BESLISDOCUMENT VERKENNINGSFASE NATURA2000-GEBIED DINKELLAND - DEELGEBIED PUNTHUIZEN-STROOTHUIZEN

Transcriptie

1 BESLISDOCUMENT VERKENNINGSFASE NATURA2000-GEBIED DINKELLAND - DEELGEBIED PUNTHUIZEN-STROOTHUIZEN Opgesteld door: Ondersteuning: Staatsbosbeheer De heer H. van de Beek Postbus AA Deventer Stimuland Wilco Pasman Datum:

2 Inhoudsopgave Samenvatting Aanleiding en doel verkenning Inleiding Doel Organisatie en aanpak Gebiedsbeschrijving Het Natura2000-gebied Dinkelland, deelgebied Punthuizen-Stroothuizen Betrokken partijen en hun belang Processen en projecten in en rond het Natura2000-gebied Dinkelland Conclusie Inhoudelijke randvoorwaarden voor het gebiedsproces Opgave voor Natura2000 en de PAS Maatregelen in de waterhuishouding op de korte termijn Maatregelen in verband met vermesting van grondwater voor de korte termijn Maatregelen in de waterhuishouding voor de lange termijn Herinrichtingsmaatregelen in voormalige landbouwpercelen PAS-maatregelen op habitat niveau Overige opgaven natuur Opgave uit omgevingsvisie Overijssel De opgaven vanuit de KRW Landbouwopgave Overige opgaven Conclusies over de opgave van dit gebiedsproces Analyse knelpunten, kansen en mogelijke oplossingsrichtingen Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen van de PAS-onderzoeksmaatregelen Knelpunten, kansen en oplossingsrichting van de PAS-maatregelen op bestaande... natuurpercelen Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen PAS-maatregelen op agrarische percelen Resultaten keukentafelgesprekken Keukentafelgesprek met recreatieondernemer Oplossingsrichtingen voor het vervolgproces Vervolgproces en aanpak Planuitwerking Het gebiedsproces in fasen Planuitwerkingsfase Grondverwerving en kavelruil Organisatie Opdrachtgever en opdrachtnemer Trekker Projectgroep Punthuizen-Stroothuizen Werkgroepen Projectgroep Vrijwillige kavelruil Financiën Kosten Financieringsbronnen Financiële planning Conclusies Bijlagen...v.a. 39 n150025/ blz. 2/43

3 Samenvatting Doel Doel van deze verkenning is te bepalen op welke wijze de ontwikkelopgaven voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), Natura2000 en de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) in overeenstemming zijn met andere opgaven in en nabij het Natura2000-gebied Dinkelland, deelgebied Punthuizen- Stroothuizen en hoe deze het best opgepakt kunnen worden. Naast het gebiedsproces voor het Natura2000-gebied en de PAS-opgaven spelen rondom het verkenningsgebied Punthuizen-Stroothuizen meer ruimtelijke projecten, bijv. de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) voor de Puntbeek en de naastgelegen Natura2000-gebieden en hun gebiedsprocessen. Een goede onderlinge afstemming van deze processen en projecten (onder meer vanwege de grondbehoefte) is noodzakelijk. Opgave Vanuit de PAS zijn er een groot aantal natuurherstelmaatregelen aangegeven, als natuuropgave voor dit gebiedsproces. Het uitvoeren van deze maatregelen is noodzakelijk om de beoogde PASdoelstelling te halen. De landbouwopgave is gericht op een toekomstbestendige landbouw en de inzet is dan ook om: Zorg te dragen voor continuïteit in de bedrijfsvoering van agrarische bedrijven met perspectief voor de toekomst. Zorg te dragen voor een goede landbouwstructuur. Zowel de PAS als de KRW vragen om maatregelen langs de Puntbeek. Onderlinge afstemming van deze opgave is belangrijk. Naast de agrarische grondeigenaren moet er als opgave ook rekening worden gehouden met de effecten van de PAS-maatregelen voor de overige grondgebruikers (recreatie, wonen). Het verder verkennen van de recreatie en woonwensen worden meegenomen in de planuitwerking. Knelpunten en oplossingsrichtingen Via met name keukentafelgesprekken is duidelijk geworden dat het realiseren van PAS-maatregelen op agrarische percelen voor veel agrarische bedrijven een groot knelpunt is. De impact van deze maatregel op bedrijfsniveau verschilt sterk, maar veel grondeigenaren zullen schade oplopen. Als oplossingsrichtingen wordt door de verkenner aangeven: Blijf in gesprek met het gebied/ de grondeigenaren en maak plannen met hen in plaats van voor hen. Dat gebiedsproces met aanvullende onderzoeken leveren mogelijk nadere informatie op en kunnen leiden tot andere inzichten en eventueel het aanpassen van (de uitvoering van) maatregelen. Door de toepassing van het zogenaamde omwisselbesluit kunnen onder stringente voorwaarden maatregelen aangepast worden dan wel vervangen worden door andere maatregelen. Zorg voor voldoende compensatiemiddelen (vooral grond) en ga uit van maatwerk. Deel het plangebied op in kleinere procesmatige eenheden. Start direct met aanvullende onderzoek en met het verkrijgen van helderheid over maatregelen, effecten en natuurinrichting. Geef prioriteit aan ondernemers, zowel binnen als nabij het gebied, met gerichte plannen die bijdragen aan en passen binnen de doelen en opgaven in het gebied en tevens oplossingen bieden voor het perspectief van het eigen bedrijf. Daarbij is het van belang dat de provincie het gebied openstelt voor subsidieaanvragen voor functiewijziging en inrichting (SKNL). Geeft prioriteit aan grondeigenaren die grond willen afstoten. n150025/ blz. 3/43

4 Vervolgproces Realisatie van de PAS-maatregelen via de interventieladder van de provincie Overijssel is het uitgangspunt voor het vervolgproces. Via het Keuzemodel Grondeigenaar Centraal zal het vrijwillige vervolgproces worden uitgevoerd. De kern van dit processchema is dat de grondeigenaar, ondanks het moeten accepteren van negatieve PAS-maatregelen op zijn grond, zoveel mogelijk eigen keuzevrijheid heeft over hoe om te gaan met deze beperking. Financiën De kostenraming voor dit gebiedsproces is ca. 20,4 miljoen. Ten opzichte van de eerdere kostenraming voor dit proces van 17,1 miljoen (memo indicatieve budgetten Punthuizen Stroothuizen, provincie Overijssel, 6 mei 2014) is dit een hoger bedrag. De verklaring van dit hoger bedrag ligt met name in het rekenen met een hogere grondprijs en het wel meenemen van de kosten voor ophogen van percelen in deze raming. Organisatie Deze verkenning is uitgevoerd door een tijdelijke projectgroep met Staatsbosbeheer, LTO en Stimuland. Het beslisdocument is uiteindelijk gedeeld en besproken met het waterschap Vechtstromen, de gemeente Losser en de provincie Overijssel. Op basis van de ervaringen tijdens de verkenning moet wat de projectgroep betreft de rol van de provincie Overijssel steviger in het vervolgproces. Vooral vanwege de samenhang van diverse doelen, de aanwezige expertise en het belang van bedrijf- en grondverwerving heeft de provincie wat de projectgroep betreft een bepalende rol. Inmiddels is er duidelijkheid ten aanzien van betrokkenheid van de provincie door onder andere de inzet van een gebiedsadviseur en een projectregisseur. Daarnaast zal de provincie vanuit haar rol als opdrachtgever aanspreekbaar zijn als er problemen optreden die zowel opdrachtgever als opdrachtnemer raken. Gelet op deze invulling van de rol en betrokkenheid vanuit de provincie is er een duidelijke stevige betrokkenheid en wil SBB als opdrachtnemer aan de slag gaan met de planuitwerkingsfase. Alles overziend stelt de projectgroep dan ook voor om voor het vervolgproces de trekkersrol van SBB voort te zetten. Vanuit SBB zal een projectleider ingezet worden die samen met het projectteam uiteindelijk zorgdraagt voor de verbinding van de verschillende gebiedsprocessen en het opleveren van het uiteindelijke gebiedsplan. Het advies daarbij is om de huidige projectgroep met LTO Noord, Staatsbosbeheer en Stimuland uit te breiden met het waterschap Vechtstromen, provincie Overijssel en de gemeente Losser. Onder de projectgroep zorgen de werkgroepen: planuitwerking, preadviezen/plannen, grondverwerving en verkaveling, onderzoek en communicatie voor de uitvoering. Het voorstel is om naast de projectgroep Punthuizen-Stroothuizen een projectgroep Vrijwillige kavelruil aan te stellen. Deze projectgroep zal zich richten op een gebiedsbrede inzet en dus nadrukkelijk ook buiten de begrensde Natura2000-gebieden werken aan landbouwstructuurverbetering. De beschreven aanpak en organisatie voor de planuitwerkingsfase wordt gedragen door de betrokken gebiedspartners. In overleg met de opdrachtgever zal er door de opdrachtnemer gezamenlijk met de projectgroep nog een nader Plan van Aanpak worden opgemaakt voor de planuitwerkingsfase. In dit Plan van Aanpak worden de denkrichtingen vanuit deze verkenning nader uitgewerkt tot een concreet plan met daarin ook de afspraken tussen de provincie als opdrachtgever en SBB als opdrachtnemer. Haalbaarheid Na verkenning van opgaven, analyse knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen kan gesteld worden dat de uitvoering van PAS-maatregelen via een vrijwillig gebiedsproces in het gebied Punthuizen- Stroothuizen kansrijk is om binnen zes jaar gerealiseerd te worden. Het vasthouden aan de genoemde oplossingsrichtingen en vervolgproces is dan wel een noodzaak. n150025/ blz. 4/43

5 1. Aanleiding en doel verkenning 1.1 Inleiding Het samenwerkingsakkoord Samen werkt beter richt zich op een toekomstbestendige balans tussen economie en ecologie in de provincie Overijssel. De volgende partijen hebben hiertoe op 29 mei 2013 het Akkoord Samen werkt beter ondertekend: Landschap Overijssel, LTO Noord, Natuurmonumenten, Natuur en Milieu Overijssel, Natuurlijk Platteland Oost, Overijssels Particulier Grondbezit, provincie Overijssel, RECRON, Staatsbosbeheer, VNG Overijssel, VNO-NCW en de waterschappen Groot Salland, Reest en Wieden, Rijn en IJssel en Vechtstromen. Deze partijen zien de opgave voor economie en ecologie als een gedeelde verantwoordelijkheid. Voor de uitvoering van het akkoord hebben de partners een Uitvoeringsagenda opgesteld met speerpunten: (1) natuur en biodiversiteit, (2) veerkrachtig watersysteem, (3) economie, (4) landschap en cultuurhistorie. Voor meer informatie, zie Een belangrijk speerpunt van de Uitvoeringsagenda is de Ontwikkelopgave Ecologische Hoofdstructuur (EHS)/Natura2000 (inclusief Programmatische Aanpak Stikstof (PAS)). Deze opgave wordt grotendeels gerealiseerd via processen en projecten in gebieden. In deze samenwerking gaat het om het realiseren van natuurdoelen èn het genereren van economische ontwikkelruimte. De partners van Samen werkt beter hebben afgesproken een gefaseerde aanpak voor de uitvoering van de processen en projecten in de gebieden te hanteren. Hierbij worden de volgende fasen onderscheiden: de fase van de verkenning (fase 1); de fase van het uitwerken van het gebiedsplan (fase 2); de fase van realisatie (fase 3); de fase van de exploitatie en het beheer van het gebied (fase 4). Op grond van de Quick Scan naar de stand van zaken in de Natura2000-gebieden uitgevoerd in het najaar van 2013, is in het bestuurlijk overleg van Samen werkt beter op 15 januari 2014 afgesproken voor een aantal gebieden een verkenning uit te voeren. Eén van deze gebieden is het gebied Dinkelland. Voorliggende verkenning richt zich op het deelgebied Punthuizen-Stroothuizen. 1.2 Doel Doel van de verkenning is te bepalen op welke wijze de ontwikkelopgaven voor de EHS, Natura2000 en de PAS al dan niet in samenhang met andere opgaven in en nabij het Natura2000-gebied Dinkelland, deelgebied Punthuizen-Stroothuizen het best opgepakt kunnen worden. Te verkennen vragen zijn onder meer: welke kansen en knelpunten doen zich voor bij de uitvoering van deze opgaven? Zijn er andere gebiedsopgaven die gekoppeld kunnen worden aan de uitvoering van deze opgaven, waardoor het rendement van de natuurinvesteringen vergroot kan worden? Of andersom, zijn er in het gebied projecten en processen waaraan de uitvoering van de natuuropgaven gekoppeld kan worden? Het resultaat van de verkenning is het uitgangspunt voor de volgende fase van het gebiedsproces: de planuitwerking (c.q. gebiedsplan). n150025/ blz. 5/43

6 Belangrijke deelresultaten van de verkenning zijn: Een voorstel voor het Programma van Eisen voor de planuitwerking (gebiedsplan). Oftewel: wat zijn de opgaven en de randvoorwaarden voor de uitwerking? Een voorstel voor de aanpak van het vervolgproces en met name voor de volgende stap, de uitwerking van het gebiedsplan. Oftewel: hoe de opgaven op te pakken en het vervolgproces te organiseren. Vanuit de randvoorwaarden voor het Natura2000-beleid en de PAS is het belangrijk dat de voor de eerste beheerplanperiode en de eerste PAS-periode, beide van zes jaar, geprogrammeerde maatregelen ook daadwerkelijk gerealiseerd worden. In het kader van de PAS is de uitvoering van de geprogrammeerde maatregelen verbonden aan het verkrijgen van ontwikkelingsruimte voor de landbouw en andere economische ontwikkelingen. Om deze reden ligt een belangrijk focus van de verkenningen op de PAS-opgaven in de eerste zes jaar. 1.3 Organisatie en aanpak van de verkenning De verkenning is in op opdracht van de voorzitter van Samen werkt beter uitgevoerd door Staatsbosbeheer (SBB). De aanpak kent de volgende stappen: 1. Krachtenveldanalyse: inzichtelijk maken van de belangen van de partijen in het gebied. 2. Informatiebijeenkomsten Op 2 juli 2014 zijn in de Schaapskooi aan de Stroothuizerweg de grondeigenaren in een drietal groepen geïnformeerd over het gebiedsproces. Hiervoor uitgenodigd zijn de 24 grondeigenaren volgens de eigenarenkaart (DLG, eigenarenkaart Kadasterbestand d.d. 3 maart 2014). 3. Diepte-interviews/keukentafelgesprekken in het veld: nadruk op belang en inzicht in mogelijke knelpunten, kansen en oplossingen en gewenste organisatie van het gebied. 4. Rapportage: volgens het stramien van Samen werkt beter is de rapportage opgesteld. Deze rapportage beschrijft het gebied, de diverse belangen en opgaven, de knelpunten, mogelijke oplossingsrichtingen en bijhorende randvoorwaarden, de gewenste aanpak voor het vervolg, de gebiedsorganisatie en een financieringsparagraaf op hoofdlijnen. 5. Terugkoppeling verkenning en bespreking voortgang met gebiedspartijen en agrarische grondeigenaren via een inloopbijeenkomst op 16 april Afronding en opleveren rapport. De totstandkoming van deze verkenning is/wordt gedaan middels een tijdelijke projectgroep verkenning Punthuizen-Stroothuizen. De projectgroep bestaat uit: Hans van de Beek, Staatsbosbeheer, verkenner in opdracht van de voorzitter van het Pact Samen werkt beter Paul Dirks, Staatsbosbeheer Inge Hageman, LTO Noord Tine Welman, LTO Noord afdeling Losser Jan ten Hove en Wilco Pasman, Stimuland, onafhankelijk vertrouwenspersonen en medeopstellers verkenningsrapport (in samenwerking met Bart Hingst). n150025/ blz. 6/43

7 2. Gebiedsbeschrijving 2.1 Het Natura2000-gebied Dinkelland, deelgebied Punthuizen-Stroothuizen Het Natura2000-gebied Dinkelland, als zodanig aangewezen in juli 2013, heeft een oppervlakte van 990 ha en bestaat uit de deelgebieden Stroothuizen, Punthuizen, Beuninger Achterveld en het Dinkeldal. De natuurreservaten zijn in handen van Staatsbosbeheer. Het gebiedsproces richt zich op de deelgebieden Stroothuizen, Punthuizen en het tussengelegen Beuninger Achterveld. Het deelgebied Stroothuizen is circa 25 ha groot en een restant van het vroegere omvangrijke heidelandschap in Oost-Twente. Het bestaat uit droge en natte heide en een aantal natteslenkvormige laagtes met vennen en schraalland. Het gebied wordt omgeven door intensief gebruikt agrarisch gebied. Hier heeft in de jaren 50 en 60 een ruilverkaveling plaatsgevonden, waarbij een stelsel van diepe (waterschaps)leidingen is aangelegd. Sindsdien zijn de waterpeilen in de omgeving van Stroothuizen en ook binnen het gebied gedaald en is de natuurwaarde van het gebied achteruitgegaan. Vanaf 1988 is er een aantal antiverdrogingsmaatregelen uitgevoerd. Het deelgebied Punthuizen bestaat voor een belangrijk deel uit heide en laagten met diverse goed ontwikkelde schraalland- en venvegetaties. Delen van het reservaat zijn kortstondig ontgonnen geweest, maar worden ondertussen 25 à 30 jaar verschraald. Ook het tussengelegen deelgebied Beuninger Achterveld is een restant van het vroegere omvangrijke heidelandschap in Oost-Twente. Het is door ontwatering sterk verdroogd. De gronden aanliggend aan de reservaten Stroothuizen-Punthuizen en Beuninger Achterveld worden sinds de ruilverkaveling intensief gebruikt en bestaan hoofdzakelijk uit grasland en bouwland voor maïsteelt. In en rond dit Natura2000-deelgebied zijn circa twintig agrariërs actief. Het plangebied Onder het plangebied wordt verstaan het Natura2000-gebied met omliggende percelen waarop de PAS-maatregelen direct van invloed zijn. n150025/ blz. 7/43

8 Figuur 1: Begrenzing Natura2000-gebied Dinkelland n150025/ blz. 8/43

9 2.2 Betrokken partijen en hun belang Bij de ontwikkelingen van het Natura2000-gebied Dinkelland, deelgebied Punthuizen-Stroothuizen zijn meerde partijen betrokken. Deze betrokkenen hebben een concreet te realiseren doel (bijv. provincie: realiseren PAS), of vertegenwoordigen eigenaren (bijv. LTO Noord). Hieronder is kort per partij de hoofdinvalshoek en de rol weergegeven: Provincie: realisatie van de EHS, Natura2000 en PAS-doelen, de ontwikkeling van een veerkrachtig watersysteem en de versterking van de concurrentiekracht en de duurzaamheid van de regionale economie. Waterschap Vechtstromen: grondeigenaar van een aantal waterlopen in dit gebied. Realisatie van de waterdoelen (onder andere KRW) en zorgdragen voor een goed kwalitatief en kwantitatief beheer van oppervlakte water en het ondiepe grondwater. Gemeente Losser en Dinkelland: behoud en ontwikkeling economische activiteiten, leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit. Staatsbosbeheer: duurzame ontwikkeling en beheer van natuurgebieden Punthuizen- Stroothuizen-Beuninger Achterveld: herstel van landschapsecologische relaties. Eigenaar van een groot aantal (natuur-)percelen in dit gebied. Agrarische ondernemers (en LTO Noord): grondeigenaren van percelen in dit plangebied. Hebben belang bij goede randvoorwaarden voor hun bedrijfsvoering en mogelijkheden voor bedrijfsontwikkeling. Recreatieondernemer: grondeigenaar van percelen in dit plangebied. Heeft belang bij een aantrekkelijk en toegankelijk gebied en behoud/ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit en recreatief gebruik. Overige particuliere grondeigenaren: hebben belang bij een goede ruimtelijke kwaliteit van het gebied en een aantrekkelijke woonomgeving. In de verkenning is gesproken met vertegenwoordigers van de belangrijkste gebiedspartijen en met de grondeigenaren. De bevindingen van deze gesprekken zijn meegenomen in deze verkenning. In de verkenning ligt de nadruk op het in beeld krijgen van de belangen en opgaven in het gebied en de wijze waarop deze op een goede manier kunnen worden opgepakt. 2.3 Processen en projecten in en rond het Natura2000-gebied Dinkelland, deelgebied Punthuizen-Stroothuizen Tijdens de verkenning is geconstateerd dat er in en rond het deelgebied Punthuizen-Stroothuizen meerdere (gebieds)processen en projecten spelen. Het zoveel mogelijk aan elkaar koppelen van opgaven, plannen en uitvoering is het uitgangspunt. Het betreft: Proces realisatie maatregelen Natura2000/PAS-gebied Dinkelland, deelgebied Punthuizen- Stroothuizen (aanleiding van deze verkenning) De provincie maakt samen met haar partners een uitvoeringsplan voor de realisatie van maatregelen voor Natura2000 en de PAS. De PAS is bedoeld om Natura2000-doelen veilig te stellen én ruimte te maken voor nieuwe economische activiteiten. De maatregelen die nodig zijn zorgen veelal voor vernatting van de gronden (hydrologische maatregelen), hebben betrekking op minder of geen bemesting of de realisatie van nieuwe natuur. Hierdoor worden een deel van de gronden minder geschikt of ongeschikt voor de landbouw. n150025/ blz. 9/43

10 Binnen de begrenzing van de EHS heeft de provincie de gronden opgenomen die nodig zijn om de doelen te halen voor Natura2000/PAS. De PAS voor dit gebied is in februari/maart 2015 ter inzage gelegd. Nadere uitwerking moet ook uitwijzen welk deel van dit gebied een natuurbestemming krijgt en welk deel agrarisch blijft. Dat laatste deel wordt dan weer uit de EHS gehaald. Dit uitvoeringsplan wordt opgezet middels een gebiedsproces waarbij meerdere opgaven die spelen in dit gebied worden meegenomen. Deze verkenning is daarvoor het startdocument. Het beheerplan voor het Natura2000-gebied Dinkelland Het beheerplan is in februari/maart 2015 ter inzage gelegd. De gebiedsanalyse is leidend voor het beheerplan. Het definitieve beheerplan biedt ruimte voor eventuele aanpassingen die volgen uit de uitkomst van het gebiedsproces. Naast de PAS-opgave zijn er geen aanvullende opgaven opgenomen in het beheerplan. Het proces rond de GGOR en de KRW opgave Puntbeek Het waterschap Vechtstromen is bezig met een Gewenst Grond- en Oppervlaktewaterregime (GGOR), onder meer voor dit Natura2000-gebied. Dit document moet nog worden vastgesteld. Ook speelt er voor de Puntbeek het proces rond de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), waarbij de waterbeheerder de bijbehorende ecologische en hydrologische doelen voor deze beek moet realiseren voor zowel de lange als de korte termijn. Vanuit PAS zijn er ook een aantal maatregelen voor de Puntbeek benoemd. Een goede afstemming is daarom cruciaal. De naastgelegen gebiedsprocessen voor de Natura2000-(deel)gebieden Dinkeldal, Landgoederen Oldenzaal, Springendal & Dal van de Mosbeek Ook voor deze naastgelegen Natura2000-gebieden is een gebiedsproces (verkenning) opgestart om onder meer de PAS-maatregelen te realiseren. Met name vanwege de grote grondbehoefte in deze regio zijn ontwikkelingen rondom dit gebied ook van invloed op deelgebied Punthuizen-Stroothuizen. Afstemming met dit gebiedsproces om de grondvraag (en aanbod) goed in te vullen is daarom cruciaal. 2.4 Conclusies Binnen dit gebied spelen er verschillende belangen. Afstemming van deze belangen en een goede vertegenwoordiging van de belangen in het vervolg van dit gebiedsproces is een belangrijke randvoorwaarde voor succes. Naast het gebiedsproces voor de Natura2000/PAS-deelgebied Punthuizen-Stroothuizen spelen hier meer ruimtelijke projecten en processen, bijvoorbeeld KRW voor de Puntbeek en de gebiedsprocessen van de naastgelegen Natura2000-gebieden. Een goede onderlinge afstemming van deze processen en projecten (onder meer vanwege de grondbehoefte) is belangrijk. n150025/ blz. 10/43

11 3. Inhoudelijke randvoorwaarden voor het gebiedsproces In dit hoofdstuk gaan we in op de inhoudelijke opgaven die voor deelgebied Punthuizen-Stroothuizen aan de orde zijn. De opgave voor Natura2000 en de bijhorende PAS. De opgave uit de Omgevingsvisie Overijssel. De opgave uit KRW. De landbouwopgave. Overige opgaven (waaronder recreatie en toerisme). 3.1 Opgave voor Natura2000 en de PAS Het Natura2000-deelgebied Punthuizen-Stroothuizen is een onderdeel van het Natura2000-gebied Dinkelland. In onderstaande tabel zijn de instandhoudingsdoelen voor Punthuizen-Stroothuizen aangewezen. Doel Oppervlakte Kwaliteit Opmerking Habitattypen H3130 Zwakgebufferde vennen = > H401DA Vochtige heiden (hogere zandgronden) = > H4030 Droge heiden > = H6120 *Stroomdalgraslanden > > H6230 *Helschrale graslanden = = H6410 Blauwgraslanden > > H7150 Pioniervegetaties met snavelbiezen = = H91EDC *Vochtige alluviale bossen = > Habitatsoorten H1163 Rivierdonderpad = = In de 99%-versie van het AWB (april 2011) is het verspreidingsdoel t.o.v. het ontwerpbesluit gewijzigd Legenda = Behoudsdoelstelling > Uitbreiding- of verbeterdoelstelling * Prioritair habitattype Tabel 1: Natura2000 instandhoudingsdoelen voor Punthuizen-Stroothuizen De PAS, die naar verwachting 1 juli 2015 inwerking treedt, kent twee sporen: 1. Een generiek (landelijk) spoor met maatregelen gericht op het verminderen van stikstofemissie en stikstofdepositie. 2. Een gebiedsgericht spoor met maatregelen gericht op veelal het verbeteren van de waterhuishouding en het verminderen van de negatieve gevolgen van de te hoge stikstofdepositie (zgn. inrichtings- en beheermaatregelen). Ook het doel van de PAS is tweeledig: 1. Ruimte te kunnen bieden voor economische ontwikkeling van agrarische bedrijven. 2. De kwaliteit van de natuur te verbeteren. Om de kwaliteit van het Natura2000-gebied Dinkelland te verbeteren is in de PAS-Gebiedsanalyse Dinkelland onderbouwd welke maatregelen er in dit gebied nodig zijn. Een deel van de maatregelen vindt plaats buiten het Natura2000-gebied. Deze gebiedsanalyse bevat opgaven en maatregelen voor deelgebied Punthuizen-Stroothuizen voor de korte termijn, de eerste PAS-periode van zes jaar, en voor de langere termijn. n150025/ blz. 11/43

12 Figuur 2: Inrichtingsmaatregelenkaart PAS Overijssel n150025/ blz. 12/43

13 3.1.1 Maatregelen in de waterhuishouding op de korte termijn (per deelgebied) Stroothuizen Leggerwaterlopen aan de noord-, oost- en noordwestzijde worden gedempt(m3a), en oostelijke leggerwaterloop wordt verondiept (M28). In percelen binnen het Natura2000-gebied wordt de ontwatering gestopt(m1a en M1b) en ingericht als natuur. Ontwatering wordt verwijderd van landbouwpercelen buiten het Natura2000-gebied die sterk vernatten (M26 en M27); deze liggen aan de noordwestzijde en oostzijde. In het perceelblok aan de zuidzijde van de Natura2000-begrenzing van Stroothuizen worden twee maatregelopties voorgesteld: een met voortzetting van het agrarisch gebruik (M3c) en een met beëindiging van het agrarisch gebruik (M3b). De keuze tussen deze opties wordt gebaseerd op onderzoek in de eerste beheerplanperiode naar risico op vermesting van het grondwater dat toestroomt richting Stroothuizen (M11). Als uit onderzoek blijkt dat dit risico bestaat, dan wordt ontwatering verwijderd en bemesting gestopt. Als het risico niet bestaat dan wordt in deze percelen detailontwatering verminderd, landbouwkundig gebruik gehandhaafd en het maaiveld met grond opgehoogd. Beuninger Achterveld Greppel in het natuurreservaat Beuningerachterheide wordt gedempt (M29). Leggerwaterlopen aan de noord-, west- en zuidzijde worden gedempt (M3a). Ontwatering van landbouwpercelen binnen Natura2000-begrenzing wordt verwijderd en ingericht als natuur (M1b). Ontwatering wordt verwijderd van landbouwpercelen buiten het Natura2000-gebied (aan de noordzijde) die sterk vernatten (M27). Afwatering van dit perceel is niet meer mogelijk door dempen van leggerwaterloop aan de oostzijde van Stroothuizen. Lokale ontwatering van landbouwperceel ten westen van de Beuningerachterheide wordt verondiept. Delen die sterk vernatten maaiveld ophogen met grond (M30). Punthuizen Leggerwaterlopen aan de noord-, west-, en zuidzijde worden gedempt (M3a). Evenals de sloot aan de zuidoostzijde op de Nederlands-Duitse grens (M14a). Ontwatering van landbouwpercelen binnen Natura2000 begrenzing wordt verwijderd (M1b). Lokaal wordt natschade tegengegaan in perceel buiten Natura2000-begrenzing ten westen van Punthuizen (M32) Maatregelen in verband met vermesting van grondwater voor de korte termijn Stoppen van bemesting agrarische percelen in het Natura2000-gebied en omvormen naar natuur (dit betreft tevens percelen waar ontwatering wordt verwijderd). Deze percelen liggen in het zuidelijke deel van de Natura2000-begrenzing van Stroothuizen (M16), tussen de natuurreservaten Beuninger Achterveld en Punthuizen (M1b), ten noorden van Punthuizen en als enclave in Punthuizen (M16). In deze percelen ligt intrekgebied van lokale grondwatersystemen die grondwaterafhankelijke habitattypen voeden of na vernattingsmaatregelen gaan voeden. Een agrarisch perceel buiten Natura2000-gebied (kleine oppervlakte ten noorden van Stroothuizen) (M16). Stoppen van bemesting van agrarische percelen buiten Natura2000-gebied in perceelblok aan zuidzijde van Natura2000-begrenzing van Stroothuizen als de noodzaak hiervoor blijkt uit onderzoek (onderzoeksopgave M11). n150025/ blz. 13/43

14 3.1.3 Maatregelen in de waterhuishouding voor de lange termijn Voor de lange termijn kunnen extra vernattingsmaatregelen bijdragen aan de verbeterdoelen voor enkele habitattypen. Maatregelen in de waterhuishouding voor de lange termijn worden uitgewerkt op basis van: Evaluatie van de effecten van maatregelen gepland in de 1e beheerplanperiode (M31). Op basis daarvan wordt bekeken of aanvullende maatregelen in de waterhuishouding zinvol zijn. Aanvullende maatregelen kunnen bestaan uit het verhogen van de drainagebasis van de Puntbeek, verwijderen/verminderen van diepe ontwatering in Duitsland ten zuidoosten van Punthuizen en vermindering van ontwatering aan westzijde van Stroothuizen (onderzoeksopgave M31) Herinrichtingsmaatregelen in voormalige landbouwpercelen Herinrichting van voormalig landbouwgrond binnen het Natura2000-gebied vindt plaats ten behoeve van uitbreiding van de habitattypen Droge Heiden en Blauwgraslanden. Het is dan nodig om de fosfaatrijke bovenlaag te verwijderen en de maaiveldhoogte van oude dichtgeschoven laagten te reconstrueren. Voor percelen die op korte termijn al een functieverandering moeten ondergaan wegens vernattingsmaatregelen kunnen de inrichtingsmaatregelen uit praktisch oogpunt het beste ook meteen worden uitgevoerd (M23). Dit betreft percelen bij Stroothuizen en tussen het Beuninger Achterveld en Punthuizen. Dit voorkomt ook sterke mobilisatie van fosfaat uit de bouwvoor door vernatting. Opmerking voor vervolg Er is pas dan sprake van herinrichtingsmaatregelen in voormalige landbouwpercelen als de grondeigenaar kiest voor functiewijziging (trede 2 interventieladder) of als functiewijziging voortvloeit uit kavelruil (trede 3 interventieladder) PAS-maatregelen op habitat niveau Herstelmaatregelen op habitatniveau binnen bestaande natuurgebieden zijn gebaseerd op PASherstelstrategieën die voor alle stikstofgevoelige habitattypen landelijk zijn opgesteld. Voor het deelgebied Stroothuizen en Punthuizen gaat het met name om beheermaatregelen ten aanzien van maaibeheer, verwijderen struweel, plaggen en maatregelen in de interne waterhuishouding. Voor gedetailleerde omschrijving zie gebiedsanalyse PAS Dinkelland. In bijlage 1 is een tabel opgenomen met herstelmaatregelen op habitattypenniveau Overige opgaven natuur Met de uitvoering van de PAS-maatregelen zal de natuur robuuster worden en zullen de beheerplandoelen Natura2000 worden gehaald. Vanuit dit beheerplan Natura2000 zijn er geen andere opgaven of maatregelen dan de PAS. Vanuit het provinciale beleid voor de EHS is er de opgave om de biodiversiteit te behouden, te beschermen en te ontwikkelen. Dit onder andere door zorg te dragen voor duurzaam natuurbeheer. Hierover zijn (en worden) tussen de provincie Overijssel en de beheerders afspraken gemaakt in het kader van Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). n150025/ blz. 14/43

15 3.2 Opgave uit de Omgevingsvisie Overijssel Een deel van de PAS-maatregelen vindt plaats buiten de bestaande natuurterreinen. De gebieden buiten de bestaande natuurterreinen waar externe maatregelen genomen moeten worden, zijn in de omgevingsvisie begrensd als EHS met de aanduiding Uitwerkingsgebied Ontwikkelopgave Natura2000. Deze gronden zijn nu veelal in bezit en gebruik van agrariërs. In de omgevingsvisie is opgenomen dat in deze gebieden de uitvoering van de PAS-opgave centraal staat. In de gebiedsgerichte uitwerking van de PAS-opgaven wordt bepaald welke natuurwaarden op welke locatie nagestreefd worden opdat optimaal gebruik kan worden gemaakt van de kansen voor natuur en landbouw. De gebiedsgewijze concretisering gebeurt in samenwerking tussen direct betrokken en verantwoordelijke partijen met als doel een optimaal gezamenlijk resultaat. Tijdens de planuitwerking zal dus moeten blijken welke functies deze gebieden definitief krijgen: natuur (EHS), landbouwgrond of een andere bestemming. De begrenzing van de EHS zal hierop dan worden aangepast. Landbouwkundig gebruik met (PAS) beperkingen behoort tot de mogelijke opties van toekomstig gebruik. De interventie ladder (zie bijlage 5) uit de nota Grondbeleid van de provincie Overijssel is in dit gebiedsproces een leidend instrument. Figuur 3: Uitsnede kaart Omgevingsvisie met aanduiding deelgebied Punthuizen-Stroothuizen n150025/ blz. 15/43

16 3.3 De opgave uit de KRW Door het gebied stroomt het KRW-waterlichaam Puntbeek. Voor deze beek zijn de volgende KRW maatregelen opgenomen: Realisatie van twee vispassages. Hermeandering en/of natuurlijke inrichting binnen 2 x 15 m ruimte over een lengte van 3 km. Realiseren tweezijdig natuurlijke oevervorming en spontane houtige begroeiing over een lengte van 3 km. Beperkt onderhoud over een lengte van 3 km. Naar verwachting levert de GGOR, welke volgend is op het Beheerplan Natura2000 en de PAS, geen aanvullende wateropgave voor dit gebied en is er geen overlapping te verwachten. 3.4 Landbouwopgave De landbouwopgave voor dit gebiedsproces kent als basis de omgevingsvisie, de PAS, het Samen werkt beter -proces en het resultaat van de keukentafelgesprekken met een 20-tal agrarische grondeigenaren en de LTO afdeling Losser. De opgave bestaat uit: Het continueren van landbouwmogelijkheden met voldoende toekomst perspectief in en rond dit gebied In en rond dit Natura2000-gebied liggen ca. 18 landbouwbedrijven. Deze bedrijven zijn voor hun bedrijfsvoering sterk afhankelijk van het gebruik van de agrarische percelen in en rond dit gebied. Zorgdragen voor een goede landbouwkundige structuur van de landbouwbedrijven Een goede verkaveling is een belangrijke voorwaarde voor de ontwikkeling van een duurzame en concurrerende landbouw in Overijssel. Specifiek betekent dit: - vergrote huiskavels; - grotere en minder veldkavels; - meer grond per bedrijf. De Natuurbeschermingswet en het daarop gebaseerde PAS-programma, bieden Gedeputeerde Staten de mogelijkheid om afzonderlijke herstelmaatregelen om te wisselen voor ander maatregelen (artikel 19ki, lid 2, Natuurbeschermingswet). Aan dit zogenaamde omwisselbesluit zijn stringente voorwaarden verbonden. Belangrijke randvoorwaarden zijn: dat de doelen van Natura2000 niet ter discussie worden gesteld; de alternatieve maatregel per saldo een vergelijkbaar of beter effect heeft op de realisatie van deze instandhoudingsdoelstellingen; de alternatieve maatregel niet leidt tot minder ontwikkelruimte; de alternatieve maatregel in het kader van haalbaar en betaalbaar in tijd en geld uitgedrukt minimaal even effectief en efficiënt is als de oorspronkelijk voorgenomenmaatregel uit de PASgebiedsanalyse. Belangrijke voorwaarde vanuit landbouw is om, waar mogelijkheden liggen, bij het werken aan de opgaven uit te gaan van maatwerk gericht op de individuele ondernemer en/of grondeigenaar. In het vervolgproces zal het toepassen van het omwisselbesluit en dus het, binnen de stringente voorwaarden, zoeken naar alternatieve maatregelen als opgave meegenomen moeten worden. n150025/ blz. 16/43

17 3.5 Overige opgaven Ook met enkele niet-agrarische grondeigenaren zijn keukentafelgesprekken gevoerd: Kogelwerpvereniging de Beuningen en de Twentse Klootschietersbond De eigenaren hebben een baan van ca. 930 m die dwars door dit gebied loopt (gelegen tussen de Punthuizerweg en de Strengelerveldweg -> ongeveer in het verlengde van de Beuningerveldweg). De beoogde maatregelen uit de PAS hebben negatieve effecten voor de bespeelbaarheid van deze baan en voor het gebruik van het clubhuis. De opgave is om de negatieve effecten zoveel mogelijk te beperken c.q. te compenseren. In de vervolgfase worden de problemen nader geanalyseerd en worden mogelijke oplossingen uitgewerkt. Belangrijk daarbij is om ook een concreter beeld te kunnen schetsen van het effect van de maatregelen. Schaapskooi Stroothuizen Vanuit de relatief nieuwe schaapskooi lopen een aantal wandelroutes door dit gebied, die tevens onderdeel vormen van een groter netwerk. Recentelijk is een voorstel ingediend bij de provincie voor de Grensstenenroute. Deze grotere landelijke LAW-route gaat ook door dit gebied lopen en zal een toeristisch recreatieve bijdrage en sociaal economische impuls geven. In en rond de schaapskooi vinden diverse (recreatieve) activiteiten plaats die het toeristisch recreatieve product in dit gebied ondersteunen. De wens is om rekening te houden met deze bedrijfsactiviteiten en ruimte te bieden aan nieuwe ontwikkelingen. In de vervolgfase zal dit nader worden onderzocht en worden ook de kansen/wensen nader uitgewerkt. Overige bewoners in het plangebied Voor het behoud van de leefbaarheid is woongenot het belangrijkste item. Er is zorg dat vernattingsmaatregelen rondom het woonhuis een negatief effect hebben op de leefbaarheid en de (waarde van de) woningen. Tijdens de uitgevoerde keukentafelgesprekken hebben een 5-tal eigenaren aangegeven schade te verwachten. Uit een nader analyse moet blijken of er meer problemen ontstaan en hoe groot de daadwerkelijk schade kan worden. De opgave is om hiermee rekening te houden in de verdere planvorming. 3.6 Conclusie over de opgave van dit gebiedsproces Vanuit de PAS zijn er een groot aantal natuurherstelmaatregelen aangegeven, als natuuropgave voor dit gebiedsproces. Het uitvoeren van deze maatregelen is noodzakelijk om de beoogde PASdoelstelling te halen en de benodigde ontwikkelruimte veilig te stellen. De landbouwopgave in dit gebiedsproces is: - zorgdragen voor continuïteit in de bedrijfsvoering van agrarische bedrijven met perspectief voor de toekomst; - zorgdragen voor een goede landbouwstructuur. Belangrijk daarbij is om uit te gaan van maatwerk en tijdens het vervolgproces gebiedsgericht het toepassen van de mogelijkheden in het kader van het omwisselbesluit als opgave mee te nemen. Zowel de PAS als de KRW vragen om maatregelen langs de Puntbeek. Onderlinge afstemming van deze opgave is belangrijk. Naar verwachting levert de GGOR, welke volgend is op het Beheerplan Natura2000 en de PAS, geen aanvullende wateropgave voor dit gebied op en is er geen overlapping te verwachten. Naast de agrarische grondeigenaren moet er ook rekening worden gehouden met de effecten van de PAS-maatregelen voor de overige grondgebruikers ( recreatie, wonen). Wellicht levert dit ook kansen op. n150025/ blz. 17/43

18 4. Analyse knelpunten, kansen en mogelijke oplossingsrichtingen Dit hoofdstuk gaat in op de (inhoudelijke) kansen en knelpunten van de in hoofdstuk 3 genoemde opgaven en maatregelen en er wordt ingegaan op mogelijke oplossingsrichtingen en bijhorende randvoorwaarden. 4.1 Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen van de PAS onderzoeksmaatregelen In de eerste beheerplanperiode zal een onderzoek moeten worden gedaan naar het risico op vermesting van het grondwater dat toestroomt richting Stroothuizen (M11). Er zijn geen knelpunten ten aanzien van het uitvoeren van dit onderzoek. Belangrijke randvoorwaarde is dat het onderzoek snel wordt uitgevoerd omdat het resultaat van dit onderzoek sterke invloed heeft op keuzes van agrarisch gebruik. Voor de Puntbeek is aan het eind van de 1 e beheersplanperiode een onderzoek naar de effecten van de maatregelen op de waterhuishouding uit de 1 e beheersplanperiode gepland (M31). Ook is er een onderzoeksopgave voor de noodzaak van vermindering van ontwatering, onder meer ten aanzien van de ontwatering in Duitsland. Knelpunt is dat je hierdoor in het eerste deel van deze fase onduidelijkheid krijgt voor de toekomst van deze gronden langs deze beek. Dit heeft effecten op mogelijke uitruil en verplaatsing. Geadviseerd wordt om de onderzoeksopgave zo veel mogelijk naar voren te halen, om hiaten in kennis en onduidelijkheden zoveel mogelijk weg te nemen. 4.2 Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen PAS-maatregelen op bestaande natuurpercelen Binnen het bestaande natuurgebied zullen een aantal PAS-maatregelen moeten worden genomen om kwaliteit van de bestaande natuur te verbeteren en zo voldoende ontwikkelruimte te kunnen creëren. Het gaat met name om maatregelen in de waterhuishouding, maaibeheer en inrichting. Het uitvoeren van deze maatregelen op habitatniveau leveren geen direct knelpunt op. Door SBB zijn hierover aparte afspraken met de provincie Overijssel gemaakt. Hierdoor is de financiering van deze maatregelen niet in de bijgevoegde begroting opgenomen. Conclusie: uitvoering van PAS-maatregelen op bestaande natuurpercelen levert geen direct knelpunt op en kunnen stand alone worden opgepakt, los van dit gebiedsproces (ook financieel). 4.3 Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen PAS-maatregelen op agrarische percelen In de gebiedsanalyse van de PAS is aangegeven dat er op een aantal (met name agrarische) percelen, zowel binnen als buiten de Natura2000-begrenzing, maatregelen moeten worden genomen om de natuurdoelen van dit Natura2000-gebied te realiseren. Via keukentafelgesprekken en contacten met de grondeigenaren in het gebied is gekeken naar specifieke knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen. Het realiseren van deze maatregelen is direct van (negatieve) invloed op het gebruik van deze percelen, dit is het grootste knelpunt van dit gebiedsproces. In hoofdstuk wordt nader ingegaan op de oplossingsrichtingen. Binnen het gebied is er sprake van een verleende vergunning voor wateronttrekking met mogelijk een significant negatief effect. De verwachting is dat er de komende jaren weer gebruik gemaakt zal worden van deze vergunning en wateronttrekking plaats gaat vinden. Een oplossing kan zijn om in gesprek te gaan met de betreffende ondernemer over de mogelijkheden voor het in standhouden van het extensieve beheer. n150025/ blz. 18/43

19 4.3.1 Resultaten keukentafelgesprekken Van de 24 bezoekadressen van grondeigenaren zijn er 22 bezocht (met 2 partijen geen afspraak kunnen maken) door Jan ten Hove van Stimuland die als onafhankelijke partij en vertrouwenspersoon is ingeschakeld door de verkenner. Van de 22 bezochte grondeigenaren hebben er 17 een agrarische bedrijf, waarvan 10 melkveehouderijen, 5 vleesveehouderijen, 1 pluimveehouderij en 1 schapenhouderij. De overige 5 grondeigenaren zijn particulier, waaronder 1 landgoed, en 4 kleinere grondeigenaren (waarvan een tweetal voormalige agrariërs, en de kogelwerpvereniging). Wat betreft de ligging van grond en gebouwen ten opzichte van het plangebied is het van belang of de erven (agrarisch bouwperceel) met (bedrijfs)woning en -gebouwen in het plangebied liggen. Daarnaast is het van belang of de grond deel uitmaakt van de huiskavel, oftewel of de grond zodanig ligt dat het door vee bereikt kan worden vanuit de stallen, wat in het bijzonder van belang is voor de melkveehouderij. Van de 24 grondeigenaren hebben er 10 hun erf met woning en bedrijfsgebouwen in het plangebied en 5 buiten het plangebied op zeer korte afstand. 9 grondeigenaren hebben hun erf en gebouwen op grotere afstand liggen. Van de 24 grondeigenaren hebben 13 hun huiskavel, al of niet geheel, in het plangebied liggen (186 ha). Van de 24 hebben 9 hun huiskavel, al of niet geheel, buiten het plangebied liggen (140 ha). 8 grondeigenaren hebben veldkavels in het plangebied (70 ha), en 7 hebben veldkavels buiten het plangebied (191 ha, waarvan 56 ha pacht). Conclusie: 15 van de 24 grondeigenaren liggen in of tegen het plangebied met hun erven en gebouwen, en daarvan hebben 13 hun huiskavel geheel of gedeeltelijk in het plangebied liggen. In totaal betreft dit 186 ha die in veel gevallen van wezenlijk belang is voor de bedrijfsvoering. Percelen en maatregelen De gebiedsanalyse beschrijft te nemen maatregelen en maakt onderscheid naar de volgende maatregelen: Verwerven/inrichten Inrichten Natschade Ophogen Natschade/ophogen In totaal ligt er 227 ha van 22 bezochte eigenaren in het plangebied. De volgende specificatie is gemaakt naar aanleiding van de gesprekken met 22 van de 24 grondeigenaren: 153 ha van twaalf eigenaren ligt in verwerven/inrichten 5 ha van één eigenaar ligt in inrichten 0 ha van 0 eigenaren ligt in natschade 58 ha van negen eigenaren ligt in ophogen 11 ha van twee eigenaren ligt in natschade/ophogen. Conclusie: Verreweg het grootste deel (153 ha van de 227 ha, oftewel 67%) van de percelen in het plangebied betreffen percelen die in de gebiedsanalyse zijn opgenomen in het te verwerven/inrichten gebied. Ook een aanzienlijk deel (58 ha van de 227 ha, oftewel 26%) ligt in het op te hogen gebied. Beide typen aanwijzingen beslaan in totaal al 93% van het gebied. Vervolgens is samen met de grondeigenaar bekeken wat de beoogde maatregelen gaan betekenen voor de bedrijfsvoering. In figuur 4 is aangegeven welke voorkeur/wensen de verschillende grondeigenaren hebben kijkend naar de op handen zijnde maatregel uit de PAS. Via de kleuren is de mate van impact voor de grondeigenaar aangegeven, waarbij groen de minste impact en rood de meeste impact heeft. n150025/ blz. 19/43

20 PAS-maatregel Voorkeur grondeigenaar Grond houden 44 ha/4 eig Verwerven/inrichten 153 ha/12 eig Inbreng grond in kavelruil 21 ha/3 eig Inbreng grond in kavelruil en verplaatsing bedrijf 81 ha/4 eig Verkopen grond en bedrijf 6,5 ha/1 eig Maatregelen Inrichten 5 ha/1 eig Inbreng grond in kavelruil 5 ha/1 eig Ophogen 58 ha/9 eig Grond houden 21 ha/2 eig Inbreng grond in kavelruil 37 ha/7 eig Natschade/ophogen 11 ha/2 eig Grond behouden 11 ha/2 eig Figuur 4: Voorkeur grondeigenaren per type maatregel gebiedsanalyse (bron: keukentafelgesprekken) n150025/ blz. 20/43

21 Grond houden 74 ha De grondeigenaar overweegt om de maatregel in te passen in zijn bedrijfsvoering. De grondeigenaar heeft de voorkeur om niet te verkopen en blijft, na inrichting van het perceel, eigenaar en beheerder van het perceel en past dit in zijn bedrijfsvoering. De grondeigenaar wil vooraf duidelijkheid over de soort maatregelen en de effecten ervan en zo nodig de maatregelen zelf uitvoeren. Bij waardeverlies van het perceel wil hij gecompenseerd worden, hetzij in grond, hetzij in geld. Inbreng grond in kavelruil 63 ha De grondeigenaar verwacht op voorhand dat de maatregel niet verenigbaar is in zijn bedrijfsvoering. De grondeigenaar wil vooraf duidelijkheid over de soort maatregelen en de effecten ervan. De grondeigenaar heeft de voorkeur om gecompenseerd te worden in grond. Inbreng grond in kavelruil en verplaatsing bedrijf 81 ha De grondeigenaar verwacht op voorhand dat de maatregel niet verenigbaar is in zijn bedrijfsvoering. De grondeigenaar wil vooraf duidelijkheid over de soort maatregelen en de effecten ervan. De grondeigenaar heeft de voorkeur om gecompenseerd te worden in grond. De grondeigenaar verwacht dat het effect op de bedrijfsvoering dusdanig groot is dat naast de grond ook het erf met woning en bedrijfsgebouwen verplaatst moet worden. Verkopen grond en bedrijf 6,5 ha De grondeigenaar overweegt om met zijn bedrijf te gaan stoppen en de grond en de gebouwen te verkopen (6,5 ha in gebied en 24 ha erbuiten). Mocht hij geen overeenstemming weten te bereiken over de prijs, dan wordt het bedrijf gecontinueerd en geldt het volgende: - De grondeigenaar verwacht op voorhand dat de maatregel niet verenigbaar is in zijn bedrijfsvoering. - De grondeigenaar wil vooraf duidelijkheid over de soort maatregelen en de effecten ervan. - De grondeigenaar heeft de voorkeur om gecompenseerd te worden in grond. Tijdens de gesprekken met grondeigenaren zijn een aantal urgente situaties naar voren gekomen dat - naar het oordeel van de verkenner - om adequaat handelen vraagt. De provincie Overijssel heeft daarop geadviseerd om - vooruitlopend op het verdere verloop van het gebiedsproces - de urgente zaken met consequenties in beeld te brengen, met als doel om sneller passende maatregelen te kunnen treffen zonder het gebiedsproces te frustreren. De projectgroep heeft vervolgens drie urgente situaties middels preadviezen ingediend bij de provincie. n150025/ blz. 21/43

22 4.3.2 Keukentafelgesprek met recreatieondernemer Vanuit het gesprek van de verkenner met de recreatieondernemer (schaapskooi) alsmede uit het rapport van de Grensstenen route is naar voren gekomen dat er plannen en ideeën zijn om het recreatief product van het gebied verder te verbeteren. Het gaat met name over kansen om de belevingswaarde en recreatieve kwaliteit te verbeteren (paden, banken, streekhekwerken, infopunten, enz.). Deze kansen zullen in de vervolgfase nader worden uitgewerkt Oplossingsrichtingen voor het vervolgproces Door de verkenner zijn de volgende oplossingsrichtingen aangegeven: Blijf in gesprek met het gebied/de grondeigenaren Door Stimuland is als onafhankelijke partij een goede start gemaakt om samen met de grondeigenaren tot oplossingen te komen en ze verbonden te houden aan het vervolgproces. Voor de slagingskans en draagvlak van dit project is continuïteit hierin belangrijk. Voor elk perceel waar herstelmaatregelen nodig zijn en/of schadelijke effecten optreden van de maatregelen, is het gezamenlijk met de eigenaar bekijken wat de (on)mogelijkheden zijn noodzakelijk. Dus geen plannen voor hen maar met hen. Zorg voor voldoende compensatiemiddelen Geconcludeerd kan worden dat, ondanks de grote de impact van de maatregelen, er bij de grondeigenaren een positieve grondhouding aanwezig is om tot oplossingen te komen. Daarbij dient dan wel een goede compensatie plaats te vinden in grond en/of geld, waarbij compensatie in grond vaak de voorkeur heeft. Veel grondeigenaren verwachten voor het vrijwillig meewerken aan dit gebiedsproces - naast de standaard compensatie - ook een aanbod op maat (maatwerk). Deel het plangebied op in kleinere procesmatige eenheden Geadviseerd wordt om, op basis van de gesprekken die zijn gevoerd en de kansen die worden gezien, het plangebied op te delen in een aantal logische eenheden vanwege: - Voortgang in gebiedsproces te houden Als het ergens vertraagd, voorkom je zo dat deze tragere deelprocessen geen negatieve invloed te laten hebben op snellere deelprocessen (beperken van afbreukrisico). - Juiste schaalniveau voor kleinere kavelruilen Zowel knelpunten als mogelijke oplossingen liggen vaak binnen hetzelfde deelgebied (procesmatige eenheid). Ook het snel oppakken van urgente zaken is binnen kleinere procesmatige eenheden mogelijk. Let wel op dat snelle stappen in de ene eenheid geen negatieve invloed heeft op de resultaten in andere eenheden. Het kan dus niet zo zijn dat in het ene gebied een overbedeling wordt weggegeven, terwijl in het andere gebied dergelijke gronden nodig zijn om tot een goed resultaat te komen. Een overall bewaking blijft daarom noodzakelijk. Door de verkenner zijn de volgende logische eenheden aangegeven (zie figuur 5): I. Eenheid Noordwest II. Eenheid Midden III. Eenheid Noordoost IV. Eenheid Zuid De Puntbeek is niet als aparte eenheid opgenomen, maar is verdeeld over de eenheid Midden en Zuid. n150025/ blz. 22/43

23 Figuur 5: Procesmatige eenheden Punthuizen-Stroothuizen n150025/ blz. 23/43

24 Start direct met aanvullend onderzoek en met het verkrijgen van helderheid over maatregelen, effecten en natuurwensbeelden Concretisering van maatregelen en bijhorende effecten is nodig om het gesprek met grondeigenaren aan te gaan. De grondeigenaren hebben deze informatie nodig om vervolgkeuzes te maken. Ook een snelle uitvoering van onderzoeksmaatregelen geeft duidelijkheid over beoogde maatregelen en effecten. Een snelle uitvoering van deze onderzoeken is ondersteunend aan een goed vervolg van dit gebiedsproces. Daarnaast is het noodzakelijk om meer duidelijkheid te krijgen over mogelijk natuurwensbeelden. Welke natuur moet er komen als er een functiewijziging plaats gaat vinden en welke beheerpakketten horen daarbij. Geef prioriteit aan ondernemers die nu al grond willen afstoten Een drietal agrarische ondernemers geeft aan concrete toekomstplannen voor de korte termijn te hebben. Uitstel van deze plannen is niet in het belang voor de continuïteit van hun bedrijf. Voor hen is er dringend behoefte aan duidelijkheid op zeer korte termijn. Naast dat dit een groot knelpunt is, biedt dit voor het gebiedsproces ook een goede kans om grond te verkrijgen. Het geeft ruilmogelijkheden. Als er zich kansen voordoen om grond te verkrijgen voor het ruilproces, pak deze dan direct. Grond is de katalysator van het gehele gebiedsproces. Het vrijkomen van deze grond kan de aanjager/motor zijn van dit gebiedsproces. Zorg daarbij voor goede afstemming over grondverwerving met de andere nabijgelegen gebiedsprojecten. Biedt ruimte voor alternatieve maatregelen Hoewel er in het voortraject gesproken wordt over alternatieve maatregelen, wordt dit in de individuele keukentafelgespreken nauwelijks naar voren gebracht. Toch kan het zo zijn dat bij de uitwerking van effecten en maatregelen alternatieven naar boven komen. Met inachtneming van de doelen, dient het gebiedsproces hiervoor altijd open te staan. Zelfstandige uitvoering maatregel op habitatniveau De uitvoering van PAS-maatregelen op bestaande natuurpercelen (interne maatregelen op habitatniveau) kan stand alone worden opgepakt, los van dit gebiedsproces (ook financieel). n150025/ blz. 24/43

25 5. Vervolgproces en aanpak Planuitwerking In dit hoofdstuk gaan we in op hoe de komende jaren het gebiedsproces vervolg op deze verkenning kan krijgen. Belangrijke conclusie uit het voorgaande hoofdstuk is dat op basis van de gesprekken met gebiedspartners en grondeigenaren er voldoende draagvlak, kansen en mogelijkheden zijn om aan een gebiedsproces te beginnen. De projectgroep onderstreept een vrijwillige en integrale aanpak. 5.1 Het gebiedsproces in fasen Uitgangspunt is dat de opgaven voor de eerste PAS-periode binnen 6 jaar gerealiseerd worden. Voorgesteld wordt om direct aansluitend aan de verkenning de planuitwerkingsfase te starten. Gelet op de complexe opgaven en afhankelijkheid van bijvoorbeeld grondverwervingsopties en de uit te voeren onderzoeken schatten wij in dat voor de planuitwerkingsfase langer dan een jaar uit getrokken moet worden. Onderstaand de planning voor dit gebied: Verkenning x x x x 2. Planuitwerking x x x x x x 3. Realisatie x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 4. Beheer (incl. monitoring) x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Tabel 2: Planning planuitwerkingsfase De voortgang van het proces en resultaten zal nauwlettend gevolgd moeten worden, omdat de periode heden-2020 (einde eerste PAS-periode) relatief kort is. Indien het vrijwillige spoor onvoldoende (tussen)resultaten oplevert zal tijdig overgeschakeld moeten worden naar een meer dwingend spoor met het daarbij behorende juridische instrumentarium. Uitgangspunt is dat bij het einde van de planuitwerkingsfase en oplevering van de gebiedsofferte er duidelijkheid is ten aanzien van de inzet van vrijwilligheid versus een dwingend spoor. 5.2 Planuitwerkingsfase De planuitwerkingsfase is het eigenlijke gebiedsproces met de grondeigenaren. De planuitwerkingsfase is vooral gericht op het samen met de grondeigenaren nader uitwerken van de maatregelen en de gevolgen en effecten die dit heeft voor de grondeigenaren. In deze fase zullen veel zaken moeten worden onderzocht en uitgewerkt. Uiteindelijk resulteert de planuitwerkingsfase in een gedragen definitief gebiedsplan. Voorgesteld wordt zo spoedig mogelijk te starten met de activiteiten binnen de planuitwerkingsfase. Hieronder worden deze verschillende activiteiten in verschillende stappen nader omschreven. n150025/ blz. 25/43

26 Activiteiten planuitwerkingsfase Stap 1 Uitvoeren van preadviezen en urgente zaken Hoewel het gebiedsproces net gestart is en nog een tijd zal duren voor er een eindplan ligt hebben grondeigenaren zelf ook al vaak concrete toekomstplannen die niet kunnen of willen wachten. Belangrijk is om als vervolg op deze verkenning deze zaken direct op te pakken en continue in gesprek te blijven met grondeigenaren met concrete toekomstplannen. Voorbeelden zijn hierbij de preadviezen, maar ook bij andere grondeigenaren liggen er vragen die in verband met de verwachte kansen en/of knelpunten urgentie verdienen. Concreet kan het daarbij gaan om beëindiging, verplaatsing of ontwikkeling van hun agrarisch bedrijf, zaken die snel keuzes vragen en tevens ook kansen geven voor het vervolgproces doordat er grond direct vrij komt binnen het plangebied. Het is ook wenselijk dat de provincie het gebied openstelt voor subsidieaanvragen voor functiewijzigingen en inrichting, zodat grondeigenaren die bereid zijn om via zelfrealisatie natuur te realiseren ook de mogelijkheid hebben om hiervoor een subsidieaanvraag te doen. Resultaat: Wat is er nodig: Doorgang urgente zaken en ondernemers kunnen besluiten nemen - Op korte termijn een vervolg geven op de keukentafelgesprekken - Inzet onafhankelijk vertrouwenspersoon/gebiedscoördinator - Inzet grondverwerving team en taxateurs provincie - Inzet SKNL Stap 2 Uitvoering PAS-onderzoek Het uitvoeren van PAS-onderzoek is een maatregel uit de gebiedsanalyse. Het betreft een onderzoek naar het risico op vermesting van het grondwater dat toestroomt richting Stroothuizen (M11) en onderzoek Puntbeek (M31). Resultaat: Wat is er nodig: PAS-onderzoeken zijn gereed - Inzet en betrokkenheid waterschap Vechtstromen - Extern bureau en specialisten op het gebied van water en ecologie Stap 3 Concretisering van maatregelen en effecten (per proceseenheid) en concretisering natuurinrichting Een verdere uitwerking van de maatregelen en bijhorende effecten is noodzakelijk om in het gebiedsproces keuzes te maken. Naast het organiseren en uitvoeren van deze verdere planvorming hoort hier ook bij het in beeld brengen van noodzakelijk procedurele stappen, financiële effecten van herstelmaatregelen, duidelijkheid over natuurinrichting en bijhorende beheersmaatregelen. Ook het benutten van lokale gebiedskennis bij deze concretisering is een belangrijke voorwaarde om commitment en draagvlak te krijgen. Resultaat: Wat is er nodig: Duidelijkheid over maatregelen, effecten en potenties (natuur/biodiversiteit) - Inzet onafhankelijk vertrouwenspersoon/gebiedscoördinator - Inzet en betrokkenheid waterschap en provincie - Extern bureau en specialisten op het gebied van water en ecologie n150025/ blz. 26/43

27 Stap 4 Verdiepingsslag (uitgewerkte) maatregelen PAS met (agrarische) grondeigenaren Vertrekpunt voor dit gebiedsproces is de individuele grondeigenaar. Wat wil hij/zij, hoe zijn de maatregelen in te passen en wat betekent dit voor zijn toekomst. Inzicht in maatregelen en effecten(stap 3) is een randvoorwaarde. De verdiepingsslag levert op dat de grondeigenaar een verantwoorde beslissing kan nemen tussen grond houden, hetzij PAS accepteren, hetzij zelf natuur realiseren grond afstoten, hetzij verkoop aan provincie (die dit inbrengt in kavelruil), hetzij zelf inbrengen in kavelruil. Bij de verdiepingsslag is er een deadline nodig om de keuze te forceren. Resultaat: Wat is er nodig: Toekomstplannen voor grondeigenaren (maatwerk) - Inzet onafhankelijk vertrouwenspersoon/gebiedscoördinator - Inzet externe bedrijfsadviseurs - Inzet grondverwerving team en taxateurs provincie Stap 5 Kavelruil Met de vrijkomende en ingebrachte grond zal een kavelruilproces worden opgezet. Kavelruil is daarom planvorming. Voor kavelruil en verwerving van grond wordt breder gekeken dan alleen het plangebied. Belangrijk voor het vrijwillige gebiedsproces is dat degene die getroffen worden door de PASmaatregelen een sterke positie krijgen in het kavelruilproces. In de planuitwerking zullen de kansen voor verkaveling nader worden uitgewerkt en zal er ook vorm gegeven worden aan het in gang zetten van een overkoepeld grootschalig vrijwillige kavelruilproject (zie 5.3). Resultaat: Wat is er nodig: Ruilplannen en overkoepelend grootschalig kavelruilproject. - Vorming kavelruilcommissie - Ondersteuning van een kavelruilcoördinator - Afstemming grondverwervingsteam en taxateurs - Nader uitwerking project (optie verkavelen voor groei/cko) Stap 6 Definitief gebiedsplan Het eind van de planvorming, waar commitment en overeenstemming over is door alle partijen en waar individuele grondeigenaren eigen keuzes in hebben gemaakt. Het definitieve plan is de basis voor realisatie. Het samenstellen van dit gebiedsplan is uiteindelijk een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de projectgroep. Resultaat: Wat is er nodig: Gebiedsplan - Regie van een projectleider (zie organisatie) - Input en afstemming projectgroep (zie organisatie) - Uitvoering/benodigdheden stappen 1 t/m 5 Na de planvormingsfase volgt de uitvoeringsfase (fase 3 uit Samen werkt beter ), het voorbereiden van de uitvoering hoort hier ook bij. Als oplossingsrichting uit de keukentafelgesprekken en projectgroep-overleggen is duidelijk geworden dat het verstandig is om het gebiedsproces op te delen in logische procesmatige eenheden. Per procesmatige eenheid zullen de bovengenoemde stappen worden doorlopen, waarbij de stappen niet in hetzelfde tempo behoeven te verlopen. Waar in het ene gebied nog onderzoek loopt, worden elders reeds kavels geruild. Echter de maximale doorlooptijd voor deze planfase beloopt twee jaar. Verwacht wordt dat dan wel duidelijk zal zijn of een vrijwillig traject haalbaar is, of dat een wettelijk instrument gewenst of noodzakelijk is. Deze keuze kan per deelgebied verschillen. Kortom: de kansen die er zijn en zich voordoen worden zoveel mogelijk verzilverd. n150025/ blz. 27/43

28 Activiteiten in tijd 1 e helft e helft e helft 2016 Stap 1: urgente zaken x x Stap 2: onderzoek x x 2 e helft 2016 Stap 3: concretiseren x x Stap 4: verdiepingsslag met x x x grondeigenaren Stap 5: kavelruil x x x Stap 6: gebiedsplan definitief x Tabel 3: Activiteiten in tijd Ondanks de opdeling in procesmatige eenheden en stappen is het wel noodzakelijk dat er een duidelijke regie komt op dit gehele gebiedsproces om de samenhang van inhoud en planning te borgen. Daarnaast is een goede communicatie over nut en noodzaak, resultaten van onderzoek en vervolgstappen gedurende de hele gebiedsprocesperiode noodzakelijk. 5.3 Grondverwerving en kavelruil Zoals in hoofdstuk 3 van deze verkenning is aangeven door de provincie (en de andere partners uit Samen werkt beter ) zal de interventieladder gehanteerd worden als belangrijkste instrument voor dit gebiedsproces. Onmisbare instrumenten om tot uitvoering te komen zijn grondverwerving en kavelruil. Uitgangspunt in dit kader is de door de provincie vastgestelde interventieladder. Samenhang grondverwerving Omdat het beschikbaar krijgen/zijn van voldoende ruilgrond in relatie met het creëren van ontwikkelingsruimte voor de landbouw de cruciale succesbepalende factor is voor het halen van de doelen zal die grondverwerving per direct van start moeten gaan. Het ligt voor de hand dat de provincie Overijssel de uitvoerende partij is voor de grondverwerving vanwege de samenhang tussen de diverse doelen, de financiering, maar ook vanwege de verwevenheid tussen de aangrenzende verkenningsgebieden Dinkelland en Landgoederen Oldenzaal. Hiervoor is veel afstemming nodig. De reeds opgemaakt Quick Scan Punthuizen Stuwwal Oldenzaal Dinkeldal boven- en middenloop geeft hierbij al een eerste basis. Geadviseerd wordt om voor het gehele gebied (zie kaartje bijlage 4) een grondverwervingsteam in combinatie met een kavelruilcommissie te vormen met de deelnemende partners. Kavelruil Volgens de interventieladder is de grondeigenaar zelf aanzet ten aanzien van maatregelenacceptatie, zelfrealisatie natuur, verkoop grond en evt. bedrijfsgebouwen en inbreng in kavelruilprocessen. Uitgangspunt voor dit gebiedsproces is dat de PAS-maatregelen doorgang moeten vinden. Zonder deze maatregelen geen realisatie van de Natura2000-doelen en geen ontwikkelruimte voor de landbouwbedrijven. Voor het slagen van het gebiedsproces is het essentieel dat de grondeigenaar en zijn of haar keuze hoe om te gaan met de voorgestelde maatregelen centraal staat. Het volgende schema (keuzemodel grondeigenaar centraal) sluit één op één aan bij de interventieladder van de provincie. n150025/ blz. 28/43

29 Grondeigenaar met grond binnen het plangebied Grond behouden Grond niet behouden GRONDEIGENAAR CENTRAAL Opties 1. PAS-maatregelen accepteren tegen schadevergoeding 2. Zelf natuur realiseren, functiewijziging tegen afwaardering (*) 3. Verkoop aan provincie die nbrengt in kavelruil 4. Inbrengen in kavelruil Overige grondeigenaren Grond niet behouden Vrijgekomen grond binnen het plangebied 1. Huiskavelvergroting tbv eigenaren met grond in plangebied 2. Veldkavelvergroting tbv eigenaren met grond in plangebied PRIORITEIT KAVELRUILPROCES Randvoorwaarden PAS-maatregelen uitvoeren tegen schadevergoeding Overige vrijgekomen grond 1. Huiskavelvergroting 2. Veldkavelvergroting 3. Natuurrealisatie tbv eigenaren met grond in plangebied 4. Natuurrealisatie tbv overige grondeigenaren Natuur realiseren (*) Het zelf realiseren van natuur kan gecombineerd worden met deelname in het ruilproces (compensatie in grond kan dus via de ruiling worden gerealiseerd). Het keuzemodel grondeigenaar centraal leidt tot een kavelruilproces waarbij vaak een groter gebied betrokken wordt dan alleen het plangebied. n150025/ blz. 29/43

30 6. Organisatie 6.1 Opdrachtgever en opdrachtnemer De verkennende fase is in opdracht van Samen werkt Beter uitgevoerd. Opdrachtgever van het gebiedsproces na de verkenningsfase is de provincie Overijssel. Zij heeft de opgave om de PASmaatregelen rondom de aangewezen Natura2000-gebieden te realiseren en daarmee de natuurdoelen te behalen. Tijdens de verkenningsfase is er gewerkt vanuit een tijdelijke projectgroep met SBB als trekker van het proces. Er is goed samengewerkt en door het organiseren van gebiedsbijeenkomsten en het uitvoeren van keukentafelgesprekken zijn ondernemers en grondeigenaren nauw betrokken en is er commitment opgebouwd bij de grondeigenaren in het plangebied. Concrete kansen zijn in beeld gekomen en feitelijk is er al veel voorwerk verricht ten behoeve van de planuitwerkingsfase. Gelet op de ervaringen in de verkenningsfase is binnen de bestaande projectgroep besloten om gezamenlijk als projectgroep door te gaan. Wel stellen de leden voor om de groep uit te breiden met vertegenwoordigers vanuit het waterschap Vechtstromen, de gemeente Losser en de provincie Overijssel. Uitgangspunt is om de integrale aanpak te blijven hanteren. Binnen de projectgroep is veel gediscussieerd over trekkerschap en verantwoordelijkheden. Wat de leden van de projectgroep betreft moet er een duidelijke projectorganisatie zijn en moet ook duidelijk zijn waar de verantwoordelijkheden liggen. In het kader van de zoektocht en invulling van de organisatie is er ambtelijk overleg geweest met de provincie, waarbij de opties en verantwoordelijkheden zijn besproken. Wat de projectgroep betreft is, gelet op de opgaven, de betrokkenheid van de provincie Overijssel cruciaal. Vooral vanwege de samenhang van de diverse doelen, de aanwezige expertise en het belang van bedrijf- en grondverwerving moet de provincie wat de projectgroep betreft stevig betrokken zijn in de projectorganisatie. Inmiddels is er duidelijkheid ten aanzien van betrokkenheid van de provincie door onder andere de inzet van een gebiedsadviseur en een projectregisseur. Daarnaast zal de provincie vanuit haar rol als opdrachtgever aanspreekbaar zijn als er problemen optreden die zowel opdrachtgever als opdrachtnemer raken. Gelet op deze invulling van de rol en betrokkenheid vanuit de provincie is er een duidelijke stevige betrokkenheid en wil SBB als opdrachtnemer aan de slag gaan met de planuitwerkingsfase. Alles overziend stelt de projectgroep dan ook voor om voor het vervolgproces de trekkersrol van SBB voort te zetten. Vanuit SBB zal een projectleider ingezet worden die samen met het projectteam uiteindelijk zorgdraagt voor de verbinding van de verschillende gebiedsprocessen en het opleveren van het uiteindelijk gebiedsplan. In overleg met de opdrachtgever zal er nog een nader Plan van Aanpak worden opgemaakt voor de planuitwerkingsfase. In dit Plan van Aanpak worden de denkrichtingen vanuit deze verkenning nader uitgewerkt tot een concreet plan met daarin ook de afspraken tussen de provincie als opdrachtgever en SBB als opdrachtnemer. In figuur 6 is een voorstel uitgewerkt van het organisatieschema. Het idee daarbij is dat onder het projectteam diverse werkgroepen hangen die zorgdragen voor de uitvoering van de noodzakelijke stappen. n150025/ blz. 30/43

31 OPDRACHTGEVER (Provincie Overijssel) SWB OPDRACHTNEMER (SBB) PROJECTGROEP PUNTHUIZEN-STROOTHUIZEN PROJECTGROEP VRIJWILLIGE KAVELRUIL Projectleider (SBB) SBB LTO Noord Waterschap Gemeente Provincie Vertrouwenspersoon (Stimuland) Kavelruilcommissie Kavelruilcoördinator CKO / verkavelen voor groei WERKGROEP WERKGROEP WERKGROEP WERKGROEP WERKGROEP PLANUITWERKING PRE-ADVIEZEN EN ONDERNEMERS- PLANNEN GROND- VERWERVING EN VERKAVELING ONDERZOEKEN COMMUNICATIE Figuur 6: Organisatieschema 6.2 Opdrachtnemer Het advies is om de uiteindelijke verantwoordelijkheid (opdrachtnemer) van het vervolgproces neer te leggen bij SBB. De opdrachtnemer zal als trekker daarbij ook zorgdragen voor een terugkoppeling van de voortgang van het proces richting Samen Werkt Beter. Voorgesteld wordt dat SBB een projectleider aanstelt die gezamenlijk met de gebiedspartners de regie heeft over de uitvoering. n150025/ blz. 31/43

32 6.3 Projectgroep Punthuizen-Stroothuizen De projectgroep vormt de schakel tussen de werkgroepen en de trekker. De projectgroep bestaat uit gebiedspartners aangevuld met een gebiedscoördinator. De gebiedscoördinator functioneert als een vertrouwenspersoon en als contactpersoon met grondeigenaren, ondernemers en inwoners. De gebiedscoördinator vervult een neutrale rol en heeft geen eigen belang in het proces. Daarbij is hij vertrouwenspersoon voor alle gebiedspartijen. 6.4 Werkgroepen Onder de projectgroep zijn vijf werkgroepen actief. Deze werkgroepen dragen er zorg voor dat de benodigde stappen (zie hoofdstuk 5) worden uitgevoerd. De uiteindelijke bemensing en invulling van rollen en taken wordt gezamenlijk vastgesteld door de projectleider en projectgroep in afstemming met de provincie als opdrachtgever. Werkgroep Planuitwerking Deze werkgroep zal er zorg voor dragen dat alle gegevens, kansen en concrete uitvoeringsvoorstellen worden verzameld en verbonden tot een concept beslisdocument. Het beslisdocument is het plan voor de realisatie voor de doelen in het gebied. De werkgroep bereidt het beslisdocument voor en brengt dit in de projectgroep. De projectleider en gebiedscoördinator zijn de trekkers van deze werkgroep. Werkgroep Preadviezen en bedrijfsplannen Tijdens de verkenning zijn er reeds meerdere mogelijkheden en plannen ontstaan. Het zogenaamde laag hangend fruit zijn mogelijkheden om op korte termijn concrete doelen te realiseren en/of ruimte te creëren voor de doelen. De contacten met initiatiefnemers worden momenteel aangehouden en staan in de wachtstand. Het is zaak om op korte termijn het vervolg op de keukentafelgesprekken op te pakken om het vertrouwen en draagvlak in het gebied te behouden. Het betreft daarbij zowel initiatiefnemers binnen het gebied als initiatiefnemers nabij (op de rand) van het gebied. Vanuit de projectgroep wordt dan ook geadviseerd om op korte termijn het vervolg in gang te zetten. Voorgesteld wordt om de gebiedscoördinator als trekker van deze werkgroep in te zetten. Daarbij zal ondersteuning ingezet moeten worden van specialisten onder ander ecologie en water. Werkgroep grondverwerving en verkaveling Deze werkgroep zal aansluiten op het bestaande verwervingsteam van de provincie. Het advies is om daaraan ook de kavelruilcoördinator en gebiedscoördinator toe te voegen. Belangrijk is ook dat er vanuit deze werkgroep afstemming is met de verwervingsteams in de aangrenzende verkenningsgebieden en het Kavelruil projectteam Werkgroep onderzoeken Voorgesteld wordt dat de coördinatie van deze werkgroep ligt bij het waterschap. Voor de uitvoering worden externe specialisten ingeschakeld. Werkgroep Communicatie Een goede communicatie draagt bij aan het vertrouwen en draagvlak en is daarom van groot belang om het gebiedsproces te laten slagen. Goede communicatie ook over nut en noodzaak van het Natura2000-beleid en de PAS. Hierbij dient ook aandacht te zijn voor het proces van het beheerplan In de planvormingsfase zal een communicatieplan worden opgesteld en wordt gestart met de uitvoering ervan. De coördinatie van deze werkgroep ligt bij de projectleider. n150025/ blz. 32/43

33 6.5 Projectgroep Vrijwillige kavelruil Door middel van kavelruilen zal slagvaardig naar oplossingen worden gezocht. Een nauwe relatie tussen grondverwerving en kavelruil is daarbij van belang. Maar ook een overall regie is noodzakelijk vanwege de samenhang van doelen en verwevenheid aan de aangrenzende verkenningsgebieden. Daarom wordt voorgesteld om één projectgroep Vrijwillige kavelruil in te stellen die opereert op drie niveaus: op het niveau van procesmatige eenheden; het plangebied Natura2000; en de grotere omgeving Losser-Noord. De projectgroep Vrijwillige kavelruil is bewust naast de projectgroep geplaatst vanwege de bredere gebiedsfocus en bredere focus. Het voorstel daarbij is dat er vanuit de trekker (provincie) een aparte opdracht kavelruil wordt verstrekt. Bekend is dat er vanuit de verkenningsgebieden Landgoederen Oldenzaal en Dinkeldal draagvlak is om gezamenlijk op te trekken. Voorgesteld wordt om vanuit de reeds opgemaakte Quick Scan Punthuizen Stuwwal Oldenzaal Dinkeldal boven- en middenloop een projectgroep te vormen. De coördinatie ligt bij LTO. n150025/ blz. 33/43

34 7. Financiën In dit hoofdstuk wordt een globale raming van de kosten voor het volgende gebiedsproces gegeven. Proceskosten De proceskosten voor de planvorming (fase 2) zijn een optelling van de proceskosten voor onderzoek, kavelruilcoördinatie, gebiedscoördinatie/vertrouwenspersoon, secretariaat, communicatie e.d. De proceskosten voor de realisatiefase (incl. voorbereiding uitvoeren) en beheer zijn nog niet geraamd. Kosten inrichtingsmaatregelen PAS De kosten voor de uitvoering van de maatregelen zijn gebaseerd op de inschatting van de provincie en DLG. Door de verkenner is geen nieuwe raming gemaakt. Het bedrag is ingeschat op ,- per ha (memo indicatieve budgetten Punthuizen-Stroothuizen, provincie Overijssel, 6 mei 2014). Kosten ophogen PAS De kosten voor het ophogen van percelen, om verhoging van de grondwaterstand te nivelleren, zijn door de provincie ingeschat op per hectare (memo indicatieve budgetten Punthuizen Stroothuizen, provincie Overijssel, 6 mei 2014). Kosten verwerving, compensatie PAS De kosten voor verwerving en compensatie (incl. boerderij verplaatsen) zijn gebaseerd op de eerste conclusies die getrokken kunnen worden uit de keukentafelgesprekken. Mede op basis van deze gesprekken is door de verkenner uitgegaan van een gemiddelde hectareprijs van per ha. Dit bedrag is hoger dan de waarmee de provincie/dlg mee hebben gerekend (memo indicatieve budgetten Punthuizen-Stroothuizen, provincie Overijssel, 6 mei 2014). Ten aanzien van deze hectareprijs is er afstemming geweest met de grondaankopers van de provincie Overijssel. De aanname van sloot aan bij de ervaringen met lopende taxaties en recent afgeronde aan/verkopen. Door deze hogere hectareprijs ligt het totale budget ongeveer hoger (5,5%). Naast kosten, dient er ook gerekend te worden met inkomsten als gevolg van verkoop/doorleveren grond aan eindbeheerder (zie bijlage 2). Kosten verwerving en compensatie KRW Nog niet bekend. Kosten inrichting KRW Nog niet bekend. Overige kosten Bijvoorbeeld natschade woonhuizen, onbekend. n150025/ blz. 34/43

35 7.1 Kosten eenheden raming programmafase onderdeel prestatie aantal uitwerking realisatie gebruik en beheer ( ) (raming) (raming) (raming) proceskosten uitwerken gebiedsofferte c.q. gebiedsplan stuks uitvoeringsfase stuks gebruik en beheer stuks planonderdelen planonderdeel: uitwerkingsgebied ha planonderdeel: beheer ha totale raming plan Conclusie De kostenraming voor dit gebiedsproces is ca. 20,4 miljoen. Ten opzichte van de eerdere kostenraming voor dit proces van 17,1 miljoen (memo indicatieve budgetten Punthuizen-Stroothuizen, provincie Overijssel, 6 mei 2014) is dit een hoger bedrag. De verklaring van dit hoger bedrag ligt met name in het rekenen met een hogere grondprijs, het wel meenemen van de kosten voor ophogen van percelen in deze raming en hogere proceskosten. n150025/ blz. 35/43

36 7.2 Financieringsbronnen doel raming verdeling bijdrage bijdrage nog niet gedekt provincie Overijssel Waterschap Gemeente eigenaren dekking deel (%) ( ) (%) ( ) (%) ( ) (%) ( ) (%) ( ) proceskosten uitwerken gebiedsofferte c.q. gebiedsplan % % 0 uitvoeringsfase % 0 gebruik en beheer 0 100% 0 0% 0 planonderdelen planonderdeel: uitwerkingsgebied verwerving en compensatieplan PAS % % 0 inrichtingsmaatregelen PAS raming % % 0 ophoogmaatregelen PAS raming % % 0 verwerving en compensatieplan KRW pm 100% pm inrichtingsmaatregelenrecreatie pm 50% 50% pm overige maatregelen pm 100% 100% 0 100% 0 100% 0 planonderdeel: beheer % % 0 totaal financiering n150025/ blz. 36/43

37 7.3 Financiële planning In onderstaande tabel wordt aangeven wanneer verwacht wordt welke kosten gemaakt gaan worden. doel raming fase van het programma uitwerking realisatie gebruik en totaal (totaal) (totaal) proceskosten uitwerken gebiedsofferte c.q uitvoeringsfase 0 0 gebruik en beheer 0 0 planonderdelen planonderdeel: uitwerkingsgebied planonderdeel: beheer totaal financiering n150025/ blz. 37/43

38 8. Conclusies Na verkenning van opgaven, analyse knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen kan gesteld worden dat de uitvoering PAS-maatregelen via een vrijwillig gebiedsproces in gebied Stroothuizen-Punthuizen kansrijk is. De volgende aspecten zijn van belang voor een succesvol vrijwillig gebiedsproject: De preadviezen/urgente zaken vinden zeer spoedig doorgang. De grondeigenaar in het plangebied staat centraal, hij krijgt de eerste keuze hoe hij invulling wil geven aan de PAS en bij het ruilingsproces krijgt hij mogelijkheden voor compensatie (zie keuzemodel grondeigenaar centraal). Het lukt om voldoende grond aan te kopen om vrijwillige kavelruilen te realiseren. Het lukt om op korte termijn (na deze verkenning) de PAS-maatregelen, met bijhorende effecten op perceelsniveau te concretiseren en duidelijkheid te verschaffen aan grondeigenaren, ook over de natuurinvulling. Er voldoende budget beschikbaar komt voor dit gebiedsproces (dus een hoge budget dan tot nu toe geraamd). De projectgroep en gebiedscoördinator behouden draagvlak en vertrouwen in het gebied. n150025/ blz. 38/43

39 Bijlage 1: Herstelmaatregelen PAS Herstelstrategie en maatregel Maatregelen op habitattype niveau M17 beheer en In zone van 26 m langs weerszijden Dinkel binnen N2000 inrichting gebied: stoppen bemesting, stoppen weghalen gesedimenteerd zand, gericht inscharen vee op oeverwallen en evt. maaien en afvoeren (jaarlijks) (Dinkeldal) M16 beheer en inrichting M18 beheer en inrichting M19 beheer en inrichting M20 beheer en inrichting M21 beheer en inrichting M22 beheer en inrichting M23 natuurontwikkeling Stoppen bemesting in percelen binnen N2000-gebied en stoppen bemesting van percelen in lokaal intrekgebied van N2000-gebied (Stroothuizen, Beuninger Achterveld, Punthuizen) Maaien en afvoeren (jaarlijks) (Stroothuizen, Punthuizen) Periodiek plaggen (Stroothuizen, Beuninger Achterveld, Punthuizen) H4010 en H6230 1x/20 jaar of langer, H7150 1x/5 jaar of langer) Plaggen met evt. bekalking of chopperen (Stroothuizen, Beuninger Achterveld, Punthuizen) (1x/20 jaar of langer) Periodiek opslag verwijderen en verder geen beheer (Stroothuizen, Beuninger Achterveld, Punthuizen) (1x/5-10 jaar of langer) Eenmalig kleinschalig plaggen (Stroothuizen eo) Eenmalig ondiep afgraven/ uitgraven oorspronkelijke laagten voor natuurherstel in voormalig landbouwpercelen (omgeving Stroothuizen, Beuninger Achterveld, Punthuizen) M24 beheer en Herintroductie van kenmerkende inrichting plantensoorten M25 beheer en Periodiek plaggen (1x/20 jaar of inrichting langer) H3130 Zwakgebufferde vennen H4010A Vochtige heiden (hogere zandgronden) H4030 Droge heiden H6120 *Stroomdalgraslanden v H6230 *Helschrale graslanden H6410 Blauwgraslanden H7150 Pioniervegetaties met snavelbiezen H91EDC *Vochtige alluviale bossen Relevant voor knelpunt (nr) K13+K17+ K18+19 v v v v v K13+K17+ K18+19 KT KT+ LT v v v v K14+K17+ K18+19 KT+ LT v v v K15+K17+ KT+ K18+19 LT v v v K15, K17+K17+ K18+19 v v K14+K17+ K18+19 v* K1, K2, K3+K17+ K18+19 v v* K13+K17+ K18+19 v KT+ LT KT+ LT Korte of lange termijn (KT of LT) na maatregelen in waterhuishouding en na herstelbasenhuishouding KT K24+K17+ KT+? LT K18+19 K15+K17+ LT K18+19 Overeenkomstig maatregel uit GGOR-document ja n150025/ blz. 39/43

40 Bijlage 2: Financiën Overzicht uitgaven en inkomsten grond en gebouwen UITGAVEN ONTVANGSTEN Aantal ha Prijs % Bedrag Aantal ha Prijs % Bedrag Verwerving en compensatie Afwaardering agrarisch naar natuur (1) % Verkoop natuurgrond % Aankoop vervangende grond (2) % Verkoop erf en opstallen % Aankoop erf en opstallen (3) % Verkoop agrarische grond % Aankoop vervangende grond (4) % Verkoop agrarische grond % Aankoop vervangende grond (5) % Compensatie natschade (6) % Saldo uitgaven en ontvangsten UITGAVEN ONTVANGSTEN Aantal ha Prijs % Bedrag Aantal ha Prijs % Bedrag Inrichting Ophogen % Saldo uitgaven en ontvangsten Uitgangspunten nav keukentafelgesprekken: 1) 4 eigenaren met 44 ha gaven aan zelf te willen inrichten 2) 9 eigenaren met 114 ha gaven aan vervangende grond te verkiezen boven zelf inrchten, waarvan 3 aangaven hun bedrijf te willen verplaatsen en 1 bedrijf wil beeindigen 3) 3 eigenaren gaven aan hun bedrijf te willen verplaatsen en 1 eigenaar gaf aan te willen beeindigen 4) aankoop vervangende grond als compensatie voor inbreng (smeerolie), gebasseerd op wensen van 7 eigenaren 5) aankoop vervangende grond als compensatie voor inbreng (smeerolie), gebasseerd op 1 bedrijfsbeeindiger (grond buiten plangebied) 6) 2 eigenaren gaven aan natschade te verwachten voor totaal 11 ha Overige uitgangspunten: Waarde natuurgrond = 15% van de vrije agrarische verkeerswaarde Vrije agrarische verkeerswaarde is gesteld op euro per ha Waarde erf en opstallen agrarische bedrijf is gesteld op euro, volgens raming van de provincie. Daar staat een verkoopwaarde tegenover van euro. De compensatie natschade is gesteld op euro per ha, volgens raming provincie Conclusie: Per saldo is nodig verwerving en inrichting Per saldo is nodig voor ophoging n150025/ blz. 40/43

41 proceskosten: planfase 2 omschrijving taak/rol aantal eenheid inzet personeel eenheidsprijs bedrag toelichting (zie stappen 1 t/m 6 in hoofdstuk 5.2) inzet gedurende de 3 jaar voor planvorming project-/programmaleiding 1.000,00 uur 100, ,00 uren gebiedscoordinator -> stap 1 t/m 6 kavelruilcoordinator (excl aanvullende kavelruilkos 600,00 uur 100, ,00 uren tbv kavelruil -> stap 5 technische ondersteuning 1.000,00 uur 100, ,00 inhuur externen -> stap 2, 3,4 en 6 raming project-/programma 1.000,00 uur 100, ,00 uren projectleiding en opstellen plan -> stap 1 t/m 6 communicatie 120,00 uur 100, ,00 PR en communicatie -> stap 1 t/m 6 administratieve ondersteuning 400,00 uur 50, ,00 secretariaatswerk rond dit proces -> stap 1 t/m 6 onderzoek 800,00 uur 100, ,00 Uren waterschap en externen -> stap 2 middelen communicatiemiddelen 1, , ,00 webites, rapport, nieuwsbrief etc. -> stap 1 t/m 6 vergaderkosten 1, , ,00 zaal en catering -> stap 1 t/m 6 zakelijk rechtkosten, notaris, kadaster e.d 1, , ,00 middelen tbv kavelruil realisatie -> stap 5 overige middelen 1, , ,00 pm >invullen< 0,00 subtotaal ,00 onvoorzien 10% , ,00 subtotaal ,00 btw 21% ,00 bedrag is afgerond! totaal ,00 n150025/ blz. 41/43

42 Bijlage 3: Interventieladder n150025/ blz. 42/43

43 Bijlage 4: Kaart gebied n150025/ blz. 43/43