Natuurlijk Vecht. Natura 2000 Vecht en Beneden Regge Verkenning Vechtdal Samen Werkt Beter. Definitief

Transcriptie

1 Natuurlijk Vecht Natura 2000 Vecht en Beneden Regge Verkenning Vechtdal Samen Werkt Beter Definitief 14 oktober 2015

2

3 Inhoudsopgave 1. Samenvatting Inleiding... 7 Aanleiding... 7 Doel... 7 Afbakening van de verkenning... 8 Uitvoering van de verkenning Gebiedsbeschrijving De Vecht en het Vechtdal Betrokken partijen en belangen in het gebied Inhoudelijke opgaven en randvoorwaarden Natuuropgaven Natura 2000 en PAS Wateropgaven Gebiedsontwikkeling Ruimte voor de Vecht Waterbeheerplan Sociaaleconomische opgaven Landbouw Recreatie Kansen, knelpunten en oplossingsrichtingen Rivierherstel Vecht Deelgebied Arriën Deelgebied Hardenberg - Ommen Landgoed Junne Landgoed Karshoek Stegeren Organisatorische randvoorwaarden Organisatiestructuur Financiering BIJLAGEN Bijlage 1: Vechtdalgebied Bijlage 2: Natura 2000 doelen Bijlage 3: Factsheet Vecht Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

4

5 1. Samenvatting Voor het programma Samen Werkt Beter heeft waterschap Vechtstromen de verkenning uitgevoerd voor het Natura 2000-gebied Vecht en Beneden Regge. De verkenning heeft zich beperkt tot feitelijke het Vechtdal. Geadviseerd wordt: De natuuropgaven onder de vlag van Ruimte voor de Vecht op te pakken en concrete afspraken te maken over de rolverdeling en de verantwoordelijkheden. Binnen het programma Ruimte voor de Vecht een organisatie vorm te geven gericht op de planfase, met aandacht voor nader onderzoek, planvorming, grondverwerving en beheer. Een integraal gebiedsproces te organiseren, waarbij naast de natuuropgaven (N2000 / KRW) en ook aandacht voor economie (landbouw), water en innovatie. Voldoende tijd benutten voor strategische grondverwerving en om draagvlak te creëren. Te anticiperen op kansen die ontstaan (grondruil, verwerving, beheer) ten behoeve van een integrale gebiedsontwikkeling in het Vechtdal. Rekening te houden met de kosteninschatting van 25,2 miljoen euro om de doelen (ecologie, economie, water) te realiseren. Toelichting Uit de verkenning blijkt dat het planproces nog aandacht moet besteden om nog bestaande kennislacunes uit het beheerplan van het Vecht en Beneden Regge-gebied nader te onderzoeken. Onderzoek gericht op de instandhoudingsdoelen en uitbreidingsdoelen, waarbij de ontwikkeling van natuur afhankelijk is van het watersysteem waarbij de rivierprocessen en morfologie een centrale rol hebben. Maatregelen kunnen richting geven aan enerzijds beheer- en of inrichtingsmaatregelen en anderzijds nog invloed hebben op de begrenzing van de PAS gronden in het Vechtdal. Het programma Ruimte voor de Vecht werkt aan een integraal gebiedsproces waarbij meerder doelen centraal staan. Het visiebeeld dat is ontwikkeld, een veilige halfnatuurlijke rivier, levert een bijdrage aan de klimaatsopgave, natuurdoelen en sociale economie. Aan de natuurdoelen worden nu vanuit het N2000/PAS dossier en de KRW invulling gegeven. Het Vechtdal gelegen in het beheergebied van Waterschap Vechtstromen staat tevens als proeftuin centraal voor innovaties vanuit het programma Lumbricus, waarbij het waterschap Vechtstromen overheid, onderzoek en ondernemers samenbrengt en uitdaagt om innovaties op het gebied van Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 5

6 water te ontwikkelen. LTO-Noord is in dit gebied een verkenning gestart voor het Deltaprogramma Agrarisch Waterbeheer. De SWB-verkenning geeft het advies om organisatievorm te kiezen die zich tot doel stelt te komen tot een integraal gebiedsproces waarbij naast natuur ook ruimte is voor landbouwontwikkeling (ecologie en economie) in het Vechtdal. Het programma Ruimte voor de Vecht is het programma die natuurdoelen kan overnemen en kan integreren met de andere functies in het Vechtdal. Vanwege de harde opgaven van de provincie om gronden beschikbaar te krijgen voor natuurdoelen wordt geadviseerd om per direct het proces op te starten om strategische gronden te verwerven in het Vechtdal, ook buiten de aangewezen PAS gronden in het gebied Hardenberg-Ommen die een potentiele bijdrage kunnen leveren aan een nog op te starten gebiedsproces met een integrale gebiedsdoelstellingen. Gestreefd moet worden om de gronden die mogelijk in het gebiedsproces direct in het Vechtdal vrijkomen te behouden voor de natuuropgaven. Om een goed planvormingsproces te doorlopen is tijd nodig om draagvlak te creëren. Naar verwachting duurt een dergelijk proces minimaal twee jaar. Dit zal per deelgebied verschillen. Dit staat op gespannen voet met de wens van de provincie om de planfase eind 2016 af te ronden. Om uitwerking te geven aan een integraal gebiedsproces is ingeschat dat daarmee 25,2 miljoen euro (prijspeil 2015) gemoeid gaat. Daarbij is vooralsnog 7,1 miljoen euro gedekt. Binnen het planproces moet aandacht zijn voor een financieel dekkingsplan om de ambities na te streven. De verkenning is voorgelegd aan alle betrokken partijen. Drie partijen hebben tekstuele aanvullingen gegeven die verwerkt zijn in de definitieve verkenning. 6 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

7 2. Inleiding Aanleiding Op 29 mei 2013 ondertekenden vijftien Overijsselse organisaties het akkoord Samen werkt beter'. Het akkoord is gericht op de ontwikkeling van een toekomstbestendige koers voor de economie en de ecologie van Overijssel. De economie en ecologie in Overijssel zijn zo met elkaar verweven, dat alleen in gezamenlijkheid naar aanvaardbare oplossingen gekomen kan worden. Voor de uitvoering van het akkoord is een uitvoeringsagenda (november 2013) opgesteld. Eén van de speerpunten is de uitvoering van de zogenaamde ontwikkelopgave Ecologische Hoofdstructuur (EHS) /Natura 2000 (inclusief Programmatische Aanpak Stikstof, PAS) via gebiedsgerichte processen of projecten. Om de aanpak van het gebiedsproces- project te structureren worden de onderstaande vier opeenvolgende fasen onderscheiden: de fase van de verkenning; de fase van het uitwerken van de gebiedsofferte en/of het gebiedsplan; de fase van de realisatie; de fase van de exploitatie en het beheer van het gebied. Op grond van de quickscan naar de situatie in de verschillende Natura 2000-gebieden heeft het bestuurlijk overleg van Samen Werkt Beter voorjaar 2014 besloten dat het nodig was een verkenning uit te voeren in het gebied Vecht en Beneden Regge om te bepalen hoe de ontwikkelopgave EHS/Natura 2000 (inclusief de PAS) in dit gebied het beste opgepakt kan worden. Doel De verkenning betreft de eerste fase van het gebiedsproces. Doel van de verkenning is het op een rij zetten van de opgaven en maatregelen in en buiten het Natura 2000-gebied en het verkrijgen van inzicht in de beste manier om de Natura 2000/PAS-opgaven al dan niet in samenhang met andere opgaven - op te pakken. De beoogde resultaten van de verkenning zijn onder meer: een beschrijving van de doelen, opgaven en belangen in het gebied; een (beknopte) analyse van de kansen en knelpunten - waaronder draagvlak - voor de realisatie van deze doelen en opgaven en - zo mogelijk een overzicht van kansrijke oplossingsrichtingen; een voorstel voor de aanpak voor de vervolgfase van het gebiedsproces, inclusief de organisatiestructuur; op basis van deze verkenning kunnen de berokken partijen concrete afspraken maken over de volgende fase van het gebiedsproces: de planuitwerking. Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 7

8 Afbakening van de verkenning Ruimtelijk De verkenning richt zich op de Vecht en het Vechtdal van Hardenberg tot Ommen. De verkenning sluit aan op de lopende gebiedsontwikkeling Ruimte voor de Vecht. In dit programma werkt de provincie Overijssel met haar partners aan de realisatie van de klimaatopgave, natuur en de (sociale) economie in het Vechtdal. Reden hiervoor is dat de voornaamste knelpunten, voortvloeiend uit de Natura 2000/PAS opgaven, zijn gelegen in de waterhuishouding en reiken verder dan de begrenzing van het Natura 2000-gebied. In figuur 1 is de begrenzing van het Vechtdal weergegeven. Zie ook bijlage 1. Hardenberg Ommen Natura 2000 Vecht en Beneden Regge Figuur 1: begrenzing van het Vechtdal met een zwarte lijn weergegeven. De blauwe lijn is de Vecht. Het donker groene gedeelte is het Natura 2000 gebied Vecht en Beneden Regge. Tijd De verkenning van het Vechtdal focust zich op de opgaven en maatregelen in de eerste beheerplanperiode conform het Natura 2000 beheerplan en de PAS. Het maatregelenpakket beoogt in de eerste beheerplanperiode het tegengaan van achteruitgang van alle stikstofgevoelige aangewezen habitattypen en van alle stikstofgevoelige leefgebieden van aangewezen soorten in de Natura 2000-gebieden. 8 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

9 Uitvoering van de verkenning Waterschap Vechtstromen heeft, als één van de partners van Samen Werkt Beter, deze verkenning uitgevoerd. Het proces van verkenning is gestart in mei In het kader van de verkenning zijn relevante beleidsdocumenten en gebiedsplannen geanalyseerd en zijn gesprekken gevoerd met belanghebbenden in het gebied. Belangrijke documenten zijn: Natura 2000 Gebiedsanalyse voor de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) Vecht- en Beneden- Reggegebied, vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 24 december 2014; Natura 2000 ontwerp-beheerplanbeheerplan Vecht en Beneden Reggegebied, vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 27 januari 2015; Masterplan Ruimte voor de Vecht, november De gesprekken zijn gevoerd met grondeigenaren, belangenorganisaties en overheden. De verkennende gesprekken met agrarische grondeigenaren hebben hoofdzakelijk plaatsgevonden met eigenaren binnen de aangewezen percelen Uitwerkingsgebied Ontwikkelopgave Natura 2000, de zogenaamde gele gebieden. De eerste gesprekken zijn gevoerd in de tweede helft van 2014 en vormen de basis voor de verkenning. Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 9

10 2. Gebiedsbeschrijving De Vecht en het Vechtdal De Overijsselse Vecht is de grootste van de kleine en de kleinste van de grote rivieren van Nederland. De bron van de Vecht ligt in de buurt van Darfeld, het Duitse Münsterland. De rivier is 167 kilometer lang. Ten noordwesten van Zwolle vloeit de Vecht samen met het Zwartewater. Het gebied van de verkenning richt zich op het gedeelte van de Vecht en het Vechtdal van Hardenberg tot Ommen en doorsnijdt het Natura 2000-gebied Vecht en Beneden Regge. Het Natura 2000 gebied is één van de grotere gebieden in Overijssel en valt overwegend binnen de gemeenten Ommen en Hardenberg. Een klein aandeel van het oppervlak is gelegen in gemeente Twenterand. De Vecht is een kleine rivier waarin van oudsher veel transport van zand plaatsvond door erosie en sedimentatie. De Vecht is binnen het Natura 2000 gebied niet bedijkt en er zijn reliëfrijke rivierduinen, hoge oeverwallen en oude meanders. Het waterregime van de Vecht binnen het Natura 2000 gebied wordt gekenmerkt door waterstanden die voor een groot deel van het jaar op hetzelfde niveau blijven (ca. NAP + 2,5 meter). Dit niveau wordt in stand gehouden door de stuw bij Vilsteren (benedenstrooms van het Natura 2000 gebied die een zomerpeil van NAP + 2,65 meter en een winterpeil van NAP + 2,35 meter heeft. Het winterbed van de Vecht van Ommen tot Hardenberg bestaat voor circa 50% uit bos en natuur gebied. De overige 50% van de gronden in het winterbed wordt ingenomen door de landbouw, hoofdzakelijk veldkavels met grasland van melkvee bedrijven. Voor een uitgebreide gebiedsbeschrijving wordt verwezen naar Aanwijzing Natura 2000-gebied Vecht en Beneden Regge. 10 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

11 Betrokken partijen en belangen in het gebied De partijen die zijn geïnterviewd staan weergegeven in tabel 1. Tijdens de gesprekken is ingegaan op de opgaven, doelen en belangen in relatie tot het Natura 2000-gebied Vecht en Beneden Regge. Voor de verkenning is een inventarisatie gemaakt ten aanzien van de stakeholders. Op grond van de eigenarenkaart en de aangewezen Uitwerkingsgebied Ontwikkelopgave Natura 2000 percelen in het plangebied is een selectie gemaakt om partijen te interviewen. Door verkenningen met gebiedspartners worden inzicht verkregen in kansen, knelpunten, wensen en oplossingsmogelijkheden om ecologie en economie te verbinden. De conceptverkenning is voorgelegd aan alle betrokken partijen. Drie partijen hebben tekstuele aanvullingen gegeven die verwerkt zijn in de definitieve verkenning. Tabel 1: Betrokken partijen Partij Provincie Overijssel Waterschap Vechtstromen Bestuursdienst Ommen-Hardenberg LTO Noord afdelingen Ommen en Hardenberg Agrarische grondeigenaren (ca. 10) gelegen binnen Uitwerkingsgebied ontwikkelopgave Natura 2000 Staatsbosbeheer Landgoed Junne Natuur en Milieu Overijssel (NMO Natuur en Mileu (NM) Vechtstreken Vechtdalmarketing Belang Het programma Ruimte voor de Vecht verder ontwikkelen als gebiedsgerichte uitwerking van de Omgevingsvisie waarbij met ruimtelijke kwaliteit en in samenhang met de functies wordt gewerkt aan een toekomst vaste veilige halfnatuurlijke Vecht een sociaaleconomische impuls voor het Vechtdal en de realisatie van de natuuropgaven (Natura 2000/PAS). De Vecht ontwikkelen tot een veilige halfnatuurlijke rivier. Speerpunten zijn veiligheid en een klimaat robuust watersysteem, Kaderrichtlijn Water, innovatie en ruimtelijke kwaliteit. De Vecht ontwikkelen tot een veilige halfnatuurlijke rivier in relatie met het grondgebied. Speerpunten zijn versterken sociale economie, een goede ruimtelijke kwaliteit (goede woon- en leefomgeving). Daarbij staat het afmaken van het Vechtpark, fase 4 en 5 centraal. Landbouw als een economische drager van het gebied al dan niet gecombineerd met recreatie en toerisme. Ontwikkelingsruimte voor landbouw moet ook in dit gebied tot zijn recht komen. Landbouw wil ook beheerpartners zijn voor natuurgronden. Continuïteit van de bedrijfsvoering. Als terreinbeheerder instantie heeft Staatsbosbeheer vele gronden langs de Vecht liggen. Het Natura 2000 beheerplan wordt onderschreven door SBB. Een stapsgewijze ontwikkeling van de natuuropgaven in de tijd heeft de voorkeur, waarbij een verbinding met de landbouw geambieerd wordt. Een renderen toekomstbestendig landgoed. Partner van ruimte voor de Vecht en grote betrokkenheid in de ontwikkeling van de Vechtvisie. Wil graag helpen bij het verder vorm en inhoud geven aan de Vechtvisie met goede natuurwaarden. Grote affiniteit met een natuurlijk Vechtdal en duurzame leefomgeving. Ontwikkeling van recreatie en toerisme ter versterking van de sociale economie van het Vechtdal. In deze verkenning niet één op één gesproken maar wel als onderdeel van de inventarisatie vanuit het programma Ruimte voor de Vecht. Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 11

12 3. Inhoudelijke opgaven en randvoorwaarden In dit hoofdstuk worden de inhoudelijke opgaven en de randvoorwaarden beschreven. In beginsel gaat het om de opgaven van de gebiedsontwikkeling Ruimte voor de Vecht waaraan op grond van de uitvoering van het Natura 2000-beleid de opgaven voor Natura 2000 en de PAS worden toegevoegd. Concreet gaat het om: 1. de realisatie van de natuuropgaven (Natura 2000/PAS); 2. de uitvoering van maatregelen in het kader van de wateropgaven KRW/ Vechtvisie. Deze opgaven worden hieronder kort toegelicht. Zoals in de inleiding toegelicht ligt de focus ligt hierbij op de concrete opgaven voor de korte termijn conform de eerste beheerplanperiode Natura 2000/PAS (komende 6 jaar ). Natuuropgaven Natura 2000 en PAS Het gebied maakt onderdeel uit van Natura 2000-gebied Vecht en Beneden Regge. Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. Met een aanwijzingsbesluit zijn de habitattypen, habitatsoorten en instandhoudingsdoelen voor dit Natura-2000 gebied vastgesteld. Bijlage 2 geeft een overzicht van de Natura 2000-doelen. Voor een uitgebreide beschrijving zie Aanwijzing Natura 2000-gebied Vecht en Beneden Regge. Voor het Natura 2000-gebied is een Natura 2000-beheerplan opgesteld. Het beheerplan beschrijft het gebied, de te behalen instandhoudingsdoelstellingen en wat er nodig is om deze te realiseren. Het Natura 2000-beheerplan geeft ook antwoord op de vraag of en zo ja onder welke voorwaarden (bestaande) activiteiten in en rond het gebied mogen plaatsvinden en het maakt duidelijk welke (bestaande) activiteiten vergunningplichtig zijn. Voor het stikstofgerelateerde deel van het Natura 2000-beheerplan is in 2009 een separaat door het rijk getrokken traject opgestart, de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). De uitvoering van de PAS heeft de volgende doelstellingen: bijdragen aan het realiseren van de Natura 2000-doelen in dit gebied; zorgen van ontwikkelingsruimte voor de landbouw en andere economische activiteiten. De PAS-gebiedsanalyse en de PAS-maatregelen en de overige stikstof gerelateerde teksten zijn opgenomen in het Natura 2000-beheerplan. 12 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

13 In het Natura 2000 beheerplan worden de maatregelen besproken die nodig zijn om de instandhoudingsdoelstellingen te realiseren. Op korte termijn (1 e beheerplanperiode van 6 jaar) zijn de herstelmaatregelen gericht op het voorkomen van verslechtering van de aangewezen instandhoudingsdoelstellingen. Op langere termijn (2 e en 3 e beheerplanperiode, jaar 6 tot 18) worden oppervlakte-uitbreiding en kwaliteitsverbetering (indien tot doel gesteld voor de aangewezen habitattypen) gerealiseerd. In beginsel kan hierbij het volgende onderscheid gemaakt worden: 1. niet PAS-maatregelen; 2. maatregelen in het kader van de PAS. Ad 1. Niet PAS-maatregelen Naast de PAS-gebiedsanalyse is er ook nog een Natura 2000 analyse gemaakt van niet-pas maatregelen die nodig zijn om Natura 2000 doelen te halen. Om de Natura 2000 doelen veilig te stellen dient er binnen een straal van 300 meter rondom het Natura 2000-gebied Vecht- en Beneden-Regge onderzoek verricht te worden naar kleine grondwateronttrekkingen. Na het in beeld brengen van deze onttrekkingen moet het cumulatieve effect van deze onttrekkingen worden bepaald. Daarnaast dient er populatie-ecologisch onderzoek uitgevoerd te worden binnen het gebied naar de aanwezigheid van de soorten bittervoorn, grote modderkruiper, kleine modderkruiper en rivierdonderpad voorzien. Ad 2. Maatregelen in het kader van de PAS De gebiedsgerichte opgaven en maatregelen zijn beschreven in het document Natura 2000 Gebiedsanalyse voor de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) Vecht- en Beneden-Reggegebied, vastgesteld door Gedeputeerde Staten op 24 december Uit deze gebiedsanalyse blijkt dat voor het behoud op korte termijn en voor het realiseren van de instandhoudingsdoelen op lange termijn maatregelen in de waterhuishouding, zowel binnen als buiten het Natura 2000-gebied zijn er interne beheer- en herstelmaatregelen nodig. Voor het deelgebied van deze verkenning gaat het voor de korte termijn, de komende 6 jaar, om de uitvoering van de volgende maatregelen: 1. de uitvoering van de maatregel rivierherstel Vecht M10; 2. voor de korte termijn eerste 6 jaar drie onderzoeksmaatregelen. De maatregel 1 M9a, M22 en M41; 3. de uitvoering van een aantal (interne)beheermaatregelen in bestaande natuurgebieden; 4. de uitvoering van interne inrichtingsmaatregelen op landbouwgronden: verwerven en/of inrichten landbouwpercelen (de maatregelen M42 en M45). Deze verkenning richt zicht op de maatregelen onder punt 1, 2 en 4. Over de maatregelen onder punt 2 worden bilaterale afspraken gemaakt tussen de provincie en de terreineigenaren/-beheerders. Voor een uitgebreide beschrijving van de gebiedsanalyse en maatregelen wordt verwezen naar Natura 2000 Gebiedsanalyse voor de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) Vecht- en Beneden-Reggegebied. Een belangrijke randvoorwaarde vanuit de PAS is dat de maatregelen geprogrammeerd voor de eerste PASperiode ook daadwerkelijk in die periode de PAS gerealiseerd worden. Deze maatregelen hangen namelijk samen 1 Maatregelen conform de PAS-gebiedsanalyse Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 13

14 met de uitgifte van ontwikkelruimte ten behoeve van economische ontwikkelingen. Dat betekent dat ze in 2021 afgerond dienen te zijn. De landbouwgronden waarop PAS-maatregelen zijn geprogrammeerd zijn in de provinciale Omgevingsvisie opgenomen als Uitwerkingsgebied Ontwikkelopgave Natura 2000, onderdeel van de EHS. Bij de nadere uitwerking van de maatregelen dient bepaald te worden welke functie deze gronden daadwerkelijk krijgen. Indien de uitvoering van de maatregelen mogelijk is met behoud van de landbouwfunctie kunnen deze gronden buiten de EHS geplaatst worden. Wateropgaven Gebiedsontwikkeling Ruimte voor de Vecht In 2009 is een visie voor de Vecht tot stand gekomen waarin voor het stroomgebied van de Vecht de mogelijkheden zijn verkend om de Vecht te herstellen naar een veilige, halfnatuurlijke laaglandrivier. In 2007 is het programma Ruimte voor de Vecht van start gegaan. Dit is een samenwerkingsprogramma waarin 13 partners, waaronder gemeenten, provincie Overijssel en waterschappen, terreinbeheerders en belangenorganisaties samenwerken aan de veiligheid van de Vecht en de integrale versterking van het Vechtdal. De doelstellingen van het programma Ruimte voor de Vecht zijn samengevat: 1. zorgdragen voor de waterveiligheid voor mens en dier in het Vechtdal; 2. het creëren van een sociaaleconomische impuls; 3. integraal realiseren van de natuuropgaven (zowel water- als landnatuur). Om deze doelen te bereiken is het Masterplan Ruimte voor de Vecht opgesteld waarin maatregelen zijn beschreven die een bijdrage leveren aan de Vechtvisie. De laatste projecten benoemd in het Masterplan zijn in afrondende fase. De eerste stappen in de gewenste gebiedsontwikkeling om te komen tot een halfnatuurlijke rivier zijn hiermee gezet. Voor de periode heeft het programma Ruimte voor de Vecht nieuwe initiatieven in beeld gebracht die een bijdrage leveren aan de beoogde doelen in het Vechtdal. De inschatting is dat er vele koppelkansen zijn, initiatieven die met elkaar verbonden kunnen worden om effectief en efficiënt te werken aan de doelen in het gebied. Een investeringsprogramma is in beeld gebracht. De financiële dekking wordt in 2015 nader uitgewerkt door de verschillende gebiedspartners. De ambitie om de Vecht om te vormen in een halfnatuurlijke rivier integreert de opgaven die vanuit de Kaderrichtlijn water (KRW) en Natura 2000 voor het Vechtsysteem gelden. De KRW is gericht op het behoud en de ontwikkeling van een goede ecologische en chemische toestand van het oppervlaktewater. 14 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

15 3.2.2 Waterbeheerplan In het waterbeheerplan van waterschap Vechtstromen zijn de KRW-waterlichamen (dit zijn wateren met een stroomgebied van tenminste 1000 hectare) onderscheiden. Dit waterbeheerplan heeft ter inzage gelegen van 6 januari tot 16 februari 2015, waarna het waterbeheerplan in het najaar van het waterbeheerplan vermoedelijk wordt vastgesteld. Voor het realiseren van de KRW-doelen is een factsheet opgesteld met het streefbeeld en de maatregelen die voorgesteld zijn voor KRW-watertype R7 - langzaam stromende rivier op zand. De factsheet is in bijlage 3 toegevoegd. Sociaaleconomische opgaven Landbouw Binnen het plangebied van deze verkenning zijn naast de begrensde Natura 2000/PAS-gebieden ook landbouwgronden in het Vechtdal aanwezig. Deze zijn in de omgevingsvisie van de provincie aangeduid als landbouw met zone ondernemen met water en natuur. Het Vechtdal kenmerkt zich door de verwevenheid van begrensde natuurgronden en landbouwgronden. LTO Noord afdeling Ommen en Hardenberg treden op als de agrarische belangenbehartiger voor het gebied. Vanuit het programma Ruimte voor de Vecht is de landbouw tussen 2012 en 2014 aangehaakt via het vliegwiel Boeren in het Vechtdal het vliegwiel heeft een aantal landbouwgerichte projecten in Vechtdal in de steigers gezet. Door LTO Noord is aangegeven dat er behoefte is dat een deel van de ontwikkelingsruimte ook beschikbaar komt in de gemeente Ommen-Hardenberg. Een essentiële randvoorwaarde is de uitvoering van de PAS (zie paragraaf 3.4). Een belangrijke randvoorwaarde voor de LTO Ommen en Hardenberg is dat bij de uitvoering van de PASmaatregelen minimaal beslag wordt gelegd op landbouwgrond en de mogelijkheden voor het gebruik van deze gronden. Agrarisch water- en natuurbeheer kunnen mogelijk kansen bieden. Voor de landbouw in het Vechtdal gelden verder de algemene opgaven van kostprijsbeheersing en concurrerend en duurzaam produceren. Daarbij horen een efficiënte bedrijfsvoering en een goede landbouwverkavelingsstructuur. LTO voert in het Vechtdal Hardenberg Ommen een verkenning uit in het kader van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW). In de periode juni september 2015 vindt een eerste inventarisatieronde plaats Recreatie De grote wens vanuit VNO-NCW is om de Vecht bevaarbaar te maken. Dit kan nu in het traject Zwolle (Hasselt) Ommen. Een groter traject zal naar mening van deze organisatie leiden tot meer bezoekers, waardoor een positieve bijdrage wordt verwacht voor de lokale economie (sociaal economische impuls). Gesproken wordt om de Vecht bovenstrooms van Ommen op een passende wijze bevaarbaar te maken. Wat een passende bevaarbaarheid is, is niet gedefinieerd en er vinden nog nadere onderzoeken plaats om tot een afweging te komen. Omdat de stuwen ter hoogte van Junne, Mariënberg en Hardenberg een doorgaande vaarroute belemmeren is het voornemen een stuwpassages aan te leggen. De stuwpassage in Hardenberg is recent gerealiseerd, de realisatie stuwpassages bij Junne en Mariënberg zijn gepland in Het actuele vaarbesluit is gericht op boten met een beperkte diepgang van 0,5 meter. Zolang er nog geen beeld is op een passend vaarconcept is het vaarbesluit leidend. Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 15

16 4. Kansen, knelpunten en oplossingsrichtingen Uitgaande van de opgaven en randvoorwaarden uit hoofdstuk 3 en voortvloeiend uit beleid en de gevoerde verkennende gesprekken, worden in onderhavig hoofdstuk de knelpunten en kansen ten aanzien van de realisatie van de opgaven en de in dat kader geprogrammeerde maatregelen beschreven. Hiervoor zijn de opgaven en maatregelen ruimtelijk geclusterd op basis van onderstaand stroomdiagram (zie figuur 2). Figuur 2: ruimtelijke clustering deelgebieden (de te onderscheiden deelgebieden zijn weergegeven in het blauwe kader) De volgende deelgebieden worden onderscheiden: de opgaven en maatregelen die samenhangen met de PAS-maatregelen rivierherstel Vecht ; de opgaven en maatregelen die samenhangen met de uitvoering van de PAS-maatregelen in het deelgebied Arriën; de opgaven en maatregelen die samenhangen met de uitvoering van de PAS-maatregelen in het deelgebied Hardenberg Ommen. 16 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

17 Rivierherstel Vecht In kader van het programma Ruimte voor de Vecht worden in de Vecht en het Vechtdal diverse rivierherstelmaatregelen ontwikkeld en gerealiseerd. Dit programma loopt sinds 2007 en heeft draagvlak bij 13 verschillende partijen. De rivierherstelmaatregelen hebben een sterke relatie en samenhang met de Natura 2000/PAS opgaven. Opgaven De opgaven voor de korte termijn (eerste 6 jaar tot aan 2021) in het Vechtdal zijn: 1. Natura 2000/PAS: Onderzoek naar de invloed van de ontwatering in het winterbed van de Vecht en aangrenzende hogere gronden (Vechtdal en flanken) op grondwaterafhankelijke habitattypen (M9a). Onderzoek welke aanvullende maatregelen nodig zijn met betrekking tot verwerven en/ of herinrichten landbouwpercelen binnen Natura 2000-gebied (stoppen bemesting en afgraven/uitmijnen fosfaatrijke toplaag) en welke aanvullende herstelmaatregelen in bestaande voorkomens met habitattype H6120 nodig zijn (M22). Uitvoeren van rivierherstelmaatregelen in het Vechtdal voor de korte en lange termijn (M10). Deze maatregel is gelinkt aan de PAS wegens de positieve effecten op behoud en herstel van habitattype H6120 Stroomdalgraslanden. 2. Vechtvisie/KRW: realisatie van de halfnatuurlijke Vecht. Inrichten van het rivierdal van de Vecht voor een meanderende rivierbedding in combinatie met verbreding en verondieping en natuurlijke oevers over het gehele traject. Analyse kansen en knelpunten Kans: uitwerking van de maatregelen voor Natura 2000/PAS en Vechtvisie/KRW kunnen in samenhang worden uitgewerkt/geconcretiseerd. Op basis van de onderzoek wordt bepaald op welke gronden aanvullend maatregelen nodig zijn met betrekking tot verwerven en/ of herinrichten landbouwpercelen binnen het Natura 2000-gebied. Knelpunten Onvoldoende inzicht in de invloed van de ontwatering in het winterbed van de Vecht en de dalflanken van de Vecht op de grondwaterafhankelijke habitattypen. De maatregelen kunnen pas in ruimte en tijd worden uitgewerkt op basis van het uit te voeren vooronderzoek. Natuur en landbouw liggen verweven in het Vechtdal en vragen elk een eigen waterbehoefte. Kennisleemte in de huidige toestand en ontwikkeling van grondwaterafhankelijke natuur. De rivier is op diverse plaatsen genormaliseerd (rechtgetrokken), het zomerbed is verbreed en de waterstanden worden gereguleerd door stuwen. Hierdoor is de afvoerdynamiek in sterke mate veranderd. Inundaties met rivierwater zijn afgenomen evenals nieuwe zandafzettingen en bij piekafvoeren is de stroomsnelheid verhoogd en bij lage afvoeren is de stroomsnelheid kleiner geworden. Oplossingsrichtingen Als start van de planfase is het gewenst om nog onderzoeken te verrichten (M9a/M22). Het is noodzakelijk om inzicht te krijgen in de potentiele ontwikkelkansen voor grondwaterafhankelijke natuur. Maar ook de ontwikkeling van de naastgelegen landbouw is van belang om tot een goede afwegingskader te komen. Water, landbouw en natuur dienen in goede samenhang ontwikkeld te worden. Om te komen tot een goed gebiedsproces waarbij meerdere functies in het Vechtdal de aandacht behoeven is een goede watersysteemanalyse noodzakelijk waarbij de inzet van een voorspelmodel ingezet dient te worden. Met het Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 17

18 voorspelmodel wordt inzicht verkregen in de veranderingen van het oppervlakte- en grondwatersysteem als gevolg van ingrepen benodigd om de functieontwikkeling in het gebied (natuur en landbouw) te optimaliseren. De uitkomsten van het onderzoek vormen het fundament voor de te nemen inrichtingsmaatregelen en/of eventueel nog aanpassingen van de begrenzingen op het traject Hardenberg - Ommen. Monitoring: geadviseerd wordt om een tweeledige monitoringssystematiek op te stellen voor het watersysteem en de ontwikkeling van de habitattypen en leefgebieden van soorten. Fasering In tabel 2 is de voorgestelde fasering voor de korte termijn, periode , voor rivierherstel Vecht weergegeven. Tabel 2: fasering rivierherstel Vecht Periode Fase Beoogd resultaat Verkenning. Onderhavig document Planfase. - Uitvoeren van gebiedsonderzoek van Hardenberg tot Ommen om inzicht te krijgen in het huidig functioneren van het grond- en oppervlaktewatersysteem en voor effectvoorspelling van de te nemen inrichtingsmaatregelen. - (Strategische) grondaankoop ten behoeve van ruilgronden. - Communicatie-activiteiten en communicatieplan. - Opstellen monitoringsplan. Monitoring om de veranderingen van het watersysteem van de Vecht op een doelmatige wijze te kunnen volgen in de tijd, deze te kunnen toetsen aan het streefbeeld en om, indien nodig, suggesties aan te kunnen dragen voor bijstelling van het maatregelenprogramma Realisatiefase. - Uitvoering rivierherstelmaatregelen. - Uitvoering monitoring om de veranderingen van het watersysteem van de Vecht op een doelmatige wijze te kunnen volgen in de tijd, deze te kunnen toetsen aan het streefbeeld en om, indien nodig, suggesties aan te kunnen dragen voor bijstelling van het maatregelenprogramma. Na 2021 Exploitatie en beheer. Het overdragen van de gronden aan terrein beherende instanties en/of private partijen. 18 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

19 Deelgebied Arriën Het deelgebied is gelegen op de noordoever van de Vecht bij Arriën, volledig binnen de EHS. In figuur 3 is het deelgebied Arriën weergegeven. Opgaven De opgaven voor de korte termijn in dit gebied: 1. Natura 2000/PAS: Voor de gronden met een landbouwkundig gebruik gelegen in Uitwerkingsgebied Ontwikkelopgave Natura 2000 (gele gebieden in figuur 3) geldt dat gestopt moet worden met de bemesting en het gebruik van pesticiden op de percelen (M45). Op de verworven gronden nieuwe natuur EHS moet worden gestopt met bemesting en afgraven/uitmijnen fosfaatrijke toplaag (M42). Deze maatregelen zijn noodzakelijk voor behoud van het habitattype Stroomdalgraslanden. 2. Vechtvisie/KRW: realisatie van de halfnatuurlijke Vecht. Inrichten van het rivierdal van de Vecht voor een meanderende rivierbedding in combinatie met verbreding en verondieping en natuurlijke oevers over het gehele traject. 3. Creëren van economische ontwikkelingsruimte voor de landbouw. Figuur 3: deelgebied Arriën. Groen = bestaande natuur, geel = uitwerkingsgebied ontwikkelopgave Natura Analyse kansen en knelpunten Kansen: Koppeling in tijd van Vechtvisie/KRW en PAS. Dit vraagt dat provincie en waterschap planning / programmering op elkaar afstemmen. In samenhang met een toekomstbestendige aanpak voor natuur - landschaps- en waterbeheer, het toekomstig (collectieve) agrarische natuur- en waterbeheer in het Vechtdal nader vorm te geven. Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 19

20 Knelpunten: de gronden waarop de maatregelen geprogrammeerd zijn, zijn in agrarisch gebruik. Uit de verkennende gesprekken met betrokken ondernemers komt naar voren dat de uitvoering van de maatregel stoppen met bemesting en gebruik pesticiden (M45) grote impact heeft op de huidige bedrijfsvoering. Sommige ondernemers geven aan kansen te zien voor uitvoering van de maatregelen onder voorwaarde dat er ruilgrond beschikbaar komt. De kans om de noodzakelijke maatregelen te combineren met aangepast agrarisch gebruik wordt in beginsel klein geacht. Oplossingsrichtingen Voor deelgebied Arriën wordt geadviseerd een actief integraal gebiedsproces op te starten voor de realisatie van de natuur- en wateropgaven in combinatie met het creëren van ontwikkelingsruimte voor de landbouw. Hierbij moet een groter plangebied worden beschouwd dan alleen de gronden binnen de EHS. Er ontstaan dan meer kansen om de opgaven gerealiseerd te krijgen, indien er voldoende ruilgrond beschikbaar is. Op basis van de verkennende gesprekken is inzicht gekregen in de haalbaarheid van de opgaven. Gebleken is dat er kansen zijn om op vrijwillige basis grondverwerving en/of kavelruil plaats te laten vinden, al dan niet in combinatie met één bedrijfsverplaatsing. Geadviseerd wordt om de verplaatsingsmogelijkheden buiten de EHS te onderzoeken. De verworven landbouwgronden moeten worden afgewaardeerd naar natuur of worden omgezet naar agrarisch natuurbeheer. De inrichting en het beheer kan vervolgens volledig gericht worden op het realiseren van de natuuropgaven in synergie met de wateropgaven. Fasering In tabel 3 is de voorgestelde fasering voor de korte termijn, periode , voor deelgebied Arriën weergegeven. Tabel 3: fasering Arriën Periode Fase Beoogd resultaat Gebiedsproces Verkenning. Onderhavig document Planfase. - Gebiedsonderzoek voor het opvullen van kennisleemtes benodigd voor het ontwikkelen van plannen. - Opstellen inrichtingsplan van de ruimtelijke en/of sociaal economische voorgenomen maatregelen om de opgaven te realiseren. - Verwerven van grondposities. - (Strategische) grondaankoop ten behoeve van ruilgronden. - Faciliteren bedrijfsverplaatsing. - Een aanpak voor de uitvoeringsorganisatie die de verantwoordelijkheid en uitvoering van de maatregelen voor haar rekening gaat nemen. - Communicatie-activiteiten en communicatieplan Realisatiefase. Uitvoering van het inrichtingsplan. o.a. door het feitelijk uitvoeren van de maatregelen waardoor de natuur- en wateropgaven voor de eerste periode tijdig worden uitgevoerd. Na 2021 Exploitatie en beheer. Het overdragen van de gronden aan terrein beherende instanties en/of private partijen. 20 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

21 Deelgebied Hardenberg - Ommen Het tracé bevat drie deelgebieden, Landgoed Junne, Karshoek en Stegeren. Uit de verkenning blijkt dat de provincie en het waterschap zijn overeengekomen om de drie genoemde gebieden integraal te ontwikkelen. Voor de planfase dient het gehele gebied van Hardenberg tot Ommen, inclusief de tussenliggende zone ondernemen met water en natuur beschouwd te worden Landgoed Junne Landgoed Junne (zie figuur 4) is voor een groot deel gelegen binnen de begrenzing van Natura 2000 en de EHS. Het landgoed is eigendom van Delta Lloyd Levensverzekeringen N.V. Grofweg heeft een kwart van het landgoed oppervlak (250 hectare) een agrarische functie en is driekwart (750 hectare) bosgebied. Het landgoed is bezig met het opstellen van een landgoedvisie voor een economisch en ecologisch vitaal landgoed. Hierbij is de verwevenheid van economie en ecologie van groot belang. Het landschap is op zoek naar nieuwe (duurzame) economische dragers met een rendabele koppeling van onder andere duurzaam landschapsbeheer met natuurdiensten. Daarnaast wil het een ontwikkelingsperspectief voor de landbouw faciliteren. Binnen de begrenzing van het landgoed worden twee verkenningen uitgevoerd. Onderhavig verkenning heeft betrekking op de noordelijke gronden langs de Vecht en het Vechtdal. In het gebied ligt een onderzoeksopgave (M9a/M22) voortvloeiend uit de Natura 2000/PAS (zie paragraaf 4.1, rivierherstel Vecht). In het zuiden wordt een verkenning uitgevoerd in het gebied Beerzerveld en Junnerflier. In dit gebied ligt een concrete inrichtingsopgaven (M13, omvormen bos naar heide) en een onderzoeksopgave (M2a stoppen onderbemaling bij Junnerflier) voortvloeiend uit Natura 2000/PAS ( gele gebieden). Doordat de opgaven en maatregelen in het zuiden (mogelijk) consequenties hebben voor de bedrijfsvoering van het hele landgoed is het gehele landgoed verkend. Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 21

22 Figuur 4: ligging landgoed Junne met in zwart de begrenzing van het landgoed, in het groen de ligging van de EHS en in het geel de percelen ten behoeve van Uitwerkingsgebied Ontwikkelopgave Natura Opgaven De opgaven en maatregelen die in de komende 6 jaar in dit gebied gerealiseerd moeten worden zijn: 1. Natura 2000/PAS: binnen het gebied van onderhavige verkenning is op de korte termijn een gebiedsonderzoek voorzien (M22/M9a, zie paragraaf 4.1 opgaven rivierherstel Vecht). 2. Vechtvisie/KRW: realisatie van de halfnatuurlijke Vecht. Inrichten van het rivierdal van de Vecht voor een meanderende rivierbedding in combinatie met verbreding en verondieping en natuurlijke oevers over het gehele traject. 3. Afronden visie landgoed Junne: het landgoed is op zoek naar nieuwe (duurzame) economische dragers met een rendabele koppeling van onder andere duurzaam landschapsbeheer met natuurdiensten. Daarnaast wil het een ontwikkelingsperspectief voor de landbouw faciliteren. Analyse kansen en knelpunten Kans: realisatie van de halfnatuurlijke Vecht in combinatie met agrarisch natuurbeheer voor het faciliteren van de toekomst van (landbouw)bedrijven op landgoed Junne. Knelpunt: is continuïteit en onzekerheid van het landgoed: onduidelijk wat er vanuit water en Natura 2000/PAS op hem afkomt, zijn bedrijven worden beperkt door de Natuurbeschermingswet. Hij zou willen dat provincie en waterschap acties naar voren halen zodat er kansen ontstaan. Tijdens de verkenning is gesproken met de rentmeester (LBP Sight) van het landgoed en één van de pachters. Het landgoed staat open voor veranderingen, maar heeft groot belang bij een vitale landbouw op het landgoed als één van de economische pijlers. Echter de pachtende bedrijven worden in hun ontwikkeling beperkt door de NB- wetgeving. Het landgoed staat open voor gesprekken om maatschappelijke wensen in te passen op het landgoed, maar wenst een goed rendement te behouden voor de toekomst. De verpachtende partij is bereid plaats te maken voor maatschappelijke ontwikkelingen, maar vraagt dan wel te anticiperen op kansen die er nu liggen in de nabije omgeving. Het landgoed streeft een aaneengesloten eenheid na. Het vervolgproces zal gericht moeten zijn op een nadere haalbaarheid om de doelen te verwezenlijken. Daarbij zal tevens de zone agrarisch ondernemen met natuur en water betrokken moeten worden langs de Vecht, eveneens gelegen binnen het landgoed. 22 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

23 Oplossingsrichtingen Op basis van de onderzoeksuitkomsten (M22) zijn mogelijk inrichtingsmaatregelen noodzakelijk. De te nemen inrichtingsmaatregelen leiden mogelijk tot herbegrenzing van het Uitwerkingsgebied Ontwikkelopgave Natura 2000 ( gele gebieden). De inrichtingsmaatregelen combineren met de landgoedvisie. Fasering In tabel 4 is de fasering voor landgoed Junne, periode , weergegeven. Tabel 4: fasering landgoed Junne Periode Fase Beoogd resultaat Verkenning. Onderhavig document Afronding landgoedvisie (door landgoed Junne). Visie voor toekomstbestendig landgoed met voldoende rendement Planfase. Uitkomsten van het gebiedsonderzoek Hardenberg Ommen vertalen naar inrichtingsmaatregelen. Inventarisatiefase opstarten naar gemeenschappelijke opgaven/doelen landgoed, water en natuur. Op basis van de uitkomsten van het onderzoek wordt bepaald op welke gronden aanvullend maatregelen nodig zijn met betrekking tot verwerven en/ of herinrichten landbouwpercelen binnen het Natura 2000-gebied. Na 2017 Realisatiefase. Uitvoering van het inrichtingsplan. o.a. door het feitelijk uitvoeren van de maatregelen waardoor de natuur- en wateropgaven voor de eerste periode tijdig worden uitgevoerd. Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 23

24 4.3.2 Landgoed Karshoek Het beschermd natuurmonument Karshoek (zie figuur 4) is in particulier bezit en is onderdeel van het Natura 2000-gebied Vecht en Beneden Regge. De meest waardevolle natuur ligt binnen een oude loop van de Vecht. Hier liggen voor Natura 2000 aangewezen, stikstofgevoelige habitattypen. Voor behoud van het huidige areaal en kwaliteit van het habitattype H6120 Stroomdalgraslanden én voor verbetering van de kwaliteit van dit habitattype op de lange termijn zijn maatregelen in het gele gebied noodzakelijk. De benodigde gronden zijn verworven. Figuur 4: Karshoek zwarte lijn begrenzing van het landgoed binnen het Natura 2000 gebied en het Uitwerkingsgebied Ontwikkelopgave Natura 2000 (geel). De opgaven en maatregelen die in de komende 6 jaar in dit gebied gerealiseerd moeten worden zijn: 1. Natura 2000/PAS: uitvoeren onderzoek (M22 en M9a, zie paragraaf 4.1 rivierherstel Vecht) uitvoeren van rivierherstelmaatregelen in het Vechtdal voor de korte en lange termijn (M10). 2. Vechtvisie/KRW: realisatie van de halfnatuurlijke Vecht. Inrichten van het rivierdal van de Vecht voor een meanderende rivierbedding in combinatie met verbreding en verondieping en natuurlijke oevers over het gehele traject. Analyse kansen en knelpunten Kans: de onderzoeksresultaten van M22 en M9a vertalen naar concrete rivierherstelmaatregelen en een inrichtingsplan ten behoeve van de Natura 2000/PAS en de realisatie van de halfnatuurlijke Vecht. Dit vraagt dat provincie, waterschap, partners en private partijen planning en/ of programmering op elkaar afstemmen. Knelpunt: de maatregelen voor de Natura 2000/PAS en de Vechtvisie/KRW moeten nog in ruimte en tijd nader worden uitgewerkt op basis van vooronderzoek dat gelinkt is aan de instandhoudingsdoelen (M22, onderzoeksopgave voor Vechtdal). 24 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

25 Oplossingsrichtingen Voor het realiseren van de juiste inrichtingsmaatregelen wordt geadviseerd om onderstaande vooronderzoeken uit te voeren. Op korte termijn afronden gebiedsonderzoek M22/M9a. Het gebiedsonderzoek dient aangevuld te worden met lokaal onderzoek. Het lokale onderzoek bestaat uit een landschapsecologische systeemanalyse (lesa). De lesa geeft weer hoe het gebied is ontstaan en hoe het functioneert. Het is vooral gericht op inzicht in de processen die bepalend zijn voor het voorkomen de verschillende grondwaterafhankelijke habitattypen waaronder stroomdalgraslanden. Uitvoeren van een gebiedsspecifieke monitoring om inzicht te krijgen in de ontwikkeling van de kwaliteit van de habitattypen waaronder stroomdalgraslanden. De uitkomsten van het onderzoek vormen het fundament voor de te nemen inrichtingsmaatregelen ten behoeve van het behalen van de Natura 2000 doelen en de wateropgaven vanuit het programma Ruimte voor de Vecht. Fasering In tabel 5 is de fasering voor Karshoek, periode , weergegeven. Tabel 5: fasering Karshoek Periode Fase Beoogd resultaat Gebiedsprojecten Verkenning. Onderhavig document Planfase. - Onderzoek voor het opvullen van kennisleemten (lesa) voor deelgebied Karshoek. - Gedetailleerd inrichtingsplan van de ruimtelijke en/of sociaal economische voorgenomen maatregelen om de opgaven te realiseren. - Globaal ontwerp van het toekomstig beheer en onderhoud. - Communicatie-activiteiten Realisatiefase. Uitvoering van het inrichtingsplan. o.a. door het feitelijk uitvoeren van de maatregelen waardoor de natuur- en wateropgaven voor de eerste periode tijdig worden uitgevoerd. Na 2018 Exploitatie en beheer. Het overdragen van de gronden aan terrein beherende instanties en/of private partijen. Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 25

26 4.3.3 Stegeren De bocht van de Vecht nabij het dorpje Stegeren is door de provincie en het waterschap de hoogste ambitie is uitgesproken: het terugbrengen van de meandering in combinatie met een halfnatuurlijke inrichting en waterhuishouding van het winterbed. Het gebied is volledig gelegen binnen de begrenzing van het Natura gebied. In figuur is het gebied weergegeven. De aangewezen percelen Uitwerkingsgebied Ontwikkelopgave Natura 2000 ten noorden van de Vecht zijn reeds verworven in het kader van de EHS. Figuur 5: Stegeren, de gele gebieden zijn aangewezen als Uitwerkingsgebied Ontwikkelopgave Natura De opgaven en maatregelen die in de komende 6 jaar in dit gebied gerealiseerd moeten worden zijn: 1. Natura 2000/PAS: uitvoeren onderzoek (M22 en M9a, zie paragraaf 4.1 rivierherstel Vecht) uitvoeren van rivierherstelmaatregelen in het Vechtdal voor de korte en lange termijn (M10). 2. Vechtvisie/KRW: realisatie van de halfnatuurlijke Vecht. Inrichten van het rivierdal van de Vecht voor een meanderende rivierbedding in combinatie met verbreding en verondieping en natuurlijke oevers over het gehele traject. Analyse kansen en knelpunten Kans: de onderzoeksresultaten van M22 en M9a vertalen naar concrete rivierherstelmaatregelen en een inrichtingsplan ten behoeve van de Natura 2000/PAS en de realisatie van de halfnatuurlijke Vecht. Dit vraagt dat provincie, waterschap, partners en private partijen planning en/ of programmering op elkaar afstemmen. Door de aankoop van erf Warmelink doet de kans zich voor een gebiedsproces op te starten in de omgeving van Stegeren en omgeving. Knelpunt: de maatregelen voor de Natura 2000/PAS en de Vechtvisie/KRW moeten nog in ruimte en tijd nader worden uitgewerkt op basis van vooronderzoek dat gelinkt is aan de instandhoudingsdoelen (M22, onderzoeksopgave voor Vechtdal). 26 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

27 Oplossingsrichtingen Voor het realiseren van de juiste inrichtingsmaatregelen wordt geadviseerd om onderstaande vooronderzoeken uit te voeren. Op korte termijn afronden gebiedsonderzoek M22/M9a. Het gebiedsonderzoek dient aangevuld te worden met lokaal onderzoek. Het lokale onderzoek bestaat uit een landschapsecologische systeemanalyse (lesa). De lesa geeft weer hoe het gebied is ontstaan en hoe het functioneert. Het is vooral gericht op inzicht in de processen die bepalend zijn voor het voorkomen de verschillende grondwaterafhankelijke habitattypen waaronder stroomdalgraslanden. Uitvoeren van een gebiedsspecifieke monitoring om inzicht te krijgen in de ontwikkeling van de kwaliteit van de habitattypen waaronder stroomdalgraslanden. Hoge gronden van erve Warmelink inzetten als ruilgrond om gronden in het Vechtdal in de omgeving van Stegeren beschikbaar te krijgen. Fasering In tabel 5 is de fasering voor Stegeren, periode , weergegeven. Tabel 6: fasering Stegeren Periode Fase Beoogd resultaat Gebiedsproject Verkenning. Onderhavig document Planfase. - Onderzoek voor het opvullen van kennisleemten (lesa) voor deelgebied Stegeren. - Gedetailleerd inrichtingsplan van de ruimtelijke en/of sociaal economische voorgenomen maatregelen om de opgaven te realiseren. - Initiëren van kavelruil - Globaal ontwerp van het toekomstig beheer en onderhoud. - Communicatie-activiteiten Realisatiefase. Uitvoering van het inrichtingsplan. o.a. door het feitelijk uitvoeren van de maatregelen waardoor de natuur- en wateropgaven voor de eerste periode tijdig worden uitgevoerd. Na 2019 Exploitatie en beheer. Het overdragen van de gronden aan terrein beherende instanties en/of private partijen. Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 27

28 5. Organisatorische randvoorwaarden In de verkenning is gesproken met partijen hoe de opgave voor Natura 2000/PAS en de Vechtvisie/KRW opgaven het best aangepakt kunnen worden. Aansluitend op de analyse van de opgaven (hoofdstuk 3) en de kansen, knelpunten en oplossingsrichtingen voor deze opgave (hoofdstuk 4), wordt geadviseerd om de planfase als een integraal gebiedsproces op te starten en aan te haken op de lopende gebiedsontwikkeling Ruimte voor de Vecht. Organisatiestructuur Voor de realisatie van de opgaven en maatregelen in het Vechtdal wordt voorgesteld om de organisatie vorm te geven zoals staat weergegeven in figuur 5. De provincie Overijssel en waterschap Vechtstromen zijn nog in gesprek over de rolverdeling en de verantwoordelijkheden. De provincie Overijssel is verantwoordelijk voor de uitvoering van Natura 2000/PAS en is de opdrachtgever. Omdat het Vechtdal van Hardenberg tot Ommen een omvangrijk gebied is en vraagt om een sterke samenwerking met de stakeholders/omgeving is het voorstel om een projectteam te vormen onder de vlag van programma Ruimte voor de Vecht. Het programma Ruimte voor de Vecht loopt sinds 2007 en heeft draagvlak bij 13 partijen. De ontwikkeling Ruimte voor de Vecht is een sterk beeldmerk dat bekend is in het gebied bij zowel organisaties als particulieren. 28 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

29 Figuur 5: organisatiestructuur realisatie opgaven en maatregelen in het Vechtdal. In het blauwe kader de vijf werkvelden. Voor een goede samenwerking wordt een projectteam gevormd bestaande uit vijf werkvelden, zie figuur 5. De exacte invulling van de projectstructuur dient in de planfase te worden uitgewerkt. Onderstaand worden de functies van de vijf werkvelden beschreven. Projectleiding De integrale projectleiding is de overall eindverantwoordelijke voor het realiseren van het project binnen de gestelde randvoorwaarden. De projectleiding wordt hierop aangesproken door de opdrachtgever. De projectleiding stuurt het projectteam, bewaakt de onderlinge raakvlakken binnen het team en zorgt voor het samenbindend leiderschap dat de spelers tot een team bindt en het teamgevoel versterkt. Omgeving Het werkveld omgeving is verantwoordelijk voor de interactie met de omgeving om het project gerealiseerd te krijgen binnen de publieksrechtelijke en privaatrechtelijke randvoorwaarden. In dit verband verzorgt de omgevingsmanager met zijn team het doorlopen van de diverse planologische procedures, het verkrijgen van vergunningen, het opstellen van (bestuurs)overeenkomsten, het (ver)leggen van kabels en leidingen, vastgoedzaken, (strategische)grondverwerving, schadebehandeling en milieutechnische, archeologische en explosievenonderzoeken. De omgevingsmanager houdt zich bezig met de maatschappelijke inbedding in het project en is daarmee intermediair tussen de (project)organisatie en haar omgeving. Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 29

30 Techniek Het werkveld techniek is verantwoordelijk voor de technisch inhoudelijke inbreng in het project. Om dit goed te kunnen invullen behoeft het werkveld techniek geen diepgaande technische kennis te beschikken, maar wel over vakinhoudelijke proceskennis. Juist in de planuitwerkingsfase is een generalistische vakinhoudelijke proceskennis vereist. Projectbeheersing Het werkveld projectbeheersing is verantwoordelijk waar het gaat om de projectbrede beheersing van het project op de aspecten tijd/planning, geld/budget, kwaliteit, scope en risicobeheersing. Het werkveld is ook verantwoordelijk voor de projectbrede voortgangsrapportages en documentbeheersing. Projectbeheersing is zowel toetsend (primair op het functioneren van het systeem en de interne processen van het project) als ondersteunend en is daarmee een belangrijke sparringpartner voor de andere werkvelden. Hij stelt zich onafhankelijk op. Contracten Het werkveld contracten is verantwoordelijk voor de beheersing van het gehele proces van contractvoorbereiding aanbesteding en uitvoering richting verschillende marktpartijen. In dit proces wordt het inkoopplan opgesteld met aanbestedingsstrategie en contractvorm en wordt de daadwerkelijke contractering begeleid (met de daarbij behorende aanbestedings- en contractdocumenten). Er is een nauwe samenwerking met de andere onderdelen binnen het project weer essentieel. Het werkveld is ook degene die de dagelijkse contacten onderhoudt en de nodige onderhandelingen voert met de marktpartijen. 30 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

31 6. Financiering In dit hoofdstuk is een globale kostenraming gegeven van de kosten voor de vier deelgebieden en de daaraan gekoppelde projecten. De bedragen zijn gebaseerd op aannames en expert judgement. Dit omdat gedetailleerde informatie nog ontbreekt. In de volgende fase bij de uitwerking van de deelprojecten wordt geadviseerd dit verder uit te werken. Om te komen tot een integrale gebiedsontwikkeling om de natuuropgaven te realiseren wordt geadviseerd om rekening te houden met circa twee bedrijfsverplaatsingen en kavelruil. Hiervoor dient in de planvormingsfase budget gereserveerd te worden. De financiële dekking dient in de planfase nader afgestemd te worden. De proceskosten voor de uitwerkings- en realisatiefase zijn geraamd op 10% van de totale projectkosten. In figuur 6 is een inschatting gemaakt van de kosten voor het Vechtgebied. Voor de verschillende deelgebieden is gebruik gemaakt van figuur 2 in hoofdstuk 4. eenheden raming programmafase onderdeel prestatie aantal uitwerking realisatie gebruik en beheer ( ) (raming) (raming) (raming) proceskosten procesgeld stuks Deelgebieden Deelgebied Arriën - bedrijfsverplaatsing (incl. grond en opstallen) stuks verwerven ruilgronden (ca. 30 ha) ha inrichtingsplan stuks lesa stuks realisatie maatregelen km 2, Deelgebied Hardenberg - Ommen - bedrijfsverplaatsing (excl. grond en opstallen) stuks strategische grondverwerving ha inrichtingsplan stuks lesa stuks realisatie maatregelen km rivierherstelmaatregelen (M10) Vechtdal km Rivierherstel Vecht - watersysteemanalyse (M22/M9a) stuks monitoring stuks totale raming plan Figuur 6: kostenraming Deelgebied Hardenberg - Ommen In het traject Hardenberg-Ommen liggen de deelgebieden Rheezermaten (EHS), Karshoek en Stegeren. De inrichtingskosten van de drie deelprojecten Rheezermaten, Karshoek en Stegeren in het traject Hardenberg-Junne zijn ingeschat op 7,1 miljoen. GS heeft op 16 december een nota aangenomen waarbij 3,3 miljoen beschikbaar gesteld door de provincie. Dit bedrag wordt gefinancierd enerzijds vanuit het programma Ruimte voor de Vecht en anderzijds vanuit Natura ha grond is verworven en beschikbaar voor de inrichtingsopgaven voor natuur in combinatie met de ontwikkeling van een veilige halfnatuurlijke Vecht. Het algemeen bestuur van waterschap Vechtstromen heeft ingestemd om het resterende bedrag van 3,8 miljoen te financieren. De provincie heeft indicatieve budgeten per deelgebied, waarbij ruimte is gereserveerd plankosten, verwerving tegen marktwaarde, inrichting en beheer. Voor het gebied aangeduid als benoorden de Vecht is een indicatief bedrag van 6,2 miljoen euro geprogrammeerd. Om tot integrale planvorming te komen waarbij natuur onderdeel is van de gebiedsuitwerking zal tijdens de planvormingsfase geïnventariseerd moeten worden of dit voldoende is. Ook is nog niet duidelijk in hoeverre de bovengenoemde 3,3 miljoen deel uitmaakt van de bovengenoemde 6,2 miljoen. Dit zal tijdens de planvormingsfase nader worden uitgezocht. Vechtdal, verkenning Samen werkt beter 31

32 Vooralsnog wordt er vanuit gegaan dat 7,1 + 6,2 3,3 = 10 miljoen euro gedekt is van de 25,2 miljoen euro die geraamd is om ecologie en economie binnen het Vechtdal met draagvlak verder vorm te geven conform ambitieniveau. Dit betekent dat tijdens de planvormingsfase voor maximaal 15,2 miljoen nog dekking dient te worden gevonden of dat de plannen dusdanig kunnen worden vormgegeven dat dit bedrag naar beneden kan worden bijgesteld. De dekking van de ontbrekende middelen zal grotendeels moeten worden gevonden bij de provincie en het waterschap, wetende dat het waterschap in de huidige programmering geen ruimte heeft voor een extra bijdrage. 32 Vechtdal, verkenning Samen werkt beter

33 BIJLAGEN

34 Bijlage 1: Vechtdalgebied

35

36 Bijlage 2: Natura 2000 doelen

37 Habitatcode Habitattype Instandhoudingsdoel H2310 Stuifzandheiden met struikhei Uitbreiding oppervlakte en verbetering kwaliteit H2330 Zandverstuivingen H4030 Droge heiden H6120 Stroomdalgraslanden H9190 Oude eikenbossen H91E0c Vochtige alluviale bossen H3160 Zure vennen Behoud oppervlakte en verbetering kwaliteit H4010A Vochtige heiden H5130 Jeneverbesstruwelen H6230 Heischrale graslanden H6430A Ruigten en zomen Behoud oppervlakte en kwaliteit H7140A Overgangs- en trilvenen H7150 Pioniervegetaties met snavelbiezen Habitatcode Soort Instandhoudingsdoel H1145 Grote modderkruiper Uitbreiding verspreiding, omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud H1134 Bittervoorn Uitbreiding verspreiding, omvang en kwaliteit leefgebied voor behoud H1149 H1163 H1318 Kleine modderkruiper Rivierdonderpad Meervleermuis

38 Bijlage 3: Factsheet Vecht

39