diagnostiek: het gaat niet alleen over hersenletsel
Nadere informatieDe COGnitieve Training In Parkinson Studie
De COGnitieve Training In Parkinson Studie Een onderzoek naar een online training voor het denkvermogen Voor meer informatie of aanmelden gaat u naar www.cogtips.nl Dr. Chris Vriend, neurowetenschapper
Nadere informatieCognitieve Revalidatie. Dr S. Rasquin 17 september 2015
Cognitieve Revalidatie Dr S. Rasquin 17 september 2015 Definitie Cognitieve Revalidatie CR can apply to any intervention strategy or technique which intends to enable clients or patients and their families
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20126 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dumas, Eve Marie Title: Huntington s disease : functional and structural biomarkers
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch) Herstel van arm- en handvaardigheid, vroegtijdig na een beroerte: prognose en interventie
Samenvatting (Summary in Dutch) Herstel van arm- en handvaardigheid, vroegtijdig na een beroerte: prognose en interventie Samenvatting Een beroerte is een van de belangrijkste oorzaken van chronische invaliditeit
Nadere informatieCognitieve stoornissen en Depressie na TIA en beroerte. Anouk van Norden Neuroloog
Cognitieve stoornissen en Depressie na TIA en beroerte Anouk van Norden Neuroloog INTRODUCTIE Cognitive function in elderly individuals with cerebral small vessel disease an MRI study Anouk GW van Norden
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Introductie Hersenen sturen onze bewegingen aan. De aansturing van een spier tijdens een beweging verloopt via de motorische gebieden in onze hersenen (primaire motorcortex en secundaire motorgebieden)
Nadere informatieA Rewarding View on the Mouse Visual Cortex. Effects of Associative Learning and Cortical State on Early Visual Processing in the Brain P.M.
A Rewarding View on the Mouse Visual Cortex. Effects of Associative Learning and Cortical State on Early Visual Processing in the Brain P.M. Goltstein Proefschrift samenvatting in het Nederlands. Geschreven
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In het promotieonderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift staat schade aan de bloedvaten bij dementie centraal. Voordat ik een samenvatting van de resultaten geef zal ik
Nadere informatieVascular Cognitive Impairment (VCI): cognitieve problemen door vaatschade. de diagnose: vasculaire dementie of vci vci poli.
Casuïstiek Man 62 eigen zaak in kantoormeubilair geheugen en concentratieklachten na TIA Vascular Cognitive Impairment (VCI): cognitieve problemen door vaatschade Geert Jan Biessels Vascular Cognitive
Nadere informatieDutch ACD, 02-10-2010. Behavioural Science Institute. Motorische planning en controle bij. De rol van motorische inbeelding bij de revalidatie
Dutch ACD, 02-10-2010 Behavioural Science Institute Motorische planning en controle bij Cerebrale eb e Parese: De rol van motorische inbeelding bij de revalidatie Bert Steenbergen Motorische inbeelding
Nadere informatieLeerbaarheid. Le ren. Overzicht. HersenletselCongres 2015 4-11-2015. A5 Leerbaarheid: veel besproken, weinig onderzocht
Disclosure belangen sprekers (Potentiële) belangenverstrengeling Geen A5 Leerbaarheid: veel besproken, weinig onderzocht Dr. Hileen Boosman De betrokken relaties bij dit project zijn: Financiering: Projectgroep:
Nadere informatieCVA zorg, topsport voor ons allemaal. Dinsdag 11 april 2017
CVA zorg, topsport voor ons allemaal Dinsdag 11 april 2017 CVA: focus op de onzichtbare gevolgen en gedrag Ingrid Brands, MD, PhD Revalidatiearts Blixembosch De impact Stroke: 78% has cognitive complaints
Nadere informatieDr. L. Bais, Lentis
NEGATIEVE SYMPTOMEN EN APATHIE: DISCLOSURES: LEONIE BAIS NEUROSTIMULATIE ALS MOGELIJKE BEHANDELVORM LEONIE BAIS & RIKUS KNEGTERING LENTIS NEUROIMAGING CENTER, UMCG ROB GIEL ONDERZOEKCENTRUM, UMCG (potentiële)
Nadere informatieHersenstimulatie: de meest directe vorm van neuromodulatie
korte bijdrage Hersenstimulatie: de meest directe vorm van neuromodulatie T.A. DE GRAAF, C. BAEKEN, P. SIENAERT, A. ALEMAN, A.T. SACK ACHTERGROND Hersenstimulatie is de meest directe vorm van neuromodulatie.
Nadere informatieAan de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer
Aan de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Uw kenmerk : SAS/GDE/2007/046920 Ons kenmerk : I-784/EvR/iv/673-F1 Publicatienummer: 2007/24 Bijlagen : - Geachte minister, Op
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting 135
Samenvatting 135 Samenvatting Dit proefschrift beschrijft een zoektocht naar de ecologische validiteit (de waarde van onderzoeksresultaten bij toepassing in het dagelijks leven) van executieve functie
Nadere informatiePrognostische factoren bij de ziekte van Parkinson. Daan Velseboer Afdeling Neurologie AMC, 29 November 2013
Prognostische factoren bij de ziekte van Parkinson Daan Velseboer Afdeling Neurologie AMC, 29 November 2013 Nut van prognostische data De patiënt wil (vaak) weten: Hoe snel zullen mijn klachten toenemen?
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieTranscraniële magnetische stimulatie
Transcraniële magnetische stimulatie S.F.W. Neggers (PhD) Hersencentrum Rudolf Magnus UMC Utrecht Transcraniële magnetische stimulatie Korte magnetische puls als gevolg van ~15cm grote spoel op het hoofd
Nadere informatie25 jaar whiplash in Nederland
25 jaar whiplash in Nederland Vanuit een fysiotherapeutisch perspectief Maarten Schmitt M.Sc 1 2 Fysiotherapeut & manueeltherapeut Hoofd van de Divisie Onderwijs Stichting Opleidingen Musculoskeletale
Nadere informatieVerstoorde bewegingssturing bij de ziekte van Parkinson. Rick Helmich
Verstoorde bewegingssturing bij de ziekte van Parkinson Rick Helmich Agenda Hoe komt een beweging tot stand? Wat gaat er mis bij de ziekte van Parkinson? Hoe compenseren Parkinson patiënten hiervoor? Zitten
Nadere informatieCognitief functioneren en de bipolaire stoornis
Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis Dr. Nienke Jabben Amsterdam 5 november 2011 Academische werkplaats Bipolaire Stoornissen GGZ ingeest n.jabben@ggzingeest.nl Overzicht Wat is cognitief functioneren?
Nadere informatieTrain uw Brein: Cognitieve Training als een behandeling voor depressie. Marie-Anne Vanderhasselt
Train uw Brein: Cognitieve Training als een behandeling voor depressie Marie-Anne Vanderhasselt Vanderhasselt, M.A., De Raedt, R., Namur, V., Lotufo, P.A., Bensenor, Vanderhasselt, M.A., De Raedt, R.,
Nadere informatieVasculaire cognitieve stoornissen. ! concept vci! vci poli! casuïstiek. Casuïstiek. Casuïstiek. Diagnose vasculaire dementie
eigen zaak in kantoormeubilair geheugen en concentratieklachten na TIA Vasculaire cognitieve stoornissen Geert Jan Biessels & Nenne van Kalsbeek Vascular Cognitive Impairment poli UMC Utrecht is dit een
Nadere informatieHemianopsie. Informatie over ziektebeeld, ontstaan en behandeling Afdeling Revalidatie
Hemianopsie Informatie over ziektebeeld, ontstaan en behandeling Afdeling Revalidatie Wat is een hemianopsie Bij hemianopsie is niet het gezichtsveld in één oog verminderd, maar in BEIDE ogen. Dit kunt
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
Chapter 9 NEDERLANDSE SAMENVATTING Boezemfibrilleren is een zeer frequent voorkomende hartritmestoornis en daardoor een belangrijk klinisch probleem. Onder de westerse bevolking is de kans op boezemfibrilleren
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatie- 172 - Prevention of cognitive decline
Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing
Nadere informatieWorkshop Spiegeltherapie in de praktijk
Workshop Spiegeltherapie in de praktijk vrijdag 15 april 2011 Erasmus MC, Rotterdam a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a
Nadere informatieNeurorevalidatie ITON IN VOGELVLUCHT
Neurorevalidatie ITON IN VOGELVLUCHT ITON ITON: instituut voor toegepaste neurowetenschappen Hoofddocent: Dr. Ben van Cranenburgh Inhoud presentatie Cijfers t.a.v. CVA Anatomie,informatieverwerking e.d.
Nadere informatieCognitieve functiestoornissen bij schizofrenie
Hallucinaties zijn een merkwaardig psychologisch verschijnsel. Het betreft een vorm van sensorisch bedrog, die bij patiënten met schizofrenie het dagelijks functioneren belemmert en de kwaliteit van leven
Nadere informatieINFORMATIE OVER tcs versie 1.2
INFORMATIE OVER tcs versie 1.2 Algemeen Transcraniële zwakke stroom stimulatie (in het Engels: transcranial current stimulation, tcs) is een techniek die het mogelijk maakt om de hersenen van buitenaf
Nadere informatieVroegtijdig herstel van de paretische arm en hand. na een beroerte: restitutie of substitutie van
Vroegtijdig herstel van de paretische arm en hand na een beroerte: restitutie of substitutie van functie? 176 SAMENVATTING Na een beroerte of cerebrovasculair accident (CVA) heeft tachtig procent van alle
Nadere informatieVERMOEIDHEID na een CVA
Vermoeidheidsrichtlijn in CVA-richtlijn 2 voorbeelden na een CVA De richtlijn Vermoeidheid in de praktijk Ernst Evenhuis & Isaline Eijssen Werk, p 100 Effectieve behandelmethoden voor het omgaan met de
Nadere informatieOnderzoek en behandeling bij kinderen met visuele problemen door stoornissen in hersenfuncties. Informatie voor verwijzers
Onderzoek en behandeling bij kinderen met visuele problemen door stoornissen in hersenfuncties Informatie voor verwijzers Zie jij wat ik zie? Kinderen met CVI Visuele problemen en beperkingen in het dagelijks
Nadere informatieSpiegeltherapie. Martine Eckhardt, fysiotherapeut/bewegingswetenschapper Rijndam revalidatiecentrum
Spiegeltherapie Martine Eckhardt, fysiotherapeut/bewegingswetenschapper Rijndam revalidatiecentrum Plasticiteit v.d. hersenen 7 jarig Turks meisje Op drie-jarige leeftijd oa taalgebieden verwijderd Tweetalig
Nadere informatieNeurofeedback: een geschikte behandeling voor autisme?
Neurofeedback: een geschikte behandeling voor autisme? Mirjam Kouijzer, MSc Radboud Universiteit Nijmegen Het programma Controversiële behandelingen Wat is biofeedback? Mijn onderzoek naar de effecten
Nadere informatiertms als behandeling van depressie Philip van Eijndhoven
rtms als behandeling van depressie Philip van Eijndhoven Stelling 1 rtms is een effectieve behandeling voor depressie Stelling 2 rtms heeft een plaats in de behandeling van depressie Een stukje geschiedenis
Nadere informatieWat beweegt de patiënt met MS? Vincent de Groot, revalidatiearts. Inhoud
Wat beweegt de patiënt met MS? Vincent de Groot, revalidatiearts Inhoud Multipele sclerose Overzicht behandelmogelijkheden Multidisciplinair revalidatieplan Casus Conclusie 1 Wat is MS? Typen MS Relapsing-Remitting
Nadere informatieDisconnectiviteit Syndroom
Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Netwerken in het brein Dr. Esther Opmeer Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium
Nadere informatieNegatieve symptomen: niet-farmacologische behandelmethoden
Negatieve symptomen: niet-farmacologische behandelmethoden Parallelsymposium 10 e Phrenos Psychosecongres, 13-11-2014 Claire Kos, Aaltsje Malda, Leonie Bais Voorzitter: Rikus Knegtering Even voorstellen
Nadere informatieInhoud. predictie predictie afasie predictiemodel ontwikkeling predictiemodel afasie predictiemodel afasie conclusies aanbeveling
VOORSPELLEN VAN VERBAAL COMMUNICATIEVE VAARDIGHEID VAN AFASIEPATIËNTEN NA KLINISCHE REVALIDATIE AfasieNet Netwerkdag 31.10.2014 Marieke Blom-Smink Inhoud predictie predictie afasie predictiemodel ontwikkeling
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 203 Nederlandse samenvatting Wittere grijstinten Klinische relevantie van afwijkingen in de grijze stof in multipele sclerose, zoals afgebeeld met MRI Multipele sclerose (MS) is
Nadere informatie15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater
5:40 6:00 uur Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR Ouderenpsychiater % psychiatrische problemen bij Alzheimer 60 50 40 30 20 0 0 Zhao et al, J Affect Disord 205 Wanneer spreken van van een depressie?
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatiePreventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant
Preventie van depressie bij adolescenten: wat is de beste weg? Dr. Daan Creemers Gz-psycholoog i.o./onderzoekscoordinator K&J GGZ Oost Brabant Film: fragmenten Iedereen depressief (VPRO) - Depressie groot
Nadere informatieDe effecten van MRI gerelateerde magneetvelden op cognitieve functies en houdingsevenwicht
Faculty of Veterinary Medicine Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS) De effecten van MRI gerelateerde magneetvelden op cognitieve functies en houdingsevenwicht Lotte van Nierop NVvA symposium,
Nadere informatieLEERSTOORNISSEN klinische kinderneuropsychologie DR. JOS HENDRIKSEN ONDERWERPEN
LEERSTOORNISSEN klinische kinderneuropsychologie 15 MAART 2017 DR. JOS HENDRIKSEN ONDERWERPEN 1. BOUW: opbouw en architectuur 2. GROEI: Hoe leert ons brein? 3. NEUROCOGNITIE: denkprocessen 4. WAT KAN ER
Nadere informatieSamen Werken aan hetzelfde Prof. dr. Anne Visser-Meily
Samen Werken aan hetzelfde Prof. dr. Anne Visser-Meily Revalidatiearts UMC Utrecht Hoofd Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht > Samenwerking tussen De Hoogstraat Revalidatie en UMC Utrecht Hersencentrum
Nadere informatie--------PHOTO (+ Eric de Mildt) Barbara Anne Pickut -------
N1507N_2011 Neuromodulatie bij de ziekte van Parkinson Repetitieve transcraniale magnetische stimulering en transcraniale stimulering met gelijkstroom als adjuvante behandeling Barbara Anne Pickut Department
Nadere informatieRol in leren en geheugen en veranderingen die optreden bij de ziekte van Alzheimer
NEDERLANDSE SAMENVATTING CINGULAIRE NETWERKEN Rol in leren en geheugen en veranderingen die optreden bij de ziekte van Alzheimer 157 Achtergrond Dementie is een aandoening die gepaard gaat met een achteruitgang
Nadere informatieDutch summary 1. Dutch summary. Dutch summary
http://hdl.handle.net/1765/105797 Dutch summary Dutch summary 1 Dutch summary 2 Erasmus Medical Center Rotterdam Dutch summary 3 Introductie Kinderen die in de neonatale periode zeer ernstig ziek zijn
Nadere informatieINFORMATIE OVER tcs. tcs apparaat met een voorbeeld hoe de elektroden op het hoofd kunnen worden geplaatst.
Donders Centre for Cognitive Neuroimaging INFORMATIE OVER tcs versie 2.2 Algemeen Transcraniële zwakke stroom stimulatie (in het Engels: transcranial current stimulation, tcs) is een techniek die het mogelijk
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/66816 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Krogt, J.M. van der Title: Recovery of arm-hand function after stroke: developing
Nadere informatieHET WERKEN met GEZONDHEIDSPROFIELEN in de MANUELE THERAPIE
HET WERKEN met GEZONDHEIDSPROFIELEN in de MANUELE THERAPIE Prof.dr. Rob A.B. Oostendorp Vrije Universiteit Brussel UMC St Radboud, Nijmegen NPi, Amersfoort 1 NVMT 4e LUSTRUM VAN HARTE PROFICIAT 2 WAAROM
Nadere informatieDia-Fit: blended-care CGT voor chronische vermoeidheid bij diabetes type 1
Dia-Fit: blended-care CGT voor chronische vermoeidheid bij diabetes type 1 Effecten en verklarende mechanismen Juliane Menting Nivel, Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg NKCV, Nederlands
Nadere informatieNeurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu
Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Nederlandse Samenvatting De adolescentie is levensfase waarin de neiging om nieuwe ervaringen op te
Nadere informatie08-10-15. M ast eravond. is geïndiceerd bij: Wat is neuropsychologie. Klinische neuropsychologie. Kerngegevens
2 Wat is neuropsychologie Neuropsychologie kijkt naar de relatie tussen het (dysfunctionele) brein en het (verstoorde) gedrag avond Welkom bij de master Neuropsychologie Chris Dijkerman Perceptie Taal
Nadere informatieVoorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel
Voorspellers van Leerbaarheid en Herstel bij Cognitieve Revalidatie van Patiënten met Niet-aangeboren Hersenletsel Een onderzoek naar de invloed van cognitieve stijl, ziekte-inzicht, motivatie, IQ, opleiding,
Nadere informatie1. Overzicht neuropsychologische revalidatie. 2. Ziekte inzicht. 3. casus. 4. Specifieke cognitieve problemen. 5. Relevante informatie
18 mei 2017 1. Overzicht neuropsychologische revalidatie 2. Ziekte inzicht 3. casus 4. Specifieke cognitieve problemen 5. Relevante informatie Klinische Neuropsychologie wetenschappelijk onderzoek diagnostiek
Nadere informatieWerkhouding in de klas : meer dan alleen maar concentratie. Fabienne De Boeck Jeugdarts Gent, 18 januari 2018
Werkhouding in de klas : meer dan alleen maar concentratie Fabienne De Boeck Jeugdarts Gent, 18 januari 2018 THEORETISCH KADER : ONTWIKKELING / RIJPING VH BREIN Intro: Ontwikkeling / rijping van het brein
Nadere informatieBio (EEG) feedback. Reflecties vanuit de klinische praktijk. Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven
Bio (EEG) feedback Reflecties vanuit de klinische praktijk Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven Neurofeedback -Een vraag uit de spreekkamer- Minimaal 1500 Literatuur 2008 literatuur search
Nadere informatieDorine Collard (Mulier instituut) Peter-Jan Mol (KCsport) namens het SMART MOVES! consortium 1
Dorine Collard (Mulier instituut) Peter-Jan Mol (KCsport) namens het SMART MOVES! consortium 1 2 Er is in toenemende mate aandacht voor de mogelijke positieve effecten van bewegen op cognitieve processen
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek en behandeling door de psycholoog in het ziekenhuis
Neuropsychologisch onderzoek en behandeling door de psycholoog in het ziekenhuis Inleiding In deze folder kunt u lezen over neuropsychologie in het Gemini Ziekenhuis. Aan de orde komen onder meer: met
Nadere informatieHet begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch
Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch perspectief Inleiding De ziekte van Alzheimer wordt gezien als een typische ziekte van de oudere leeftijd, echter
Nadere informatieCogmed Werkgeheugen Training & Transfer & ROI. Cogmed is opgenomen in de Databank Effectieve Jeugdinterventies van het Nederlands Jeugdinstituut.
Cogmed Werkgeheugen Training & Transfer & ROI Cogmed is opgenomen in de Databank Effectieve Jeugdinterventies van het Nederlands Jeugdinstituut. Introductie en inhoud Onderliggende research Voorwaarden
Nadere informatieMeer licht op stemming en slaap bij de ziekte van Parkinson. Chris Vriend, neurowetenschapper Sonja Rutten, psychiater in opleiding
Meer licht op stemming en slaap bij de ziekte van Parkinson Chris Vriend, neurowetenschapper Sonja Rutten, psychiater in opleiding Inhoud Verschijnselen van de ziekte van Parkinson Slaapproblemen Stemmingsproblemen
Nadere informatieStaken antihypertensiva bij ouderen. Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie
Staken antihypertensiva bij ouderen Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie 2 Vragen Zou u antihypertensiva staken bij een geriatrische patiënt met hypertensie en een
Nadere informatieCircuittraining Een nieuwe groepstraining met een functioneel karakter
Circuittraining Een nieuwe groepstraining met een functioneel karakter Drs. Lotte Wevers Dr. Ingrid van de Port Prof. Dr. Eline Lindeman Prof. Dr. Gert Kwakkel Kenniscentrum De Hoogstraat, Utrecht Overzicht
Nadere informatieHet cognitieve functioneren. Amarins de Wagt Neuropsycholoog Isala Ziekenhuis Zwolle & Vogellanden Revalidatiecentrum
Het cognitieve functioneren Amarins de Wagt Neuropsycholoog Isala Ziekenhuis Zwolle & Vogellanden Revalidatiecentrum Vragen Wat is het cognitieve functioneren? Welke factoren zorgen voor veranderingen
Nadere informatiePatiënteninformatie. Muziektherapie na beroerte. Informatie voor patiënt en familie
Patiënteninformatie Muziektherapie na beroerte Informatie voor patiënt en familie Muziektherapie na beroerte Informatie voor patiënt en familie U krijgt deze folder omdat u (of uw naaste) bent (is) getroffen
Nadere informatieVascular cognitive impairment
Vascular cognitive impairment De afbeelding kan niet worden weergegeven. Mogelijk is er onvoldoende geheugen beschikbaar om de Geert Jan Biessels VCI poli UMC Utrecht Stroke Centre eigen zaak in kantoormeubilair
Nadere informatieCVA revalidatie wat weten we wel en wat nog niet. Anne Visser-Meily
CVA revalidatie wat weten we wel en wat nog niet Anne Visser-Meily beste herstel geen herhaling weer werken energie hebben huishouden doen met kleinkinderen naar park geen ruzie met man weer naar feestje
Nadere informatieIntegratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer
Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer Achtergrond De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer (Alzheimer s disease - AD) is een neurodegeneratieve ziekte
Nadere informatieAmyotrofische laterale sclerose (ALS) is een progressieve neuromusculaire ziekte
ALS IMPRINTS ON THE BRAIN LINKED TO THE CONNECTOME Proefschrift Ruben Schmidt UMC Utrecht Hersencentrum Nederlandse samenvatting ALS afdrukken op het brein gelinkt aan het connectoom Amyotrofische laterale
Nadere informatieOmgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest
Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Van DSM IV naar DSM 5 DSM IV - somatisatie stoornis, - somatoforme
Nadere informatieFysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten
Fysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten 5 april 2017 Sarcoïdose ontsporing afweersyteem ophoping afweercellen: granulomen overal in lichaam: longen, lymfesysteem, huid,
Nadere informatieInformatie voor patiënten. Transcraniële Magnetische Stimulatie
Informatie voor patiënten Transcraniële Magnetische Stimulatie Je arts heeft met jou besproken dat je behandeling mogelijk wordt voortgezet met transcraniële magnetische stimulatie of TMS. In dit informatieboekje
Nadere informatieCannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen?
Universitair Docent Hersencentrum Rudolf Magnus Afdeling Psychiatrie Universitair Medisch Centrum Utrecht Cannabis & psychosen: alleen risico s of ook kansen? Matthijs Bossong Overzicht Psychotische stoornis
Nadere informatieGeert Jan Biessels VCI poli UMC Utrecht Stroke Centre
Vascular cognitive impairment eigen zaak in kantoormeubilair geheugen en concentratieklachten na TIA Geert Jan Biessels VCI poli UMC Utrecht Stroke Centre is dit een voorbode van dementie? woont met echtgenoot
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Een goede hand functie is van belang voor interactie met onze omgeving. Vanaf het moment dat we opstaan, tot we s avonds weer naar bed gaan,
Nadere informatieOm NAH te omschrijven maken we gebruik van de definitie van Horizon:
Wat is NAH (niet aangeboren hersenletsel)? Om NAH te omschrijven maken we gebruik van de definitie van Horizon: "Niet-Aangeboren Hersenletsel is een hersenletsel ten gevolge van welke oorzaak ook, anders
Nadere informatie