KWALITEITSONDERZOEK IN HET KADER VAN HET ONDERWIJSVERSLAG 2007/2008 BASISSCHOOL DE DRIEHOEK

Transcriptie

1 RAPPORT KWALITEITSONDERZOEK IN HET KADER VAN HET ONDERWIJSVERSLAG 2007/2008 BASISSCHOOL DE DRIEHOEK School/vestiging: Openbare Basisschool De Driehoek Plaats: Aarle-Rixtel BRIN-nummer: 23ZM Onderzoeksnummer: Datum uitvoering onderzoek: 19 mei 2008 Datum vaststelling rapport: 28 augustus 2008

2

3 INHOUDSOPGAVE 1 ONDERZOEK BEVINDINGEN CONCLUSIE

4

5 1 ONDERZOEK Op 19 mei 2008 heeft de inspectie basisschool De Driehoek bezocht in het kader van een steekproef voor een landelijk onderzoek naar de staat van het primair onderwijs in Nederland. Het doel van dit onderzoek is allereerst het verzamelen van informatie over een aantal indicatoren, waarover de inspectie rapporteert in het Onderwijsverslag Deze indicatoren hebben betrekking op het aanbod, de onderwijstijd, het didactisch handelen van leraren, de afstemming op de onderwijsbehoeften van leerlingen, het schoolklimaat, de begeleiding, de zorg, de resultaten, de ontwikkeling van leerlingen, de kwaliteitszorg en de naleving van wet- en regelgeving. In de bijlage bij dit rapport treft u een overzicht van de indicatoren en de bevindingen van de inspectie daarover aan. Naast dit doel in het licht van het Onderwijsverslag geldt dit onderzoek binnen het toezicht ook als het bezoek dat de inspectie op alle scholen voor primair en voortgezet onderwijs ten minste eens per vier jaar aflegt. In dat verband worden de bevindingen uit dit onderzoek gebruikt bij de eerstvolgende jaarlijkse risicoanalyse. Deze analyse gaat vooraf aan de beslissing of het toezichtarrangement van de school eventueel aangepast dient te worden. In hoofdstuk 2 van dit rapport vermeldt de inspectie in algemene zin de sterke en minder sterke kanten van het onderwijs op basisschool De Driehoek. Bij de aangeduide verbeterpunten is tevens een onderbouwing van deze constatering opgenomen. In hoofdstuk 3 volgt de conclusie. Onderzoeksmethode Deze rapportage is gebaseerd op: De indicatoren uit het bestaande waarderingskader primair onderwijs van de inspectie. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Schoolbezoek, waarbij schooldocumenten en handelingsplannen zijn bestudeerd. in een aantal groepen de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Deze lesbezoeken vonden plaats in een groep 3/4, twee groepen 5/6 en in een groep 7/8. gesprekken met de directie, de intern begeleider(s) en met leraren zijn gehouden. 5

6

7 2 BEVINDINGEN In de bijlage van dit rapport treft u een overzicht aan van de bij dit onderzoek betrokken indicatoren en de bevindingen van de inspectie daarover. Uit dit overzicht valt op te maken dat op basisschool De Driehoek de kwaliteit van het onderwijs op een aantal onderdelen op orde is. Het betreft hier met name de onderdelen het leerstofaanbod, de onderwijstijd, de uitleg, de klassenorganisatie, het schoolklimaat, het volgen van de ontwikkeling van de leerlingen, en de onderzochte onderdelen op het gebied van de wet- en regelgeving. Daarnaast heeft de school meer recent activiteiten ondernomen die ertoe leiden dat enkele onderdelen van de kwaliteitszorg positief zijn beoordeeld. Dit neemt niet weg dat er binnen de kwaliteitszorg nog verbetermogelijkheden liggen. Naast deze positieve aspecten heeft de inspectie een aantal tekortkomingen geconstateerd. Deze liggen op het vlak van de leerlingenzorg, de afstemming en de taakbetrokkenheid van de leerlingen. Daarnaast staan de resultaten onder druk. De resultaten aan het einde van de basisschool zijn niet bevredigend te noemen. Het schoolgemiddelde op de eindtoets van Cito ligt de laatste vijf jaar steeds onder het gemiddelde van scholen met een vergelijkbare leerlingenpopulatie. De positieve aspecten en de tekortkomingen binnen het onderwijs op basisschool de Driehoek worden hierna nader toegelicht. Aan het einde van dit hoofdstuk wordt apart aandacht besteed aan de opbrengsten. Gerealiseerde kwaliteit Het geplande leerstofaanbod Nederlandse taal en rekenen en wiskunde is dekkend voor de kerndoelen. De leraren bieden de leerstof uit deze methodes voor nagenoeg alle leerlingen aan tot en met het niveau van groep 8. De inspectie beoordeelt ook of de school een aanbod heeft voor bevordering van burgerschap en integratie. Ze betrekt daarbij de aandacht voor (a) sociale competenties, (b) de samenleving en de diversiteit daarin, (c) basiswaarden en de democratische rechtsstaat, en (d) de mate waarin de school een leeromgeving biedt waarin burgerschap en integratie ook in de praktijk worden gebracht. Tenminste twee van deze elementen dienen in voldoende mate zichtbaar te zijn. Dat is op De Driehoek het geval, zodat de indicator 1.5 als voldoende is beoordeeld. Wel blijft het aanbod met name voor burgerschap voor een deel impliciet en verborgen in methoden. Evalueren of doelen ook worden gerealiseerd is hierdoor niet goed mogelijk. Het expliciteren van het aanbod is dan ook nog een aandachtspunt. De school heeft ook voldoende tijd uitgetrokken voor de basisvaardigheden Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Daarnaast is er bij de leraren een praktijk dat zij leerlingen die moeite hebben met bepaalde onderdelen meer tijd geven voor extra oefening. Dit wordt soms individueel via bijvoorbeeld weektaken georganiseerd. Maar soms krijgt een hele groep via aanpassing van het rooster wekelijks meer tijd voor een bepaald vak (bijvoorbeeld een uur extra tijd voor lezen in bepaalde groepen). De leraren besteden aandacht aan een schoolklimaat waarbij leerlingen op een positieve manier met elkaar omgaan. Door het gebruik van uniforme gedragsregels en afspraken over het tegengaan van pesten, bevordert de school de sociale veiligheid van de leerlingen. 7

8 De leraren maken gebruik van methodegebonden toetsen en observatieinstrumenten om de vorderingen van de leerlingen te volgen. Daarnaast heeft de school de beschikking over een leerlingvolgsysteem waarmee niet alleen de ontwikkeling van de leerlingen in beeld kan worden gebracht, maar waarmee tevens zorgleerlingen kunnen worden gesignaleerd. Hierbij plaatst de inspectie wel een kanttekening. In de kleutergroepen worden alleen voor mogelijke zorgleerlingen landelijk genormeerde toetsen afgenomen, er vindt geen toetsing plaats van alle leerlingen. Er is in deze groepen wel een uniform observatieinstrument in gebruik, aangevuld met een toets voor letterkennis. De signalering van zorgleerlingen wordt gevolgd door een nadere analyse van de hulpvraag van leerlingen. Dit gebeurt in het kader van groepsbesprekingen of door diagnostisch onderzoek door intern begeleidster of remedial teacher. Uit het door de inspectie uitgevoerde dossieronderzoek blijkt dat er voor nagenoeg alle zorgleerlingen een nadere analyse beschikbaar is. De effecten van de extra hulp die zorgleerlingen krijgen, worden ook tijdens de groepsbesprekingen aan de orde gesteld. Dit leidt doorgaans tot bijstellingen van de geboden hulp. De kwaliteitszorg heeft een positieve ontwikkeling doorgemaakt. De school evalueert regelmatig de opbrengsten. De taalresultaten zijn uitgebreid geanalyseerd in het kader van het opstellen van het taalbeleidsplan. Daarnaast heeft de school de trends bij de resultaten op tussentoetsen inzichtelijk gemaakt. Voor de groepen 7 en 8 is er bovendien een meer diepgaande analyse opgesteld. Deze aanpak wil de school standaard gaan toepassen. Voor taal zijn de conclusies die voortkwamen uit de analyse van de resultaten uitgewerkt en omgezet in interventies (keuze en invoering nieuwe methodes, andere organisatie van de instructie bij technisch lezen). Het onderwijsleerproces wordt geëvalueerd door afname van een quick scan, tevredenheidsonderzoeken, klassenbezoeken en een SWOT-analyse. Hiermee heeft de school zicht gekregen op sterke en zwakke kanten van het onderwijs. De gegevens die uit deze evalauties voortkomen zijn vastgelegd in verschillende documenten. De school zou de huidige wijze van evalueren kunnen versterken door de afzonderlijke evaluatie-instrumenten te inegreren tot een geheel. De school werkt voldoende planmatig aan de verbetering van het onderwijs. De gekozen verbeterthema's vloeien voor een belangrijk deel voort uit de evaluaties en voor een deel uit de gekozen visie. Voor de verbeterthema's maakt de school jaarplannen waarin de beoogde doelen en de aanpak zijn geformuleerd. Hoewel het evalueren van het onderwijs en het planmatig werken aan de onderwijsontwikkeling op dit moment aan de criteria van de inspectie voldoen, heeft de school niet kunnen voorkomen dat de resultaten aan het einde van de basisschool te laag zijn. Naast deze positieve aspecten van het onderwijs, heeft de inspectie ook een aantal knelpunten geconstateerd. Deze worden hierna toegelicht. Knelpunten 8

9 De actieve betrokkenheid van de leerlingen (indicator 3.3) is niet van voldoende niveau. Uit de lesobservaties blijkt dat de leerlingen in een aantal groepen onvoldoende taakgericht bezig zijn. Ze zijn met andere zaken bezig en leiden elkaar af, ze werken niet geconcentreerd genoeg en bij de instructie doet slechts een deel van de leerlingen waarvoor de instructie bedoeld is actief mee. Een extra indicatie voor dit knelpunt vormt de kwaliteit en verzorging van het schriftelijk werk. De school laat op dit vlak een wisselend beeld zien. In een aantal bezochte groepen was de betrokkenheid van de leerlingen namelijk wel voldoende. De afstemming bij de instructie is niet voldoende. Hoewel er verschillen bestaan tussen de leerlingen, sluit de instructie hier nog niet voldoende bij aan. Er is wel voldoende aandacht voor leerlingen die hulp vragen omdat ze een opgave niet goed begrijpen. Maar de toepassing van geplande differentiatievormen bij de instructie, moet verder tot ontwikkeling worden gebracht. Dit betreft niet alleen de zwakke leerlingen, maar ook de betere leerlingen. Tijdens de lesobservaties werden weing vormen van differentiatie bij de instructie toegepast. In het nagesprek gaf de directeur aan deze knelpunten (actieve betrokkenheid van de leerlingen, afstemming bij instructie) niet helemaal te herkennen. Het eigen beeld van de directeur is positiever. De inspectie baseert het oordeel op dit punt echter op de eigen waarneming in de bijgewoonde lessen. De leerlingenzorg heeft aspecten die voldoende zijn ontwikkeld, maar de planmatigheid van de hulp is nog een knelpunt. De school signaleert zorgleerlingen met behulp van observaties en toetsen. Deze signalering leidt tot nadere analyse van de problematiek. De school is echter nog niet zover dat de uitkomst van de analyses voor alle (of nagenoeg alle) zorgleerlingen wordt omgezet in een concrete vorm van handelingsplanning. De school zit wat dit betreft, volgens de directeur en intern begeleidster, midden in een proces waarbij meer opbrengst- en doelgericht met zorgleerlingen gewerkt moet gaan worden. Er is volgens hen sprake van een inhaalslag, omdat het werken met handelingsplannen nog beter moet worden geïmplementeerd. Om deze fase van de zorg op een hoger niveau te krijgen, heeft de school een stappenplan zorg ontwikkeld. 9

10 Binnen de kwaliteitszorg is de borging nog maar in beperkte mate uitgewerkt. Het best zichtbaar is dat bij de zorg; de intern begeleider controleert voorafgaand aan de groepsbesprekingen of de zorgdocumenten (bijvoorbeeld het kindvolgsysteem) van de leraren voldoen aan afspraken. Een ander voorbeeld zijn de klassenbezoeken die zijn uitgevoerd om na te gaan of de leraren de gemaakte afspraken rond ontwikkelingsgericht werken in praktijk brengen. Ondanks deze goede voorbeelden beoordeelt de inspectie de borging nog niet als voldoende, omdat er geen duidelijke systematische aanpak is van de borging van álle relevante aspecten van het onderwijs. Het gebruik van kwaliteitskaarten, waarmee de borging zou kunnen worden gerealiseerd, is niet van de grond gekomen. Er is sprake van een voldoende mate van borging als bij álle aspecten van het onderwijs systematisch verificatie plaatsvindt of de praktijk nog in overeenstemming is met de gemaakte afspraken en met de inhoud van het schoolplan. In de klassenpraktijk vindt tot dusver weinig systematisch verificatie plaats van afspraken op het gebied van didactiek, aanbod en zelfstandig werken. De inspectie beoordeelt de kwaliteitszorg voor het onderwijs in burgerschap als onvoldoende. De school schenkt weliswaar voldoende aandacht aan mogelijke risico's in de sociale context van de school en de opvattingen en uitingen van leerlingen op het terrein van burgerschap en integratie. Omdat onderdelen van de kwaliteitszorg voor het onderwijs in burgerschap niet voldoende zijn uitgewerkt, heeft de inspectie deze indicator niettemin als onvoldoende beoordeeld. Dit betreft de planmatige uitwerking van de visie op burgerschap en sociale integratie, de verantwoording van de invulling die de school daaraan geeft, en de evaluatie van de resultaten. Omdat de wetgever van scholen vraagt zélf te bepalen hoe burgerschap wordt ingevuld en daarin transparant te zijn, zijn een visie en planmatige uitwerking daarvan in het aanbod, alsmede de verantwoording in schoolgids en schoolplan, belangrijke voorwaarden. Opbrengsten Om de resultaten aan het eind van de basisschool te kunnen beoordelen, maakt de inspectie gebruik van gegevens van de Cito-eindtoetsen van de laatste drie jaar. De resultaten lagen steeds onder het gemiddelde van scholen met een vergelijkbare leerlingenpopulatie. In 2006 lag de score echter nét boven de ondergrens die de inspectie gebruikt. Voor 2007 is een herberekening uitgevoerd door een aantal geïndiceerde leerlingen voor LWOO of praktijkonderwijs buiten de berekening te houden. Na deze correctie bleken de resultaten in 2007 voldoende te zijn. De score in 2008 was onvoldoende. De conclusie is dat de resultaten van de laatste drie jaar aan het einde van de basisschool nét voldoende zijn. Het moge duidelijk zijn dat zich echter wel duidelijke risico's aftekenen. Een globale analyse van de eindtoetsgegevens van de laatste jaren laat zien dat de taalprestaties altijd behoorlijk achterblijven ten opzichte van de resultaten bij rekenen. Het scoreprofiel bij taal is de laatste jaren ook erg grillig. De verschillen tussen de afzonderlijke taalonderdelen zijn erg groot. Zowel de grote verschillen tussen de afzonderlijke taalonderdelen als het verschil tussen de prestaties bij taal en rekenen, lijkt te duiden op een zekere relatie met de inrichting van het onderwijsleerproces op de school. 10

11 Bij het beoordelen van de resultaten van de leerlingen gedurende de schoolperiode analyseert de inspectie toetsgegevens voor technisch lezen, rekenen en wiskunde en begrijpend lezen in de leerjaren 3,4 en 6. De meest recente resultaten lagen op het niveau dat verwacht mag worden. Alleen de resultaten bij rekenen en wiskunde in groep 4 en 6 liggen onder het verwachte niveau. De vraag of leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften zich naar hun mogelijkheden ontwikkelen (indicator 10.3) is in het kader van het beoordelen van de resultaten onderzocht. De school heeft een beperkt aantal leerlingen met een individuele leerlijn. Deze zijn echter nog niet voorzien van een concreet ontwikkelingsperspectief en daarvan afgeleide streefdoelen. De school kan hierdoor niet betrouwbaar vaststellen of deze leerlingen zich conform hun mogelijkheden ontwikkelen. 11

12

13 3 CONCLUSIE Op grond van de bevindingen uit het onderzoek stelt de inspectie vast dat het onderwijs op basisschool De Driehoek weliswaar op een aantal punten van voldoende kwaliteit is, maar dat er daarnaast ook duidelijke knelpunten en risico's aanwezig zijn. Er is alle reden om bezorgd te zijn. De resultaten aan het eind van de basisschool zijn voor de laatste drie jaar maar nét voldoende en vertonen het laatste jaar een sterke daling. Bovendien zijn er grote verschillen tussen de prestaties op de eindtoets bij taal ten opzichte van die bij rekenen. Deze discrepantie en ook het grillige patroon van de scores op de afzonderlijke taalonderdelen, kunnen duiden op een tekortschietend onderwijsleerproces. De inspectie zal daarom en vanwege de geconstateerde risico's en knelpunten een onderzoek naar tekortkomingen instellen om te bezien of voor de school een aangepast arrangement moet worden vastgesteld. Dit onderzoek zal in september 2008 plaatsvinden. De uitkomst van dit onderzoek en van het onderzoek naar tekortkomingen zal de inspectie met het bevoegd gezag bespreken, alvorens over te gaan tot toekenning van het toezichtarrangement. 13

14

15 BIJLAGE Overzicht indicatoren en bevindingen In de bevindingen wordt tot uitdrukking gebracht in welke mate de indicatoren bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs: 1 draagt niet of nauwelijks bij; 2 draagt onvoldoende bij; 3 draagt voldoende bij; 4 draagt in hoge mate bij. STANDAARD 1 Het leerstofaanbod is dekkend voor de kerndoelen en wordt aan alle leerlingen volledig aangeboden 1.1 Het geplande aanbod voor Nederlandse taal is dekkend voor de kerndoelen. 1.2 Het geplande aanbod voor rekenen en wiskunde is dekkend voor de kerndoelen. 1.3 De leerinhouden voor Nederlandse taal worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar De leerinhouden voor rekenen en wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar De school heeft een aanbod gericht op bevordering van sociale integratie en burgerschap met inbegrip van het overdragen van kennis over en kennismaking met de diversiteit in de samenleving. STANDAARD 2 De onderwijstijd wordt efficiënt besteed 2.1 De leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. STANDAARD 3 De leraren leggen duidelijk uit, organiseren de les efficiënt en houden de leerlingen taakbetrokken 3.1 De leraren leggen duidelijk uit. 3.2 De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 3.3 De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. 15

16 STANDAARD 4 De leraren stemmen aanbod, leertijd, instructie en verwerking van de leerstof af op verschillen tussen de leerlingen 4.1 De leerinhouden voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde zijn afgestemd op de onderwijsbehoeften van individuele leerlingen. 4.2 De leraren stemmen de hoeveelheid leer- en onderwijstijd bij Nederlandse taal en bij rekenen en wiskunde af op de onderwijsbehoeften van leerlingen. 4.3 De leraren stemmen de instructie af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 4.4 De leraren stemmen de verwerking af op de verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. STANDAARD 5 Het schoolklimaat wordt gekenmerkt door veiligheid en respectvolle omgangsvormen 5.1 De leraren zorgen ervoor dat leerlingen op een respectvolle wijze met elkaar en anderen omgaan. 5.2 De school waarborgt de sociale veiligheid voor leerlingen en personeel. STANDAARD 6 De leraren volgen systematisch de vorderingen van hun leerlingen 6.1 De school gebruikt een samenhangend systeem van instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen. 6.2 De leraren volgen de vorderingen van hun leerlingen systematisch. STANDAARD 7 De leraren bieden voldoende zorg en begeleiding aan leerlingen die achterop dreigen te raken 7.1 Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens, bepaalt de school de aard van de zorg voor de zorgleerlingen. 7.2 De school voert de zorg planmatig uit. 7.3 De school gaat de effecten van de zorg na. STANDAARD 8 De schoolleiding bewaakt de kwaliteit van het onderwijs 8.1 De school evalueert jaarlijks systematisch de kwaliteit van haar opbrengsten. 8.2 De school evalueert regelmatig het onderwijsleerproces. 8.3 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 8.4 De school borgt de kwaliteit van het onderwijsleerproces. 8.5 De school draagt zorg voor de kwaliteit van het onderwijs gericht op bevordering van sociale integratie en actief burgerschap, met inbegrip van het overdragen van kennis over en kennismaking met de diversiteit van de samenleving. 16

17 STANDAARD 9 Wet- en regelgeving ja nee 9.1 De school heeft de vastgestelde schoolgids aan de inspectie toegestuurd. 9.2 De school heeft het vastgestelde schoolplan aan de inspectie toegestuurd. 9.3 De geplande onderwijstijd voldoet aan de wettelijke vereisten. STANDAARD 10 De resultaten van de leerlingen liggen ten minste op het niveau dat mag worden verwacht 10.1 De resultaten van de leerlingen aan het eind van de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht De resultaten van de leerlingen voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde tijdens de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften ontwikkelen zich naar hun mogelijkheden. 17