Inleiding Nederlands sociaal recht

Transcriptie

1 Inleiding Nederlands sociaal recht

2 INLEIDING MEDEDINGINGSRECHT

3 Inleiding Nederlands sociaal recht Prof. mr. G.J.J. Heerma van Voss Zesde druk Boom Juridische uitgevers Den Haag 2007

4 INLEIDING MEDEDINGINGSRECHT 2001 Eerste druk 2002 Tweede druk 2003 Derde, uitgebreide druk 2005 Vierde druk 2006 Vijfde druk 2007 Zesde druk 2007 G.J.J. Heerma van Voss / Boom Juridische uitgevers Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. ISBN NUR 825

5 Woord vooraf Dit boek biedt een inleiding tot het Nederlandse sociaal recht. Primair geschreven voor rechtenstudenten in de bachelorsfase van de academische studie, kan het boek niettemin ook van nut zijn voor anderen die een eerste kennismaking zoeken met het sociaal recht. Het boek streeft ernaar enerzijds inleidend van aard te zijn, door zich te beperken tot de hoofdlijnen. Het is voor een goed begrip noodzakelijk om naast het boek ook kennis te nemen van de relevante wetteksten. Het inleidende karakter van dit boek laat immers niet toe om elke uitzondering en ieder detail aan de orde te stellen. Er is naar gestreefd de belangrijkste beginselen en vindplaatsen van het sociaal recht weer te geven op een zodanige wijze, dat dit te bevatten blijft voor iemand die voor het eerst met dit rechtsgebied kennismaakt. Anderzijds is beoogd dat het boek ook voldoende academisch niveau heeft. Dat is gebeurd door op belangrijke punten ook in te gaan op historie en achtergronden van de desbetreffende regeling. Voorts zijn verwijzingen opgenomen naar de belangrijkste literatuur en rechtspraak, waardoor de lezer desgewenst verder zijn weg kan vinden in het vakgebied. De literatuurverwijzingen zijn grotendeels beperkt tot de belangrijkste publicaties die een recent overzicht geven van de materie. Over vele onderwerpen zijn in artikelen of in oudere publicaties detailstudies verschenen. Het is daarom altijd de moeite waard om bij een onderwerp ook kennis te nemen van de vaktijdschriften, monografieën, losbladige en digitale uitgaven, die meer gedetailleerde informatie verschaffen. In deze vijfde druk is het boek geactualiseerd. Wijzigingen in met name verschillende socialezekerheidswetten zijn verwerkt, alsmede recente rechtspraak en literatuur. Bij de voorbereiding van deze druk is hulp verleend door mrs. A. Eleveld en B. ter Haar, verbonden aan de afdeling Sociaal Recht van de Universiteit Leiden. Commentaar op het boek blijft welkom, hetzij via de uitgever, hetzij rechtstreeks ( adres: Leiden, januari 2007 G.J.J. Heerma van Voss 5

6 Inhoud Lijst van afkortingen 15 1 Het begrip sociaal recht Het sociaal recht als juridisch vakgebied Geschiedenis Ongelijkheidscompensatie Flexibilisering Internationalisering Grondrechten Rechtsbronnen 28 DEEL I INDIVIDUEEL ARBEIDSRECHT 2 De arbeidsverhouding Overzicht Arbeidsovereenkomst Opdracht en aanneming van werk Ambtenarenstatus Flexibele arbeidsrelaties Enkele bijzondere arbeidsovereenkomsten Gemengde overeenkomsten 49 3 De totstandkoming van de arbeidsovereenkomst Partijen Arbeidsbemiddeling Sollicitatiefase Discriminatie bij aanstelling Vorm van de arbeidsovereenkomst Bijzondere bedingen 66 7

7 INLEIDING MEDEDINGINGSRECHT 4 De rechtsbronnen Overzicht Onderlinge verhouding van rechtsbronnen Contractvrijheid Vormen van dwingend recht De collectieve arbeidsovereenkomst De ondernemingsovereenkomst Andere rechtsbronnen De handhaving 80 5 De plichten van de werknemer Overzicht Arbeid verrichten Volgen van aanwijzingen Geheimhoudingsplicht Concurrentieverbod Verbod van nevenarbeid Voorkomen van schade Goed werknemerschap Sancties werkgever 90 6 De plichten van de werkgever Overzicht Loonbetaling Tewerkstelling Gelijke behandeling Veilige werkomstandigheden Grondrechten werknemer Goed werkgeverschap Sancties werknemer Onderbreking van de arbeid Verhindering werknemer Ziekte Zwangerschap, bevalling en adoptie 109 8

8 7.4 Ouderschap De levensloopregeling Kort verlof Vakantie Roostervrije dagen Bedrijfsrisico Het arbeidsomstandighedenrecht Overzicht Arbeidsomstandigheden Arbeidstijden Arbeid en zorg Deskundige bijstand Medezeggenschap over arbeidsomstandigheden De Arbeidsinspectie Wijziging van de arbeidsverhouding Overzicht Wijzigingsbeding Taakwijziging Overplaatsing Bevordering Degradatie Werkaanpassing gehandicapten Overgang van onderneming Overstappen binnen een groepsonderneming Het ontslagrecht: de opzegging Overzicht ontslagrecht Opzegging Procedure werkgever Toestemming Collectief ontslag Opzegverboden Opzegtermijn Proeftijd

9 INLEIDING MEDEDINGINGSRECHT 10.9 Dringende reden Opzegging door werknemer Sancties Vernietigbare opzegging Onregelmatige opzegging Kennelijk onredelijke opzegging Herstel van de arbeidsovereenkomst Ontslagvergoeding Toekomst duaal ontslagrecht Het overige ontslagrecht Overzicht Ontbinding wegens gewichtige redenen Vergoeding bij ontbinding Ontbinding wegens tekortkoming Afloop arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd Ontbindende voorwaarde Overlijden werknemer Beëindiging met wederzijds goedvinden 172 DEEL II COLLECTIEF ARBEIDSRECHT 12 Organisatie en vertegenwoordiging Vrijheid van vakvereniging Organisaties van werkgevers en werknemers Overlegeconomie Vertegenwoordiging in organen Ondernemingsniveau Bedrijfstakniveau Regionaal niveau Nationaal niveau Europees niveau Internationale organen

10 13 De collectieve arbeidsovereenkomst Cao-overleg Bedrijfstak- en ondernemings-cao Regeling van de cao Individuele gebondenheid aan de cao De ongebonden werknemer De bepalingen van de cao Afwijking van de cao Algemeenverbindendverklaring Nawerking van cao-bepalingen Decentralisatie naar de onderneming Sociaal plan Handhaving van de cao Het stakingsrecht Geschiedenis van het stakingsrecht Grondrecht op collectieve actie Grenzen aan recht op collectieve actie Rechten van derden Stakingen gericht tegen anderen Bijzondere vormen van collectieve actie Schorsing of wanprestatie Positie werkwilligen Uitsluiting Bemiddeling en geschilbeslechting Het medezeggenschapsrecht Plaats van de ondernemingsraad Instelling van de ondernemingsraad Het adviesrecht Het instemmingsrecht Het informatierecht Het beroepsrecht en andere geschillenregelingen Overige taken en bevoegdheden De personeelsvertegenwoordiging Medezeggenschap bij arbeidsomstandigheden

11 INLEIDING MEDEDINGINGSRECHT De structuurregeling Verhouding met vakbonden Het enquêterecht Fusiegedragsregels De Europese ondernemingsraad Medezeggenschap bij de Europese vennootschap 246 DEEL III SOCIALEZEKERHEIDSRECHT 16 Het stelsel van sociale zekerheid Geschiedenis Sociale verzekeringen en sociale voorzieningen Werknemers- en volksverzekeringen Publiek- en privaatrecht Financiering Uitvoering Toezicht Handhaving Rechtsbescherming Internationale aspecten Het werkloosheidsrecht Toepasselijke regelingen Werkloosheidsbegrip Referte-eisen Uitsluitings- en eindigingsgronden Uitkeringen Verplichtingen Verwijtbare werkloosheid Passende arbeid Sancties Betaling van de uitkering Reïntegratiemaatregelen

12 18 Het arbeidsongeschiktheidsrecht Toepasselijke regelingen Loonbetaling bij ziekte Vangnetvoorziening Zwangerschap en bevalling Arbeidsongeschiktheidsbegrip WIA Uitkering bij volledige en duurzame arbeidsongeschiktheid Uitkering bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid Aanvullende uitkeringen werknemer Reïntegratiemaatregelen De overige sociale verzekeringen Zorgverzekering Bijzondere ziektekosten Ouderdomspensioen Nabestaandenuitkering Aanvullende regelingen De sociale voorzieningen Overzicht Drie cruciale begrippen Algemene bijstand Oudere werklozen en gewezen zelfstandigen Jonggehandicapten Kunstenaars Toeslagen Kinderbijslag Inschakeling werkzoekenden Sociale werkvoorziening Gehandicapten Bijzondere bijstand 322 Jurisprudentieregister 323 Wetsartikelenregister 331 Trefwoordenregister