Inleiding Nederlands sociaal recht

Transcriptie

1 Inleiding Nederlands sociaal recht G.].]. Heerma van Voss Zevende druk Boom Juridische uitgevers Den Haag 2009

2 Omslagontwerp: Primo!Studio, Delft Opmaak binnenwerk: Textcetera, Den Haag G.].]. Heerma van Voss / Boom]uridische uitgevers Behoudens de in ofkrachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerdgegevensbestand, ofopenbaar gemaakt, in enige vorm ofop enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen, opnamen ofenige andere manier, zandervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zaver het maken van reprograflsche verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (art. 16Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060,2130 KB Hoofddorp, No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. ISBN NUR825

3 Woord vooraf Dit boek biedt een inleiding tot het Nederlandse sociaal recht. Primair geschreven voor rechtenstudenten in de bachelorsfase van de academische studie, kan het boek niettemin ookvan nutzijnvoor anderen die een eerste kennismakingzoeken methet sociaal recht. Het boek beoogt inleidend van aard te zijn, door een beperking tot de hoofdlijnen. Het is voor een goed begrip noodzakelijk om naast het boek ook kennis te nemen van de relevante wetteksten. Het inleidende karakter van dit boek laat immers niet toe om elke uitzondering en ieder detail aan de orde te stellen. Er is naar gestreefd de belangrijkste beginselen en vindplaatsen van het sociaal recht weer te geven op een zodanige wijze, dat de inhoud te bevatten blijft voor iemand die voor het eerst met dit rechtsgebied kennismaakt. Tegelijkertijd wordt het academisch karakter bereikt door op belangrijke punten ook in te gaan op historie en achtergronden van de desbetreffende materie. Voorts zijn verwijzingen opgenomen naar de belangrijkste literatuur en rechtspraak, waardoor de lezer desgewenst verder zijn weg kan vinden in het vakgebied. De literatuurverwijzingen zijn grotendeels beperkt tot de belangrijkste publicaties die een recent overzicht geven van het behandelde. Overvele onderwerpen zijn in artikelen ofin oudere publicaties detailstudies verschenen. Het is daarom altijd de moeite waard om ook kennis te nemen van de vaktijdschriften, monografleen, losbladige en digitale uitgaven, die meer gedetailleerde informatie verschaffen. In deze zevende druk is het boek geactualiseerd. Wijzigingen in de wetgeving zijn verwerkt, alsmede recente rechtspraak en literatuur. Bij de voorbereiding van deze druk is hulp verleend door mr. B. Barentsen en studentassistente K. de Haan, beiden verbonden aan de afdeling Sociaal Recht van de UniversiteitLeiden. Commentaarop het boekblijftwelkom, hetzij via de uitgever, hetzij rechtstreeks Leiden, februari 2009 G.fJ Heerma van Voss 5

4 Inhoud Lijst van a:fkortingen 1 Het begrip sociaal recht 1.1 Het sociaal recht als juridisch vakgebied 1.2 Geschiedenis 1.3 Ongelijkheidscompensatie 1.4 Flexibilisering 1.5. Internationalisering 1.6 Grondrechten 1.7 Rechtsbronnen Deel I: Individueel arbeidsrecht 2 De arbeidsverhouding 2.1 Overzicht 2.2 Arbeidsovereenkomst 2.3 Opdracht en aanneming van werk 2.4 Ambtenarenstatus 2.5 Flexibele arbeidsrelaties 2.6 Enkele bijzondere arbeidsovereenkomsten 2.7 Gemengde overeenkomsten 3 De totstandkorning van de arbeidsovereenkornst 3.1 Partijen 3.2 Arbeidsbemiddeling 3.3 Sollicitatiefase 3.4 Discriminatie bij aanstelling 3.5 Vorm van de arbeidsovereenkomst 3.6 Bijzondere bedingen

5 4 De rechtsbronnen Overzicht Onderlinge verhouding van rechtsbronnen Contractvrijheid Vormen van dwingend recht De collectieve arbeidsovereenkomst De ondernemingsovereenkomst Andere rechtsbronnen De handhaving 75 5 De plichten van de werknemer Overzicht Arbeid verrichten Volgen van aanwijzingen Geheimhoudingsplicht Concurrentieverbod Verbod van nevenarbeid Voorkomen van schade Goed werknemerschap Sancties werkgever 85 6 De plichten van de werkgever Overzicht Loonbetaling T ewerkstelling Gelijke behandeling Veilige werkomstandigheden Grondrechten werknemer Goed werkgeverschap 9S 6.8 Sancties werknemer 98 7 Onderbreking van de arbeid Verhindering werknemer Ziekte Zwangerschap, bevalling en adoptie Ouderschap De levensloopregeling Kortverlof Vakantie Roostervrije dagen Bedrijfsrisico Het arbeidsomstandighedenrecht Overzicht Arbeidsomstandigheden Arbeidstijden Arbeid en zorg Deskundige bijstand 113 8

6 8.6 Medezeggenschap over arbeidsomstandigheden De Arbeidsinspectie Wijziging van de arbeidsverhouding Overzicht Wijzigingsbeding T aakwijziging Overplaatsing Bevordering Degradatie Werkaanpassing gehandicapten Overgang van onderneming Overstappen binnen een groepsonderneming Het ontslagrecht: de opzegging Overzicht ontslagrecht Opzegging Procedure werkgever 128 loa Toestemming Collectief ontslag Opzegverboden Opzegtermijn Proeftijd Dringende reden Opzegging door werknemer Sancties Vernietigbare opzegging Onregelmatige opzegging Kennelijk onredelijke opzegging Herstel van de arbeidsovereenkomst Ontslagvergoeding Toekomst duaal ontslagrecht Het overige ontslagrecht Overzicht Ontbinding wegens gewichtige redenen Vergoeding bij ontbinding Ontbinding wegens tekortkoming Afloop arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd Ontbindende voorwaarde Overlijden werknemer Beeindiging met wederzijds goedvinden 163 Deel II: Collectiefarbeidsrecht Organisatie en vertegenwoordiging Vrijheid van vakvereniging Organisaties van werkgevers en werknemers 170 9

7 12.3 Overlegeconomie Vertegenwoordiging in organen Ondernemingsniveau Bedrijfstakniveau Regionaal niveau N ationaal niveau Europees niveau Internationale organen De collectieve arbeidsovereenkomst Cao-overleg Bedrijfstak- en ondernemings-cao Regeling van de cao Individuele gebondenheid aan de cao De ongebonden werknemer De bepalingen van de cao Afwijking van de cao Algemeenverbindendverklaring N awerking van cao-bepalingen Decentralisatie naar de onderneming Sociaal plan Handhaving van de cao Het stakingsrecht Geschiedenis van het stakingsrecht Grondrecht op collectieve actie Grenzen aan recht op collectieve actie Rechten van derden Stakingen gericht tegen anderen Bijzondere vormen van collectieve actie Schorsing ofwanprestatie Positie werkwilligen Uitsluiting Bemiddeling en geschilbeslechting Hetmedezeggenschapsrecht Plaats van de ondernemingsraad Instelling van de ondernemingsraad Het adviesrecht Het instemmingsrecht Het informatierecht Het beroepsrecht en andere geschillenregelingen Overige taken en bevoegdheden De personeelsvertegenwoordiging Medezeggenschap bij arbeidsomstandigheden De structuurregeling Verhouding met vakbonden Het enqueterecht

8 15.13 Fusiegedragsregels De Europese ondernemingsraad Medezeggenschap bij de Europese vennootschap 235 Dee! III: Socialezekerheidsrecht Het stelsel van sociale zekerheid Geschiedenis Sociale verzekeringen en sociale voorzieningen Werknemers- en volksverzekeringen Publiek- en privaatrecht Financiering Uitvoering Toezicht Handhaving Rechtsbescherming Internationale aspecten Het werkloosheidsrecht T oepasselijke regelingen Werkloosheidsbegrip Referte-eisen Uitsluitings- en eindigingsgronden Uitkeringen Verplichtingen Verwijtbare werkloosheid Passende arbeid Sancties Betaling van de uitkering Re-integratiemaatregelen Het arbeidsongeschiktheidsrecht T oepasselijke regelingen Loonbetaling bij ziekte Vangnetvoorziening Zwangerschap en bevalling Arbeidsongeschiktheidsbegrip WIA Uitkering bij volledige en duurzame arbeidsongeschiktheid Uitkering bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid Aanvullende uitkeringen werknemer Re-integratiemaatregelen De overige sociale verzekeringen Zorgverzekering Bijzondere ziektekosten Ouderdomspensioen N abestaandenuitkering Aanvullende regelingen

9 De sociale voorzieningen Overzicht Drie cruciale begrippen Algemene bijstand Oudere werklozen en gewezen zelfstandigen Jonggehandicapten Kunstenaars Toeslagen Kinderbijslag Inschakeling werkzoekenden Sociale werkvoorziening Gehandicapten Bijzondere bijstand Jurisprudentieregister Wetsartikelenregister Trefwoordenregister