Nieuwe trends in voeding: gat in de markt of modegril? Studienamiddag Agriflanders 13/01/2017

Transcriptie

1 Nieuwe trends in voeding: gat in de markt of modegril? Studienamiddag Agriflanders 13/01/2017

2 Inleiding Dirk Van Gijseghem Dept. Landbouw & Visserij

3

4 Consumententrends Gemaksvoeding: kant-en-klaar, thuislevering, uit eten Back to basics: korte keten, bioproducten Gezonde voeding op maat Duurzame voeding: dierenwelzijn, eerlijke handel Anders eten: Waarde- en geloofseten Minder dierlijke producten Voedingsinnovaties: algen en wieren, insecten, kunstvlees, 3Dfoodprinting

5 Meerwaardecreatie in de veehouderij: biozuivel, varkens en pluimvee Anne Vuylsteke (Dept. Landbouw & Visserij) Erwin Wauters (ILVO)

6 Inleiding Basis Weg met de eenheidsworst? Een verkenning van differentiatie op de Belgische markt voor varkensvlees Potentieel voor Vlaamse meerwaardevleeskippen, met een blik op Nederland en Duitsland Doel Afbakening Inzicht in initiatieven in varkens en vleeskippen Evaluatie strategie (varkens) Inschatting potentieel (vleeskippen)

7 Differentiatie in de varkenshouderij

8 Differentiatie Wat? Bij differentiatie richt de ondernemer zich op een of meerdere producten die een (gepercipieerde) hogere toegevoegde waarde hebben voor de klant en waarvoor de klant een meerprijs wil betalen (Porter, 1980) Toegepast op varkensvlees: Standaard: Piétrain-lijn, export, binnenlandse markt: supermarkten, contracten, belang karkaskwaliteit, afhankelijk van Duitse prijs, niet heel transparante prijsvorming, vooral minimumvereisten van de sectorgids Differentiatie: varkensvlees dat zich van de standaard onderscheidt (bv. andere/betere productkenmerken, via andere kanalen, ) en zo tot meerprijs leidt Overzicht initiatieven TW Standaard

9 Initiator R V M D G B Overige kenmerken Generieke labels en initiatieven Certus Sector X Traceerbaar, veilig, oorsprong, Belgisch Porc Aubel Vleesverwerker X X Belgisch, nabij Vitaproject Keten X X Belgisch Beter vr iedereen Retail X X X Belgisch Varken van Belgisch Retail X X weleer Specifieke labels en initiatieven Eur. Biolabel Overheid Biogarantie Sector X X X X Brasvar Varkenshouder X X X X Lokaal, traceerbaar, kringloop De Donderij Varkenshouder X X X X Open lucht, lokaal Doornehoef Ex-varkenshouder Belgisch Duke of Berkshire Veevoederbedrijf X X X Traceerbaar Duroc d olives Varkenshouder X X X Hof ter Meulen Varkenshouder X X X Open lucht, lokaal Livar Klooster varken (NL) Varkenshouder X X X Lokaal, kleinschalig, open lucht, kringloop Pigfijn Varkenshouder Lokaal, streek, oorsprong Porc Bio Varkenshouder X X X Traceerbaar, lokaal Porc Fermier Varkenshouder X X X Porc Plein Air Varkenshouder X X X Traceerbaar, lokaal, hoevekarakter Traceerbaar, lokaal, open lucht

10 Initiator R V M D G B Overige kenmerken Generieke labels en initiatieven Certus Sector X Traceerbaar, veilig, oorsprong, Belgisch Porc Aubel Vleesverwerker X X Belgisch, nabij Vitaproject Keten X X Belgisch Beter vr iedereen Retail X X X Belgisch Varken van Belgisch Retail X X weleer Specifieke labels en initiatieven Eur. Biolabel Overheid Biogarantie Sector X X X X Brasvar Varkenshouder X X X X Lokaal, traceerbaar, kringloop De Donderij Varkenshouder X X X X Openlucht, lokaal Doornehoef Ex-varkenshouder Belgisch Duke of Berkshire Veevoederbedrijf X X X Traceerbaar Duroc d olives Varkenshouder X X X Hof ter Meulen Varkenshouder X X X Openlucht, lokaal Livar Klooster varken (NL) Varkenshouder X X X Lokaal, kleinschalig, open lucht, kringloop Pigfijn Varkenshouder Lokaal, streek, oorsprong Porc Bio Varkenshouder X X X Traceerbaar, lokaal Porc Fermier Varkenshouder X X X Porc Plein Air Varkenshouder X X X Traceerbaar, lokaal, hoevekarakter Traceerbaar, lokaal, openlucht

11 Zo ziet de Belgische markt voor gedifferentieerd varkensvlees eruit Er bestaan al wat initiatieven voor gedifferentieerd varkensvlees, maar de omvang (% totaal aantal slachtingen) is beperkt Er is dus potentieel om bestaande initiatieven uit te breiden Eventueel nog een aantal nieuwe initiatieven (bv. rond dierenwelzijn) Het levert meestal een meerprijs op voor de varkenshouder Bv. via afspraken, fonds, wettelijk verplicht of heft in eigen handen nemen Zie ook voorbeelden in Wallonië, Nederland en Duitsland Maar het is natuurlijk niet zonder kosten en risico s En het vergt andere verdienmodellen, vaardigheden, onderzoek, kennis, slimme samenwerking en marketing/communicatie

12 Meerwaarde in de vleeskippensector Ook markt meerwaardekippen kwantitatief en kwalitatief in kaart gebracht

13 Oorsprongmateriaal (soort kip) - groeisnelheid Biokip (biologische vleeskip) traag, lijst erkende rassen Mechelse koekoek (scharrel, binnen) traag tot middelmatig Mechelse koekoek traag tot middelmatig Maïskip Belplume-Plus Belplumekip (BE-standaard) Standaardkip (EU-minimum) eerder middelmatig snel snel snel (traag/middel/snel) - kleur (wit /gekleurd) gekleurd gekleurd gekleurd wit wit wit wit Gemiddeld slachtgewicht (in kg) 2,4-2,6 kg 2,1 kg 2,3 kg 2,1 kg 2,0-2,8 kg 2,0-2,8 kg 2,0-2,8 kg Minimum slachtleeftijd (in dagen) Maximale dichtheid van de dieren in gebouw (in dieren per m2) Voeding 81 dagen (of 70 dagen bij erkende traaggroeiende rassen 70 dagen (volgens etiket) (min. 56 dagen voor scharrel) 10 kippen/m² (en 15 kippen/m² 4m²/kip in uitloop) met een totaal levend gewicht van max. 25 kg/m² 100% plantaardig, bio (tot 5% nietbiologisch eiwitvoer onder voorwaarden), ggo-vrij Gevoerd met min. 70% granen, een mengeling van tarwe, gerst en gierst. 81 dagen (volgens etiket) 33 kg/m² (tot max. 42 kg/m² indien voldaan aan voorwaarden) Gevoerd met 100% plantaardige voeding met zuivelproducten, vitaminen en mineralen, waarvan min. 70% granen 49 dagen dagen dagen dagen 33 kg/m² (tot max. 42 kg/m² indien voldaan aan voorwaarden) Gevoerd met 100% plantaardige grondstoffen, vitaminen en mineralen, waarvan min. 70% granen, waarvan min. 50% maïs. 42 kg/m² indien voldaan aan voorwaarden Aantal extra voorwaarden bovenop Belplume (o. a. gevoerd met 100% plantaardige grondstoffen) 42 kg/m² indien voldaan aan voorwaarden Standaard voeding (+ dierlijke vetten) 33 kg/m² (met optie naar 39 kg/m 2 - wel aanvraag overheid) Standaard voeding (+ dierlijke vetten)

14 Markt voor meerwaardevleeskippen Soort meerwaarde-vleeskip Slachtingen per week Commentaar Biologische vleeskippen /week Geslacht bij Belki - voor Belgische markt Mechelse koekoek 9.000/week Geslacht bij Belki - voor Belgische markt Maïskip à /week Geslacht bij Belki - voor Belgische markt Poulet des élevages du Moulin de Val Dieu 8.000/week Geslacht bij Val Dieu - voor Belgische markt (Colruyt) Biologische vleeskippen 6.000/week Invoer uit Frankrijk voor Belgische markt (Carrefour) - Deze kippen zouden in principe ook in België geproduceerd kunnen worden Biologische vleeskippen Diverse andere ketens met meerwaardekippen in Wallonië /week /week Geproduceerd in België (Wallonië) door For Farmers Hendrix (ketenregisseur) voor uitvoer naar Nederland (Albert Hein) - Deze markt zou kunnen blijven bestaan of op termijn zelfs uitgebreid kunnen worden Zie fiche met filières uit Wallonië (uitgezonderd Coprobel dat onder For Farmers Hendrix valt) Directe verkoop, ook van hoevekippen 4.000/week Thuisverkoop of verkoop in korte keten TOTAAL circa /week

15 Markt voor meerwaardevleeskippen Aandeel meerwaardevleeskippen in BE/VL DU - NL België Nederland Duitsland Aandeel biologisch 1 (1) 0,1 (3) 0,8 (5) Aandeel tussensegment >1 (2) 1,5 (4) >1 Totaal meerwaardevleeskip >2 <2 2 (6)

16 Toch is meerwaardecreatie niet het ultieme redmiddel van de veehouderij Geen wildgroei aan labels en initiatieven mogelijk/wenselijk op Vlaamse markt Combinatie van maatregelen en strategieën is nodig Hoe zit het met export? Blijven we zonder veel TW exporteren? En creëren we enkel toegevoegde waarde via differentiatie op de binnenlandse markt? Of trachten we ook differentiatie toe te passen op wereld-/ Europese schaal? Kunnen wij een niche creëren op die wereldmarkt?

17 Surf naar:

18 Meerwaardecreatie door biozuivel? Biomelk biedt kansen voor meerwaardecreatie Uitdagingen zijn het productiesysteem en de value proposition Meerwaarde niet enkel te zoeken in het product, maar ook in de ketenrelaties

19 Biomelk en biozuivel zit in de lift Productie Bio als ideologie Consumptie Bio als marktopportuniteit

20 Evolutie aangeleverde biomelk, EU

21 Evolutie omzet en volume biozuivel, BE

22 Sterktes en zwaktes Prijs biomelk Prijs conventionele melk Kennis en ondersteuning Momentum Transitieperiode Kostprijs Productiesystemen Grond

23 Kansen en bedreigingen Beschikbare ondersteuning Vooruitzichten vraag en markt op kortere termijn Andere labels Verdeling meerwaarde Grootte van de markt op langere termijn

24 Meerwaardecreatie door biozuivel? Het momentum is er en veel ingrediënten zijn aanwezig om van biozuivel een valabel verhaal voor meewaardecreatie te maken. Er blijven ook zwaktes aan het systeem, zoals productiesystemen die ver staan van biologische productie, grond en de kostprijs. Op langere termijn zijn er ook uitdagingen zoals de concurrentie met andere labels en de vraag of de gecreëerde meerwaarde blijvend ten goede zal komen aan alle spelers in de keten.

25 Meerwaardecreatie door biozuivel? Productiesystemen volledig herdenken: redesign, geen substitutie door biologische inputs. Ketens waarin ook een meerwaarde wordt gesteld aan de relaties tussen de spelers (gezamenlijke doelen).

26 Achtergrond Bevraging melkvee-experts in de EU-28 Literatuur over value based food supply chains Data productie: EUROSTAT Data consumptie: GfK Dank aan Johan Devreeze

27 Getuigenissen

28 Slimmer lokaal vermarkten Elke Rogge (ILVO) Cindy Boonen (Dept. Landbouw & Visserij)

29

30 Stedelijke interesse in open ruimte Luchtkwaliteit Waterberging Recreatiemogelijkheden Voedselproductie 16/01/

31 16/01/

32 16/01/

33 Waarom lokaal vermarkten als landbouwer? Beperkt aantal (tussen)schakels producent consument Landbouwer kan prijs en aanbod beter zelf bepalen Appreciatie van en nauw contact met consument (weten voor wie hij werkt) is grote meerwaarde Diversifiëren en verhogen van netto inkomen door verbredende activiteiten van de landbouwer in de afzet van de eigen landbouwproducten de streekgebonden en authentieke keuken opnieuw op de voorgrond, met een centrale plaats voor het product en het verhaal erachter

34 Vertrouwde vormen van landbouwverbreding in de korte keten Hoevewinkels, webwinkels Boerenmarkten Automaten Zelfpluktuinen CSA-bedrijven (Community Supported Agriculture) Voedselteams Voedselabonnementen

35 Maar het is niet evident om hier als landbouwer op in te spelen Investeringskosten versus toegevoegde waarde Complexe of zelfs tegenstrijdige of wetgeving o.a. ruimtelijke ordening, problemen bij bouwvergunningen, voedselveiligheid, Europese concurrentieregels, enz. Gebrek aan kennis en ervaring en specifieke competenties Afhankelijkheid van bepaalde contracten

36 Wat is nodig? Opleiding en begeleiding Aangepaste wetgeving Multifunctionaliteit ruimer dan schaal bedrijf! Uitwerken van rendabele multiactorbusinessmodellen

37 Nieuwere vormen van vermarkting Evolutie / zoektocht naar experimenteren met nieuwe samenwerkingsmodellen Opportuniteit voor landbouwers om aan te sluiten en samen te werken, waarbij de logistiek deels uit handen van de landbouwer genomen wordt Onderzoek lopende in Gent, Brussel, Oostende, enz. Ruimtelijke mogelijkheden Opbouwen van netwerken Uitwerken van businessmodellen 16/01/

38 Enkele cijfers Onvolledige cijfers, i.f.v. bron: FAVV: 755 geregistreerde Vlaamse hoeveproducenten (806 in Wallonië) VLAM (GfK): verkooppunten en meer dan 700 producenten op LARA: Omzet hoeveverkoop en boerenmarkten 2015: 92 miljoen euro = 1% totale bestedingen verse voeding 7/100 gezinnen kopen aardappelen op de hoeve 6 à 7% gezinnen kopen fruit/groenten op de hoeve 60% cliënteel hoeveverkoop zijn gepensioneerden en welgestelde gezinnen met kinderen Vlaamse land- en tuinbouwers doen aan hoeveverkoop

39 Wat doet de Vlaamse overheid om landbouwers te steunen? Ondersteuning via plattelandsontwikkeling (PDPO III) Rechtstreekse steunmaatregelen (VLIF) Financiële steun voor bedrijfs(-economisch) advies op maat KRATOS Biobedrijfsadvies (buiten PDPO) Projectmatige ondersteuning Ondersteuning via marketing/promotie (VLAM) Werkingssubsidies voor de verschillende aanspreekpunten voor laagdrempelige ondersteuning van landbouwers en lokale besturen Knelpunten detecteren en aanpakken

40 PDPO > VLIF Aanloopsteun voor ontwikkeling van kleine landbouwondernemingen Voorwaarden: landbouwer, brutobedrijfsresultaat tussen en euro, ontwikkelplan, boekhouding, wettelijke normen, enz. Bv. subsidiabele aanloopverrichtingen: De bouw, verbouwing en uitrusting van bedrijfsgebouwen noodzakelijk voor de commercialisatie van de productie via de korte keten De aankoop van machines en materieel noodzakelijk voor de commercialisatie van de productie via de korte keten Steunomvang hangt af van het brutobedrijfsresultaat per bedrijf: euro/ euro/ euro Contacteer uw provinciale buitendienst landbouw! Meer informatie op

41 PDPO > KRATOS Biobedrijfsadvies Bedrijfsadvies in beide gevallen gesubsidieerd (volledig of gedeeltelijk) Er zijn negen modules in KRATOS, waarvan de voor (alternatieve) vermarkting de meest relevante: Module 1: Ondernemingsplan Module 2: Bedrijfseconomisch advies Meer informatie op Biolandbouwers zijn uitgesloten van deze 2 modules, aangezien voor hen een apart adviessysteem geldt (buiten PDPO III) Meer informatie op

42 PDPO > andere Informatieverspreiding/kennisdeling via studiedagen en workshops georganiseerd door Vlaams Ruraal Netwerk (VRN) Bv. Samenwerking loont! (gisteren 12/1) Allerhande projectmogelijkheden European Innovation Partnerships (EIP operationele groepen) Demonstratieprojecten Samenwerkingsprojecten met stedelijke omgeving (voor lokale besturen) LEADER Meer informatie op

43 VLAM Zoekmotor voor consumenten op zoek naar verkooppunten van lokaal geproduceerd voedsel Gratis registratie als verkooppunt op deze webpagina Met licentie (75 euro) extra voordelen: Bv. promotiemateriaal Meer informatie op de website! Algemene promotie van streekproducten (via reclamespots / campagnes)

44 Laagdrempelige ondersteuning via aanspreekpunten Steunpunt Hoeveproducten (KVLV) doelgroep = landbouwer (individueel) advies, opleidingen, samenwerking ondersteunen, informeren, belangen verdedigen Aanspreekpunt Lokaal Voedsel (VVSG) start begin 2017 op doelgroep = Vlaamse steden en gemeenten (individueel) advies, ondersteuning bij ontwikkeling lokale voedselstrategie, samenbrengen van partners, lerend netwerk lokale besturen, vorming, praktijkendatabank

45 Knelpunten detecteren en aanpakken Op het niveau van de Vlaamse overheid Netwerken en samenbrengen van stakeholders, faciliteren van samenwerking tussen betrokken organisaties om knelpunten weg te werken Voorbeelden: Strategisch Plan Korte Keten Interbestuurlijk Plattelandsoverleg (IPO) > inventarisatie bestaande knelpunten (wetgeving en beleid, infrastructuur, ondernemerschap, ruimte, organisatiestructuren, enz.) en aanbevelingen aan de Vlaamse Regering Raad van Belang Lokale Voedselstrategieën (NIEUW!)

46 Dus: Er zijn vele mooie initiatieven, maar een succesverhaal is niet vanzelfsprekend! Vernieuwende afzetvormen bieden nieuwe kansen, maar houd rekening met mogelijke knelpunten Eigen producten via hoeveverkoop beginnen of Instappen in een (bestaand of op te starten) lokaal samenwerkingsinitiatief Het is belangrijk om je goed te informeren! 16/01/

47 Getuigenissen

48 Aromatische hop voor karakterbier Hilde Muylle

49 Trends in de brouwerijsector - Speciaalbieren winnen aan belang - Grote vraag naar aromahoppen MAAR met een stabiele kwaliteit

50 Hop Aroma Kwaliteitscontrole is noodzaak Bron: Belgian-beer.be

51 Garantie op kwaliteit Bepalende factoren aromaprofiel : Ras Teelttechniek Terroir Seizoenale effecten Rasechtheid? Raszuiverheid

52 Authenticiteitscontrole Ontwikkeling van een authenticiteitstest op basis van een DNA-fingerprint

53 Authenticiteitscontrole Referentiecollectie Ras1 Ras2 Ras3 Ras4 Ras5 Ras6.

54 Authenticiteitscontrole Voorwaarden : - Referentiecollectie - Fingerprints met voldoende differentiërende merkers - Ontwikkeling van een snelle test voor routine analyse Voordelen : - Onafhankelijk van oorsprong van de batch (geen invloed van omgeving of teeltomstandigheden) - Complementair aan testen naar aromaprofiel

55 Garantie op kwaliteit Bepalende factoren aromaprofiel : Ras Teelttechniek Terroir Seizoenale effecten Rasechtheid! Raszuiverheid

56 Authenticiteitscontrole Referentiecollectie Ras1 Ras2 Ras3 Ras4 Ras5 Ras6.

57 Effect van de trend op primaire sector Kan de trend naar speciaal bieren resulteren in : Expansie van het Vlaamse hopareaal => een aantal telers spelen hier al op in Aanplant van specifieke aromahoppen Nieuwe rassen beproeven op Vlaams terroir op - Landbouwkundige waarde - Brouwwaarde Veredeling van Vlaams hopras => VIVES neemt hierin het voortouw, samen met INAGRO, stad Poperinge, West-Vlaamse land- en tuinbouwscholen

58 Trend bier met karakter resulteert in een vraag naar authentieke grondstoffen met gegarandeerde kwaliteit Product

59 Getuigenissen

60 Meer lokaal plantaardig eiwit: de roep naar soja en quinoa Johan van Waes (ILVO) Geert Rombouts (Dept. Landbouw & Visserij)

61 Europa is afhankelijk van import Belangrijke invloedsfactoren Hoge kwaliteit sojabonen en afgeleide producten Voor mens: bonen en olie Voor dier: bonen, olie en vooral nevenstromen Handelsakkoorden uit het verleden BSE-crisis Sterke stijging wereldvraag Toename maatschappelijke bezorgdheid GG0 Ontbossing CFP klimaat

62 Europa is afhankelijk van import Reactie beleid en sector Maatschappelijk verantwoorde soja - platform maatschappelijk verantwoorde diervoederstromen Afhankelijkheid import Actieplan alternatieve eiwitten (AAE) Gericht op feed maar food is hefboom Soja telen in Vlaanderen? Resultaten wetenschappelijk onderzoek zijn hoopgevend In praktijk brengen via teelt voor humane voeding Sneller rendabel door meerprijs Reststroom in diervoeder

63 Opportuniteiten voor Vlaamse boer? Vraag naar soja vanuit voedingsindustrie Meer veggie = meer vraag naar plantaardig eiwit Studie Departement Landbouw en Visserij: t sojabonen t olie (2013) = sojaboonequivalent van t = ha geslaagde teelt Belang onderzoek & begeleiding voor teelt en afzet

64 Stimulerend beleid Vlaanderen en Europa GLB Pijler I en pijler II AAE2: VO i.s.m. sector Wetenschappelijk en praktijkgericht onderzoek Demonstratieprojecten EIP Operationele groepen Innovatiesteun Kleurt soja straks mee het landschap in Vlaanderen?

65 Quinoa

66 Quinoa? Chenopodium quinoa Willd. Oorsprong: Peru en Bolivia (5000 jaar v.c.) en dan verspreid over het Andesgebied Een zeer grote morfologische en genetische verscheidenheid * Peru en Bolivia: 90% van de wereldproductie * Rassen in België geteeld zijn door WUR (NL) gemaakt op basis van genotypes uit Chili

67 Quinoa: eigenschappen Hoge nutritionele waarde: - 15% eiwit - Hoge AZ-waarde: o.a. 10 essentiële AZ in hogere concentraties dan granen (bv. lysine) - Rijk aan vitaminen en mineralen - Olie (1,8-9,5%) met veel onverzadigde vetzuren (>80%) - Hoog vezelgehalte - Glutenvrij Kan bijdragen tot een gebalanceerd dieet - Volwaardige plantaardige vleesvervanger - + voor diabetici, glucose- en lactose-intolerante personen - + voor personen met glutenintolerantie

68 Quinoa in de voeding

69 Quinoa: Importeren of hier telen? Import in EU: ton in 2014 Sterk stijgende vraag naar quinoa voor uitvoer in Peru en Bolivia - Kleine boeren vertrekken niet naar de steden - (Veel) hogere prijzen: goed voor de boeren, onbetaalbaar voor de lokale consumenten - Drama als hype instort Duurzaamheid Peru en Bolivia: - Kleinschalige productie op marginale gronden evolueert naar meer en beter - Verdringing andere landbouwteelten ontginning nieuwe gronden EU Vlaanderen: - Eiwitopbrengst/ha bij tarwe en soja t.o.v. quinoa: factor Grond is schaars en teelt ten koste van gewassen met een vele hogere voedselopbrengst - Economisch duurzaam/interessant voor de landbouwer? Ecologische voetafdruk? De korte keten

70 Quinoa in Peru en Bolovia Quinoa in Vlaanderen en België

71 Quinoateelt in Vlaanderen en België Areaal 2014: Wallonië: 10 ha 2015: België 110 ha Vlaanderen 20 ha 2016: België 47 ha Vlaanderen 26 ha Opbrengsten in de praktijk: 2015: gangbaar: 3,1 t/ha (grote verschillen: 1,45 en 3,9 t/ha) bio: 2,5 t/ha (grote verschillen 0,75 en 4,75 t/ha) 2016: beduidend minder dan in 2015

72 Quinoateelt in Vlaanderen en België Praktijk: Contractteelt: levering zaaizaden afname oogst na drogen opschonen - zaden terug naar producent is mogelijk Aandachtspunten in de teelttechniek: Rassenkeuze Voorjaarszaai Optimale bemesting Onkruidbeheersing en gewasbescherming: herbiciden noch fungiciden erkend voor gebruik in quinoa Oogsttijdstip en oogstwijze Drogen Schonen van het zaad Resultaat: goed bewaarbare droge zaden, klaar voor verwerking en consumptie

73 Quinoa: onderzoek in Vlaanderen ( ) Teelttechniek: Rassenkeuze: tolerantie tegen ziekten ontwikkeling afrijping opbrengst WUR-rassen mee in de proeven 2015 en 2016 Collectie rassen in observatie (ILVO) Zaaitijdstip: wanneer zaaien om hoogste opbrengst te halen? (ILVO) 2015: Z 14/4 < Z 7/5 Optimale bemesting: N (ILVO) (Nog geen resultaten)

74 Quinoa: Onkruidbeheersing en gewasbescherming: herbiciden noch fungiciden erkend voor gebruik in quinoa Screening werking herbiciden: PCG en HoGent Biologische onkruidbeheersing: PCBT (INAGRO) Demonstratiepercelen: platform Alternatieve Teelten in Paulatem (2015) en Proefcentrum Witloofteelt in Herent (2015 en 2016) Verwerking en toepassingen: Kwaliteit afhankelijk van herkomst of niet? Gehaltes aan voedingselementen AZ-samenstelling Interesse van de verwerker voor lokaal geteelde quinoa en korte keten? Andere toepassingen van quinoa?

75 Soja

76 Hoe ziet een sojaplant er uit? Bepalend voor teelt in onze streken = subtropisch gewas Vorstgevoelig (opkomst mag er niet zijn alvorens IJsheiligen gepasseerd zijn cfr, boontjes in groentetuin) Temperatuur tijdens bloeiperiode (eind juni-begin juli) Samenleven met N-fixerende bodembacteriën

77 Hoe ziet een sojaplant er uit? Soja in symbiose met N-fixerende bodembacteriën (Bradyrhizobium japonicum) Stikstoffixerende bodembacteriën Positief effect op groei, opbrengst en eiwitgehalte

78 Wat zit in een sojaboon? Samenstelling sojaboon 5 = eiwit koolhydraten vet 35 as, mineralen

79 De sojaketen Sojabonen Direct gebruik volledige bonen (10%) Verwerking crushen (90%) Verwerkers van plantaardige oliën en vetten Zaaizaad Voedingsproducenten Sojaolie (19%) Sojameel (79%) Productie humane voeding o.a. sojamelk, tofu, tempeh, sojasaus Valorisatie reststroom o.a. kippenvoer Voeding o.a. margarine, dressings, chocolade, desserts, snoep, emulgatoren, voedingssupplementen Industrie/Energie o.a. zeep, detergenten, verven, cosmetica, smeermiddelen Humane voeding Diervoeding (98%) Pluimvee Varkens Melkvee Industrie o.a. eieren, vlees, melk Via retailers Consument 79

80 Waarom sojateelt hier in onze regio ontwikkelen? Verschillende redenen : Vraag vanuit diervoeding én humane voeding Minder afhankelijk van import Minder gevoelig voor prijsschommelingen Mogelijk derde gewas (in kader GLB) Sluiten nutriëntenkringlopen Vraag naar niet-ggo-soja Voordelen soja t.o.v. andere eiwitgewassen: Hoog eiwitgehalte Gunstige aminozuursamenstelling (lysine) Hoge darmverteerbaarheid na verhitting Optimale benutting van alle componenten (olie + schroot)

81 Knelpunten voor succesvolle introductie sojateelt in onze regio Aanpak vanuit ILVO Veredeling Optimalisatie teelttechniek Zaadopbrengst Kwaliteit (o.a. eiwit- en oliegehalte) Gevoeligheid voor ziekten Tijdige afrijping Gevoeligheid voor legering Rendabele teelt?

82 Waar staan we nu met ons onderzoek? (Vlaams onderzoeksproject tezamen met KULeuven en Inagro) Resultaat van 5 jaar proeven (Gemiddelde waardes voor periode ) Zaadopbrengst 3,3 ton/ha (15% vocht) Kwaliteit 22,3% olie 38,6% eiwit (Stuurbaar via inoculatie en bemesting) Gevoeligheid voor ziekten Biotoets voor Sclerotinia wijst duidelijke rasverschillen aan Tijdige afrijping 21% vocht (bij oogst 2 de helft september) Gevoeligheid voor legering Duidelijke rasverschillen Stuurbaar via bemesting Rendabele teelt?

83 Waar staan we nu in de praktijk? Landbouwers Enkele pioniers mee betrokken in Vlaams onderzoeksproject Ervaringen mee opgenomen in verdere ontwikkeling teelt 20 ha in 2016 (cfr. 140 ha in Nederland in 2016) Action lab: Vlaamse soja Kleinschalige projecten met hele keten (binnen kader De Voedingsketen verduurzaamt ) + begeleiding ILVO Verwerking van sojabonen, geteeld in Vlaanderen in ha voor humane voeding Resultaat: kwaliteit (eiwitgehalte) iets te laag voor verwerking 3 ha voor verwerking in veevoer voor varkens Vergelijking met ingevoerd sojaschroot Resultaat: geen verschil in gewicht varkens en karkaskwaliteit

84 Waar staan we nu in de praktijk? Opzetten - Demoplatforms 2017 coördinatie ILVO 3 locaties (in verschillende landbouwstreken) Samenwerking met praktijkcentra en landbouwers Planning: In 2017: ter beschikking stellen van handleiding over de teelt van soja Vanaf 2019 nieuw aangepaste rassen beschikbaar vanuit ILVO- veredeling

85 Afsluiter: 2016 slecht boerenjaar maar niet voor soja Wateroverlast einde mei juni goed verdragen Droogte + hoge temperatuur van augustus september: positief effect op afrijping + zeer lage ziektedruk Resultaat: zeer goede opbrengsten verwachtingen meer dan overtroffen in rassenproef 2016 (gemiddeld 5 ton/ha) nu nog bevestigen Doorbraak moet kunnen binnen 2 jaar

86 Getuigenissen

87 Meer info: (teelt, nieuwsbrieven, nuttige links) Vragen? 87

88 Insecten voor menselijke en dierlijke consumptie Lieve Herman (ILVO) Evelien Decuypere (Dept. Landbouw & Visserij)

89 Inleiding Wereldwijd à insectensoorten eetbaar voor de mens, waaronder Coleoptera (kevers) Lepidoptera (vlinders en motten) Hymenoptera (bijen, wespen en mieren) Orthoptera (sprinkhanen en krekels) Isoptera (termieten) Hemiptera (halfvleugeligen) Homoptera (cicaden)

90 Inleiding Voorbeelden van de consumptie van insecten in Europa de meikeversoep die in Frankrijk en Duitsland werd gegeten, de lokale traditie in de Noord-Italiaanse regio Carnia om de zoete krop van Zygaena dagmotten (en van erop lijkende Syntomis) te eten decasu marzu, een Sardinische kaas met vliegenlarven Naargelang de soort, worden insecten door de mens geconsumeerd in verschillende stadia van ontwikkeling, in ei-, larve-, pop- of volwassen stadium

91 Lijst van soorten meest frequent op Belgische markt Latijnse naam Nederlandse naam Stadium van ontwikkeling bij consumptie ** Acheta domesticus huiskrekel volwassen (imago) Achroia grisella kleine wasmot > wasmotrups Rups Alphitobius diaperinus piepschuimkever *** > kleine larve meelworm Alphitobius laevigatua buffaloworm > kleine meelworm larve Bombyx mori Zijdevlinder > zijderups pop (zonder cocon) & rups Galleria mellonella grote wasmot > wasmotrups rups Gryllodes sigillatus brandkrekel volwassen (imago) Gryllus assimilis veldkrekel volwassen (imago) Locusta migratoria Afrikaanse treksprinkhaan larve & volwassen (nimfe en imago) Schistocerca Amerikaanse woestijnsprinkhaan volwassen (imago) americana Tenebrio molitor gele meeltor > gele meelworm larve Zophobas atratus moriokever > morioworm (Eng.: larve superworm ) * In afwachting van de Europese wetgeving wordt het op de markt brengen van deze insectensoorten getolereerd in België met uitzondering van Alphitobius laevigatua en Gryllus assimilis. ** Merk echter op dat het onderscheid tussen de larven van Alphitobius laevigatua en Alphitobius diaperinus en tussen de nimfen van Gryllus assimilis en Gryllodes sigillatus moeilijk te maken is. *** Naast kleine meelworm, wordt de larve van de piepschuimkever vaak (foutief) buffaloworm genoemd.

92 Insecten als alternatieve eiwitbron in het kader van het streven naar een duurzame voedselproductiesysteem Eetbare insecten zijn voedzaam. Ze bevatten eiwitten (met een samenstelling vergelijkbaar met die van vlees), vitamines, mineralen en vetzuren; Belangrijkste argumenten voor duurzaamheidsmotivatie: Mogelijkheid te groeien op reststromen die niet geschikt zijn voor de courante nutsdieren (niet-reguliere reststromen) Koudbloedig en daarom efficiëntere voederconversie

93 Insecten als alternatieve eiwitbron Maar: Infrastructuurvereisten nog in pilootfase. Bijgevolg: productiekosten momenteel nog niet duidelijk te berekenen Optimale groei bij hogere temperatuur (bv. 27 C) wat extra energie vergt voor verwarming stal (stal wordt niet opgewarmd door aanwezigheid van dieren zelf zoals bij de courante nutsdieren) Emissies (o.a. ammoniak, methaan) zouden aanzienlijk zijn voor insecten die in het substraat groeien zoals larven omdat deze het substraat (inclusief de geproduceerde mest) continu omwoelen en dit bij verhoogde staltemperaturen (bv. 27 C) Sanitaire vereisten voor het groeimedium zodat niet reguliere reststromen niet in aanmerking komen

94 Vereisten aan groeimedium in kader van voedselveiligheid Groeien op afval? Groeien op bv. mest? Eisen gesteld aan groeisubstraat Microbiële belasting groeisubstraat bepalend voor samenstelling darmflora insecten: bv. hogere aantallen van sporenvormende bacteriën in huiskrekels gekweekt in containers met aarde dan in meelwormlarven gekweekt in tarwebloem Pathogene schimmels kunnen via het voeder de gastheerinsecten besmetten. Productie van secundaire metabolieten zoals mycotoxines Belgische studie toonde behoorlijke aantallen schimmels in rauwe, gevriesdroogde en ingevroren meelwormen en sprinkhanen

95 Microbiologische kwaliteit van insecten Kve/g Rauw Markt droog, geroosterd Totaal aëroob kiemgetal Koken/Blancheren Roosteren >10 8 < log Sporen Ontkiemen, ev. groei Richtwaarden E. coli < B. cereus <100 2, < <10 5 Schimmels Preliminaire analyses tonen hoge aantallen Nood aan proceshygiënerichtwaarde voor aërobe sporen en schimmels Nood aan voedselveiligheidsrichtwaarde voor Bacillus cereus

96 Chemische kwaliteit van insecten Overdracht van residuen diergeneesmiddelen vanuit groeisubstraat naar insect Overdracht van antibioticaresidu s MRL = maximum residue level bepaalt toxicologisch effect Geneesmiddelen Antibiotica Gemiddelde concentratie in groeisubstraat toegevoegd µg/kg Gemiddelde opname in larve (%) Doxycycline ,83 > MRL < of > Lincomycine 600 0,44 < (nieren) niet toxisch Sulfadiazine 150 0,123 >

97 Aanbevelingen in kader voedselveiligheid algemene gezondheids- en sanitaire regels (GHP & GMP) specifiekere aandachtspunten: microbiële & chemische controle voedingsmedia (cf. voorschriften diervoeders) behandeling die micro-organismen afdoodt, bv. een hittebehandeling (blancheren, koken, frituren of wokken) vóór consumptie is essentieel bewaarcondities die de groei van micro-organismen beperken, dienen op het etiket vermeld te worden werken met droge kweekbodems, regelmatig verwijderen van feces en/of verversen van voeder + desinfecteren kweekruimte, kweekbedden en materiaal na iedere kweekcyclus wordt sterk aangeraden

98 Strategisch Platform Insecten Stuurgroep focus op wettelijke knelpunten/opportuniteiten Werkgroep onderzoek focus op onderzoek Stakeholdersmeeting brede terugkoppeling van activiteiten SPI en algemene informatie Brede scope!

99 Kennisdeling en samenwerking Regelmatig overleg met alle partners Wisselwerking werkgroep en stuurgroep Digitaal platform Onderzoeksinfrastructuur en kennis efficiënter benut Meer middelen en samenwerkingsverbanden Aanbevelingen op/vanuit wettelijk niveau Participatie FAVV/FOD in stuurgroep Minder knelpunten voor onderzoek en praktijk Betere afstemming beleid, onderzoek en praktijk Aanspreekpunt Stakeholdermeeting LV-website:

100

101 Wetgeving FOOD FEED Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen

102 Insecten in FOOD Verordening (EG) Nr. 258/97 betreffende nieuwe voedingsmiddelen en nieuwe voedselingrediënten 1/01/2018 Verordening (EU) Nr. 2015/2283 betreffende nieuwe voedingsmiddelen (NOVEL FOOD)

103 Wat is er veranderd? Verordening (EG) Nr. 258/97: voedselingrediënten geïsoleerd uit dieren Legale onzekerheid over HELE insecten gedoogbeleid FAVV voor 10 insectensoorten Verordening (EU) Nr. 2015/2283: levensmiddelen bestaand uit, geïsoleerd uit of geproduceerd uit dieren of delen daarvan Geen onzekerheid meer: ALLE insecten beschouwd als novel

104 Transitieperiode: Tolerantie zal verder toegepast worden voor de 10 betrokken gehele insecten Geen tolerantie voor invoer uit derde landen, de insecten moeten gekweekt zijn in een lidstaat van de EU Maar alleen als een goedkeuringsaanvraag ingediend werd voor deze insecten of producten vóór 1 januari 2018!! Voordelen: Geldig voor ALLE operatoren die DEZELFDE insecten/bereidingen als deze operator op de markt brengen in België. Soepelere voorwaarden/procedure

105 Vanaf 2018 mogelijk om een dossier in te dienen onder de nieuwe procedure voor traditionele levensmiddelen uit derde landen met een geschiedenis van veilig gebruik als levensmiddel gedurende ten minste 25 jaar voor het gebruikelijke voedingspatroon van een significant aantal mensen in ten minste één derde land Nieuw guidance document van EFSA novel food from third countries

106 Meer info: insecten als humane voeding Omzendbrief insecten PCCB/S3/ENE/KBE/ van 26 april 2016: Nieuwe voedingsmiddelen en indienen van een goedkeuringsaanvraag: we-voedingsmiddelen/wat-een-nieuw-voedingsmiddel FAQ insecten en levensmiddelen op basis van insecten voor humane consumptie en de evolutie in de volgende jaren: Guidance document EFSA novel food from third countries:

107 Insecten als FEED TSE-verordening (999/2001) Verordening dierlijke bijproducten (1069/2009 & 142/2011) Diervoederwetgeving: feed hygiene (183/2005) feed marketing (767/2009) ongewenste stoffen (RL 2002/32)

108 Eind 2017 ook insecten!

109 Meer info: insecten als diervoeder Professionelen > Dierlijke productie > Diervoeders > Gebruik van insecten in diervoeders EFSA opinie: Binnenkort: strategic safety concept for insects as feed (EU Commissie) Contactpersoon FAVV:

110 Getuigenissen

111 Agricultuur en voedselverwerking, een meer dan logische handdruk Joris Relaes ILVO

112 Nieuwe trends in voeding: gat in de markt of modegril? Studienamiddag Agriflanders 13/01/2017