GRADATIES VAN GROEN VAN TEGELPLEIN TOT SPEELNATUUR

Transcriptie

1 VAN TEGELPLEIN TOT SPEELNATUUR

2 PAGINA 2 SPELEN EN LEREN IN EN MET GROEN INTRODUCTIE Een Gezond Schoolplein geeft kinderen de ruimte om te bewegen en te spelen in een uitdagende, groene en rookvrije omgeving. Dat is belangrijk voor een gezonde ontwikkeling. Een Gezond Schoolplein prikkelt de fantasie, stimuleert beweging en leert over het belang van de natuur. Groen is een erg breed begrip, er zijn dan ook vele mogelijkheden waardoor kinderen ermee in aanraking kunnen komen. Als decoratie op en rondom het schoolplein, een plek voor educatie, om in of mee te spelen of het zelf onderhouden van groen. Dit document is opgesteld om inzicht te geven in de verschillende gradaties en vormen van groen op het schoolplein. Daarmee kan elke school het groen op een passende manier in het (her)ontwerp integreren. Eerst wordt kort toegelicht wat natuurlijk spelen nou eigenlijk is en waarom het belangrijk is om kinderen met groen in aanraking te laten komen. Vervolgens worden vier gradaties en vier vormen van groen op het schoolplein geintroduceerd met daarbij een aantal ondersteunende voorbeelden. NATUURLIJK SPELEN Wat is natuurlijk spelen nou eigenlijk en waarom is het belangrijk dat kinderen op het schoolplein met groen in aanraking kunnen komen? WAT? Natuurlijk spelen is niet spelen in natuurlijk groen, maar spelen met natuurlijk groen. Twee termen die vaak genoemd worden in deze context zijn natuurspelen en speelnatuur. Natuurspelen gaat over de spelvorm, terwijl speelnatuur een soort omgeving beschrijft: Natuurspelen is een vorm van spel dat plaatsvindt in een natuurlijke (al dan niet ingerichte en onderhouden) omgeving, waarbij eventuele gebruikte materialen door de kinderen zelf gekozen worden en afkomstig zijn uit de omgeving. Speelnatuur is een omgeving die natuurlijke materialen, vormen en beplanting combineert met creatief vormgegeven reliëf, met als doel een samenspel van natuurlijke en inrichtingselementen te creëren dat kinderen uitdaagt en fascineert en hen spelenderwijs leert over de geheimen en schoonheid van de natuur. Traditionele speeltoestellen waarbij de kunststof of metalen delen voor hout zijn vervangen horen overigens niet bij een speelnatuur of een groen plein. Hierdoor oogt het plein wel wat natuurlijker (het kan een speelnatuur in die zin ondersteunen), maar heeft nog weinig te maken natuurlijk spelen. WAAROM? Ook bij natuurlijk spelen staat in vergelijking met gewoon spelen het spelenderwijs leren, ontdekken en ontmoeten centraal. Natuurlijke speelplekken vervullen daarnaast nog andere functies: 1. Kinderen krijgen de mogelijkheid de natuur van dichtbij mee te maken. Hierdoor ontwikkelen kinderen een gevoel van verantwoordelijkheid voor en betrokkenheid bij de natuur. 2. Kinderen leren spelenderwijs de geheimen van de natuur kennen en omgaan met verschillende minder te beïnvloeden (weers)omstandigheden zoals licht en schaduw, zon, regen en wind (educatieve functie). 3. Kinderen laten verschillende vormen van speelgedrag zien en worden geprikkeld om fantasie te gebruiken naarmate de omgeving waarin wordt gespeeld natuurlijker is. Door dit document heen worden een aantal weetjes gepresenteerd in de groene wist je dat? kaders. Deze weetjes komen uit het onderzoek Groene Schoolpleinen: Maas, J., Tauritz, R. en Hovinga, D.Pilot studie Groene Schoolpleinen, april Voor meer informatie over dit onderzoek, kijk op:

3 PAGINA 3 GRADATIE 0: GEEN GROEN HELEMAAL GRIJS Bij deze gradatie bestaat het schoolplein enkel uit stenen elementen. Ook om het schoolplein heen is geen tot nauwelijks groen terug te vinden. Dit is natuurlijk geen voorbeeld van hoe groen in het schoolplein geintegreerd kan worden, maar geeft wel aan hoe veel schoolpleinen in Nederland erbij liggen. Een plein zonder groene elementen hoeft niet altijd saai te zijn: het kan ook ruimte bieden voor beweging, sport en spel. Toch is zo n plein vaak wel eenzijdig. Zelfs als de ruimte beperkt is of het plein op een binnenplaats ligt zijn er manieren om groen terug te laten komen op een stenig plein. Bijvoobeeld door aan de rand van het plein decoratief en educatief groen terug te laten komen of nest- en insectenkastjes op te hangen voor groeneducatie. NA DE VERBOUWING! Dit schoolplein van de Borgmanschool in Groningen was een stenige binnenplaats, op een drukke locatie in Groningen. De pleininrichting van de school was zo eenzijdig dat het plein aangepakt is en omgetoverd tot een plein waar sport, spel en natuur samen komen.

4 PAGINA 4 GRADATIE 1: SPORADISCH GROEN VEEL GRIJS MAAR OOK GROEN Dit is de eerste gradatie waarin groen terugkomt: op en rondom het plein zijn groene elementen toegevoegd. De kinderen hebben uitzicht op groen (ook vanuit de klas) of er is een klimboom, een stukje moestuin of een groene omheining rondom de school. Stenige elementen overheersen echter nog wel op het plein, waardoor het actieve spelen over het algemeen wel op het grijze deel plaatsvindt. Jonge leerlingen (groep 4 en 5) geven in het onderzoek Groene Schoolpleinen aan dat zij zich prettiger voelen op een school met een groen schoolplein dan op een school met een grijs plein. Zij vinden school leuker, hebben meer vriendjes en geven aan minder vaak gepest te worden dan hun leeftijdsgenootjes met een tegelplein. Op dit plein van de Juliana van Stolbergschool in Hoogeveen is een goede balans gevonden tussen stenige elementen en groen. De kinderen kunnen nog steeds op het verharde gedeelte sporten en spelen, maar er is ook de mogelijkheid om met groen in aanraking te komen. De groenstrook maakt het voor de jongere kinderen om de natuur te ontdekken, een grasveldje (niet op de foto) kan gebruikt worden voor sport en vanuit de lokalen is het groen te zien.

5 PAGINA 5 GRADATIE 2: OVERWEGEND GROEN VEEL GROEN MAAR OOK GRIJS Hierbij is een groot deel van het schoolplein ingericht als natuurlijke speelplek, maar zijn er nog enkele stenige elementen terug te vinden. De kinderen krijgen de ruimte om echt met de natuur in aanraking te komen en er mee of in te spelen. Dit lokt verschillende vormen van speelgedrag uit en stimuleert het ontdekken van de natuur. De combinatie met stukjes grijs laat nog wel de mogelijkheid om met een kar rond te rijden of bijvoorbeeld te stoepkrijten. Een schoolplein met natuurlijke elementen zoals gras, moestuin en boomstammen wordt zowel door leerlingen, leerkrachten als door ouders beter gewaardeerd dan een grijs schoolplein. Groene schoolpleinen worden leuker, avontuurlijker, mooier, fijner en gezelliger gevonden dan schoolpleinen met een stenen inrichting. Dit plein van de Vrije School Waterland in Purmerend is erg groen, met nog maar enkele betegelde stukken. Hierdoor kunnen kinderen veel met en in de natuur spelen en de tuin ontdekken. Er is zelfs een stuk waar volop met water en zand gespeeld kan worden. De verharde stukken maken het nog steeds mogelijk om lekker met de kar of step rond te rijden of een stuk te hinkelen.

6 PAGINA 6 GRADATIE 3: HELEMAAL GROEN HELEMAAL GROEN Bij de laatste gradatie bestaat het schoolplein volledig uit speelnatuur: het hele plein is ingericht in het kader van natuurspelen en natuureducatie. Hoewel dit vrij eenzijdig klinkt, wordt er bij de inrichting van een natuurlijke speelplek vaak gebruik gemaakt van 4 zones: rust, natuur, spel/ beweging en creativiteit. Natuurlijk zijn er hier en daar nog wat stenen elementjes te vinden of zit er in een zandheuvel ook wel eens een gewone glijbaan verwerkt. Grote tegelvlakken kom je op deze pleinen in elk geval niet tegen. Een mogelijk praktisch nadeel van het groene schoolplein is dat kinderen die op een natuurlijk plein spelen, viezer thuiskomen dan kinderen die op een stenen schoolplein spelen. Uit de gegevens van het onderzoek Groene schoolpleinen blijkt echter dat de 89% van de ouders het niet erg vindt als hun kind vies thuiskomt na het spelen op het schoolplein. De Kariboe in Heemskerk besloot de nieuwbouw van hun school en plein volledig groen te maken: niet alleen het plein maar zelfs het dak van de school is groen. Het plein heeft een klimrots, een doolhof van wilgentenen, een vlindertuin en een waterbron waar kinderen met water en zand aan de slag kunnen. Daarnaast biedt het plein ruimte voor educatieve activiteiten zoals het verzorgen van de schooltuintjes en het inrichten van een insectenhotel.

7 PAGINA 7 VORMEN VAN GROEN VORM: DECORATIEF GROEN VORM: EDUCATIEF GROEN Decoratief groen draagt vooral bij aan groenbeleving van kinderen. In plaats van een kil, grijs plein kijken de kinderen uit op een mooie, groene omgeving. Denk hierbij bijvoorbeeld aan bomen, een beukenhaag in plaats van een metalen hek of bloembakken langs de rand van het plein. Decoratief groen is de meest voorkomende vorm van groen op het plein (bijna elk plein heeft immers wel iets van groen om naar te kijken) maar heeft ook het minst te maken met natuurlijk spelen: het groen is eigenlijk alleen voor het oog bedoeld. Educatief groen kent op zichzelf weer verschillende vormen: Het schoolplein kan een moestuin hebben die door kinderen beheerd en onderhouden wordt; Het plein kan de mogelijkheid bieden voor het geven van lessen (buitenlokaal); Het plein kan elementen bevatten waarmee kinderen spelenderwijs over de natuur leren (zoals een insectenhotel). Decoratief groen: Bij de Klokbeker in Ermelo besloten ze het kille metalen hek te vervangen door boomstammetjes. Het oogt nu veel natuurlijker. VORM: SPELEN IN GROEN (FYSIEK) VORM: SPELEN MET GROEN (FYSIEK) De naam zegt het al: bij deze vorm spelen kinderen in groen, zonder het groen écht te gebruiken. Wel is het meer dan alleen decoratie: het groen wordt namelijk wel gebruikt voor het spel. Denk aan een wilgendoolhof, heuveltjes, paadjes etc. In veel gevallen gaat deze vorm wel samen met spelen met groen: de schelpjes van een schelpenpaadje kunnen ook gebruikt worden voor een spelletje, en het zand van een heuveltje kan ook gebruikt worden om iets te bouwen. Bij de vorm spelen met groen kunnen de kinderen niet alleen in een groene omgeving spelen, maar gebruiken ze ook natuurlijke (eventueel zelfgekozen) materialen uit de omgeving. Denk aan hutten bouwen met verzamelde takken, of water oppompen om dit door een zelfgegraven geul te laten stromen. Spelen met groen: De Kariboe in Heemskerk heeft een waterbron op het plein geplaatst waar kinderen met water en zand aan de slag kunnen. Verderop kan met takken gesleept worden, en kunnen kinderen klauteren in de klimboom.