Datum 26 januari 2010 Ons kenmerk Pagina 1 van 35. Telefoon Betreft

Transcriptie

1 , advocaat Aangetekend met bericht van ontvangst Tevens per fax: Strikt vertrouwelijk DSB Bank N.V. Curatoren , advocaat Datum 26 januari Pagina 1 van 35 Telefoon Betreft Besluit tot oplegging bestuurlijke boete voor overtreding van artikel 4:23, lid 1, Wft Geachte curatoren, 1. Inleiding De Stichting Autoriteit Financiële Markten (AFM) heeft besloten aan DSB Bank N.V. (DSB) een bestuurlijke boete op te leggen wegens overtreding van artikel 4:23, lid 1 van de Wet op het financieel toezicht (Wft). De boete wordt opgelegd omdat DSB bij de advisering van kredietbeschermingsverzekeringen in combinatie met consumptief krediet in verschillende dossiers onvoldoende informatie heeft ingewonnen over de financiële positie, doelstellingen, risicobereidheid, en kennis en ervaring. Doordat DSB onvoldoende informatie heeft ingewonnen, heeft zij haar advisering niet kunnen baseren op deze informatie die ingewonnen had moeten worden. Daarnaast heeft DSB in sommige gevallen haar advies niet mede gebaseerd op informatie waarover zij wel beschikte. De AFM heeft in haar onderzoek 27 dossiers betrokken. Dit besluit is als volgt opgebouwd. Paragraaf 2 bevat een weergave van de feiten die ten grondslag liggen aan het besluit. Beoordeling van de feiten vindt plaats in paragraaf 3, waarbij tevens de zienswijze van DSB wordt besproken. Paragraaf 4 bevat het besluit. De rechtsgangverwijzing is opgenomen in paragraaf 5. Het relevante wettelijk kader treft u aan in bijlage 1 bij dit besluit. 2. Feiten 2.1 Verloop van het proces De AFM heeft in een brief van 10 juni 2009 aangekondigd dat zij bij DSB onderzoek ging verrichten naar het adviestraject bij kredietbeschermingsverzekeringen in combinatie met consumptief krediet. Van 29 juni tot en met Stichting Autoriteit Financiële Markten Kamer van Koophandel Amsterdam, nr Kenmerk van deze brief: Bezoekadres Vijzelgracht 50 Postbus GS Amsterdam Telefoon Fax

2 Pagina 2 van 35 1 juli 2009 heeft onderzoek plaatsgevonden ten kantore van DSB. DSB heeft in het kader van het onderzoek een productieoverzicht verstrekt over de periode van 1 januari 2009 tot 10 juni In het kader van het onderzoek heeft de AFM 28 klantdossiers geselecteerd. In één van de 28 dossiers was de kredietovereenkomst niet tot stand gekomen (dossier nr. 15). De AFM heeft dat dossier niet nader in het onderzoek betrokken. Er zijn zodoende 27 klantdossiers in het onderzoek betrokken. Van deze 27 dossiers zijn 19 dossiers aselect (niet op basis van specifieke gegevens) uit het door DSB toegezonden productieoverzicht geselecteerd (dossiers 1 t/m 14 en 16 t/m 20). Daarnaast zijn 4 dossiers uit het productieoverzicht geselecteerd omdat de meegefinancierde koopsom een substantieel deel uitmaakte van het totale consumptieve krediet (met 43,5% als minimum en 51,4% als maximum van het totale krediet) (dossiers 1* t/m 4*). Voorts zijn 4 dossiers geselecteerd op basis van een klachtenoverzicht dat ziet op de onderzoeksperiode (dossiers K1 t/m K4) (In bijlage 2 bij dit besluit treft u een overzicht aan met voornoemde dossiernummers en de namen van de betreffende cliënten.). De AFM heeft bij brief van 20 augustus 2009 aan DSB een conceptrapportage gezonden, waarop een reactie van DSB is ontvangen van 25 september DSB is op 19 oktober 2009 failliet verklaard. Het definitieve onderzoeksrapport is aan (de curatoren van) DSB toegezonden bij brief van 4 november In die brief maakt de AFM onder meer kenbaar dat zij voornemens is om aan DSB een boete op te leggen voor overtreding van artikel 4:23, lid 1, Wft. Tevens wordt in de brief bericht dat de AFM, indien zij besluit een boete op te leggen voor overtreding van artikel 4:23, lid 1, Wft, dat besluit openbaar dient te maken. Openbaarmaking dient te geschieden na toezending van het besluit aan DSB, en voor een tweede maal nadat het besluit rechtens onaantastbaar is geworden. DSB wordt in de brief de mogelijkheid geboden tot inzage van het dossier, en in de gelegenheid gesteld om mondeling of schriftelijk haar zienswijze naar voren te brengen. Ten slotte wordt DSB in de brief een termijn gesteld voor het aanleveren van informatie op basis waarvan de AFM de hoogte van de boete kan vaststellen. Bij van 20 november 2009 is de betreffende informatie aan de AFM verstrekt. DSB heeft op 25 november 2009 mondeling haar zienswijze op het boetevoornemen gegeven. 2.2 Feiten die aanleiding vormen voor het besluit Inwinnen informatie over kennelijk in het verleden gesloten verzekeringen In het onderzoeksrapport van de AFM van 4 november 2009 zijn onder andere de volgende bevindingen opgenomen: 35. In 8 van de 27 dossiers is een arbeidsongeschiktheidsverzekering geadviseerd. (dit betreft de dossiers 1, 10, 14, 1*, K1, K2, K3 en K4), en 36. In 1 van de 27 dossiers is een BCP geadviseerd. (dit betreft het dossier 20) (BCP staat voor Beschermd Calamiteiten Plan, een ongevallenverzekering), en 6. In 13 van de 27 dossiers is in het klantprofiel opgenomen: U heeft in het verleden reeds maatregelen getroffen ter bescherming[en] van uw financiële positie in geval van arbeidsongeschiktheid. Uit deze dossiers is niet te herleiden of DSB informatie heeft ingewonnen over de inhoud en de gevolgen van deze

3 Pagina 3 van 35 maatregelen voor het inkomen of financiële positie van de cliënt (of partner) in geval van arbeidsongeschiktheid en, zo ja, waaruit deze informatie bestaat. (dit betreft de dossiers 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 14, 18, 19, 20, 1* en K1), en 7. In 9 van bovengenoemde 13 dossiers staat in het klantprofiel: Na inventarisatie door de adviseur blijkt dat de nieuwe kredietlast in geval van arbeidsongeschiktheid en/of blijvend letsel als gevolg van een ongeval, voldoende is afgedekt. Uit deze dossiers is niet te herleiden op basis van welke informatie DSB dit heeft geïnventariseerd en op welke wijze DSB tot deze vaststelling komt. (dit betreft de dossiers 5, 6, 7, 9, 11, 12, 18, 19 en 20), en 8. In 4 van bovengenoemde 13 dossiers staat in het klantprofiel: Na inventarisatie door de adviseur blijkt dat de nieuwe kredietlast in geval van arbeidsongeschiktheid en/of blijvend letsel als gevolg van een ongeval, onvoldoende is afgedekt. Uit deze dossiers is niet te herleiden op basis van welke informatie DSB dit heeft geïnventariseerd en op welke wijze DSB tot deze vaststelling komt. (dit betreft de dossiers 8, 14, 1* en K1), en 43. In 8 van de 27 dossiers is een werkloosheidsverzekering geadviseerd. (dit betreft de dossiers 1, 10, 14, 1*, K1, K2, K3 en K4), en 12. In 10 van de 27 dossiers is in het klantprofiel opgenomen: U heeft in het verleden reeds maatregelen getroffen ter bescherming van uw financiële positie in geval van werkloosheid. Uit deze dossiers is niet te herleiden of DSB informatie heeft ingewonnen over de inhoud en de gevolgen van deze maatregelen voor het inkomen van de cliënt (of partner) in geval van werkloosheid. (dit betreft de dossiers 5, 6, 7, 9, 10, 11, 12, 14, 1* en K1), en 13. In 7 van bovengenoemde 10 dossiers staat vermeld in het klantprofiel: Na inventarisatie door de adviseur blijkt dat de nieuwe kredietlast in geval van werkloosheid, voldoende is afgedekt. Uit deze dossiers is niet te herleiden op basis van welke informatie DSB dit heeft geïnventariseerd en op welke wijze DSB tot deze vaststelling komt. (dit betreft de dossiers 5, 6, 7, 9, 10, 11 en 12), en 14. In 3 van bovengenoemde 10 dossiers staat in het klantprofiel: Na inventarisatie door de adviseur blijkt dat de nieuwe kredietlast in geval van werkloosheid, onvoldoende is afgedekt. Uit deze dossiers is niet te herleiden op basis van welke informatie DSB dit heeft geïnventariseerd en op welke wijze DSB tot deze vaststelling komt. (dit betreft de dossiers 14, 1* en K1), en 16. In 22 van de 27 dossiers is in het klantprofiel opgenomen: U heeft in het verleden reeds maatregelen getroffen ter bescherming van de financiële situatie van uw nabestaande(n) in geval van overlijden. Uit deze dossiers is niet te herleiden of DSB informatie heeft ingewonnen over de inhoud en de gevolgen van deze maatregelen voor het inkomen van de nabestaande(n) bij overlijden. (dit betreft de dossiers 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 18, 19, 20, 1*, 2*, 3*, 4* en K1), en

4 Pagina 4 van In 3 van bovengenoemde 22 dossiers staat in het klantprofiel: Na inventarisatie door de adviseur blijkt de nieuwe kredietlast voor u nabestaande te dragen of voldoende afgedekt. Uit deze dossiers is niet te herleiden op basis van welke informatie DSB dit heeft geïnventariseerd en op welke wijze DSB tot deze vaststelling komt. (dit betreft de dossiers 9, 18 en 20), en 18. In 17 van bovengenoemde 22 dossiers staat in het klantprofiel: Na inventarisatie door de adviseur blijkt de nieuwe kredietlast voor u nabestaande niet te dragen of onvoldoende afgedekt. Uit deze dossiers is niet te herleiden op basis van welke informatie DSB dit heeft geïnventariseerd en op welke wijze DSB tot deze vaststelling komt. (dit betreft de dossiers 2, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 19, 1*, 2*, 3*, 4* en K1), en 11. Uit 25 van de 27 dossiers is niet te herleiden of DSB informatie heeft ingewonnen over welke voorzieningen de werkgever heeft getroffen voor het geval de cliënt arbeidsongeschikt wordt en wat hiervan het gevolg is voor het (maand)inkomen van de cliënt. (dit betreft alle dossiers met uitzondering van de dossiers 13 en 3*. In die dossiers ontvangt de cliënt reeds een WAO-uitkering.), en 10. In de Rode draad adviesgesprek / script wordt bij de berekening van het inkomen bij arbeidsongeschiktheid alleen uitgegaan van het scenario dat de cliënt 100% arbeidsongeschikt wordt. Uit de bovengenoemde 13 dossiers is niet te herleiden of DSB inventariseert wat de mogelijke consequenties voor het inkomen van de cliënt zijn bij verschillende gradaties van arbeidsongeschiktheid. (dit betreft de dossiers 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 14, 18, 19, 20, 1* en K1) Onderbouwing conclusies DSB bij geen bestaande verzekering In het onderzoeksrapport van de AFM van 4 november 2009 zijn onder andere de volgende bevindingen opgenomen: 9. In 11 van de 27 dossiers is in het klantprofiel opgenomen: U heeft in het verleden geen maatregelen getroffen ter bescherming van uw financiële positie in geval van arbeidsongeschiktheid en/of blijvend letsel als gevolg van een ongeval. In deze 11 dossiers staat in het klantprofiel: Na inventarisatie door de adviseur blijkt dat de nieuwe kredietlast in geval van arbeidsongeschiktheid en/of blijvend letsel als gevolg van een ongeval, onvoldoende is afgedekt. Uit deze dossiers is niet te herleiden op basis van welke informatie DSB dit heeft geïnventariseerd en op welke wijze DSB tot deze vaststelling komt. (dit betreft de dossiers 2, 4, 10, 13, 17, 2*, 3*, 4*, K2, K3 en K4), en 15. In 14 van de 27 dossiers is in het klantprofiel opgenomen: U heeft in het verleden geen maatregelen getroffen ter bescherming van uw financiële positie in geval van werkloosheid. In deze 14 dossiers staat in het klantprofiel: Na inventarisatie door de adviseur blijkt dat de nieuwe kredietlast in geval van

5 Pagina 5 van 35 werkloosheid, onvoldoende is afgedekt. Uit deze dossiers is niet te herleiden op basis van welke informatie DSB dit heeft geïnventariseerd en op welke wijze DSB tot deze vaststelling komt. (dit betreft de dossiers 2, 4, 8, 13, 17, 18, 19, 20, 2*, 3*, 4*, K2, K3 en K4), en 19. In 2 van de 27 dossiers is in de Financiële Momentopname ( FiMo) een grafische weergave van de situatie in het geval de cliënt of partner komt te overlijden weergegeven. Uit deze dossiers is niet te herleiden op basis van welke informatie DSB de financiële positie in geval van overlijden heeft geïnventariseerd. (dit betreft de dossiers 1 en 3) Mogelijkheden om inkomensverlies op te vangen In het onderzoeksrapport van de AFM van 4 november 2009 zijn onder andere de volgende bevindingen opgenomen: 27. Uit 25 van de 27 dossiers is niet te herleiden of DSB heeft geïnventariseerd of de consument (en/of partner) beschikt over vermogensbestanddelen (anders dan de eigen woning) die kunnen worden gebruikt in het geval van een inkomensverlies als gevolg van arbeidsongeschiktheid, werkloosheid en/of overlijden, en, zo ja, waaruit deze informatie bestaat. (dit betreft alle dossiers met uitzondering van de dossiers 1 en 3), en 28. Uit 9 dossiers waarin de partner parttime werkt, is niet te herleiden of DSB heeft geïnventariseerd of de partner in staat en/of bereid is meer te gaan werken om een inkomensverlies als gevolg van arbeidsongeschiktheid, werkloosheid en/of overlijden van de partner (of cliënt) op te vangen en welke gevolgen dit heeft voor de financiële positie. (dit betreft de dossiers 2, 4, 6, 10, 16, 19, 1*, 3* en K3. In het onderzoeksrapport van 4 november 2009 is de noot weggevallen waarin deze dossiers worden genoemd. Wel is voor DSB uit het conceptrapport kenbaar welke dossiers het betreft. In het conceptrapport was bij de betreffende bevinding de noot wel opgenomen. Het conceptrapport is DSB bij brief van 20 augustus 2009 toegezonden. DSB heeft op het conceptrapport gereageerd bij brief van 25 september 2009.) Levensgebeurtenissen in de voorzienbare toekomst In het onderzoeksrapport van de AFM van 4 november 2009 zijn onder andere de volgende bevindingen opgenomen: 26. Uit geen van de 27 dossiers is te herleiden of, en zo ja welke, DSB informatie heeft ingewonnen over de mogelijkheid dat de cliënt (en partner) in de voorzienbare toekomst nog (grote) financiële risico s en verplichtingen aangaan., en

6 Pagina 6 van Uit geen van de dossiers is te herleiden of DSB heeft geïnventariseerd of de cliënt (en/of partner) in de voorzienbare toekomst bepaalde veranderingen in zijn leven (zogenaamde life events ) zal doormaken die de financiële positie, waaronder het inkomen, van de cliënt (en/of partner) beïnvloeden Advies over looptijd In het onderzoeksrapport van de AFM van 4 november 2009 zijn onder andere de volgende bevindingen opgenomen: 39. In 2 van de 9 dossiers waarin een arbeidsongeschiktheidsverzekering of BCP is geadviseerd, is de financiering in de vorm van een doorlopend krediet afgesloten. Uit dit dossier is niet te herleiden of en zo ja hoe, de looptijd van de arbeidsongeschiktheidsverzekering aansluit op de financiële positie, doelstellingen en risicobereidheid van de cliënt (en/of partner). (dit betreft de dossiers 20 en K3), en 40. In 6 van de 8 dossiers waarin een arbeidsongeschiktheidsverzekering is geadviseerd, is de financiering in de vorm van een persoonlijke lening afgesloten en is de looptijd van de arbeidsongeschiktheidsverzekering niet gelijk aan de looptijd van de persoonlijke lening. Uit deze dossiers is niet te herleiden of en zo ja hoe, de looptijd van de arbeidsongeschiktheidsverzekering aansluit op de financiële positie, doelstellingen en risicobereidheid van de cliënt (en/of partner). (dit betreft de dossiers 1, 10, 14, 1*, K2 en K4), en 47. In 7 van de bovengenoemde 8 dossiers is de financiering in de vorm van een persoonlijke lening afgesloten en is de looptijd van de werkloosheidsverzekering niet gelijk aan de looptijd van de persoonlijke lening. Uit deze dossiers is niet te herleiden of en zo ja hoe, de looptijd van de werkloosheidsverzekering aansluit op de financiële positie, doelstellingen en risicobereidheid van de cliënt (en/of partner). (dit betreft de dossiers 1, 10, 14, 1*, K1, K2 en K4), en 54. In 10 van de bovengenoemde 26 dossiers is de financiering in de vorm van een doorlopend krediet afgesloten. Uit dit dossier is niet te herleiden of en zo ja hoe, de looptijd van de overlijdensrisicoverzekering aansluit op de financiële positie, doelstellingen en risicobereidheid van de cliënt (en/of partner). (dit betreft de dossiers 3, 4, 5, 6, 8, 11, 12, 16, 20 en K3), en 55. In 4 van de bovengenoemde 26 dossiers is de financiering in de vorm van een persoonlijke lening afgesloten en is de looptijd van de overlijdensrisicoverzekering niet gelijk aan de looptijd van de persoonlijke lening. Uit deze dossiers is niet te herleiden of en zo ja hoe, de looptijd van de overlijdensrisicoverzekering aansluit op de financiële positie, doelstellingen en risicobereidheid van de cliënt (en/of partner). (dit betreft de dossiers 9, 1*, 3* en K2).

7 Pagina 7 van 35 DSB heeft in haar reactie van 25 september 2009 op de conceptrapportage van de AFM van 20 augustus 2009, naar aanleiding van bevinding 39 en 40 het volgende opgenomen: Punt 39 Dossier 20 Uit dit dossier is gebleken dat een maximale looptijd voor een doorlopend krediet is gesloten (dk1%). Uit dit dossier is gebleken dat er een maximale looptijd voor een beschermd calamiteiten plan is gesloten (240 maanden). ( )., en Punt 40 ( ) Dossier 1 Persoonlijke lening 180 maanden afgesloten AO verzekering is voor 120 maanden afgesloten. Dit is de maximale looptijd voor deze verzekering.(zie voorwaarden ) Dossier 10 Persoonlijke lening 120 maanden afgesloten AO verzekering is voor 48 maanden afgesloten. cliënt wil gevolgen van arbeidsongeschiktheid gedeeltelijk verzekeren. Dossier 14 Persoonlijke lening 108 maanden afgesloten AO verzekering is voor 96 maanden afgesloten. cliënt is na 96 maanden 65 jaar.(pensioengerechtigde leeftijd dus geen risico meer) Dossier 1* Persoonlijke lening 180 maanden afgesloten AO verzekering is voor 60 maanden afgesloten. Cliënten wensen volgens klantprofiel de arbeidsongeschiktheids dekking gedeeltelijk te verzekeren. ( ) Dossier K4 Persoonlijke lening 150 maanden afgesloten AO verzekering is voor 120 maanden afgesloten. Dit is de maximale looptijd voor deze verzekering.(zie voorwaarden ) DSB heeft in haar reactie van 25 september 2009 op de conceptrapportage van de AFM van 20 augustus 2009, naar aanleiding van bevinding 47 het volgende opgenomen: Punt 47 ( ) ( )

8 Pagina 8 van 35 Dossier 10 Persoonlijke lening 120 maanden afgesloten WW verzekering is voor 48 maanden cliënt wil gevolgen van arbeidsongeschiktheid gedeeltelijk verzekeren. Dossier 14 Persoonlijke lening 108 maanden afgesloten WW verzekering is voor 96 maanden afgesloten. cliënt is na 96 maanden 65 jaar.(pensioengerechtigde leeftijd dus geen risico meer) Dossier 1* Persoonlijke lening 180 maanden afgesloten WW verzekering is voor 60 maanden afgesloten. Cliënten wensen volgens klantprofiel de gevolgen van werkloosheid gedeeltelijk te verzekeren. Dossier K2 Persoonlijke lening 120 maanden afgesloten WW verzekering is voor 96 maanden afgesloten. Cliënten wensen volgens klantprofiel de gevolgen van werkloosheid gedeeltelijk te verzekeren. ( ) Dossier K4 Persoonlijke lening 150 maanden afgesloten WW verzekering is voor 120 maanden afgesloten. Dit is de maximale looptijd voor deze verzekering.(zie voorwaarden ) In het klantprofiel van dossier 10 zijn de volgende passages opgenomen: U heeft in het verleden reeds maatregelen getroffen ter beschermingen van uw financiële positie in geval van werkloosheid als gevolg van een ongeval, en Na inventarisatie door de adviseur blijkt dat de nieuwe kredietlast, in geval van werkloosheid, voldoende is afgedekt Advies over de hoogte van het verzekerd bedrag In het onderzoeksrapport van de AFM van 4 november 2009 zijn onder andere de volgende bevindingen opgenomen: 42. In alle 8 bovengenoemde dossiers waarin een arbeidsongeschiktheidsverzekering is afgesloten, is niet te herleiden hoe het verzekerd maandbedrag in het geval de cliënt (of partner) arbeidsongeschikt wordt, zich verhoudt tot de financiële positie, de doelstellingen en de risicobereidheid van de cliënt (partner), anders dan dat het verzekerd maandbedrag in alle gevallen gelijk is aan het termijnbedrag van het krediet. (dit betreft de dossiers 1, 10, 14, 1*, K1, K2, K3 en K4), en

9 Pagina 9 van In alle 8 bovengenoemde dossiers waarin een werkloosheidsverzekering is afgesloten, is niet te herleiden hoe het verzekerd maandbedrag in het geval de cliënt (of partner) werkloos wordt, zich verhoudt tot de financiële positie, de doelstellingen en de risicobereidheid van de cliënt (partner), anders dan dat het verzekerd maandbedrag in alle gevallen gelijk is aan het termijnbedrag van het krediet. (dit betreft de dossiers 1, 10, 14, 1*, K1, K2, K3 en K4), en 56. Uit 3 van de bovengenoemde 26 dossiers is niet te herleiden of, en zo ja hoe, het verzekerd bedrag in het geval de partner (cliënt) komt te overlijden zich verhoudt tot de netto kredietsom/kredietlimiet, financiële positie, doelstellingen en risicobereidheid van de cliënt (partner). (dit betreft de dossiers 2, 4 en 9) Verhouding advies tot specifieke informatie in het dossier In het onderzoeksrapport van de AFM van 4 november 2009 zijn onder andere de volgende bevindingen opgenomen: 43. In 8 van de 27 dossiers is een werkloosheidsverzekering geadviseerd. (dit betreft de dossiers 1, 10, 14, 1*, K1, K2, K3 en K4), en 45. In 1 van bovengenoemde 8 dossiers wordt in het klantprofiel vermeld: In geval van werkloosheid bent u tevreden over uw resterende bestedingsruimte in combinatie met de nieuwe kredietlast. Uit het dossier is niet te herleiden waarom DSB de cliënt heeft geadviseerd om een werkloosheidsverzekering af te sluiten. (dit betreft het dossier 10), en 49. In 26 van de 27 onderzochte dossiers is een overlijdensrisicoverzekering geadviseerd. (dit betreft alle dossiers met uitzondering van dossier 20), en 50. In 7 van de bovengenoemde 26 dossiers is een overlijdensrisicoverzekering geadviseerd ten behoeve van een alleenstaande. Uit de dossiers blijkt niet waarom aan deze cliënten een overlijdensrisicoverzekering is geadviseerd. (dit betreft de dossiers 8, 11, 14, 17, 20, K1 en K4), en 51. In 3 van de bovengenoemde 26 dossiers wordt in het klantprofiel weergegeven: In geval van overlijden bent u tevreden over de hoogte van de restschuld, die door de nabestaande(n) moet worden voldaan. Uit deze dossiers is niet te herleiden waarom DSB een overlijdensrisicoverzekering heeft geadviseerd. (dit betreft de dossiers 8, 12 en 17).

10 Pagina 10 van Advies over betaling premie: eenmalige koopsom of maandelijkse premiebetaling In het onderzoeksrapport van de AFM van 4 november 2009 zijn onder andere de volgende bevindingen opgenomen: 57. In 18 van de 27 dossiers is/zijn één of meerdere kredietbeschermingsverzekering(en) op basis van een koopsom geadviseerd. (dit betreft de dossiers 9, 10, 11, 13, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 1*, 2*, 3*, 4*, K1, K2, K3 en K4), en 58. Uit geen van de onderzochte dossiers is te herleiden of DSB informatie heeft ingewonnen over de voorkeur van de cliënt voor een koopsomverzekering of een verzekering met een maandelijkse premiebetaling en, zo ja, waaruit deze informatie bestaat Kennis en ervaring In het onderzoeksrapport van de AFM van 4 november 2009 zijn onder andere de volgende bevindingen opgenomen: Doorlopen van de beslisboom In 25 van de 27 onderzochte dossiers is gebruik gemaakt van de door DSB opgestelde beslisboom. Deze beslisboom wordt gebruikt als leidraad voor het adviesgesprek en resulteerde tot 1 mei 2009 in een klantprofiel. In de beslisboom worden de volgende vragen gesteld ten aanzien van de verstrekte informatie en de ervaring van de cliënt Heeft u voorafgaand aan dit gesprek de brochures Handige informatie over DSB Bank, Handige informatie over DSB Leven en Handige informatie over DSB Schade en tijdens dit gesprek de relevante verzekeringsvoorwaarden ontvangen? Indien ja wordt geantwoord, wordt doorgegaan naar vraag 2 en komt in het klantprofiel de volgende tekst te staan: Voorafgaand aan dit gesprek heeft u van ons de brochures Handige informatie over DSB Bank, Handige informatie over DSB Leven en Handige informatie over DSB Schade ontvangen. Daarnaast heeft u gedurende dit gesprek voor u relevante verzekeringsvoorwaarden ontvangen. Indien nee wordt geantwoord, volgt uit de beslisboom dat geen advies mogelijk is Heeft u de informatie gelezen? Indien ja wordt geantwoord, wordt doorgegaan naar vraag 3 en komt in het klantprofiel de volgende tekst te staan: U heeft de inhoud hiervan gelezen. Indien nee wordt geantwoord, wordt doorgegaan naar vraag Heeft u de inhoud daarvan begrepen? Indien ja wordt geantwoord, wordt doorgegaan naar vraag 6 en komt in het klantprofiel de volgende tekst te staan: U heeft de inhoud begrepen. Indien nee wordt geantwoord, wordt doorgegaan naar vraag U stelt het lezen van de informatie niet op prijs en u neemt geen genoegen met de uitleg van de adviseur? Indien ja wordt geantwoord, wordt doorgegaan naar vraag 6 en komt in het klantprofiel de volgende tekst te staan: U stelt het lezen van de brochures Handige informatie over DSB Bank, Handige informatie over DSB Leven en Handige informatie over DSB Schade en/of de relevante verzekeringsvoorwaarden niet op prijs en neemt genoegen met de uitleg van de adviseur. Indien nee wordt geantwoord, volgt uit de beslisboom dat geen advies mogelijk is.

11 Pagina 11 van Heeft de adviseur de eventuele onduidelijkheden kunnen wegnemen middels zijn/haar uitleg? Indien ja wordt geantwoord, wordt doorgegaan naar vraag 6 en komt in het klantprofiel de volgende tekst te staan: De adviseur heeft de eventuele onduidelijkheden weggenomen. Indien nee wordt geantwoord, volgt uit de beslisboom dat geen advies mogelijk is Uit onze inventarisatie en/of uw opgave blijkt dat u ervaring heeft met: [vervolgens is er een keuzemogelijk uit de volgende antwoorden] o Een hypothecaire financiering o Consumptieve lening(en) o Hypothecaire en consumptieve leningen o Geen van beiden = RK, PK, RK (2H), PK (2H) en PL (2H) uitsluiten Na een keuze uit één van deze antwoorden komt in het klantprofiel de volgende tekst te staan: Uit onze inventarisatie en/of uw opgave blijkt dat u ervaring heeft met de volgende financiële producten: [één van de volgende teksten wordt zichtbaar] o Consumptieve lening(en) o Een hypothecaire financiering o Consumptieve en hypothecaire leningen o Geen, en 65. In de beslisboom worden geen vragen gesteld over de kennis en ervaring van de consument met kredietbeschermingsverzekeringen. (deze bevinding ziet op alle dossiers met uitzondering van de dossiers 1 en 3), en Overhandigen van informatie 67. In 18 van de 27 dossiers staat in het klantprofiel: Voorafgaand aan dit gesprek heeft u van ons de brochures Handige informatie over DSB Bank, Handige informatie over DSB Leven en Handige informatie over DSB Schade ontvangen. Daarnaast heeft u gedurende dit gesprek voor u relevante verzekeringsvoorwaarden ontvangen. U heeft de inhoud hiervan gelezen U heeft de inhoud begrepen (dit betreft de dossiers 2, 4, 5, 7, 9, 10, 11, 12, 17, 18, 19, 20, 2*, 3*, 4*, K1, K3 en K4), en 68. De brochures Handige informatie over DSB Bank, Handige informatie over DSB Leven en Handige informatie over DSB Schade bevatten geen informatie over de werking, producteigenschappen en risico s van consumptief krediet en/of kredietbeschermingsverzekeringen. De verzekeringsvoorwaarden zijn voor een gemiddelde consument lastig te begrijpen. Uit de dossiers is niet te herleiden welke uitleg de adviseur heeft gegeven., en De Financiële Momentopname 69. In 2 van de 27 dossiers is het klantprofiel gegenereerd via de nieuwe applicaties, waaronder FiMo, in (dit betreft de dossiers 1 en 3), en

12 Pagina 12 van In het klantprofiel in dossier 1 is de volgende informatie met betrekking tot kennis en ervaring opgenomen. ( ) - Kennis en ervaring met betrekking tot de overlijdensrisicoverzekering. U heeft vooraf aan het gesprek de DSB Bank product informatie ontvangen. De uitleg van de adviseur is duidelijk en naar wens. U bent voldoende op de hoogte gesteld van de consequenties voor u bij overlijden. Het is voor uw duidelijk wanneer u in aanmerking komt voor een uitkering. U heeft de verzekeringsvoorwaarden overhandigd gekregen. Uit het dossier is niet te herleiden wat bedoeld wordt met de DSB Bank product informatie en welke uitleg de adviseur heeft gegeven. - Kennis en ervaring met betrekking tot de arbeidsongeschiktheidsverzekering. Conform verstrekte pre contractuele informatie DSB Bank. Conform uitleg van de adviseur waarbij u voldoende op de hoogte bent gesteld van de consequenties voor u bij arbeidsongeschiktheid. Uit het dossier is niet te herleiden wat bedoeld wordt met pre contractuele informatie DSB Bank en welke uitleg de adviseur heeft gegeven. - Kennis en ervaring ten aanzien van de werkloosheidsverzekering. Conform verstrekte pre contractuele informatie DSB Bank. Conform uitleg van de adviseur waarbij u voldoende op de hoogte bent gesteld van de consequenties voor u bij onvrijwillige werkeloosheid. Uit het dossier is niet te herleiden wat bedoeld wordt met pre contractuele informatie DSB Bank en welke uitleg de adviseur heeft gegeven., en 71. In het klantprofiel in dossier 3 is de volgende informatie met betrekking tot kennis en ervaring opgenomen. ( ) - Kennis en ervaring met betrekking tot de overlijdensrisicoverzekering. Conform verstrekte pre contractuele informatie DSB Bank. Conform uitleg van de adviseur waarbij u voldoende op de hoogte bent gesteld van de consequenties voor u bij overlijden. Uit het dossier is niet te herleiden wat bedoeld wordt met pre contractuele informatie DSB Bank en welke uitleg de adviseur heeft gegeven., en 74. In 18 van de 27 dossiers is/zijn één of meerdere kredietbeschermingsverzekeringen op basis van een koopsom geadviseerd. Uit geen van deze dossiers is te herleiden of DSB informatie heeft ingewonnen over

13 Pagina 13 van 35 de kennis en ervaring van de cliënt ten aanzien van het meefinancieren van de koopsom van de geadviseerde verzekering(en) in het krediet. (dit betreft de dossiers 9, 10, 11, 13, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 1*, 2*, 3*, 4*, K1, K2, K3 en K4). In de beslisboom die DSB in 25 van de 27 dossiers (alle dossiers met uitzondering van dossiers 1 en 3) heeft gebruikt als leidraad voor het adviesgesprek, zijn de volgende vragen opgenomen: Vraag 14. Heeft u in het verleden maatregelen getroffen ter bescherming van uw financiële positie in geval van arbeidsongeschiktheid en/of blijvend letsel als gevolg van een ongeval? Mogelijke antwoorden en consequenties: Nee: naar vraag 16. Ja: naar vraag 15. Output klantprofiel Nee: Ja: U heeft in het verleden geen maatregelen getroffen ter bescherming van uw financiële positie in geval van arbeidsongeschiktheid en/of blijvend letsel als gevolg van een ongeval U heeft in het verleden reeds maatregelen getroffen ter bescherming van uw financiële positie in geval van arbeidsongeschiktheid en/of blijvend letsel als gevolg van een ongeval, en Vraag 17. Heeft u in het verleden maatregelen getroffen ter bescherming van uw financiële positie in geval van werkloosheid? Mogelijke antwoorden en consequenties: Nee: naar vraag 19. Ja: naar vraag 18. Output klantprofiel Nee: Ja: U heeft in het verleden geen maatregelen getroffen ter bescherming van uw financiële positie in geval van werkloosheid U heeft in het verleden reeds maatregelen getroffen ter bescherming van uw financiële positie in geval van werkloosheid, en Vraag 20. Heeft u in het verleden reeds maatregelen getroffen ter bescherming van de financiële positie van uw nabestaande(n) in geval van overlijden?

14 Pagina 14 van 35 Mogelijke antwoorden en consequenties: Nee: naar vraag 22. Ja: naar vraag 21. Output klantprofiel Nee: Ja: U heeft in het verleden geen maatregelen getroffen ter bescherming van de financiële positie van uw nabestaande(n) in geval van overlijden U heeft in het verleden reeds maatregelen getroffen ter bescherming van de financiële positie van uw nabestaande(n) in geval van overlijden. 3. Beoordeling 3.1 Wettelijk kader Een financiële onderneming die een consument, of indien het een verzekering betreft, cliënt adviseert, dient in het belang van de consument onderscheidenlijk de cliënt informatie in te winnen over diens financiële positie, kennis, ervaring, doelstellingen en risicobereidheid, voor zover dit redelijkerwijs relevant is voor haar advies (artikel 4:23, lid 1, aanhef en onder a, Wft), en er zorg voor te dragen dat haar advies, voor zover redelijkerwijs mogelijk, mede is gebaseerd op de in te winnen informatie (artikel 4:23, lid 1, aanhef en onder b, Wft). Op grond van artikel IV van de Vierde tranche Algemene wet bestuursrecht is bij oplegging van een bestuurlijke sanctie wegens een overtreding die plaatsvond vóór 1 juli 2009, het recht van toepassing is zoals dat gold voor dat tijdstip. Op grond van artikel XII van de Wet wijziging boetestelsel financiële wetgeving blijft ter zake van overtredingen die hebben plaatsgevonden of zijn aangevangen vóór 1 augustus 2009, het recht van toepassing zoals dat gold voor dat tijdstip. De AFM merkt op dat met inwerkingtreding van respectievelijk de Vierde tranche Algemene wet bestuursrecht en de Wet wijziging boetestelsel financiële wetgeving niet een voor DSB gunstiger boeteregime is gaan gelden, zodat bij de beoordeling uit is gegaan van het ten tijde van de relevante feiten geldende boeteregime. 3.2 Inwinnen informatie over kennelijk in het verleden gesloten verzekeringen In het definitieve onderzoeksrapport concludeert de AFM op pagina s 26 en 27 met betrekking tot de advisering van arbeidsongeschiktheidsverzekeringen: Uit vraag 14 van de beslisboom blijkt dat DSB cliënten enkel de vraag stelt of zij in het verleden reeds maatregelen hebben getroffen ter bescherming van hun financiële positie in geval van arbeidsongeschiktheid en/of blijvend letsel als gevolg van een ongeval, maar blijkt niet dat wordt geïnventariseerd waaruit deze maatregelen bestaan ( ) en of en hoe deze verder worden betrokken in het advies., en

15 Pagina 15 van 35 Nu de AFM niet heeft kunnen vaststellen dat DSB daadwerkelijk inventariseert welke voorzieningen die cliënt reeds getroffen heeft voor het geval hij arbeidsongeschikt wordt, is de AFM van oordeel dat DSB onvoldoende informatie inwint met betrekking tot de financiële positie van de cliënt als dit risico zich voordoet. De AFM concludeert derhalve dat DSB in de dossiers waarin een arbeidsongeschiktheidsverzekering of Beschermd Calamiteiten Plan is afgesloten (zie: bevinding 35 en 36), onvoldoende informatie heeft ingewonnen en DSB artikel 4:23, eerste lid, sub a, Wft overtreedt. Aangezien DSB onvoldoende informatie heeft ingewonnen, heeft DSB haar advies inzake kredietbeschermingsverzekeringen niet mede kunnen baseren op deze informatie. ( ) Dientengevolge overtreedt DSB tevens artikel 4:23, eerste lid, sub b, Wft. In het definitieve onderzoeksrapport concludeert de AFM op pagina s 28 en 29 met betrekking tot de advisering van werkloosheidsverzekeringen: Uit vraag 17 van de beslisboom blijkt ( ) dat DSB cliënten enkel de vraag stelt of zij in het verleden reeds maatregelen hebben getroffen ter bescherming van hun financiële positie in geval van werkloosheid, maar blijkt niet dat wordt geïnventariseerd waaruit deze maatregelen bestaan ( )., en Nu de AFM niet heeft kunnen vaststellen dat DSB daadwerkelijk inventariseert welke voorzieningen de cliënt reeds getroffen heeft voor het geval hij werkeloos wordt, en de AFM deze informatie ook niet in de onderzochte dossiers heeft aangetroffen, gaat de AFM er vanuit dat deze informatie niet is ingewonnen. De AFM komt dientengevolge tot het oordeel dat DSB in de dossiers waarin een werkeloosheidsverzekering ( ) is geadviseerd, onvoldoende informatie heeft ingewonnen met betrekking tot de financiële positie van de cliënt, en DSB artikel 4:23, eerste lid, sub a, Wft heeft overtreden. Aangezien DSB onvoldoende informatie heeft ingewonnen, heeft DSB haar advies inzake kredietbeschermingsverzekeringen niet mede kunnen baseren op deze informatie. ( ) Dientengevolge overtreedt DSB tevens artikel 4:23, eerste lid, sub b, Wft. In het definitieve onderzoeksrapport concludeert de AFM op pagina 30 met betrekking tot de advisering van overlijdensrisicoverzekeringen: Uit vraag 20 van de beslisboom blijkt ( ) dat DSB cliënten enkel de vraag stelt of zij in het verleden reeds maatregelen hebben getroffen ter bescherming van de financiële positie van hun nabestaanden in geval van overlijden, maar blijkt niet dat wordt geïnventariseerd waaruit deze maatregelen bestaan ( )., en Nu de AFM niet heeft kunnen vaststellen dat DSB daadwerkelijk inventariseert welke voorzieningen zijn getroffen voor het geval de cliënt komt te overlijden, en de AFM deze informatie ook niet in de onderzochte dossiers heeft aangetroffen, gaat de AFM er van uit dat deze informatie niet is ingewonnen. De AFM komt tot het oordeel dat DSB hiermee in de dossiers waarin een overlijdensrisicoverzekering (in casu alle dossiers) is geadviseerd, onvoldoende informatie heeft ingewonnen met betrekking tot de financiële positie van de cliënt, en DSB artikel 4:23, eerste lid, sub a, Wft heeft overtreden.

16 Pagina 16 van 35 Aangezien DSB onvoldoende informatie heeft ingewonnen, heeft DSB haar advies inzake kredietbeschermingsverzekeringen niet mede kunnen baseren op deze informatie. ( ) Dientengevolge overtreedt DSB tevens artikel 4:23, eerste lid, sub b, Wft. Als hiervoor weergegeven heeft DSB voorafgaand aan de advisering van arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (of een ongevallenverzekering), werkloosheidverzekeringen en overlijdensrisicoverzekeringen enkel de vraag gesteld of in het verleden reeds dergelijke maatregelen waren getroffen ter bescherming van de financiële positie. Bij een bevestigend antwoord is DSB niet nagegaan welke maatregelen reeds waren getroffen, en wat die maatregelen precies inhielden. Deze conclusie ziet op 4 dossiers waarin een arbeidsongeschiktheidsverzekering (of een ongevallenverzekering) is geadviseerd (dossiers 14, 20, 1* en K1), op 4 dossiers waarin een werkloosheidsverzekering is geadviseerd (dossiers 10, 14, 1* en K1) en op 22 dossiers waarin een overlijdensrisicoverzekering is geadviseerd (alle dossiers behalve de dossiers 16, 17, K2, K3 en K4). De betreffende bestaande voorzieningen kunnen naast eerder gesloten arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (of ongevallenverzekeringen), werkloosheidverzekeringen en overlijdensrisicoverzekeringen ook bestaan uit voorzieningen die de werkgever heeft getroffen voor het geval de cliënt arbeidsongeschikt wordt. De AFM concludeert dat DSB in de hiervoor genoemde dossiers onvoldoende informatie heeft ingewonnen en zodoende artikel 4:23, lid 1, onder a, Wft heeft overtreden. Omdat DSB haar advies niet mede op deze informatie heeft kunnen baseren, heeft zij ook artikel 4:23, lid 1, onder b, Wft overtreden. Wanneer er volgens het klantprofiel in het verleden reeds maatregelen waren getroffen ter bescherming van de financiële positie, werd in sommige klantprofielen voorts opgenomen dat de nieuwe kredietlast bij arbeidsongeschiktheid en/of werkloosheid en/of overlijden voldoende, en in andere dossiers juist onvoldoende is afgedekt. De vraag komt op hoe tot een dergelijke vaststelling omtrent al dan niet voldoende dekking kan worden gekomen, als niet eerst is nagegaan welke maatregelen reeds waren getroffen en wat die maatregelen precies inhielden. Van de 4 hiervoor genoemde dossiers waarin een arbeidsongeschiktheidsverzekering is geadviseerd, wordt (zonder onderbouwing) in één geval vastgesteld dat er onvoldoende dekking is (dossier 20) en in 3 gevallen dat er voldoende dekking is (dossiers 14, 1* en K1). Van de 4 hiervoor genoemde dossiers waarin een werkloosheidsverzekering is geadviseerd, wordt (zonder onderbouwing) in één geval vastgesteld dat er onvoldoende dekking is (dossier 10) en in 3 gevallen dat er voldoende dekking is (dossiers 14, 1* en K1). Van de 22 hiervoor genoemde dossiers waarin een overlijdensrisicoverzekering is geadviseerd, wordt (zonder onderbouwing) in 17 gevallen vastgesteld dat er onvoldoende dekking is (dossiers 2, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 19, 1*, 2*, 3*, 4* en K1) en in 3 gevallen dat er voldoende dekking is (dossiers 9, 18 en 20). In de reactie van DSB van 25 september 2009 op de conceptrapportage van de AFM, heeft zij aangegeven dat de adviseurs van DSB bij de berekening van de inkomensterugval bij één van de risicoscenario s (arbeidsongeschiktheid, ongeval, werkloosheid of overlijden), uitgaan van een 100%-inkomensterugval. Volgens DSB is het onmogelijk om in alle scenario s de financiële positie te bepalen, omdat het niet zeker is te stellen dat de klant bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid zijn restverdiencapaciteit kan benutten. Ten overvloede merkt de AFM hieromtrent op dat van een adviseur verwacht mag worden dat hij verschillende scenario s schetst, uitgaande van verschillende restverdiencapaciteiten. Door met de cliënt de gevolgen van die scenario s te bespreken voor de financiële positie, kan de adviseur onder meer informatie verkrijgen over de risicobereidheid van de cliënt. Anders

17 Pagina 17 van 35 dan DSB stelt is het niet noodzakelijk om alle scenario s in kaart te brengen. Wel dienen meer scenario s in kaart te worden gebracht dan alleen het scenario van 100% arbeidsongeschiktheid. 3.3 Onderbouwing conclusies DSB bij geen bestaande verzekering In het klantprofiel in verschillende dossiers is vastgesteld dat in het verleden geen maatregelen zijn getroffen ter bescherming van de financiële positie in geval van arbeidsongeschiktheid en/of blijvend letsel als gevolg van een ongeval, en dat de kredietlast daartegen onvoldoende is afgedekt (bevinding 9 als genoemd in paragraaf 2.2.2; dit betreft de dossiers 2, 4, 10, 13, 17, 2*, 3*, 4*, K2, K3 en K4). In het definitieve onderzoeksrapport concludeert de AFM op pagina 27 op dit punt: De AFM acht het in dit verband ook opmerkelijk dat zelfs als het waar zou zijn dat de kredietlast niet voldoende zou zijn afgedekt, dit in alle gevallen zou leiden tot het advies dat een arbeidsongeschiktheidsverzekering en/of Beschermd Calamiteiten Plan moet worden afgesloten. De AFM heeft geen informatie aangetroffen waaruit blijkt waarop dit gestoeld is. Nu DSB geen goede inventarisatie van de financiële positie van de klant in geval van arbeidsongeschiktheid maakt, is de AFM van oordeel dat het advies voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering niet mede gebaseerd kan zijn op de financiële positie van de cliënt. Dientengevolge overtreedt DSB tevens artikel 4:23, eerste lid, sub b, Wft. In het klantprofiel in verschillende dossiers is vastgesteld dat in het verleden geen maatregelen zijn getroffen ter bescherming van de financiële positie in geval van werkloosheid, en dat de kredietlast in geval van werkloosheid onvoldoende is afgedekt (bevinding 15 als genoemd in paragraaf 2.2.2; dit betreft de dossiers 2, 4, 8, 13, 17, 18, 19, 20, 2*, 3*, 4*, K2, K3 en K4). In het definitieve onderzoeksrapport concludeert de AFM op pagina 27 op dit punt: De AFM acht het voorts ook onbegrijpelijk dat zelfs als het waar zou zijn dat de kredietlast niet voldoende zou zijn afgedekt, dit in alle gevallen zou leiden tot het advies dat een werkeloosheidsverzekering moet worden afgesloten. De AFM heeft geen informatie aangetroffen waaruit blijkt waarop dit gestoeld is. Nu DSB geen goede inventarisatie van de financiële positie van de klant in geval van werkloosheid maakt, is de AFM van oordeel dat het advies voor een werkloosheidsverzekering niet mede gebaseerd kan zijn op de financiële positie van de cliënt. Dientengevolge overtreedt DSB tevens artikel 4:23, eerste lid, sub b, Wft. DSB heeft derhalve in verschillende dossiers waarin een arbeidsongeschiktheidsverzekering is geadviseerd en in verschillende dossiers waarin een werkloosheidverzekering is geadviseerd, vastgesteld dat er in het verleden geen maatregelen zijn getroffen ter bescherming van de financiële positie, en vastgesteld dat de kredietlast onvoldoende is afgedekt. Naar het oordeel van de AFM heeft DSB onvoldoende informatie omtrent de financiële positie ingewonnen om te kunnen komen tot een beeld of de kredietlast voldoende was afgedekt. DSB heeft haar oordeel dat de kredietlast onvoldoende was afgedekt dan ook niet gebaseerd op de benodigde informatie. DSB heeft zodoende haar advies om een verzekering af te sluiten niet mede gebaseerd op informatie omtrent de financiële positie die zij had moeten inwinnen, en artikel 4:23, lid 1, onder b, Wft overtreden. Deze conclusie ziet op 4 dossiers waarin een arbeidsongeschiktheidsverzekering is geadviseerd (dossiers 10, K2, K3 en K4) en op 3 dossiers waarin een werkloosheidsverzekering is geadviseerd (dossiers K2, K3 en K4).

18 Pagina 18 van Mogelijkheden om inkomensverlies op te vangen In het definitieve onderzoeksrapport concludeert de AFM op pagina 37 met betrekking tot de mogelijkheden om inkomensverlies op te vangen: De mogelijkheid om een inkomensverlies zelf op te vangen, is niet alleen van belang in de afweging om al dan niet een kredietbeschermingsverzekering af te sluiten, maar kan ook de gewenste duur en dekking van de kredietbeschermingsverzekering beïnvloeden. De AFM is derhalve van oordeel dat het inwinnen van informatie over de vermogensbestanddelen van de cliënt en de bereidheid, en mogelijkheid van de partner om meer te gaan werken van belang is om te beoordelen in welke mate de cliënt in staat zal kunnen zijn om het inkomensverlies zelf op te vangen. Nu DSB deze informatie niet heeft ingewonnen, overtreedt DSB artikel 4:23, eerste lid, sub a, Wft. Uit het feit dat DSB deze informatie niet heeft ingewonnen, leidt de AFM af dat DSB haar advies niet mede heeft kunnen baseren op alle informatie die ingewonnen had moeten worden. De AFM concludeert derhalve dat DSB tevens artikel 4:23, eerste lid, sub b, Wft niet heeft nageleefd. De AFM merkt op dat het van belang is om navraag te doen of er sprake is van vermogensbestanddelen (anders dan de eigen woning), en sprake is van de bereidheid om die vermogensbestanddelen, indien aanwezig, aan te spreken in geval van inkomensverlies door arbeidsongeschiktheid, werkloosheid of overlijden. Indien er sprake is van vermogensbestanddelen en de bereidheid om die in de betreffende situatie aan te spreken, is dat gegeven van belang om het advies omtrent het al dan niet afsluiten van een kredietbeschermingsverzekering mede op te baseren. In het geval dat wordt geadviseerd om een kredietbescherming af te sluiten, kan deze informatie ook van belang zijn voor de te adviseren duur en dekking van de verzekering. Als de partner parttime werkt, zijn ook de mogelijkheden en bereidheid van de partner om meer te gaan werken, in bovenstaand kader van belang. Als die mogelijkheid en bereidheid in principe bestaan, dient in overleg met de cliënt te worden nagegaan op welke wijze en binnen welke termijn deze mogelijkheid bij het intreden van inkomensverlies door arbeidsongeschiktheid, werkloosheid of overlijden kan worden ingezet om het inkomensverlies, of een deel daarvan, op te vangen. De informatie die op deze wijze wordt verkregen, dient door de adviseur te worden gebruikt om zijn advies mede op te baseren. De AFM constateert op basis van de feiten als weergegeven in paragraaf dat DSB in verschillende dossiers heeft nagelaten om navraag te doen of er sprake is van vermogensbestanddelen (anders dan de eigen woning), en sprake is van de bereidheid om die vermogensbestanddelen, indien aanwezig, aan te spreken in geval van inkomensverlies door arbeidsongeschiktheid, werkloosheid of overlijden. Dit ziet op alle dossiers met uitzondering van de dossiers 1 en 3. DSB heeft voorts in verschillende dossiers nagelaten om de mogelijkheden en bereidheid van de partner om meer te gaan werken te inventariseren. Dit betreft de dossiers 2, 4, 6, 10, 16, 19, 1*, 3* en K3. De AFM concludeert dat DSB in voornoemde dossiers onvoldoende informatie heeft ingewonnen en zodoende artikel 4:23, lid 1, onder a, Wft heeft overtreden. Omdat DSB haar advies niet mede op deze informatie heeft kunnen baseren, heeft zij ook artikel 4:23, lid 1, onder b, Wft overtreden.

19 3.5 Levensgebeurtenissen in de voorzienbare toekomst Datum 26 januari 2010 Pagina 19 van 35 In het definitieve onderzoeksrapport concludeert de AFM op pagina s 32 en 33 met betrekking tot life events : De AFM heeft noch in dit dossier noch in de overige dossiers informatie aangetroffen waaruit blijkt dat DSB heeft geïnventariseerd of het aannemelijk is dat zich in de voorzienbare toekomst levensgebeurtenissen zullen voordoen die invloed hebben op de financiële positie van de cliënten. Nu de AFM niet heeft kunnen vaststellen dat DSB deze informatie inwint, gaat de AFM er van uit dat deze informatie niet is ingewonnen. De AFM komt tot het oordeel dat DSB hiermee onvoldoende informatie heeft ingewonnen met betrekking tot de financiële positie van de cliënt, en DSB artikel 4:23, eerste lid, sub a, Wft heeft overtreden. Aangezien DSB onvoldoende informatie heeft ingewonnen, heeft DSB haar advies inzake kredietbeschermingsverzekeringen niet mede kunnen baseren op deze informatie. Hierdoor overtreedt DSB artikel 4:23, eerste lid, sub b, Wft.. In het definitieve rapport is aangegeven dat life events zien op ingrijpende levensgebeurtenissen, zoals de geboorte van een kind, het starten van een eigen bedrijf of het kopen van een huis. De adviseur dient in het adviesgesprek na te gaan of er zicht is op gebeurtenissen die een duidelijke impact kunnen hebben op de financiële positie, waarbij relevante voorbeelden kunnen worden genoemd als hiervoor gegeven. Niet in alle gevallen heeft informatie over life events invloed op het te geven advies. Hoe minder concreet de informatie is, des te minder kan in het advies met de betreffende informatie rekening worden gehouden. Daarbij kan als ene uiterste genoemd worden dat de cliënt (of de partner) bijvoorbeeld aangeeft in verwachting te zijn, dat de cliënt aangeeft dat inschrijving van een eigen bedrijf in het handelsregister van de Kamer van Koophandel recent heeft plaatsgevonden, en dat de cliënt aangeeft een nieuw huis te hebben aangekocht, dat binnenkort wordt geleverd. Anderzijds kan de informatie ook onvoldoende concreet zijn. Bij de advisering kan in het kader van de beoordeling van de financiële positie bijvoorbeeld niet concreet rekening worden gehouden met de informatie dat men niet op dit moment maar mogelijk wel binnen een aantal jaar een kinderwens in vervulling wil laten gaan, of de informatie dat men wel eens heeft gedacht over de mogelijkheid om een eigen bedrijf op te zetten maar dat nog niet heeft geconcretiseerd, of de informatie dat men overweegt om op enig moment een huis te kopen maar daartoe nog geen concrete stappen heeft gezet. De adviseur dient in overleg met de cliënt vast te stellen hoe concreet het voordoen van het life event is, en op basis daarvan na te gaan of het te geven advies mede op deze informatie dient te worden gebaseerd. De AFM stelt vast dat DSB in geen van de onderzochte dossiers is nagegaan of er zich in de voorzienbare toekomst levensgebeurtenissen zullen voordoen die invloed hebben op de financiële positie van de cliënten. De AFM concludeert dat DSB in voornoemde dossiers onvoldoende informatie heeft ingewonnen en zodoende artikel 4:23, lid 1, onder a, Wft heeft overtreden. Omdat DSB haar advies niet mede op deze informatie heeft kunnen baseren, heeft zij ook artikel 4:23, lid 1, onder b, Wft overtreden. 3.6 Advies over looptijd In het definitieve onderzoeksrapport concludeert de AFM op pagina 43 met betrekking tot de geadviseerde looptijd van arbeidsongeschiktheidsverzekeringen: