BESLISDOCUMENT VERKENNINGSFASE NATURA2000-GEBIED LANDGOEDEREN OLDENZAAL

Transcriptie

1 BESLISDOCUMENT VERKENNINGSFASE NATURA2000-GEBIED LANDGOEDEREN OLDENZAAL Uitvoering: Ondersteuning Stimuland: Natuurmonumenten De heer J. Braad Bentheimerstraat 15a 7587 ND DE LUTTE Wilco Pasman Datum:

2 Inhoudsopgave Samenvatting Aanleiding en doel verkenning Inleiding Doel Organisatie en aanpak Gebiedsbeschrijving Het Natura2000-gebied Landgoederen Oldenzaal Betrokken partijen en hun belang Projecten en processen binnen en in de omgeving van het plangebied Conclusies Inhoudelijke randvoorwaarden voor het gebiedsproces De opgave uit Natura2000 en de PAS Maatregelenpakket PAS op gebiedsniveau (landschapsanalyse) Maatregelen op habitattypenniveau (binnen vegetaties) Maatregel uitbreiding habitattype Eiken-Haagbeukenbos Maatregelen voor de kamsalamander Opgave uit de Omgevingsvisie Overijssel Aanvullende wateropgave Landbouwopgave en wensen Overige natuur- en landschapswensen en biodiversiteit doelen Recreatie en infrastructuur Conclusies over de opgaven in dit gebiedsproces Kansen, knelpunten en oplossingsrichtingen Inleiding Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen op habitatniveau Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen op gebiedsniveau (landschapsniveau) Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied I: Roelinksbeek + Linderbeek Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied II: Weerselosebeek Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied III: Rossumerbeek Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied IV: Stakenbeek Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied V: Snoeyinksbeek bovenloop Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied VI: Snoeyinksbeek middenloop Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied VII: Snoeyinksbeek benedenloop PAS-onderzoeksmaatregelen op gebiedsniveau Oplossingsrichtingen voor het vervolgproces Vervolgproces en aanpak planuitwerking Het gebiedsproces in fasen Planuitwerkingsfase Grondverwerving en kavelruil Organisatie Opdrachtgever en opdrachtnemer Trekker Projectgroep Landgoederen Oldenzaal Werkgroepen Projectgroep Vrijwillige kavelruil Financiën Kosten Financieringsbronnen Financiële planning Conclusies Bijlagen... v.a. 40 n blz. 2/44

3 Samenvatting Doel Doel van deze verkenning is te bepalen op welke wijze de ontwikkelopgaven voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), Natura2000 en de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) in overeenstemming met andere opgaven in en nabij het Natura2000-gebied Landgoederen Oldenzaal het best opgepakt kunnen worden. Naast het gebiedsproces voor het Natura2000 gebied en PAS-opgaven spelen rondom het verkenningsgebied landgoederen Oldenzaal meer ruimtelijke projecten, bijv. de opgave vanuit de verbetervoorstellen EHS nabij de Oldenzaalse Stuwwal, de naastgelegen Natura2000-gebieden en hun gebiedsprocessen. Een goede onderlinge afstemming van deze processen en projecten (onder meer vanwege de grondbehoefte) is noodzakelijk. Opgave Vanuit Natura2000 en de PAS zijn er een groot aantal natuurherstelmaatregelen aangegeven, als natuuropgave voor dit gebiedsproces. Het uitvoeren van deze maatregelen is noodzakelijk om de beoogde PAS doelstelling te halen en de benodigde ontwikkelruimte veilig te stellen. Vanuit de zogenaamde verbetervoorstellen EHS liggen er opgaven rondom de Oldenzaalse stuwwal. De landbouwopgave in dit gebiedsproces is drieledig: Zorgdragen voor continuïteit in de bedrijfsvoering van agrarische bedrijven. Zorgdragen voor ontwikkelruimte. Zorgdragen voor een goede landbouwstructuur. Vanuit het waterschap zijn er geen aanvullende wateropgaven. Wel zijn er in het kader van de Herinrichting Snoeyinksbeek veel raakvlakken. Wensen Vanuit recreatie zijn er wensen voor uitbreiding van het wandelnetwerk en zijn er ideeën voor het ontwikkelen van vernieuwende en aanvullende vormen van verblijfsrecreatie. Het hergebruik van vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen (VAB) en/of erven zijn daarbij mogelijkheden. Het verder verkennen van deze recreatiewens zal worden meegenomen in de planuitwerking. Bij deze planuitwerking ten aanzien van grondverwerving en grondruil zullen indien mogelijk ook infrastructurele wensen vanuit de gemeente meegenomen worden. Naast de Natura2000-opgaven zijn er belangrijke kansen om de biodiversiteit te verbeteren en dus ook aan deze doelen te werken. Daarnaast zijn er ook individuele wensen en/of plannen die kunnen bijdragen aan het toekomstbestendig maken van het gebied. Bij de planuitwerking zullen de gebiedspartners gezamenlijk de uitdaging aangaan om gebiedsgericht te werken aan de genoemde speerpunten in het akkoord samen werkt beter. Knelpunten en oplossingsrichtingen Via met name keukentafelgesprekken is duidelijk geworden dat het realiseren van PAS-maatregelen op agrarische percelen een groot knelpunt is. De impact van deze maatregel verschilt sterk, maar veel grondeigenaren zullen schade oplopen. Vanuit de LTO Noord afdeling Losser zijn er dan ook nog grote meningsverschillen. Met name de verwachte natschade en het niet meer mogen bemesten van percelen wordt als groot knelpunt gezien. Het geven van natschadevergoedingen voor de verminderde opbrengsten kan in een aantal gevallen een passende oplossing zijn, echter waar dit geen oplossing is moet via functieverandering de oplossing worden gezocht. Daarbij moet dan zeer nadrukkelijk ingezet moeten worden op bedrijfsverplaatsing, grondaankoop en kavelruil. n blz. 3/44

4 Andere oplossingsrichtingen en randvoorwaarden voor het vervolgproces zijn: Blijf in gesprek met het gebied/ de grondeigenaren en maak plannen met hen in plaats van voor hen. Dat gebiedsproces en de aanvullende onderzoeken leveren mogelijk nadere informatie op en kunnen leiden tot andere inzichten en eventueel het aanpassen van (de uitvoering van) maatregelen. Door de toepassing van het zogenaamde omwisselbesluit kunnen maatregelen aangepast worden dan wel vervangen worden door andere maatregelen. Zorg voor voldoende compensatiemiddelen en ga uit van maatwerk. Deel het plangebied op in kleinere procesmatige eenheden. Start direct met aanvullend onderzoek en met het verkrijgen van helderheid over maatregelen, effecten en natuurinrichting. Geef prioriteit aan grondeigenaren met concrete toekomstplannen. Hanteer en communiceer een duidelijke deadline ten aanzien van de realisering van opgaven (PAS-periode) en de planuitwerkingsfase. En geef ook duidelijk richting het gebied aan hoe de aanpak en planning er in de vervolgfase uitziet. Leg dit vast in een communicatieplan. Vervolgproces Realisatie van de PAS-maatregelen via de interventieladder van de provincie Overijssel is het uitgangspunt voor het vervolgproces. In overleg met de grondeigenaar wordt gekeken naar de maatregelenacceptatie, zelfrealisatie natuur, verkoop gronden en inbreng in kavelruilprocessen. Via het Keuzemodel Grondeigenaar Centraal zal het vervolgproces worden uitgevoerd. De kern van dit processchema is dat de grondeigenaar, ondanks het moeten accepteren van negatieve PAS-maatregelen op zijn grond, zoveel mogelijk eigen keuzevrijheid heeft over hoe om te gaan met deze beperking. Financiën De kostenraming voor dit gebiedsproces is ca. 18,4 miljoen. Ten opzichte van de eerdere kostenraming voor dit proces van 14,3 miljoen (memo indicatieve budgetten landgoederen Oldenzaal, provincie Overijssel, 6 mei 2014) is dit een hoger bedrag. De verklaring van dit hoger bedrag ligt met name in het rekenen met een hogere grondprijs en het meenemen van een post onvoorziene uitgaven natschadevergoedingen. Organisatie De verkenning is uitgevoerd door een tijdelijke projectgroep met Natuurmonumenten, LTO en Stimuland. Het beslisdocument is uiteindelijk gedeeld en besproken met het waterschap Vechtstromen, de gemeente Losser en de provincie Overijssel. Op basis van de ervaringen tijdens de verkenning moet wat de projectgroep betreft de rol van de provincie Overijssel sowieso steviger in het vervolgproces. Vanwege de samenhang van diverse doelen, de aanwezige expertise en het belang van bedrijf- en grondverwerving heeft de provincie wat de projectgroep betreft een zeer bepalende rol. Daarnaast stelt de projectgroep voor om ook de trekkersrol voor het vervolgproces bij de provincie Overijssel neer te leggen. Gelet op de ervaringen tijdens de verkenning en achterliggende belangen is er wat de projectgroep vanuit de gebiedspartners geen andere optie. Het advies daarbij is dat de provincie als de trekker een externe projectleider of een projectleider uit de eigen gelederen aanstelt, die samen met de projectgroep Landgoederen Oldenzaal vorm gaat geven aan de planuitwerkingsfase. Het advies daarbij is om de huidige projectgroep met LTO Noord, Natuurmonumenten en Stimuland uit te breiden met het waterschap Vechtstromen, provincie Overijssel (projectleider) en de gemeente Losser. Onder de projectgroep zorgen de werkgroepen: planuitwerking, urgente zaken/plannen, grondverwerving en verkaveling, onderzoek en communicatie voor de uitvoering. Het voorstel is om naast de projectgroep Landgoederen Oldenzaal een projectgroep Vrijwillige Kavelruil aan te stellen. Deze projectgroep zal zich richten op een gebiedsbrede inzet en dus nadrukkelijk ook buiten de begrensde Natura2000-gebieden werken aan landbouwstructuurverbetering. De beschreven aanpak en organisatie voor de planuitwerkingsfase wordt gedragen door de betrokken gebiedspartners. n blz. 4/44

5 Haalbaarheid Na verkenning van opgaven, analyse knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen kan gesteld worden dat de uitvoering van PAS-maatregelen voor een groot deel van het gebied Landgoederen Oldenzaal via een vrijwillig gebiedsproces kansrijk is. Het vasthouden aan de genoemde oplossingsrichtingen en vervolgproces is dan wel een noodzaak. De voortgang van het proces en resultaten zal nauwlettend gevolgd moeten worden, omdat de periode (eerste PAS periode) zeer kort is. Indien het vrijwillige spoor onvoldoende resultaten oplevert zal door de provincie (als opdrachtgever) overgeschakeld moeten worden op een meer dwingend spoor. Gelet op het feit dat er bijvoorbeeld door bedrijfsverplaatsingen essentiële lange termijn keuzes aan de orde zijn zal er zeer kritisch gekeken moeten worden naar de haalbaarheid per deelopgave en per deelgebied. n blz. 5/44

6 1. Aanleiding en doel verkenning 1.1 Inleiding Het samenwerkingsakkoord Samen werkt beter richt zich op een toekomstbestendige balans tussen economie en ecologie in de provincie Overijssel. De volgende partijen hebben hiertoe op 29 mei 2013 het Akkoord Samen werkt beter ondertekend: Landschap Overijssel, LTO Noord, Natuurmonumenten, Natuur en Milieu Overijssel, Natuurlijk Platteland Oost, Overijssels Particulier Grondbezit, provincie Overijssel, RECRON, Staatsbosbeheer, VNG Overijssel, VNO-NCW en de waterschappen Groot Salland, Reest en Wieden, Rijn en IJssel en Vechtstromen. Deze partijen zien de opgave voor economie en ecologie als een gedeelde verantwoordelijkheid. Voor de uitvoering van het akkoord hebben de partners een Uitvoeringsagenda opgesteld met speerpunten: (1) natuur en biodiversiteit, (2) veerkrachtig watersysteem, (3) economie, (4) landschap en cultuurhistorie. Voor meer informatie, zie Een belangrijk speerpunt van de Uitvoeringsagenda is de Ontwikkelopgave Ecologische Hoofdstructuur (EHS)/Natura2000 (inclusief Programmatische Aanpak Stikstof (PAS)). Deze opgave wordt grotendeels gerealiseerd via processen en projecten in gebieden. In deze samenwerking gaat het om het realiseren van natuurdoelen èn het genereren van economische ontwikkelruimte. De partners van Samen werkt beter hebben afgesproken een gefaseerde aanpak voor de uitvoering van de processen en projecten in de gebieden te hanteren. Hierbij worden de volgende fasen onderscheiden: de fase van de verkenning (fase 1); de fase van het uitwerken van de gebiedsofferte en/of het gebiedsplan (fase 2); de fase van realisatie(fase 3); de fase van de exploitatie en het beheer van het gebied (fase 4). Op grond van de Quick Scan naar de stand van zaken in de Natura2000-gebieden uitgevoerd in het najaar 2013, is in het bestuurlijk overleg van Samen werkt beter op 15 januari 2014 afgesproken voor een aantal gebieden een verkenning uit te voeren. Eén van deze gebieden is het gebied Landgoederen Oldenzaal. 1.2 Doel Doel van de verkenning is te bepalen op welke wijze de ontwikkelopgaven voor de EHS, Natura2000 en de PAS al dan niet in samenhang met andere opgaven in en nabij het Natura2000-gebied Landgoederen Oldenzaal het best opgepakt kunnen worden. Te verkennen vragen zijn onder meer: welke kansen en knelpunten doen zich voor bij de uitvoering van deze opgaven? Zijn er andere gebiedsopgaven (zoals landbouwstructuurversterking) die gekoppeld kunnen worden aan de uitvoering van deze opgaven, waardoor het rendement van de natuurinvesteringen en het perspectief van de landbouw vergroot kan worden? Of andersom, zijn er in het gebied projecten en processen waaraan de uitvoering van de natuuropgaven gekoppeld kan worden? n blz. 6/44

7 Het resultaat van de verkenning is het uitgangspunt voor de volgende fase van het gebiedsproces: de planuitwerking, eventueel: een aantal deelplannen, voor de realisatie van de ontwikkelopgaven. Belangrijke deelresultaten van de verkenning zijn: Een voorstel voor het programma van eisen voor de planuitwerkingsfase. Oftewel: wat zijn de opgaven en de randvoorwaarden voor de uitwerking? Een voorstel voor de aanpak van het vervolgproces en met name voor de volgende stap, de uitwerking van het gebiedsplan (c.q. de gebieds- en/of projectplannen). Oftewel: hoe de opgaven op te pakken en het vervolgproces te organiseren? Vanuit de randvoorwaarden voor het Natura2000-beleid en de PAS is het belangrijk dat de voor de eerste beheerplanperiode en de eerste PAS-periode, beide van zes jaar, geprogrammeerde maatregelen ook daadwerkelijk gerealiseerd worden. In het kader van de PAS is de uitvoering van de geprogrammeerde maatregelen verbonden aan het verkrijgen van ontwikkelingsruimte voor de landbouw en andere economische ontwikkelingen. Om deze reden ligt een belangrijke focus van de verkenningen op de PAS-opgaven. 1.3 Organisatie en aanpak De verkenning is in op opdracht van de voorzitter van Samen werkt beter uitgevoerd door Natuurmonumenten. De aanpak kent de volgende stappen: 1. Krachtenveldanalyse: inzichtelijk maken van de belangen van de partijen in het gebied. 2. Informatiebijeenkomst in het gebied, oktober Diepte-interviews c.q. keukentafelgesprekken in het veld: nadruk op belang en inzicht in mogelijke knelpunten, kansen en oplossingen en gewenste organisatie van het gebied. 4. Rapportage: volgens het stramien van Samen werkt beter is de rapportage opgesteld. Deze rapportage beschrijft het gebied, de diverse belangen en opgaven, de knelpunten, mogelijke oplossingsrichtingen en bijhorende randvoorwaarden, de gewenste aanpak voor het vervolg, de gebiedsorganisatie en een financieringsparagraaf op hoofdlijnen. 5. Terugkoppeling verkenning aan gebiedspartijen en agrarische grondeigenaren. De totstandkoming van deze verkenning is/wordt gedaan middels een tijdelijke projectgroep verkenning landgoederen Oldenzaal Noord. De projectgroep bestaat uit: Jaap Braad (Natuurmonumenten, voorzitter) Tine Welman (LTO Noord afdeling Losser) Jan Reimer (LTO Noord afdeling Losser) Inge Hageman (LTO Noord) Jan ten Hove en Wilco Pasman, Stimuland, onafhankelijke vertrouwenspersonen en medeopstellers verkenningsrapport (in samenwerking met Bart Hingst) n blz. 7/44

8 2. Gebiedsbeschrijving 2.1 Het Natura2000-gebied Landgoederen Oldenzaal Het Natura2000-gebied Landgoederen Oldenzaal ligt op en aan de voet van de stuwwal ten noordoosten van Oldenzaal. Het gebied strekt zich uit over een oppervlakte van circa 580 ha. Het omvat landgoederen in het stroomgebied van de Dinkel, gelegen op en aan de voet van de stuwwal. Voor een overzichtskaart met daarop de begrenzing van het gebied wordt naar figuur 1 verwezen. Het gebied is grotendeels in eigendom van Natuurmonumenten of in particulier beheer. Een klein deel is eigendom van Landschap Overijssel. Op de hele stuwwal ontspringt een twintigtal beken. Hiervan worden zeven beken, bijna allemaal ten noorden van de spoorlijn Oldenzaal-Bentheim, gevoed door een bronsysteem. De Oldenzaalse stuwwal behoort tot de bosrijkste gebieden van Overijssel. Ook in het Natura2000-gebied liggen enkele grote boscomplexen. Rondom deze boskernen heeft zich een gevarieerd landschap ontwikkeld, met een afwisseling van kleinere bossen, houtwallen, vochtige hei en schrale graslanden met plaatselijk een aantal poelen. De Rijksweg A1 zorgt voor een harde doorsnijding van dit Natura2000-gebied. Daarom wordt er vaak gesproken over twee deelgebieden, deelgebied Noord en deelgebied Zuid. Het plangebied Onder het plangebied wordt verstaan het Natura2000-gebied met omliggende percelen waar de PASmaatregelen direct van invloed op zijn. 2.2 Betrokken partijen en hun belang Bij de ontwikkelingen van het Natura2000-gebied Landgoederen Oldenzaal zijn meerdere partijen betrokken. Deze betrokkenen hebben een concreet te realiseren doel (bijv. provincie: realiseren PAS), of vertegenwoordiger eigenaren (bijv. LTO Noord). Hieronder is kort per partij de hoofdinvalshoek en de rol weergegeven: Provincie: realisatie van de EHS Natura2000 en de PAS doelen, de ontwikkeling van een veerkrachtig watersysteem en de versterking van de concurrentiekracht en de duurzaamheid van de regionale economie; Waterschap Vechtstromen: grondeigenaar van een aantal waterlopen in dit gebied. Realisatie van de waterdoelen (onder andere Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) en Netwerk Ecologisch Waardevolle Wateren (NEWW)) en zorgdragen voor een goed waterbeheer kwalitatief en kwantitatief. Gemeente Losser: behoud en ontwikkeling economische activiteiten, leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit. Natuurmonumenten: duurzame ontwikkeling en beheer van natuurgebied Oldenzaalse Stuwwal, herstel van landschap ecologische relaties. Eigenaar van een groot aantal (natuur)percelen in dit gebied. Agrarische ondernemers (en LTO Noord): grondeigenaren van percelen in dit gebied. Hebben belang bij goede randvoorwaarden voor hun bedrijfsvoering en mogelijkheden voor ontwikkeling, waaronder de zgn. ontwikkelingsruimte in het kader van de PAS. Recreatiesector: belang bij een aantrekkelijk en toegankelijk gebied en behoud/ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit en recreatief gebruik. Overige particuliere grondeigenaren: hebben belang bij een goede ruimtelijke kwaliteit van het gebied en een aantrekkelijke woonomgeving. n blz. 8/44

9 In de verkenning is gesproken met vertegenwoordigers van de belangrijkste gebiedspartijen en met de grondeigenaren. De bevindingen van deze gesprekken zijn meegenomen in deze verkenning. In de verkenning ligt de nadruk op het in beeld krijgen van de belangen en opgaven in het gebied en de wijze waarop deze op een goede manier kunnen worden opgepakt. 2.3 Projecten en processen binnen en in de omgeving van het plangebied Tijdens de verkenning is geconstateerd dat er in en rond het gebied landgoederen Oldenzaal meerdere (gebieds)processen en projecten spelen. Het zoveel mogelijk aan elkaar koppelen van opgaven, plannen en uitvoering is het uitgangspunt. Het betreft: Proces realisatie maatregelen Natura2000/PAS - gebied landgoederen Oldenzaal, De provincie maakt samen met haar partners een uitvoeringsplan voor de realisatie van maatregelen voor Natura2000 en de PAS. De PAS is bedoeld om Natura2000-doelen veilig te stellen én ruimte te maken voor nieuwe economische activiteiten. De maatregelen die nodig zijn zorgen veelal voor vernatting van de gronden (hydrologische maatregelen). Opgaven in het kader van de zogenaamde verbetervoorstellen EHS Oldenzaalse Stuwwal Het betreft hierbij aangewezen gebieden die als netto begrensd op de kaart zijn gezet. Op vrijwillige basis kunnen deze hectares omgevormd worden. Voor een deel zijn deze hectares al in eigendom van Natuurmonumenten, provincie en/of liggen er concrete plannen voor inrichting (particulieren). Vanwege het vrijwillige karakter en het reeds lopende proces is in deze verkenning de opgave verder niet uitgewerkt. Wel wordt vanuit de projectgroep geadviseerd om alle betrokken eigenaren in de planuitwerkingsfase te bezoeken (gebiedscoördinator) en hen op de hoogte te brengen van de mogelijkheden, de opties te bespreken, uit te werken en eventuele aanvragen te begeleiden en te ondersteunen. De naastgelegen gebiedsprocessen voor de Natura2000-(deel)gebieden zoals Dinkelland, deelgebied Punthuizen-Stroothuizen en Dinkeldal Ook voor deze naastgelegen Natura2000-gebieden is een gebiedsproces (verkenning) opgestart om onder meer de PAS-maatregelen te realiseren. Met name vanwege de grote grondbehoefte in deze regio zijn ontwikkelingen rondom dit gebied ook van invloed op deelgebied Punthuizen- Stroothuizen. Afstemming met dit gebiedsproces om de grondvraag (en aanbod) goed in te vullen is daarom cruciaal. Het beheerplan voor het Natura2000-gebied landgoederen Oldenzaal De provincie werkt aan het afronden van het beheerplan. Het beheerplan is in februari 2015 ter inzage gelegd. De gebiedsanalyse is leidend voor het beheerplan. Het definitieve beheerplan biedt ruimte voor eventuele aanpassingen die volgen uit de uitkomst van het gebiedsproces. Naast de PAS-opgave zijn er geen aanvullende opgaven opgenomen in het beheerplan. Beek gerelateerde processen en projecten door het waterschap In het plangebied liggen diverse beken. In de PAS worden voor deze beken maatregelen genoemd, maar er zijn meer projecten en processen rond deze beek, met name door het Waterschap Vechtstromen (onder andere in het kader van het Watercollectief Twente). Afgelopen jaren zijn er door het waterschap al veel beek gerelateerde maatregelen genomen. Ook stromen veel beken ver door buiten het plangebied, waarvoor bijhorende beekprojecten buiten het plangebied plaatsvinden. Deze projecten hebben geen directe relatie met het gebiedsproces. Uitzondering is het project Herinrichting Snoeyinksbeek Landgoederen Oldenzaal waarbij een herinrichting van deze beek wordt gerealiseerd. Dit project ligt grotendeels binnen het plangebied. Dit project vindt plaats in het kader van het Watercollectief Twente (WCT). De doelstelling van dit project komen overeen met de PAS doelstellingen. Dit herinrichtingsproject is ten tijde van de opstelling van deze verkenning grotendeels gereed. Het deelgebied Snoeyinksbeek benedenloop (zie 4.3.7) valt niet binnen het deelgebied Landgoederen Oldenzaal, maar heeft wel duidelijke invloedsfeer. n blz. 9/44

10 2.4 Conclusies Binnen dit gebied spelen er verschillende belangen. Afstemming van deze belangen en een goede vertegenwoordiging van de belangen in het vervolg van dit gebiedsproces is een belangrijke randvoorwaarde voor succes. Naast het gebiedsproces voor de Natura2000/PAS Landgoederen Oldenzaal zijn er meer ruimtelijke projecten en processen aan de orde, zoals bijvoorbeeld de gebiedsprocessen van de naastgelegen Natura2000-gebieden (en het bijna afgeronde project Herinrichting Snoeyinksbeek). Een goede onderlinge afstemming van deze processen en projecten (onder meer vanwege de grondbehoefte) is zeer belangrijk. n blz. 10/44

11 3. Inhoudelijke randvoorwaarden voor het gebiedsproces In dit hoofdstuk gaan we in op de inhoudelijke opgaven en wensen die voor het gebied landgoederen Oldenzaal aan de orde zijn. De opgave uit Natura2000 en de PAS De opgave uit de Omgevingsvisie Overijssel Aanvullende wateropgave Landbouwopgave en wensen Overige natuur- en landschapswensen en biodiversiteitsdoelen Recreatie en infrastructuur 3.1 De opgave uit Natura2000 en de PAS In onderstaande tabel zijn de instandhoudingsdoelen voor het Natura2000-gebied Landgoederen Oldenzaal aangewezen. Doel Oppervlakte Kwaliteit Populatie Habitattypen H9120 Beuken-eikenbossen = = met hulst H9160A Eikenhaagbeukenbossen > = (hogere zandgronden) H91E0C *Vochtige alluviale = = bossen (beekbegeleidende bossen) Habitatsoorten H1166 Kamsalamander > = > Legenda = Behoudsdoelstelling > Uitbreiding- of verbeterdoelstelling * Prioritair habitattype Tabel 1: Natura2000-instandhoudingsdoelstellingen De PAS, die per 1 juli 2015 in werking is getreden, kent twee sporen: 1. Een generiek (landelijk) spoor met maatregelen gericht op het verminderen van stikstofemissie en stikstofdepositie. 2. Een gebiedsgericht spoor met maatregelen gericht op veelal het terugdringen van de verdroging en het verminderen van de negatieve gevolgen van de te hoge stikstofdepositie. Door het uitvoeren van hydrologisch herstel wordt het gebied meer robuust tegen nadelige invloeden van hoge stikstofdepositie. Ook het doel van de PAS is tweeledig: Enerzijds zorgen voor ruimte voor economische ontwikkeling en het bieden van een basis voor de vergunningverlening in het kader van de Natuurbeschermingswet. Anderzijds bijdragen aan het behoud en de verbetering van de kwaliteit van de natuur in de Natura2000-gebieden. n blz. 11/44

12 Om de kwaliteit van het Natura2000-gebied Oldenzaal te verbeteren is in de PAS-Gebiedsanalyse Landgoederen Oldenzaal onderbouwd welke maatregelen er in dit gebied nodig zijn. Een deel van de maatregelen vindt plaats buiten het Natura2000-gebied. Deze gebiedsanalyse bevat opgaven en maatregelen voor de korte termijn (de eerste PAS periode van zes jaar) en voor de langere termijn Maatregelenpakket PAS op gebiedsniveau (landschapsniveau) Om de doelen van de Natura2000/PAS daadwerkelijk te halen zijn er herstelmaatregelen noodzakelijk, veelal gericht op hydrologische herstel van de aanwezige beken en omgeving. Het betreft de volgende maatregelen op gebiedsniveau (tabel 4.1 uit gebiedsanalyse landgoederen Oldenzaal): Maatregel M1a Herstel Herinrichting Snoeyinksbeek: verwerven en inrichten gronden hydrologie westflank buiten N2000 M1b Herstel Herinrichting Snoeyinksbeek: verwerven en inrichten gronden hydrologie binnen begrenzing M1c Herstel Herinrichting Snoeyinksbeek: verwerven en inrichting gronden hydrologie oostflank buiten N2000 M1d Herstel Herinrichting Snoeyinksbeek: verondiepen hydrologie M2a Herstel Herinrichting Stakenbeek: verwerven en inrichten gronden en hydrologie verondiepen beek M3a Herstel Herinrichting Rossumerbeek: verwerven en inrichten gronden hydrologie oostzijde, buiten N2000 M3b Herstel Herinrichting Rossumerbeek: verwerven en inrichten gronden hydrologie binnen en buiten N2000 M4 Herstel Herinrichting Roelinksbeek: verwerven en inrichten gronden hydrologie binnen en buiten N2000 M5a Herstel Instellen hydrologische bufferzone: verwijderen drainage buiten hydrologie N2000 gebied als uit monitoring blijkt dat maatregelen M1 t/m M4 en M6 onvoldoende werken. Omvang zone wordt bepaald op basis van onderzoek (lange termijn maatregel) M5b Herstel Instellen hydrologische bufferzone: beperken (agrarische) hydrologie grondwateronttrekking. Als uit monitoring blijkt dat maatregelen M1 t/m M4 en M6 onvoldoende werken. Omvang zone wordt bepaald op basis van onderzoek (lange termijn maatregel) M6 Herstel Herinrichting Weerselosebeek hydrologie M7 Herstel Lekkage bronnen Tankenberg voorkomen (onderzoek, korte hydrologie termijn) M8 Terugdringen Stoppen bemesting overige landbouwgronden binnen N2000 vermesting uit (buiten M1-M3) als uit monitoring blijkt dat maatregelen M1 t/m landbouw M4 en M6 onvoldoende werken. Omvang zone wordt bepaald op basis van onderzoek (lange termijn maatregel) M20 Herstel Uitbreiding hydrologisch meetnet onder andere ten behoeve van hydrologie monitoring oppervlakte water kwaliteit Tabel 2: Maatregelen PAS op gebiedsniveau Landgoederen Oldenzaal knelpunt K2,K4,K6,K7 K2, K4-K7 K2, K4, K6-K8 K4, K5, K8 K4, K5, K8 K2, K4, K6, K7 K2,K4, K6, K7 K2,K4,K6,K7 K1-K4 K1-K4 K1-K4 K2 K6 K5,K7,K8 n blz. 12/44

13 Figuur 1: Maatregelenkaart Landgoederen Oldenzaal n blz. 13/44

14 3.1.2 Maatregelen op habitattypenniveau (binnen vegetaties) Naast de maatregelen uit vorige paragraaf die veelal buiten de standplaatsen gerealiseerd dienen te worden, zijn er ook maatregelen die binnen de betreffende vegetaties kunnen worden genomen en die ingrijpen op vegetatiestructuur en soortensamenstelling, de zgn. herstelmaatregelen op habitatniveau. Maatregel M12 Beheer en inrichting M13 M17 M18 M19 Beheer en inrichting Beheer en inrichting Beheer en inrichting Beheer en inrichting Verbeteren bosstructuur door licht en kronendak, terugbrengen van schaduwsoorten, verwijderen van strooisel, hakhoutbeheer (jaarlijks onderhoud; wordt reeds uitgevoerd), op basis van nader onderzoek verder uit te werken Bevorderen boomsoorten met goed afbreekbaar strooisel Begrazing (frequentie/intensiteit onbekend) Strooisel verwijderen (eenmalig) Bevorderen boomsoorten die schaduw genereren (eenmalig maar geleidelijk), op basis van nader onderzoek verder uit te werken M21 Onderzoek Onderzoek naar trend in oppervlakte en kwaliteit Tabel 3: Herstelmaatregelen op habitatniveau Knelpunt K11 K8 K12,K13,K14 K12,K13,K14 K12,K13,K Maatregel uitbreiding habitattype Eiken-Haagbeukenbos Doel is de huidige oppervlakte habitattype Eiken-Haagbeukenbos te behouden (13 ha) en op de langere termijn een uitbreiding van de huidige oppervlakte te realiseren (42 ha). Waarbij het uiteindelijke doel is om in totaal een min of meer aaneengesloten eiken-haagbeukenbos te ontwikkelen rondom de bestaande drie kernen van 55 ha. Deze uitbreiding is noodzakelijk om te komen tot een duurzaam bosecosysteem met aanwezigheid van alle ontwikkelingsfasen en bijbehorende specifieke soorten (flora en fauna) van dit type bos. Om de exacte locaties te bepalen voor de uitbreidingsopgave zal allereerst door nader onderzoek bepaald worden waar de in potentie geschikte gronden precies liggen. Dit is afhankelijk van bodem, hydrologie, beheergeschiedenis, nabijheid van bronpopulaties en landschappelijke kwaliteiten. Uitbreiding in de eerste beheerplanperiode zal (alleen) plaatsvinden op percelen waar zich kansen voordoen. De verwachting is dat deze kansen zich zullen voordoen op percelen van particulieren, provincie (voormalige BBL percelen) en Natuurmonumenten Maatregelen voor de kamsalamanders Landgoederen Oldenzaal is, samen met de gebieden buiten de Natura2000-begrenzing, één van de belangrijkste verspreidingsgebieden van deze soort in Nederland. Voor uitbreiding van de populatie is vooral het verbeteren van de verbinding tussen populaties onderling en met belangrijke leefgebieden relevant. Maatregelen die nodig zijn voor uitbreiding van de omvang zijn het verbeteren van de verbindingen tussen populaties en de aanleg van meer amfibieënpoelen. Dit zijn geen PASmaatregelen, maar is wel een Natura2000 opgave. n blz. 14/44

15 3.2 Opgave uit de Omgevingsvisie Overijssel De EHS is in de Provinciale Omgevingsvisie op perceelsniveau begrensd en zichtbaar. In de Omgevingsvisie is opgenomen dat in deze gebieden de uitvoering van de PAS-opgave centraal staat. Tijdens de planuitwerking zal moeten blijken welke functies deze gebieden definitief krijgen: natuur (EHS), landbouwgrond of een andere bestemming. De begrenzing van de EHS zal hierop dan worden aangepast. Landbouwkundig gebruik met (PAS) beperkingen behoort tot de mogelijke opties van toekomstig gebruik. De interventie ladder (zie bijlage 3) uit de nota Grondbeleid van de provincie Overijssel is in dit gebiedsproces een leidend instrument. Figuur 2: Uitsnede kaart Omgevingsvisie Naast de uitwerkingsgebieden ontwikkelopgave Natura2000 zijn in de Omgevingsvisie ook gebieden aangewezen als netto begrensd. Eigenaren van deze gebieden kunnen op basis van vrijwilligheid de grond omvormen van landbouwgrond naar natuur door: de grond te verkopen aan bijvoorbeeld een natuurorganisatie of de overheid; zelf met subsidie over te gaan tot natuurrealisatie en -beheer. In het gebiedsproces kan, indien eigenaren dit aangeven, deze opgave gelijktijdig worden meegenomen. 3.3 Aanvullende wateropgave Zoals in paragraaf 2.3 is aangeven zijn door het waterschap al veel beekprojecten gerealiseerd of bijna gerealiseerd (zoals het herinrichtingsplan Snoeyinksbeek). Toch staan er in de gebiedsanalyse PAS Oldenzaal ook beek gerelateerde PAS-maatregelen. Deze PAS-maatregelen richten zich met name op de brongebieden van de beken en op de Snoeyinksbeek. Geconcludeerd kan worden dat PASmaatregelen verder gaan en groter impact hebben dan de eerdere maatregelen uit het herinrichtingsplan Snoeyinksbeek. Dit geldt met name voor de grotere zone rond de beek en de negatieve effecten op de omliggende agrarische percelen door maatregelen als het stoppen van drainage en het stoppen van bemesting. Het is wat het waterschap betreft nog onduidelijk in welke mate landbouwkundig gebruik onmogelijk is. Een belangrijk aandachtspunt is nog wel het vertragen van de waterafvoer ten aanzien van de zone langs de Snoeyinksbeek nabij de A1. Naast de PASmaatregel zijn er verder geen aanvullende wateropgaven bij het waterschap. n blz. 15/44

16 3.4 Landbouwopgave De landbouwopgave voor dit gebiedsproces kent als basis de omgevingsvisie (opgave EHS), de PAS, het Samen werkt beter proces en het resultaat van de keukentafels gesprekken met totaal 44 grondeigenaren en de LTO afdeling Losser. De landbouwopgave en wensen bestaan uit: Het continueren van landbouwmogelijkheden in en rond dit gebied In en rond dit Natura2000-gebied liggen een groot aantal landbouwbedrijven. Deze bedrijven zijn voor hun bedrijfsvoering sterk afhankelijk van het gebruik van de agrarische percelen in en rond dit gebied. Zorgdragen voor toekomstige ontwikkelruimte voor agrarische bedrijven Enerzijds zorgen de PAS-maatregelen voor beperkingen van agrarische bedrijfsvoering, anderzijds is een voortvarende uitvoering van de PAS belangrijk om ontwikkelruimte te verkrijgen. De uitvoering van de PAS daarbij is randvoorwaardelijk voor de mogelijkheden tot vergunningverlening in het kader van de Natuurbeschermingswet. Zorgdragen voor een goede landbouwkundige structuur van de landbouwbedrijven Een goede verkaveling is een belangrijke voorwaarde voor de ontwikkeling van een duurzame en concurrerende landbouw in Overijssel. Specifiek betekent dit: - vergroten huiskavels; - grotere en minder veldkavels; - gronden dichter bij huis (afstandsverkorting); - meer grond per bedrijf; - kwaliteitsverbetering (bodem en water). De Natuurbeschermingswet en het daarop gebaseerde PAS-programma, bieden Gedeputeerde Staten de mogelijkheid om afzonderlijke herstelmaatregelen om te wisselen voor andere maatregelen (artikel 19ki, lid 2, Natuurbeschermingswet). Aan dit zogenaamde omwisselbesluit zijn stringente voorwaarden verbonden. Belangrijke randvoorwaarden zijn: dat de doelen van Natura2000 niet ter discussie worden gesteld; de alternatieve maatregel per saldo een vergelijkbaar of beter effect heeft op de realisatie van deze instandhoudingsdoelstellingen; de alternatieve maatregel niet leidt tot minder ontwikkelruimte; de alternatieve maatregel in het kader van haalbaar en betaalbaar in tijd en geld uitgedrukt minimaal even effectief en efficiënt is als de oorspronkelijk voorgenomenmaatregel uit de PASgebiedsanalyse. Belangrijke voorwaarde vanuit landbouw is om, waar mogelijkheden liggen, bij het werken aan de opgaven uit te gaan van maatwerk gericht op de individuele ondernemer en/of grondeigenaar. In het vervolgproces zal het toepassen van het omwisselbesluit en dus het, binnen de stringente voorwaarden, zoeken naar alternatieve maatregelen als opgave meegenomen moeten worden. Het realiseren van kansrijke extra wensen mag geen nadelig effect voor de landbouw, bestaande natuur en de bestaande landschapswaarden in de omgeving hebben. n blz. 16/44

17 3.5 Overige natuur- en landschapswensen en biodiversiteit doelen Gezamenlijk zijn er vanuit SWB afspraken gemaakt ten aanzien van de ontwikkelopgave van de EHS. Vanuit het akkoord zijn ook de verbetervoorstellen op kaart aangegeven als netto begrensde EHS (zie hoofdstuk 3.2). Natuurmonumenten geeft aan dat de doelen met betrekking tot de biodiversiteit, zoals ook is vast gelegd in het SWB akkoord, verdergaande ambities met zich meebrengen om de natuur- en landschapswaarden van de kern en de flanken van de Oldenzaalse Stuwwal te behouden, te herstellen en te ontwikkelen, met inachtneming van de cultuurhistorische waarden. Daarmee gaat de ambitie van Natuurmonumenten nadrukkelijk verder dan de strikte doelen in de uitwerking van de Natura2000 aanpak. De afweging vanuit biodiversiteit in de uitwerkingsgebieden Natura2000 dienen nog nader gemaakt te worden. 3.6 Recreatie en infrastructuur Het Natura2000-gebied Landgoederen Oldenzaal is een belangrijk wandelgebied voor recreanten. Een veel gehoorde klacht van wandelaars is dat er onvoldoende onverharde paden aanwezig zijn (bron: Natuurmonumenten). Een voorbeeld is het brongebied van de Rossummerbeek. Om dit gebied te beleven is men als wandelaar genoodzaakt over de verharde weg te lopen. Uitbreiding van het wandelnetwerk middels het gebiedsproces is daarom een wens. Binnen het gebied zijn een aantal recreatiebedrijven aanwezig. Uit gesprekken met deze ondernemers is gebleken dat de uitvoering van PAS-herstelmaatregelen en bijkomende kavelruilen wellicht kansen voor verblijfsrecreatieve ontwikkeling (een landschapshotel waarbij hotelunits opgaan in het landschap) en andere invullingen van vrijkomende agrarische bebouwing (VAB). Het verder verkennen van deze recreatiewens zal worden meegenomen in de planuitwerking. Vanuit de gemeente ligt er de wens om vrijkomende wegen in eigendom over te nemen. Bij de planuitwerking gericht op verwerving en ruil van gronden zal dit meegenomen worden. 3.7 Conclusies over de opgaven in dit gebiedsproces Vanuit Natura2000 / EHS / PAS zijn er een groot aantal natuurherstelmaatregelen aangegeven, als natuuropgave voor dit gebiedsproces. Het uitvoeren van deze maatregelen is noodzakelijk om de beoogde PAS-doelstelling te halen en de benodigde ontwikkelruimte veilig te stellen. Vanuit het waterschap zijn er geen aanvullende wateropgaven. In de eerste beheerplanperiode wordt op korte termijn een onderzoek uitgevoerd naar percelen die in potentie geschikt zijn voor de ontwikkeling van het habitattype Eiken-Haagbeukenbos. Ook zal waar mogelijk en in overleg met eigenaren een start worden gemaakt met de realisatie van deze uitbreidingsopgave voor dit type bos. De doelen gericht op biodiversiteit zijn als uitdaging in de SWB afspraken opgenomen. Vanuit de biodiversiteitsdoelen geeft Natuurmonumenten aan dat in dit gebied hogere natuur- en landschapswaarden gehaald kunnen worden dan alleen wat in het kader van Natura2000 is vastgelegd. De landbouwopgave in dit gebiedsproces is, drieledig: - zorgdragen voor continuïteit in de bedrijfsvoering van agrarische bedrijven; - zorgdragen voor ontwikkelruimte - zorgdragen voor een goede landbouwstructuur. Belangrijk daarbij is om uit te gaan van maatwerk en het toepassen van de mogelijkheden en stringente voorwaarden in het kader van het omwisselbesluit. Er liggen enkele recreatieve kansen en wensen in dit gebied, zoals wandelpadenverbetering en een ontwikkeling van vernieuwende en aanvullende vormen van verblijfsrecreatie. Het hergebruik van vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen en/of erven is daarbij een kans. Het verder verkennen van deze recreatiewensen zal worden meegenomen in de planuitwerking. Vanuit de gemeente liggen er infrastructureel wensen in het kader van het eigendom van enkele wegen in het buitengebied. n blz. 17/44

18 4. Kansen, knelpunten en oplossingsrichtingen 4.1 Inleiding Hoofdstuk 3 bevat het overzicht van de inhoudelijk opgaven en maatregelen die in dit gebied aan de orde zijn. Dit hoofdstuk gaat in op de knelpunten voor de uitvoering van deze opgaven en maatregelen en wordt, indien in beeld, ingegaan op mogelijke oplossingsrichtingen. Waaronder ook de kansen om opgaven te koppelen. Een belangrijke achterliggende vraag hierbij is: kunnen de beoogde maatregelen binnen zes jaar na vaststelling van de PAS uitgevoerd worden? 4.2 Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen op habitatniveau Binnen het bestaande natuurgebied zijn een aantal PAS-maatregelen aangegeven om kwaliteit van de bestaande natuur te verbeteren en zo voldoende ontwikkelruimte te kunnen creëren. In de eerste beheersplanperiode dienen een viertal onderzoeken te worden uitgevoerd (zie M12, M13, M19 en M21). Voor de twee maatregelen M17 en M18 geldt dat ze relatief stand alone kunnen worden opgepakt. Deze maatregelen kunnen voor de langere termijn achter de hand worden gehouden. Voor de lange termijn is uitbreiding van de oppervlakte Eiken-Haagbeukenbossen (hogere zandgronden) ook een doel. Als gevolg van de maatregelen die herstel van de waterhuishouding beogen, wordt verondersteld dat er in het gebied meer locaties geschikt zullen worden voor dit habitattype en uitbreiding van het oppervlakte mogelijk wordt. De nadere uitwerking en aanwijzing van in potentie geschikte locaties van het habitattype Eiken-Haagbeukenbos dient zo spoedig mogelijk uitgevoerd te worden, zodat er op kaartniveau duidelijkheid is en deze doelen concreet in het gebiedsplan meegenomen kunnen worden. Waar zich in de eerste planperiode kansen voordoen voor uitbreiding zullen deze worden benut. 4.3 Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen op gebiedsniveau (landschapsniveau) In de gebiedsanalyse van de PAS is aangegeven dat er op een groot aantal percelen, zowel binnen als buiten de Natura2000-begrenzing, maatregelen moeten worden genomen om de natuurdoelen van dit Natura2000-gebied te realiseren. Via keukentafelgesprekken en contacten met de grondeigenaren in het gebied is gekeken naar specifieke knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen. Het realiseren van deze maatregelen is vaak direct van (negatieve) invloed op het gebruik van deze percelen. In de gebiedsanalyse zijn op kaart percelen aangegeven met de maatregel verwerven/inrichten. Deze benaming is enigszins in tegenspraak met de interventieladder, omdat het ook heel goed mogelijk is dat het perceel gewoon eigendom blijft van de huidige grondeigenaar. Door de verkenner zijn, mede op basis van de keukentafelgesprekken, de volgende logische deelgebieden aangegeven (zie figuur 3): Deelgebied I: Roelinksbeek + Linderbeek Deelgebied II: Weerselosebeek Deelgebied III: Rossumerbeek Deelgebied IV: Stakenbeek Deelgebied V: Snoeyinksbeek bovenloop Deelgebied VI: Snoeyinksbeek middenloop Deelgebied VII: Snoeyinksbeek benedenloop n blz. 18/44

19 Figuur 3: Deelgebieden landgoederen Oldenzaal Per deelgebied is gekeken naar knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen. Voor alle deelgebieden is het van belang om uit te gaan van maatwerk, met de optie van het toepassen van de mogelijkheden, onder de stringente voorwaarden, in het kader van het omwisselbesluit. n blz. 19/44

20 4.3.1 Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied I: Roelinksbeek + Linderbeek In dit deelgebied zijn twee landgoederen en twee particuliere grondeigenaren. De knelpunten zijn dat zowel de grondeigenaren als de particulieren eigenaren de PAS-maatregelen en effecten niet willen accepteren. Dit is een groot knelpunt. Als aanpak wordt voorgesteld de inzet van een proces om maatregelen uit te voeren in te zetten, zodat er een ook concreter beeld ontstaat van de plannen en er geen vertraging opgelopen wordt. Daarnaast is het belangrijk om vervolggesprekken met de betreffende eigenaren te voeren Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied II: Weerselosebeek In dit deelgebied zijn drie grondeigenaren, allemaal particulieren (geen bedrijven). Knelpunt is de waardedaling van hun bezit door natschade, zowel grond als gebouwen. Mogelijke oplossingsrichting is compensatie in geld (natschadevergoeding voor zowel grond als gebouwen) en aankoop. Complicerende factor hierbij is dat grond en gebouwen sterk aan elkaar zijn gekoppeld. Voorgesteld wordt om met de betreffende grondeigenaren nadere gesprekken te starten gericht op aankoop en/of omvorming Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied III: Rossumerbeek In dit deelgebied zijn een zestal grondeigenaren die direct te maken krijgen met negatieve effecten van de PAS-maatregelen. Van deze grondeigenaren zijn twee volwaardige agrarische bedrijven en een viertal particulieren. De knelpunten zijn: De PAS-maatregelen zijn gesitueerd op de (huis)kavels van agrariërs. Hierdoor is er in dit deelgebied te weinig ruimte voor twee volwaardige agrarische bedrijven in de toekomst. Vernatting van percelen overige grondeigenaren. Kansen: Een gedeelte van de te vernatten percelen mag niet meer bemest worden, waarmee functiewijziging naar natuur een kans is voor de biodiversiteit gelet op de bronnen in het gebied. Door de geldstromen vanuit de functiewijziging te investeren in vervangende agrarische grond ontstaan er mogelijkheden voor compensatie. Oplossingsrichting: In het kader van project Paaschberg is er rondom dit gebied al veel uitgewerkt en besproken. De mogelijke oplossingsrichting is het verplaatsen van één van de bedrijven. Dit is inmiddels al nadrukkelijk in beeld gebracht en het is zaak om op korte termijn door te pakken. Voor de vernatting van percelen is compensatie en/of kavelruil voor de blijvende bedrijven noodzakelijk. Voorgesteld wordt om op korte termijn actie te ondernemen gericht op het realiseren van de aankoop en bedrijfsverplaatsing Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied IV: Stakenbeek In dit deelgebied zijn een zevental grondeigenaren. Allen particulieren, geen agrarische bedrijven. Wel zijn er hectares in agrarisch gebruik. De knelpunten zijn: Vernatting van percelen en daarbij waardevermindering van hun eigendom, zowel grond als woning. Ook het huidig gebruik van hun percelen verandert door de vernatting, bijv. het niet meer kunnen laten lopen van paarden. Gebrek aan ruilmogelijkheden is een extra complicerende factor. Mogelijke oplossingsrichting is functieverandering van agrarisch naar natuur (voor een enkeling) en een goede compensatieregeling. Ook het kritisch kijken naar de daadwerkelijke noodzaak van PASmaatregelen op tuinniveau kan wellicht een oplossing bieden. Voorgesteld wordt om met de grondeigenaren in gesprek te gaan en een onderzoek uit te voeren naar welke woningen te lijden krijgen onder natschade en hoe dat voorkomen kan worden. n blz. 20/44

21 4.3.5 Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied V: Snoeyinksbeek bovenloop In dit deelgebied zijn tien grondeigenaren. Hiervan zijn vier volwaardige agrarische bedrijven, één zorginstelling en vijf particulieren. De knelpunten zijn: Vernatting van agrarische percelen die verpacht worden aan andere agrariërs. Natschade bij verpachters (verlies aan opbrengst). Vernatting van huiskavels, net name voor agrarische bedrijven. Schadelijke effecten van vernatting en bijhorende waardevermindering. Kansen: Een gedeelte van de te vernatten percelen mogen niet meer bemest worden, waarmee functiewijziging naar natuur een goede oplossing is en een kans voor de biodiversiteit gelet op de bronnen in het gebied. Door de geldstromen vanuit de functiewijziging te investeren in vervangende agrarische grond ontstaan er mogelijkheden voor compensatie. Mogelijke oplossingsrichting is het verplaatsen van een van de bedrijven. Tenminste één eigenaar wil via kavelruil gecompenseerd worden. Ook het aanbieden van alternatieve agrarische grond aan de pachters is een mogelijke oplossingsrichting. Voorgesteld wordt om in gesprek te gaan met eigenaren gericht op aankoop/verplaatsing en daarnaast de ruilmogelijkheden nader uit te werken Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied VI: Snoeyinksbeek middenloop Binnen dit deelgebied liggen acht grondeigenaren. Hiervan is één agrarische bedrijf. Het knelpunt is: Natschade voor het agrarische bedrijf. Deze vernatting heeft sterk effect op zijn bedrijfsvoering. Het gebrek aan compenserende grond maakt het knelpunt groter. Mogelijke oplossing is om toch compenserende agrarische grond via kavelruil proberen vrij te spelen en grondaankoop door provincie. Ook het beschikbaar stellen van veldkavels in het gebied kan wellicht meehelpen aan een oplossing. Schadelijke effecten van vernatting veldkavel. Kansen: Een gedeelte van de te vernatten percelen mag niet meer bemest worden, waarmee functiewijziging naar natuur een kans is voor de biodiversiteit gelet op de bronnen in het gebied. Door de geldstromen vanuit de functiewijziging te investeren in vervangende agrarische grond ontstaan er mogelijkheden voor compensatie. Ten behoeve van dit deelgebied is er reeds een onderzoek gestart gericht op de effecten van maatregelen en potenties. Verwacht wordt dat hierover halverwege 2015 meer duidelijkheid komt. Vervolgens kan op korte termijn een advies opgesteld worden voor de aanwezige eigendommen van de provincie binnen dit deelgebied en kan er overgegaan worden tot inrichting van de gronden voor natuur. Voorgesteld wordt om op zeer korte termijn in gesprek te gaan met eigenaren gericht op aankoop, kavelruil, vorming van een landgoed (NSW) en afwaardering Knelpunten, kansen en oplossingsrichtingen deelgebied VII: Snoeyinksbeek benedenloop Hoewel dit deelgebied eigenlijk tot het Natura2000-gebied Dinkelland behoort, is het qua raakvlak en invloedssfeer logischer om deel te laten uitmaken van het gebiedsproces Landgoederen Oldenzaal. In dit benedenstroomse gebied van de Snoeyinksbeek liggen een viertal agrarische bedrijven ten noorden en zuiden van de Snoeyinksbeek, met een groot aantal huiskavels die (direct of indirect) afwateren op de Snoeyinksbeek. Het knelpunt is dat de Snoeyinksbeek in zijn geheel zal worden verondiept (M1d), waardoor de afwatering van omliggende percelen op de beek zal verslechteren. n blz. 21/44

22 Een aantal kleine percelen direct naast de beek zijn ook in paars aangeven in de gebiedsanalyse PAS. Voor deze percelen gaan herstelmaatregelen gelden om de waterafvoer op de beek te beperken. Uit de keukentafelgesprekken is duidelijk geworden dat een groot aantal percelen naast of op geringe afstand van de beek niet paars zijn ingekleurd. Deze veelal belangrijke huiskavels zullen naar verwachting van de grondeigenaar ook gaan vernatten. Nader onderzoek en vervolggesprekken met de eigenaren zal moeten uitwijzen hoe groot de effecten zijn. Daarbij zal ook nadrukkelijk bezien moeten worden welke mogelijkheden er zijn om de schade voor de agrariërs te beperken. Een mogelijke oplossingsrichting is kavelruil in combinatie met een bedrijfsverplaatsing. Voorgesteld wordt om in gesprek te gaan met eigenaren gericht op aankoop/verplaatsing, de gevolgen (schade) nader te onderzoeken en daarnaast de ruilmogelijkheden nader uit te werken. 4.4 PAS-onderzoeksmaatregelen op gebiedsniveau Om het hydrologisch herstel te monitoren dient het hydrologische meetnet te worden uitgebreid met peilbuizen. Het uitvoeren van deze onderzoeksmaatregel (M20) wordt niet als knelpunt gezien. Als korte termijnonderzoeksmaatregel (M7) moet onderzocht worden welk effect de pompleiding op de Tankenberg heeft en of deze moet worden afgesloten. Het uitvoeren van deze onderzoeksmaatregel wordt niet als knelpunt gezien. Als lange termijnonderzoeksmaatregels worden bij M5a en M5b genoemd het bepalen van de omvang van een hydrologische bufferzone. Basis van dit onderzoek is het monitoren van de effecten M1 t/m M4 en M6. Het uitvoeren van deze onderzoeksmaatregel wordt niet als knelpunt gezien. 4.5 Oplossingsrichtingen voor het vervolgproces Blijf in gesprek met het gebied/de grondeigenaren Door Stimuland is als onafhankelijke partij een goede start gemaakt om samen met de grondeigenaren tot oplossingen te komen en ze verbonden te houden aan het vervolgproces. Voor de slagingskans en draagvlak van dit project is continuïteit hierin belangrijk. Voor elk perceel waar herstelmaatregelen nodig zijn en/of schadelijke effecten optreden van de maatregelen, is het gezamenlijk met de eigenaar bekijken wat de (on)mogelijkheden zijn noodzakelijk. Dus geen plannen voor hen, maar met hen. Zorg voor voldoende compensatiemiddelen Voor het vrijwillige meewerken aan herstelmaatregelen zal er richting grondeigenaren compensatie moeten gaan plaatsvinden in grond en/of geld, waarbij compensatie in grond vaak de voorkeur heeft. Veel grondeigenaren verwachten voor het vrijwillig meewerken aan dit gebiedsproces - naast de standaard compensatie - ook een zogenaamde plus in het aanbod dat hen gedaan zal worden. Zorg voor een goede communicatie en duidelijke planning Dit is belangrijk om tot keuzes te komen en uiteindelijk stappen voorwaarts te zetten. Een duidelijke planning is nodig, omdat de betrokkenen dan ook weten waar ze aan toe zijn en een basis hebben waarop de te maken keuzes en de te zetten stappen afgestemd kunnen worden. In de zogeheten borgingsovereenkomst tussen provincie en partners is vastgelegd dat indien na inwerkingtreding van PAS er geen resultaten zijn geboekt op vrijwillige basis, de provincie andere instrumenten zal inzetten. Dit gegeven dient goed gecommuniceerd te worden, omdat daarmee de kans het grootst is dat juist op vrijwillige basis oplossingen worden gevonden. n blz. 22/44

23 Deel het plangebied op in kleinere procesmatige eenheden Geadviseerd wordt om, op basis van de gesprekken die zijn gevoerd en de kansen die worden gezien, het plangebied op te delen in een aantal logische eenheden vanwege: - Voortgang in gebiedsproces te houden Als het ergens vertraagd, voorkom je zo dat deze tragere deelprocessen geen negatieve invloed hebben op snellere deelprocessen (beperken van afbreukrisico). - Juiste schaalniveau voor kleinere kavelruilen Zowel knelpunten als mogelijke oplossingen liggen vaak binnen hetzelfde deelgebied (procesmatige eenheid). Ook het snel oppakken van urgente zaken is binnen kleinere procesmatige eenheden mogelijk. Let wel op dat snelle stappen in de ene eenheid geen negatieve invloed heeft op de resultaten in andere eenheden. Het kan dus niet zo zijn dat in het ene gebied een overbedeling wordt weggegeven, terwijl in het andere gebied dergelijke gronden nodig zijn om tot een goed resultaat te komen. Een overall bewaking blijft daarom noodzakelijk. Door de verkenner zijn, mede op basis van de keukentafelgesprekken, de volgende logische eenheden(deelgebieden) aangegeven (zie figuur 3): - Deelgebied I: Roelinksbeek + Linderbeek - Deelgebied II: Weerselosebeek - Deelgebied III: Rossumerbeek - Deelgebied IV: Stakenbeek - Deelgebied V: Snoeyinksbeek bovenloop - Deelgebied VI: Snoeyinksbeek middenloop - Deelgebied VII: Snoeyinksbeek benedenloop Start direct met het verkrijgen van helderheid over maatregelen, effecten en natuurwensbeelden en aanvullend onderzoek (M20 en M7) Concretisering van maatregelen en bijhorende effecten is nodig om het gesprek met grondeigenaren aan te gaan. De grondeigenaren hebben deze informatie nodig om vervolgkeuzes te kunnen maken. Hieronder valt ook de locaties van de uitbreidingsdoelen. Ook een snelle uitvoering van onderzoeksmaatregelen geeft duidelijkheid over beoogde maatregelen en effecten. Een snelle uitvoering van deze onderzoeken is ondersteunend aan een goed vervolg van dit gebiedsproces. Daarnaast is het noodzakelijk om meer duidelijkheid te krijgen over mogelijk natuurwensbeelden. Welke natuur moet er komen als er een functiewijziging plaats gaat vinden en welke beheerpakketten horen daarbij. Geef prioriteit aan grondeigenaren met concrete toekomstplannen Een aantal grondeigenaren geeft aan dat de PAS-herstelmaatregelen grote effecten gaan hebben op hun bedrijfsvoering. Sommigen willen daarom hun grond gaan verkopen, anderen geven aan dat er daardoor een toekomst voor hun bedrijf ligt buiten het plangebied. Naast dat dit een groot knelpunt is, biedt dit voor het gebiedsproces ook een goede kans om grond te verkrijgen, het geeft ruilmogelijkheden voor andere knelpunten. Het snel oppakken van deze problemen-kansen is daarom belangrijk voor, zowel de grondeigenaar als voor het gebiedsproces. Grond is de katalysator van het gehele gebiedsproces. Het vrijkomen van deze grond kan de aanjager/motor zijn van dit gebiedsproces. Zorg daarbij voor goede afstemming over grondverwerving met de andere nabijgelegen gebiedsprojecten. n blz. 23/44

24 Biedt ruimte voor alternatieve maatregelen Hoewel er in het voortraject gesproken wordt over alternatieven maatregelen, wordt dit in de individuele keukentafelgespreken nauwelijks naar voren gebracht. Toch kan het zo zijn dat bij de uitwerking van effecten en maatregelen alternatieven naar boven komen. Met inachtneming van de doelen, dient het gebiedsproces hiervoor altijd open te staan. Zelfstandige uitvoering maatregel op habitatniveau De uitvoering van PAS-maatregelen op bestaande natuurpercelen (interne maatregelen op habitatniveau) kan stand alone worden opgepakt, los van dit gebiedsproces. n blz. 24/44

25 5. Vervolgproces en aanpak planuitwerking In dit hoofdstuk gaan we in op hoe de komende jaren het gebiedsproces een vervolg op deze verkenning kan krijgen. Belangrijke conclusie uit het voorgaande hoofdstuk is dat op basis van de gesprekken met gebiedspartners, grondeigenaren en grondgebruikers er voldoende draagvlak, kansen en mogelijkheden zijn om aan een gebiedsproces te beginnen. De projectgroep onderstreept een vrijwillige en integrale aanpak. 5.1 Het gebiedsproces in fasen Uitgangspunt is dat de opgaven voor de eerste PAS-periode binnen zes jaar gerealiseerd worden. Voorgesteld wordt om direct aansluitend aan de verkenning de planuitwerkingsfase te starten. Gelet op de complexe opgaven en afhankelijkheid van bijvoorbeeld grondverwervingsopties en de uit te voeren onderzoeken schat de projectgroep in dat voor de planuitwerkingsfase langer dan een jaar uit getrokken moet worden. Onderstaand de planning voor het gebied Landgoederen Oldenzaal: Verkenning x x x x 2. Planuitwerking x x x x x x 3. Realisatie x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 4. Beheer (incl. monitoring) x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Tabel 4: Planning planuitwerkingsfase gebied landgoederen Oldenzaal De voortgang van het proces en resultaten zal nauwlettend gevolgd moeten worden, omdat de periode heden-2020 (einde eerste PAS-periode) relatief kort is. Uitgangspunt is dat bij het einde van de planuitwerkingsfase en oplevering van de gebiedsofferte er duidelijkheid is ten aanzien van de inzet van vrijwilligheid versus een dwingend spoor. 5.2 Planuitwerkingsfase De planuitwerkingsfase is het eigenlijke gebiedsproces met de grondeigenaren. De planuitwerkingsfase is vooral gericht op het samen met de grondeigenaren nader uitwerken van de maatregelen en de gevolgen en effecten die dit heeft voor de grondeigenaren. In deze fase zullen veel zaken moeten worden onderzocht en uitgewerkt. Uiteindelijk resulteert de planuitwerkingsfase in een gedragen definitief gebiedsplan. Voorgesteld wordt zo spoedig mogelijk te starten met de activiteiten binnen de planuitwerkingsfase. De activiteiten zijn in verschillende stappen nader uitgewerkt. Per stap zal het verwachte resultaat aangegeven worden en daarnaast wordt aangegeven wat er nodig is om tot dit resultaat te komen. n blz. 25/44

26 Activiteiten planuitwerkingsfase Stap 1. Uitvoering urgente zaken Hoewel het gebiedsproces net gestart is en nog een tijd zal duren voor er een eindplan ligt hebben grondeigenaren zelf ook al vaak concrete toekomstplannen die niet kunnen of willen wachten. Het advies is om als vervolg op deze verkenning deze zaken direct en adequaat op te pakken en continue in gesprek te blijven met grondeigenaren met concrete toekomstplannen. Voorbeelden zijn beëindiging, verplaatsing of ontwikkeling van hun agrarisch bedrijf, zaken die snel keuzes vragen en tevens ook kansen geven voor het vervolgproces doordat er grond direct vrij komt binnen het plangebied. Het is ook wenselijk dat de provincie het gehele gebied openstelt voor subsidie aanvragen voor functiewijzigingen en inrichting, zodat grondeigenaren die bereid zijn om via zelfrealisatie natuur te realiseren ook de mogelijkheid hebben om hiervoor een subsidieaanvraag te doen. De projectgroep vraagt daarbij nadrukkelijk de aandacht voor het gebied rondom de Paaschberg (deelgebied III: Rossumerbeek) Resultaat: Nodig: Doorgang urgente zaken en ondernemers kunnen besluiten nemen - Op korte termijn vervolggesprekken voeren na de 1 e ronde keukentafelgesprekken - Inzetten van een onafhankelijk vertrouwenspersoon/gebiedscoördinator - Afstemming en inzet team grondverwerving en taxateurs provincie Overijssel Stap 2. Uitvoering PAS onderzoek (korte termijn) Het uitvoeren van PAS-onderzoek is een maatregel uit de gebiedsanalyse. Het betreft onderzoek uitbreiding hydrologisch meetnet onder andere ten behoeve van de monitoring oppervlakte water kwaliteit (M20). Daarnaast onderzoek voorkomen lekkage bronnen Tankenberg (M7). Resultaat: Nodig: PAS-onderzoek en monitoringsplan - Inzet en betrokkenheid provincie, waterschap en natuurmonumenten - Inzet extern bureau en specialisten op het gebied van water en ecologie Stap 3. Concretisering van maatregelen en effecten en concretisering natuurinrichting Uit deze verkenning komt duidelijk naar voren dat een verdere uitwerking van de maatregelen en bijhorende effecten noodzakelijk is. Zonder dit inzicht is het voor grondeigenaren vaak onmogelijk om gedegen keuzes te maken. Naast de benadering vanuit de grondeigenaar is het in deze planuitwerkingsfase ook noodzakelijk om de planvorming te bekijken vanuit natuurpotentie. Zo dienen de potentie van de diverse percelen voor biodiversiteit / natuurontwikkeling in beeld te worden gebracht en moet op korte termijn duidelijk worden waar de uitbreidingsdoelen gelokaliseerd kunnen worden. Voorwaarde daarbij is dat er voor de landbouw geen nadelige effecten ontstaan. Het advies is ook om in het kader van de verbetervoorstellen EHS Oldenzaalse stuwwal de betrokken eigenaren te bezoeken. Het benutten van lokale gebiedskennis bij deze concretisering is een belangrijke voorwaarde om commitment en draagvlak te krijgen. In de planuitwerking zal de gebiedscoördinator een coördinerende rol hebben bij deze activiteit. Hij zal hierbij zeer nauw samenwerken met de provincie en het waterschap en voor de concretisering zullen externe bureaus worden ingeschakeld. Resultaat: Nodig: Duidelijkheid over maatregelen effecten en potenties natuur - Inzetten van een onafhankelijk vertrouwenspersoon/gebiedscoördinator - Inzet en betrokkenheid waterschap - Inzet en betrokkenheid provincie - Inzet extern bureau(s) en specialisten op het gebied van water en ecologie n blz. 26/44

27 Stap 4. Verdiepingsslag (uitgewerkte) maatregelen PAS met (agrarische) grondeigenaren Bij stap 3 zijn een aantal zaken geconcretiseerd, bij stap 4 zal dit samen met de grondeigenaar besproken worden. Wat wil hij/zij, hoe zijn de maatregelen in te passen en wat betekent dit voor zijn toekomst? Inzicht in maatregelen en effecten(stap 3) en inzicht in potentie is een randvoorwaarde, maar ook inzicht in noodzakelijk procedurele stappen, financiële effecten van herstelmaatregelen, duidelijkheid over natuurinrichting en bijhorende beheersmaatregelen. De verdiepingsslag levert op dat de grondeigenaar een verantwoorde beslissing kan nemen tussen grond houden, hetzij PAS accepteren, hetzij zelf natuur realiseren, of grond afstoten, hetzij verkoop aan provincie (die dit inbrengt in kavelruil), hetzij zelf inbrengen in kavelruil. Resultaat: Nodig: Per betrokken grondeigenaar een plan - Inzetten van een onafhankelijk vertrouwenspersoon/gebiedscoördinator - Inschakelen externe bedrijfsadviseur(s) Stap 5. Kavelruil Met de vrijkomende en ingebrachte grond zal een kavelruilproces worden opgezet. Kavelruil is daarom planvorming. Voor kavelruil en verwerving van grond wordt breder gekeken dan alleen het plangebied. Belangrijk voor het vrijwillige gebiedsproces is dat degene die getroffen worden door de PASmaatregelen een sterke positie krijgen in het kavelruilproces. In de planuitwerkingsfase zullen de kansen voor verkaveling nader worden uitgewerkt en zal er ook vorm gegeven worden aan het in gang zetten van een overkoepeld grootschalig vrijwillig kavelruilproject (zie nadere uitwerking in par. 5.3). Resultaat: Nodig: Ruilplannen en een overkoepelend grootschalig kavelruilproject - Vorming kavelruilcommissie - Ondersteuning van een kavelruilcoördinator - Afstemming grondverwervingsteam en taxateurs - Nadere uitwerking projectplan (opties verkavelen voor groei/cko) Stap 6 Definitief gebiedsplan Het eind van de planvorming, waar commitment en overeenstemming over is door alle partijen en waar individuele grondeigenaren eigen keuzes in hebben gemaakt. Het definitieve plan is de basis voor realisatie. Het samenstellen van dit gebiedsplan is uiteindelijk een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de projectgroep. Resultaat: Nodig: Gebiedsplan en offerte - Regie van een projectleider (zie organisatie) - Input en afstemming projectgroep (zie organisatie) - Uitvoering/benodigdheden stappen 1 t/m 5 n blz. 27/44

28 Als oplossingsrichting uit de keukentafelgesprekken en projectgroep-overleggen is duidelijk geworden dat het verstandig is om het gebiedsproces op te delen in logische procesmatige eenheden. Per procesmatige eenheid zullen de bovengenoemde stappen worden doorlopen, waarbij de stappen niet in hetzelfde tempo behoeven te verlopen. Waar in het ene gebied nog onderzoek loopt, worden elders reeds kavels geruild. Verwacht wordt dat aan het eind van de planuitwerkingsfase duidelijk zal zijn of een vrijwillig traject haalbaar is, of dat een wettelijk instrument gewenst of noodzakelijk is. Deze keuze kan per deelgebied verschillen. Kortom: de kansen die er zijn en zich voordoen worden zoveel mogelijk verzilverd. De planning van de stappen zijn in onderstaande tabel weergegeven: Activiteiten in tijd Planuitwerkingsfase 1 e helft e helft e helft 2016 Stap 1: prioriteit aan x x concrete plannen Stap 2: onderzoek x x 2 e helft 2016 Stap 3: concretiseren x x Stap 4: verdiepingsslag x x x x met grondeigenaren Stap 5: kavelruil x x x x Stap 6: gebiedsplan definitief Tabel 5: Activiteiten in tijd - Planuitwerkingsfase x Ondanks de opdeling in kleinere eenheden en stappen is het wel noodzakelijk dat er een duidelijke regie komt op dit gehele gebiedsproces om de samenhang van inhoud en planning te borgen. Daarnaast is een goede communicatie over nut en noodzaak, resultaten van onderzoek en vervolgstappen gedurende de hele gebiedsprocesperiode noodzakelijk. Uitvoering PAS-onderzoek (lange termijn) In de PAS-gebiedsanalyse zijn ook onderzoeksmaatregelen voor de lange termijn aangegeven. Ze moeten worden uitgevoerd, als uit monitoring van de effecten van de PAS-maatregelen die op korte termijn moeten worden uitgevoerd (M1-M4 en M6), blijkt dat deze onvoldoende zijn. Aangezien deze maatregelen mogelijk volgen uit monitoring en vallen buiten de scope van de verkenning, ligt de coördinatie van deze maatregelen bij de provincie. n blz. 28/44

29 5.3 Grondverwerving en kavelruil Onmisbare instrumenten om tot uitvoering te komen zijn grondverwerving en kavelruil. Uitgangspunt in dit kader is de door de provincie vastgestelde interventieladder. Samenhang grondverwerving Omdat het beschikbaar krijgen/zijn van voldoende ruilgrond in relatie met het creëren van ontwikkelingsruimte voor de landbouw de cruciale succesbepalende factor is voor het halen van de doelen, zal die grondverwerving per direct van start moeten gaan. Het ligt voor de hand dat de provincie Overijssel de uitvoerende partij is voor de grondverwerving vanwege de samenhang tussen de diverse doelen, de financiering, maar ook vanwege de verwevenheid tussen de aangrenzende verkenningsgebieden Dinkelland en Landgoederen Oldenzaal. Hiervoor is veel afstemming nodig. De reeds opgemaakt Quick Scan Punthuizen Stuwwal Oldenzaal Dinkeldal boven- en middenloop geeft hierbij al een eerste basis. Geadviseerd wordt om voor het gehele gebied (zie kaartje bijlage 4) een grondverwervingsteam in combinatie met een kavelruilcommissie te vormen met de deelnemende partners. Kavelruil Volgens de interventieladder is de grondeigenaar zelf aanzet ten aanzien van maatregelenacceptatie, zelfrealisatie natuur, verkoop grond en evt. bedrijfsgebouwen en inbreng in kavelruilprocessen. Uitgangspunt voor dit gebiedsproces is dat de PAS-maatregelen doorgang moeten vinden. Zonder deze maatregelen geen realisatie van de Natura2000-doelen en geen ontwikkelruimte voor de landbouwbedrijven. Voor het slagen van het gebiedsproces is het essentieel dat de grondeigenaar en zijn of haar keuze hoe om te gaan met de voorgestelde maatregelen centraal staat. Het volgende schema (keuzemodel grondeigenaar centraal) sluit één op één aan bij de interventieladder van de provincie. n blz. 29/44

30 GRONDEIGENAAR CENTRAAL Grondeigenaar met grond binnen het plangebied Grond behouden Grond niet behouden Opties 1. PAS-maatregelen accepteren tegen schadevergoeding 2. Zelf natuur realiseren, functiewijziging tegen afwaardering (*) 3. Verkoop aan provincie die inbrengt in kavelruil 4. Inbrengen in kavelruil Overige grondeigenaren Grond niet behouden PRIORITEIT KAVELRUILPROCES Vrijgekomen grond binnen het plangebied 1. Huiskavelvergroting tbv eigenaren met grond in plangebied 2. Veldkavelvergroting tbv eigenaren met grond in plangebied Randvoorwaarden PAS-maatregelen uitvoeren tegen schadevergoeding Overige vrijgekomen grond 1. Huiskavelvergroting 2. Veldkavelvergoting 3. Natuurrealisatie tbv eigenaren met grond in plangebied 4. Natuurrealisatie tbv overige grondeigenaren Natuur realiseren (*) Het zelf realiseren van natuur kan gecombineerd worden met deelname in het ruilproces (compensatie kan dus via de ruiling worden gerealiseerd). Het keuzemodel grondeigenaar centraal leidt tot een kavelruilproces waarbij vaak een groter gebied betrokken wordt dan alleen het plangebied. n blz. 30/44

31 6. Organisatie 6.1 Opdrachtgever en opdrachtnemer De verkennende fase is in opdracht van Samen werkt Beter uitgevoerd. Opdrachtgever van het gebiedsproces na de verkenningsfase is de provincie Overijssel. Zij heeft de opgave om de PASmaatregelen rondom de aangewezen Natura2000-gebieden te realiseren en daarmee de natuurdoelen te behalen. Tijdens de verkenningsfase is er gewerkt vanuit een tijdelijke projectgroep met Natuurmonumenten en LTO als trekkers van het proces. Er is goed samengewerkt en door het organiseren van gebiedsbijeenkomsten en het uitvoeren van keukentafelgesprekken zijn ondernemers en grondeigenaren nauw betrokken en is er commitment opgebouwd bij de grondeigenaren in het plangebied. Concrete kansen zijn in beeld gekomen en feitelijk is er al veel voorwerk verricht ten behoeve van de planuitwerkingsfase. Gelet op de ervaringen in de verkenningsfase is binnen de bestaande projectgroep besloten om gezamenlijk als projectgroep door te gaan. Wel stellen de leden voor om de groep uit te breiden met vertegenwoordigers vanuit het waterschap Vechtstromen, de gemeente Losser en de provincie Overijssel. Uitgangspunt is om de integrale aanpak te blijven hanteren. Binnen de projectgroep is veel gediscussieerd over trekkerschap en verantwoordelijkheden. Wat de leden van de projectgroep betreft moet er een duidelijke projectorganisatie zijn en moet ook duidelijk zijn waar de verantwoordelijkheden liggen. Gelet op de ervaringen en achterliggende belangen is het wat betreft de projectgroepleden geen optie om de eindverantwoordelijkheid vanuit Natuurmonument en/of LTO op te pakken. Een meer bovenliggende partij heeft de voorkeur. Informeel is de optie om de gemeente als trekker en opdrachtnemer aan te stellen ook voorgelegd. De gemeente wil wel graag een onafhankelijke, faciliterende en ondersteunende rol vervullen, maar een rol als opdrachtnemer is wat de gemeente betreft niet aan de orde. Die opstelling is ingegeven vanuit de verwachting dat er voor de realisatie van de doelen van de twee Natura2000-gebieden in Losser een bijna vlakdekkende benadering nodig is. Daarbij past het niet om in de drie Losserse gebiedsplannen in twee verschillende rollen (opdrachtnemer (1x) - projectgroeplid (2x)) op te treden. In het kader van de zoektocht en invulling van de organisatie is er ambtelijk overleg geweest met de provincie, waarbij de opties en verantwoordelijkheden zijn besproken. Wat de projectgroep betreft is, gelet op de opgaven, de betrokkenheid van de provincie Overijssel cruciaal. Vooral vanwege de samenhang van de diverse doelen, de aanwezige expertise en het belang van bedrijf- en grondverwerving heeft de provincie wat de projectgroep betreft een zeer bepalende rol. Alles overziend stelt de projectgroep voor om voor het vervolgproces de trekkersrol bij de provincie Overijssel neer te leggen. Het advies daarbij is dat de trekker een externe projectleider of een projectleider uit de eigen gelederen (vanuit de provincie) aanstelt. Het voorstel is dat de projectleider samen met het projectteam uiteindelijk zorgdraagt voor de verbinding van de verschillende gebiedsprocessen en het opleveren van het uiteindelijk gebiedsplan. Onder het projectteam hangen werkgroepen die zorgdragen voor de uitvoering van de noodzakelijke stappen. n blz. 31/44

32 OPDRACHTGEVER (Provincie Overijssel) SWB TREKKER (Provincie Overijssel) PROJECTGROEP LANDGOEDEREN OLDENZAAL Projectleider (provincie of extern) Natuurmonumenten LTO Noord Waterschap Gemeente Provincie Stimuland (vertrouwenspersoon) PROJECTGROEP VRIJWILLIGE KAVELRUIL Kavelruilcommissie Kavelruilcoördinator CKO / verkavelen voor groei WERKGROEP PLANUITWERKING WERKGROEP URGENTE ZAKEN EN ONDERNEMERS- PLANNEN WERKGROEP GROND- VERWERVING EN VERKAVELING WERKGROEP ONDERZOEKEN WERKGROEP COMMUNICATIE Figuur 6: Organisatieschema 6.2 Trekker Het advies is om de uiteindelijke verantwoordelijkheid (opdrachtnemer) van het vervolgproces neer te leggen bij de provincie. De trekker zal daarbij ook zorgdragen voor een terugkoppeling van de voortgang van het proces richting Samen Werkt Beter. Voorgesteld wordt dat de trekker een projectleider aanstelt die gezamenlijk met de gebiedspartners de regie heeft over de uitvoering. n blz. 32/44

33 6.3 Projectgroep Landgoederen Oldenzaal De projectgroep vormt de schakel tussen de werkgroepen en de trekker. De projectgroep bestaat uit gebiedspartners aangevuld met een gebiedscoördinator. De gebiedscoördinator functioneert als een vertrouwenspersoon en als contactpersoon met grondeigenaren, ondernemers en inwoners. De gebiedscoördinator vervult een neutrale rol en heeft geen eigen belang in het proces. Daarbij is hij vertrouwenspersoon voor alle gebiedspartijen. 6.4 Werkgroepen Onder de projectgroep zijn vijf werkgroepen actief. Deze werkgroepen dragen er zorg voor dat de benodigde stappen (zie hoofdstuk 5) worden uitgevoerd. De uiteindelijke bemensing en invulling van rollen en taken wordt gezamenlijk vastgesteld door de projectleider en projectgroep. Werkgroep Planuitwerking Deze werkgroep zal er zorg voor dragen dat alle gegevens, kansen en concrete uitvoeringsvoorstellen worden verzameld en verbonden tot een concept beslisdocument. Het beslisdocument is het plan voor de realisatie voor de doelen in het gebied. De werkgroep bereidt het beslisdocument voor en brengt dit in de projectgroep. De projectleider en gebiedscoördinator zijn de trekkers van deze werkgroep. Werkgroep Urgente zaken en ondernemersplannen Tijdens de verkenning zijn er reeds meerdere mogelijkheden en plannen ontstaan. Het zogenaamde laag hangend fruit zijn mogelijkheden om op korte termijn concrete doelen te realiseren en/of ruimte te creëren voor de doelen. De contacten met initiatiefnemers worden momenteel aangehouden en staan in de wachtstand. Het is zaak om op korte termijn het vervolg op de keukentafelgesprekken op te pakken om het vertrouwen en draagvlak in het gebied te behouden. Vanuit de projectgroep wordt dan ook geadviseerd om op zeer korte termijn het vervolg in gang te zetten. Voorgesteld wordt om de gebiedscoördinator als trekker van deze werkgroep in te zetten. Daarbij zal ondersteuning ingezet moeten worden van specialisten op het gebied van onder ander ecologie en water en bedrijfsadviseurs. Werkgroep Grondverwerving en verkaveling Deze werkgroep zal aansluiten op het bestaande verwervingsteam van de provincie. Het advies is om daaraan ook de kavelruilcoördinator en gebiedscoördinator toe te voegen. Belangrijk is ook dat er vanuit deze werkgroep afstemming is met de verwervingsteams in de aangrenzende verkenningsgebieden en het Kavelruil Projectteam. Werkgroep Onderzoeken Voorgesteld wordt dat de coördinatie van deze werkgroep ligt bij de provincie. Voor de uitvoering worden externe specialisten ingeschakeld. Maar ook zal de reeds aanwezig kennis bij het waterschap, Natuurmonument en grondeigenaren benut worden. Werkgroep Communicatie Een goede communicatie draagt bij aan het vertrouwen en draagvlak en is daarom van groot belang om het gebiedsproces te laten slagen. Daarbij hoort ook een goede communicatie ten aanzien van nut en noodzaak van het Natura2000-beleid en de PAS. Hierbij dient ook aandacht te zijn voor het proces rondom het beheerplan. In de planvormingsfase zal een communicatieplan worden opgesteld en wordt gestart met de uitvoering ervan. De coördinatie van deze werkgroep ligt bij de projectleider. n blz. 33/44

34 6.5 Projectgroep Vrijwillige kavelruil Door middel van kavelruilen zal slagvaardig naar oplossingen worden gezocht. Een nauwe relatie tussen grondverwerving en kavelruil is daarbij van belang. Maar ook een overall regie is noodzakelijk vanwege de samenhang van doelen en verwevenheid aan de aangrenzende verkenningsgebieden. Daarom wordt voorgesteld om één projectgroep Vrijwillige kavelruil in te stellen die opereert op drie niveaus: op het niveau van procesmatige eenheden het plangebied Natura2000 en het plangebied Losser-Noord van de Landinrichting Losser. De projectgroep Vrijwillige kavelruil is bewust naast de projectgroep geplaatst vanwege de bredere gebiedsfocus en bredere focus. Het voorstel daarbij is dat er vanuit de trekker (provincie) een aparte opdracht kavelruil wordt verstrekt. Bekend is dat er vanuit de verkenningsgebieden Punthuizen- Stroothuizen en Dinkeldal draagvlak is om gezamenlijk op te trekken. Voorgesteld wordt om vanuit de reeds opgemaakte Quick Scan Punthuizen Stuwwal Oldenzaal Dinkeldal boven- en middenloop een projectgroep te vormen. De coördinatie van deze werkgroep ligt bij LTO.. n blz. 34/44

35 7. Financiën In dit hoofdstuk wordt een globale raming van de kosten voor het volgende gebiedsproces gegeven. Proceskosten De proceskosten voor de planvorming (fase 2) zijn een optelling van de proceskosten voor onderzoek, kavelruilcoördinatie, gebiedscoördinatie/vertrouwenspersoon, secretariaat, communicatie e.d. De proceskosten voor de realisatiefase (incl. voorbereiding uitvoeren) en beheer zijn nog niet geraamd. Kosten inrichtingsmaatregelen PAS De kosten voor de uitvoering van de maatregelen zijn gebaseerd op de raming van DLG. Door de verkenner is geen nieuwe raming gemaakt, maar is dit eerdere geraamde bedrag overgenomen in deze verkenning (document PAS-maatregelen Landgoederen Oldenzaal, provincie Overijssel). Kosten verwerving, compensatie PAS De kosten voor verwerving en compensatie (incl. boerderij verplaatsen) zijn gebaseerd op de eerste conclusies die getrokken kunnen worden uit de keukentafelgesprekken. Mede op basis van deze gesprekken is door de verkenner uitgegaan van een gemiddelde hectareprijs van per ha. Dit bedrag is hoger dan de waarmee de provincie/dlg hebben gerekend (memo indicatieve budgetten Landgoederen Oldenzaal provincie Overijssel, 6 mei 2014). Ten aanzien van deze hectare prijs is er afstemming geweest met de grondaankopers van de provincie Overijssel. De aanname van euro sloot aan bij de ervaringen met lopende taxaties en recent afgeronde verkopen. Door deze hogere ha prijs ligt het totale budget euro hoger (5%). Naast kosten, dient er ook gerekend te worden met inkomsten als gevolg van verkoop/doorleveren grond aan eindbeheerder. Overige kosten Bijvoorbeeld natschade woonhuizen, onbekend. n blz. 35/44

36 7.1 Kosten eenheden raming programmafase onderdeel prestatie aantal uitwerking realisatie gebruik en beheer ( ) (raming) (raming) (raming) proceskosten uitwerken gebiedsofferte c.q. gebiedsplan stuks uitvoeringsfase stuks gebruik en beheer stuks planonderdelen planonderdeel: uitwerkingsgebied ha planonderdeel: beheer ha totale raming plan Conclusie De kostenraming voor dit gebiedsproces is ca. 18,4 miljoen. Ten opzichte van de eerdere kostenraming voor dit proces van 14,3 miljoen (memo indicatieve budgetten landgoederen Oldenzaal, provincie Overijssel, 6 mei 2014) is dit een hoger bedrag. De verklaring van dit hoger bedrag ligt met name in het rekenen met een hogere grondprijs en het meenemen van een post onvoorzien uitgaven natschadevergoedingen. n blz. 36/44

37 7.2 Financieringsbronnen doel raming proceskosten verdeling bijdrage bijdrage eigenaren nog niet gedekt provincie Overijssel Waterschap Gemeente dekking deel (%) ( ) (%) ( ) (%) ( ) (%) ( ) (%) ( ) uitwerken gebiedsofferte % % 0 c.q. gebiedsplan uitvoeringsfase % 0 gebruik en beheer 0 100% 0 0% 0 planonderdelen planonderdeel: uitwerkingsgebied verwerving en compensatieplan PAS inrichtingsmaatregelen PAS raming provincie % % % % % 0 overige maatregelen pm 100% 100% 0 100% 0 100% 0 planonderdeel: beheer % % 0 totaal financiering n blz. 37/44

38 7.3 Financiële planning In onderstaande tabel wordt aangeven wanneer verwacht wordt welke kosten gemaakt gaan worden. doel raming fase van het programma uitwerking realisatie gebruik en beheer totaal (totaal) (totaal) proceskosten uitwerken gebiedsofferte c.q. gebiedsplan uitvoeringsfase 0 0 gebruik en beheer 0 0 planonderdelen planonderdeel: uitwerkingsgebied planonderdeel: beheer totaal financiering n blz. 38/44

39 8. Conclusies Na verkenning van opgaven, analyse knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen kan gesteld worden dat de uitvoering PAS-maatregelen via een vrijwillig gebiedsproces in gebied Landgoederen Oldenzaal kansrijk is. De volgende aspecten zijn van belang voor een succesvol vrijwillig gebiedsproject: Geef prioriteit aan grondeigenaren met concrete toekomstplannen. De grondeigenaar in het plangebied wordt centraal gesteld. Hij krijgt daarbij de eerste keuze hoe hij invulling wil geven aan de PAS (zie keuzemodel grondeigenaar centraal). Het lukt om op korte termijn (na deze verkenning) de PAS-maatregelen, met bijhorende effecten op perceelsniveau te concretiseren en duidelijkheid te verschaffen aan grondeigenaren, ook over de natuurinvulling. Er voldoende budget beschikbaar komt voor dit gebiedsproces. De projectgroep en gebiedscoördinator behouden draagvlak en vertrouwen in het gebied. Er sprake is van een duidelijke en goed gecommuniceerde planning. Er in enkele deelgebieden extra aandacht komt voor acceptatie van PAS-maatregelen. Het in gesprek blijven met het gebied/de grondeigenaren is daarbij een randvoorwaarde om tot stappen voorwaarts te komen. n blz. 39/44

40 Bijlage 1: Overzicht uitgaven en inkomsten grond en gebouwen Verwerving en compensatie UITGAVEN ONTVANGSTEN Aantal ha Prijs % Bedrag Aantal ha Prijs % Bedrag Afwaardering agrarisch naar natuur (1) % Verkoop natuurgrond % Aankoop vervangende grond (2) % Verkoop erf en opstallen % Aankoop erf en opstallen (3) % Verkoop aangekochte ruilgrond % Compensatie natschade (4) % Compensatie afwaardering/natschade (5) % Compensatie natschade onvoorzien (6) % Saldo uitgaven en ontvangsten Verwerving ruilgrond (7) % Uitgangspunten naar aanleiding van keukentafelgesprekken: 1) eigenaren van 10% van de percelen in het plangebied gaven aan zelf te willen realiseren tegen afwaardering en/of te willen verkopen 2) eigenaren van 15% van de percelen in het plangebied gaven aan hun percelen te willen inbrengen in een kavelruil. Provincie verwerft deze percelen en verkoop als natuurgrond 3) we veronderstellen dat 4 eigenaren hun bedrijf zullen willen verplaatsen/verkopen 4) eigenaren van 25% van de percelen in het plangebied zullen uiteindelijk een natschade moeten accepteren 5) eigenaren van 45% van de percelen in het plangebied zullen uiteindelijk afwaardering/natschade moeten accepteren 6) eigenaren van percelen buiten het plangebied (mn Snoeyinksbeek benedenloop) geven aan natschade te verwachten 7) er is rekening gehouden met de aankoop van 25 ha ruilgrond als smeerolie voor het ruilproces Overige uitgangspunten: Waarde natuurgrond = 15% van de vrije agrarische verkeerswaarde Vrije agrarische verkeerswaarde is gesteld op euro per ha Waarde erf en opstallen agrarische bedrijf is gesteld op euro, volgens raming van de provincie. Daar staat een verkoopwaarde tegenover van euro. De compensatie natschade is gesteld op euro per ha, volgens raming provincie Conclusie: Per saldo is nodig n blz. 40/44

41 Proceskosten: planfase 2 omschrijving taak/rol aantal eenheid prijs bedrag toelichting (zie de stappen 1 tm/6 in hfdst 5.2) inzet personeel gedurende 3 jaar, tbv planfase 2 (planvorming) project-/programma coördinatie 1.200,00 uur 100, ,00 uren gebiedscoördinator -> stap 1 t/m 6 kavelruilcoördinator (excl aanvullende kavelruilkosten) 600,00 uur 100, ,00 uren tbv kavelruil stap 5 planuitwerkingsfase uren extern bureau tbv concretisering bij technische ondersteuning 1.500,00 uur 100, ,00 -> stap 4 uren projectleiding en opstellen gebiedsplan raming project-/programma 1.500,00 uur 100, ,00 -> stap 1 t/m 6 uren opstellen plan en inzet communicatieadviseurs communicatie 120,00 uur 100, ,00 -> stap 1 t/m 6 secretariaatswerk rond dit proces administratieve ondersteuning 400,00 uur 50, ,00 -> stap 1 t/m 6 uren extern bureau tbv onderzoek onderzoek en monitoring 1.600,00 uur 100, ,00 -> stap 2 middelen communicatiemiddelen 1, , ,00 vergaderkosten 1, , ,00 zakelijk rechtkosten, notaris, kadaster, KC e.d 1, , ,00 overige middelen 1, , ,00 nnb subtotaal ,00 onvoorzien 10% , ,00 subtotaal ,00 btw 21% ,00 afronding totaal ,00 website, rapporten, enz -> stap 1 t/m 6 koffie,broodjes, zaalhuur, enz -> stap 1 t/m 6 middelen tbv kavelruil realisatie -> stap 5 n blz. 41/44

42 Bijlage 2: Overzichtstabel knelpunten K2, K4, K6 en K7 zijn van toepassing G = groot knelpunt K = klein knelpunt Nvt = knelpunt niet van toepassing n blz. 42/44

43 Bijlage 3: Interventieladder n blz. 43/44

44 Bijlage 4: Kaart gebied n blz. 44/44