De omvorming van VZW naar VSO

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar De omvorming van VZW naar VSO Masterproef van de opleiding Master in het notariaat Ingediend door Jacobs Kasper studentennr Promotor: Dhr. De Witte Daan Commissaris: Prof. Dr. Bael Jan 1

2 Voorwoord 1. Deze masterthesis vormt een belangrijk onderdeel van mijn opleiding Notariaat aan de Universiteit van Gent. Het was een zeer boeiende, leerrijke en fijne ervaring. Graag wil ik daarvoor mijn promotor, Pr. Dr. Jan Bael, en zijn assistent, Daan De Witte, bedanken. Het was namelijk hun idee dat, samen met hun voortdurende hulp en begeleiding, geleid heeft tot het uiteindelijke resultaat van dit schrijven. Daarnaast zou ik ook graag mijn medestudenten bedanken voor het feit dat we op een constructieve manier hebben kunnen samenwerken. Op die manier werd mijn werklast behoorlijk verlicht en kon ik mij volledig op deze masterproef concentreren. Tot slot wil ik nog mijn vriendin Claire Senden bedanken voor het nalezen en corrigeren van deze thesis. Het is door de hulp van deze personen dat ik deze masterproef in de best mogelijke omstandigheden heb kunnen schrijven. Om die reden zal ik hen altijd dankbaar blijven. 2

3 Inhoud Voorwoord... 2 Inhoud... 3 Inleiding... 5 Deel 1. Waarom... 7 Hoofdstuk 1. VZW... 7 Afdeling 1. Wettelijke specialiteit... 7 Afdeling 2. Problemen Onderafdeling 1. Handelsactiviteiten Onderafdeling 2. Kapitaalstructuur Onderafdeling 3. Fusieregeling Hoofdstuk 2. VSO Afdeling 1. Alternatief Afdeling 2. Kenmerken Onderafdeling 1. Geen verrijking Onderafdeling 2. Sociaal oogmerk Onderafdeling 3. Bestemming van de winst Onderafdeling 4. Stemrechtbeperking Onderafdeling 5. Bijzonder verslag Onderafdeling 6. Werknemersparticipatie Onderafdeling 7. Publiciteitsregels Afdeling 3. Sancties Afdeling 4. Fiscaal statuut en verplichte boekhouding Onderafdeling 1. Fiscaal statuut Onderafdeling 2. Boekhouding Deel 2. Hoe Hoofdstuk 1. Procedure

4 Hoofdstuk 2. Aandachtspunten Afdeling 1. Verplicht Afdeling 2. Onherroepelijk Afdeling 3. Werknemers Afdeling 4. Sociaal oogmerk Afdeling 5. Netto-actief Afdeling 6. Aandelen Afdeling 7. Kosten Afdeling 8. Fiscaal Hoofdstuk 3. Aansprakelijkheid Besluit Bibliografie

5 Inleiding 2. In het Belgische vennootschapsrecht is de klassieke vennootschap er op gericht om zo veel mogelijk winst te generen voor de vennoten aan de hand van economische activiteiten. Deze vennootschappen kunnen tal van vormen aannemen. We denken daarbij in de eerste plaats aan de Naamloze Vennootschap (NV) en de Besloten Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid (BVBA). Al die rechtsfiguren verschillen weliswaar sterk van elkaar op vlak van hun kenmerken en hun structuur. Niettemin hebben zij allemaal ook één zaak gemeenschappelijk, namelijk het winstoogmerk als wettelijke specialiteit. Tegenover die bedrijven die als doel hebben met hun economische activiteiten zoveel mogelijk winst te bekomen, staan de ondernemingen van associatieve aard waar groepssolidariteit belangrijker is dan persoonlijk gewin, zelfs al produceren zij verhandelbare goederen en diensten. 1 Deze ondernemingen zijn dienstig in wat de sociale economie wordt genoemd. Over wat die sociale economie juist in houdt, bestaat nog geen algemene juridische definitie. Wel staat vast dat ook hier tal van rechtsfiguren een rol spelen, doch de belangrijkste rol is tot op de dag van vandaag weggelegd voor de Vereniging Zonder Winstoogmerk (VZW). De VZW is een vereniging die tracht een sociaal doel te verwezenlijken, zonder dat de leden daarbij enige vorm van winstuitkering ambiëren. Haar wettelijke specialiteit staat derhalve haaks op die van de klassieke Belgische vennootschap. 3. Deze zwart-wit verdeling werd door de Wet van 13 april 1995 echter doorbroken met de invoering van de Vennootschap met Sociaal Oogmerk (VSO). Net zoals de klassieke vennootschap kan een VSO handelsactiviteiten stellen, terwijl dit voor een VZW volgens de letter van de wet verboden is. Maar in tegenstelling tot de klassieke vennootschap, streeft een VSO wel een sociaal oogmerk na in plaats van een winstoogmerk, net zoals een VZW. De VSO moet op die manier als alternatief dienen voor de VZW in de sociale economie, doordat zij enerzijds de mogelijkheid biedt om handelsactiviteiten uit te voeren en anderzijds meer waarborgen behelst voor potentiële schuldeisers. Met de invoering van de VSO werd uiteraard ook aan de totstandkoming van deze rechtsfiguur gedacht. De eerste en meest voorkomende manier is de zuivere oprichting van de VSO uit het niets. Naast de oprichting werd door de wetgever ook voorzien in een aantal 1 Voorstel van wet op de vennootschappen met een sociaal oogmerk, de vennootschappen ter ondersteuning van de vennootschappen met een sociaal oogmerk en de verenigingen van vennootschappen met een sociaal oogmerk, Wetsvoorstel DE WASSEIGE, Parl. St. Senaat, , 904-1,

6 omzettingsprocedures waarmee bestaande rechtsfiguren de vorm van VSO konden bekomen. Zo werd aan vennootschappen de kans geboden om een VSO te worden door implementatie van enkele zeer specifieke statutaire bepalingen. Meer bijzonder is de omzetting van een VZW naar een VSO. Het is dan ook deze laatste procedure die we in dit schrijven onder de loep zullen nemen. Daarbij zullen we ons concentreren op twee onderzoeksvragen. In het eerste deel gaan we na waarom een VZW zich tot VSO zou laten omvormen. In het tweede deel zullen we vervolgens onderzoeken hoe men een VZW moet omzetten in een VSO. In beide delen zullen we ons vooral richten op enkele probleemgevallen om ten slotte hierover een besluit te nemen. 6

7 Deel 1. Waarom 4. Wanneer de leden van een VZW geconfronteerd worden met de mogelijkheid om via een relatief eenvoudige procedure de VZW om te vormen naar een VSO, zullen zij zich in de eerste plaats af vragen of die omzetting voor hen wel opportuun is. Het is deze vraag die we in dit eerste deel zullen trachten op te lossen. Het antwoord op die vraag kunnen we enkel vinden door de problemen van de VZW naast de oplossingen van de VSO te leggen. In het eerste hoofdstuk zullen we daarom een diepgaand onderzoek voeren naar de mankementen van de VZW. We zullen daarbij zien dat vooral de wettelijke specialiteit een ernstige hinderpaal vormt bij het ageren van de VZW in de commerciële economie, waar het de concurrentie kan verstoren met verschillende reguliere ondernemingen. Vervolgens bestuderen we in hoofdstuk twee de VSO in al haar facetten om na te gaan welke verbeteringen die vennootschapsvorm te bieden heeft. Doch niet enkel de baten, maar ook de gebreken zullen daar onder de loep genomen worden. Op die manier zullen we ten slotte trachten een volwaardig oordeel te vellen over de opportuniteit van de omzetting van een VZW naar een VSO. Hoofdstuk 1. VZW Afdeling 1. Wettelijke specialiteit 5. Beginnen doen we bij het begin, namelijk bij de VZW. Kenmerkend voor de VZW is haar wettelijk specialiteitsbeginsel. De wettelijke specialiteit betekent in het algemeen dat voor een bepaalde categorie van rechtspersonen het nagestreefde doel en het voorbehouden werkterrein wettelijk worden afgebakend. 2 Het doel wordt begrensd door al dan niet winstuitkering en het werkterrein door al dan niet onbeperkte handels- of burgerlijke activiteiten. Voor de VZW ligt het wettelijk specialiteitsbeginsel verankerd in artikel 1 van de Wet van 2 mei 2002 betreffende de vereniging zonder winstoogmerk (VZW-wet). Het derde lid van dat artikel bepaalt immers het volgende: De vereniging zonder winstoogmerk is die, welke niet nijverheids- of handelszaken drijft en welke niet tracht een stoffelijk voordeel aan de leden te verschaffen. 6. De wettelijke specialiteit van een VZW omvat derhalve twee hoofdverplichtingen. 3 Ten eerste is het niet toegelaten dat een VZW nijverheids- of handelszaken drijft. Verder zullen we 2 M. DENEF, Wettelijke specialiteit, statutaire specialiteit en rechtsbekwaamheid van de vzw in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (15) M. DIEPVENS, De groei van de economische activiteiten in een vzw: onduidelijkheid troef in de inkomstenbelastingen, TFR 2013, (369)

8 zien dat dit verbod niet absoluut gelezen mag worden. Ten tweede mag de VZW niet trachten een stoffelijk voordeel aan de leden te verschaffen. Enige nuancering is hier eveneens op zijn plaats. 4 In de meeste rechtsleer en impliciet door het Hof van Cassatie wordt namelijk aanvaard dat een VZW onrechtstreekse vermogensvoordelen voor haar leden mag nastreven. 5 Dit kan gaan van professionele belangenbehartiging, over kostenbesparingen tot het vermijden van verliezen. Bovendien kan een VZW, net zoals een vennootschap, het boekjaar afsluiten met winst. 6 Het grote verschil is echter dat, zoals reeds aangehaald, deze winst niet rechtstreeks mag worden verdeeld onder de leden van de VZW. De opbrengst moet daarentegen in de VZW blijven ter aanwending van de realisatie van het hoofddoel. Aangezien er weinig discussie is over dit tweede deelaspect van de wettelijke specialiteit van de VZW, concentreren we ons in dit schrijven vooral op de eerste hoofdverplichting voor een VZW, namelijk het verbod op nijverheids- of handelszaken. 7. Artikel 1 VZW-wet bepaalt letterlijk dat een VZW geen nijverheids- of handelszaken mag drijven. De eerste vraag die men zich kan stellen bij het lezen van deze verbodsbepaling, bestaat erin of een VZW in de eerste plaats wel daden van koophandel kan stellen. 7 Het Hof van Cassatie vereiste aanvankelijk dat verrichtingen worden gesteld met een winstoogmerk, opdat er sprake kan zijn van een daad van koophandel. 8 Aangezien een VZW door artikel 1 VZW-wet verboden wordt om te handelen met een winstoogmerk, kan de VZW in principe nooit daden van koophandel stellen volgens de definitie van het Hof van Cassatie, ondanks het feit dat de verrichting een objectieve daad van koophandel betreft conform artikel 2 van het Wetboek van Koophandel (W.Kh.). Gelukkig distantieert de wetgever zich van het door Cassatie vereiste winstoogmerk met de invoering van de wettelijke specialiteit in artikel 1 VZW-wet. Het lijkt ons immers vrij onwaarschijnlijk dat de wetgever iets expliciet zou verbieden, wanneer dit op basis van andere regelgeving reeds verboden zou zijn. Voor de VZW volstaat het derhalve om een objectieve daad van koophandel te stellen, ongeacht de aanwezigheid van een subjectief winstoogmerk, opdat men de verrichting als een daad van koophandel kan kwalificeren. Dergelijk winstbegrip is enkel nodig om een rechtspersoon als 4 M. DENEF, Wettelijke specialiteit, statutaire specialiteit en rechtsbekwaamheid van de vzw in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (15) Cass. 9 december 1940, Rev.prat.soc , 50, noot J. GOEDSEELS en Cass. 3 oktober 1996, TRV 1997, 223, noot M. DENEF. 6 M. DIEPVENS, De groei van de economische activiteiten in een vzw: onduidelijkheid troef in de inkomstenbelastingen, TFR 2013, (369) P. ERNST, Misbruiken van de rechtsvorm van een vzw - Beschouwingen over de rechtspersoonlijkheid, het winstoogmerk, de commercialiteit en het vermogen van de vzw, 1995, Cass. 19 januari 1973, RW ,

9 handelaar te beschouwen, wat voor een VZW dus niet mogelijk is vanwege haar wettelijke specialiteit. 8. Een tweede vraag die we dan moeten beantwoorden, is of artikel 1 VZW-wet een absoluut verbod vormt voor de VZW om nijverheids- of handelszaken te drijven. Men is het er in het algemeen over eens dat dit eerste verbod van de wettelijk specialiteit van de VZW uit artikel 1 VZW-wet genuanceerd moet worden. De vraag blijft wat de VZW dan wel mag doen en hoe ver zij hier in mag gaan. In de rechtsleer ontstond hier in het verleden een kleine discussie over. 9 De minderheid is van mening dat het verrichten van economische activiteiten door een VZW onbeperkt is toegelaten, op voorwaarde dat alle opbrengsten besteed worden aan een nieteconomische activiteit of doelstelling en noch de verrijking van de leden, noch van de VZW met zich meebrengt. Deze minderheidsstelling werd door de Reparatiewet van 13 april 1995 echter sterk op de helling gezet door de afschaffing van het winstoogmerk voor handelsvennootschappen. 10 Bovendien kan je uit artikel 1 W.Kh. en artikel 1 VZW-wet a contrario afleiden dat een VZW niet hoofdzakelijk of aanvullend, maar wel bijkomstige handelsdaden mag verrichten. 11 De meerderheid volgt tot op de dag van vandaag dan ook deze laatste redenering. 9. Een VZW kan bijgevolg nijverheids-en handelszaken drijven, voor zover deze de bijkomstigheidstoets doorstaan. 12 Het Hof van Cassatie heeft in het baanbrekende Volkstoerisme arrest van 1996 met betrekking tot de VZW Floréal verduidelijkt wat de drie voorwaarden zijn om te spreken van een economische nevenactiviteit. 13 Ten eerste moet er kwantitatieve ondergeschiktheid zijn van de economische activiteit ten aanzien van de nieteconomische activiteit. Ten tweede moet er rechtstreeks of onrechtstreeks een band zijn van mindere of meerdere noodzakelijkheid tussen beide activiteiten. Ten derde geldt er een bestemmingsplicht voor de opbrengsten van de economische activiteit, waardoor die moeten worden aangewend voor de verwezenlijking van de niet-economische activiteit of doelstelling. 9 D. DESCHRIJVER, M. DENEF en J. DE LEENHEER, De VZW, gezien vanuit de praktijk, Brugge, Die Keure, 1996, A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1) M. DENEF, Wettelijke specialiteit, statutaire specialiteit en rechtsbekwaamheid van de vzw in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (15) M. DENEF, Economische activiteiten van VZW en stichting: juridische doorlichting van hun relatie met concurrenten, schuldeisers en begunstigde doelgroep, Kalmthout, Biblo, 2003, ; A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1) 12; M. DIEPVENS, De groei van de economische activiteiten in een vzw: onduidelijkheid troef in de inkomstenbelastingen, TFR 2013, (369) Cass. 3 oktober 1996, TRV 1997, 217, M. DENEF. 9

10 Tot slot kan hierbij worden opgemerkt dat het winstoogmerk niet bepalend is voor de aard van de verboden activiteiten. Zoals we eerder al aangaven, wordt het subjectieve winstbegrip enkel gebruikt om uit te maken of de VZW al dan niet kan worden gekwalificeerd als een handelaar. Wat door haar wettelijke specialiteit in principe nooit het geval kan zijn voor een VZW. Afdeling 2. Problemen Onderafdeling 1. Handelsactiviteiten 10. Hoewel bovenstaande criteria van bijkomstigheid prima facie duidelijk lijken te zijn, worden deze door de rechtspraak niet steeds gelijk ingevuld. 14 In latere arresten worden ze verder bijgeschaafd, verduidelijkt en gepreciseerd. Vooral met de eerste voorwaarde, de kwantitatieve ondergeschiktheid, wordt vaak flink gepuzzeld. In de Rode Kruiszaak van 1997 oordeelde het Hof van Beroep te Brussel nog dat de economische activiteit van een VZW slechts bijkomstig is, indien deze kwantitatief minder belangrijk is dan de niet-economische activiteit wat betreft de allocatie van middelen. 15 Terwijl het Hof van Beroep te Gent in 2002 besloot dat de VZW Sint-Jozefs Vrije Beroepsschool geen verboden nijverheids- en handelszaken dreef, aangezien er een kwantitatieve ondergeschiktheid was tussen de economische en de nieteconomische activiteiten op basis van de omzet die ze genereerden. 16 Maar ook de tweede en derde voorwaarde zijn voor interpretatie vatbaar. 17 De band van noodzakelijkheid biedt weinig houvast, aangezien elke economische activiteit als een noodzakelijke activiteit kan worden beschouwd van zodra die inkomsten voortbrengt waarmee de VZW haar niet-economische activiteiten zal financieren. Het bestemmingscriterium ten slotte moet vooral worden ingevuld als vermoeden van besteding aan een niet-economische activiteit. 11. Die rechtszekerheidsonzekerheid zou op zich geen probleem zijn, was het niet dat aan de overschrijding van de grenzen van bijkomstigheid strenge gevolgen gekoppeld worden door verschillende wettelijke bepalingen. Vooreerst worden VZW s bestraft voor de schending van hun wettelijke specialiteit an sich, zonder dat er enige vorm van schade bewezen moet worden. Wanneer een VZW statutaire bepalingen heeft die strijdig zijn met de wettelijke specialiteit, dan volgt er normaal een nietigverklaring en een herkwalificatie van die VZW. Indien een VZW daarentegen handelingen stelt die strijdig zijn met de wettelijke specialiteit, ondanks een 14 A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische kaders in de sociale economie: een rechtseconomische doorlichting, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2010, (51) Brussel 29 oktober 1997, DCCR. 1998, nr. 38, 57, noot P. DE VROEDE. 16 Gent 13 juni 2002, DAOR 2003, 58, noot G.L. BALLON. 17 A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1)

11 aanvaardbaar statutair doel, dan volgt er in beginsel geen herkwalificatie, maar wel een ontbinding van de VZW en een nietigverklaring van de handeling op grond van artikel 18 VZW-wet. 18 Voor deze laatste overtreding heeft de rechtspraak echter een betere oplossing gevonden. 19 Zo kan men bijvoorbeeld de foutieve handeling toerekenen aan een onregelmatige Vennootschap Onder Firma (VOF). Nog efficiënter is de doorbraak van de aansprakelijkheidsbeperking. Deze laatste oplossing laat toe de leden van de VZW rechtstreeks aansprakelijk te stellen als maten van een Commerciële Maatschap voor de schulden voortkomend uit de foutieve handeling. Naast al die alternatieve sanctioneringsmethoden kunnen de bestuurders uiteraard ook nog steeds persoonlijk aansprakelijk gehouden worden voor de schade die door hun fouten werd veroorzaakt. 20 Het reeds aangehaalde feit dat er geen schade bewezen dient te worden, heeft echter ook een negatieve keerzijde. De sancties zullen in de praktijk immers weinig voorkomen, aangezien bij gebrek aan schade, er meestal geen belanghebbende procespartij is die de zaak aanhangig maakt. We kunnen dienaangaande enkel hopen dat het Openbaar Ministerie dergelijke praktijken aan de kaak stelt, waardoor de zaak alsnog voor de rechter komt. 12. Dit probleem van al dan niet vervolging stelt zich niet bij de stakingsvordering, aangezien artikel VI. 104 van het Wetboek van Economisch Recht (WER) wel schade vereist. De stakingsvordering is de tweede mogelijke sanctie voor de overtreding van het wettelijk specialiteitsbeginsel van de VZW. 21 Artikel VI. 104 WER behelst drie voorwaarden, opdat een concurrent van de VZW dergelijke stakingsvordering kan instellen. 22 Ten eerste moet de VZW een onderneming zijn conform artikel I. 1 WER. Ten tweede moet er een met de eerlijke marktpraktijken strijdige daad gesteld worden. Ten derde vereist artikel VI. 104 WER, zoals reeds eerder vermeld, dat die strijdige daad de beroepsbelangen van één of meer andere ondernemingen schaadt of kan schaden. Of aan deze laatste voorwaarde is voldaan zal steeds uit de feiten moeten blijken en zaak per zaak beoordeeld worden door de bevoegde rechter. De twee eerste voorwaarden kennen echter, vooral op juridisch vlak, meer problemen. 18 M. DENEF, Wettelijke specialiteit, statutaire specialiteit en rechtsbekwaamheid van de vzw in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (15) P. ERNST, Misbruiken van de rechtsvorm van een vzw - Beschouwingen over de rechtspersoonlijkheid, het winstoogmerk, de commercialiteit en het vermogen van de vzw, 1995, L. STOLLE, Is de VSO-vorm verplichtend?, Meritius 2012, (1) M. DIEPVENS, De groei van de economische activiteiten in een vzw: onduidelijkheid troef in de inkomstenbelastingen, TFR 2013, (369) A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1)

12 Over de eerste voorwaarde werd vroeger in de rechtspraak vaak gediscussieerd. 23 Aanvankelijk kon de stakingsvordering zelfs niet worden toegepast ten aanzien van VZW s, omdat toen nog vereist werd dat de dader een handelaar was met een subjectief winstoogmerk. Met de Wet van 14 juli 1991 betreffende de Handelspraktijken en de Voorlichting en Bescherming van de Consument (WHPC) werd dit probleem enigszins verholpen, aangezien die wet het begrip handelaar vervangen had door het begrip verkoper. Niettemin bleef de discussie bestaan of de VZW wel onder het toepassingsgebied viel. Er werd immers nog steeds vereist dat er, al dan niet bijkomstig, objectieve daden van koophandel gesteld werden door de VZW, opdat een concurrent de stakingsvordering zou kunnen instellen. De rechtsleer opperde daarom reeds geruime tijd om het verkopersbegrip te vervangen door het ondernemingsbegrip. In 2010 zag deze ondernemingsbeweging haar werk beloond en werd het ondernemingsbegrip verankerd door de Wet Marktpraktijken en Consumentenbescherming (WMPC). Later in 2013 werd deze bepaling eveneens overgenomen door het WER in artikel I.1. Deze wetsbepaling geeft volgende definitie voor een onderneming: elke natuurlijke persoon of rechtspersoon die op duurzame wijze een economisch doel nastreeft, alsmede zijn verenigingen. De discussies in de rechtspraak verschuiven op die manier naar de vraag of de VZW zich met haar activiteiten op markt begeeft waarop ook reguliere ondernemingen actief zijn. 24 Het is bijgevolg onbelangrijk of de activiteiten van de VZW al dan niet daden van koophandel omvatten. Daarmee is echter niet gezegd dat VZW s steeds als onderneming gekwalificeerd zullen worden. 25 Van duurzaamheid is immers geen sprake wanneer de activiteit zich maar éénmaal per jaar voordoet. Wanneer de VZW zich bovendien beperkt tot belangenbehartiging van of concurrentiebescherming voor haar leden, dan kan men dit niet kwalificeren als een economische activiteit. Het is derhalve niet vanzelfsprekend dat de voorwaarden duurzaam en economische activiteit worden vervult. De rechtspraak bevestigde eerder al dat zowel de rechtsvorm als de financieringswijze van geen belang zijn. 26 Enkel de activiteit is doorslaggevend voor de kwalificatie van de VZW als onderneming. Zelfs het subjectief 23 M. DENEF, Economische activiteiten van VZW en stichting: juridische doorlichting van hun relatie met concurrenten, schuldeisers en begunstigde doelgroep, Kalmthout, Biblo, 2003, M. DENEF, Wettelijke specialiteit, statutaire specialiteit en rechtsbekwaamheid van de vzw in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (15) M. DENEF, Wettelijke specialiteit, statutaire specialiteit en rechtsbekwaamheid van de vzw in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (15) M. DENEF, Wettelijke specialiteit, statutaire specialiteit en rechtsbekwaamheid van de vzw in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (15)

13 winstoogmerk is irrelevant. Het feit dat de VZW haar aanbod enkel richt tot de leden van de VZW doet derhalve geen afbreuk aan de kwalificatie als onderneming. 27 De tweede voorwaarde, het stellen van een oneerlijke marktpraktijk, is vervuld van zodra de grenzen van de reeds besproken bijkomstigheidsvereiste door de VZW worden overschreden. 28 De niet naleving van het wettelijk specialiteitsbeginsel is immers strijdig met de eerlijke marktpraktijken. Ook hier speelt de discussie over de criteria van bijkomstigheid dus een belangrijke rol. 29 We zien wel dat de VZW in de rechtspraak een vrijgeleide krijgt, indien haar economische activiteiten gedekt zijn door een erkenning van een subsidiërende overheid. 30 Zo oordeelden de raadsheren van het Hof van Cassatie in het arrest De Vlaspit dat in zoverre de VZW haar activiteit ontplooit in overeenstemming met een ministeriële erkenning en geen marktverstorende middelen inzake prijsbepaling hanteert, kan haar niet alsnog het verbod worden opgelegd om deze activiteiten te voeren, omdat deze niet zouden voldoen aan de bijkomstigheidstest die voortvloeit uit de wettelijke specialiteit van een VZW. 31 Niettemin moet worden opgemerkt dat in dit arrest een gunstig, creatief beleid werd toegepast door de rechter. Dergelijke uitspraak biedt echter geen waterdichte garantie op een algemene rechtszekerheid. Uit het voorgaande kunnen we besluiten dat wanneer een VZW-onderneming de grenzen van bijkomstigheid overtreedt waardoor de beroepsbelangen van één of meer andere ondernemingen worden geschaad of kunnen geschaad worden, artikel VI. 104 WER van toepassing is en het risico bestaat dat de beschadigde onderneming een stakingsvordering instelt tegen de overtredende VZW-onderneming. 13. Tot slot is er nog een derde gevolg dat gekoppeld wordt aan het verbod op nijverheidsen handelszaken. Deze eerste hoofdverplichting van de wettelijke specialiteit heeft namelijk tot gevolg dat een VZW niet als handelaar gekwalificeerd kan worden. Dergelijke kwalificatie vereist immers dat de VZW hoofdzakelijk of aanvullend daden van koophandel zou uitoefenen, wat door die wettelijke specialiteit juist verboden wordt. Het feit dat de VZW niet als handelaar 27 Brussel 15 februari 2011, Jaarboek Marktpraktijken 2011, A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1) Supra 9 en A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1) 19-2; M. DENEF, Wettelijke specialiteit, statutaire specialiteit en rechtsbekwaamheid van de vzw in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (15) Brussel 11 mei 2005, RPS 2006, 319, noot G. SENY. 13

14 door het leven kan gaan, heeft enkele zeer nadelige gevolgen. 32 Vooreerst is wetgeving uitsluitend voor handelaars, zoals de faillissementswet en de WCO-wet, niet van toepassing op de VZW. De VZW kan bijgevolg niet failliet verklaard worden en kan geen beroep doen op de procedure van de gerechtelijke reorganisatie. Daarnaast kan de VZW als niet- handelaar geen overheidssteun verkrijgen die enkel verleend wordt aan rechtspersonen die onder het toepassingsgebied van de expansiewetgeving vallen. Ten slotte kan een VZW zich niet registreren of laten erkennen als aannemer, aangezien enkel een handelaar zich kan inschrijven in het handelsregister, waardoor een VZW niet kan deelnemen aan tal van overheidsopdrachten. Men mag derhalve besluiten dat de VZW tot op de dag van vandaag nog steeds geen geloofwaardige rechtspersoon is. 33 Onderafdeling 2. Kapitaalstructuur 14. Naast de wettelijke specialiteit, kan ook de kapitaalstructuur, en vooral het gebrek daar aan, op sommige vlakken een probleem worden voor de VZW. Het feit dat de oprichting en het bestaan van een VZW geen minimum aan kapitaal vereist, lijkt misschien op het eerste gezicht een pluspunt. De leden moeten immers geen inbreng doen en de vereniging kan zo vrij eenvoudig worden opgestart. Niettemin heeft dit genot van vrijheid, een donkere keerzijde. De VZW-vorm biedt door het gebrek aan een verplichte kapitaalstructuur immers niet voldoende bescherming voor potentiële schuldeisers. Bovendien kunnen die schuldeisers zich, vanwege de beperkte aansprakelijkheid, niet verhalen op het eigen vermogen van de leden van de VZW. Dit is niet alleen nadelig voor de schuldeisers zelf, ook de VZW ondervindt hier een zekere last van. Toekomstige schuldeisers zullen immer minder snel geneigd zijn om de VZW een lening aan te bieden of krediet te verlenen bij gebrek aan enige garantie op de terugbetaling ervan T. BREESCH en D. COECKELBERGH, De vennootschap met sociaal oogmerk: juridische, fiscale en managementaspecten, Gent, Mys en Breesch, 1995, 30; A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1) 13-14; D. DE LAETER, Omzetting van en naar een andere vzw in D. DE LAETER, E. DE LEMBRE, R. MATTHYSSEN, S. RUYSSCHAERT, S. TUYTTEN, G. VANDEN ABEELE, M. VANDER LINDEN en C. VANHEE (eds.), VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, (15) 15-34; M. DENEF, Wettelijke specialiteit, statutaire specialiteit en rechtsbekwaamheid van de vzw in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (15) D. DESCHRIJVER, M. DENEF en J. DE LEENHEER, De VZW, gezien vanuit de praktijk, Brugge, Die Keure, 1996, 32; M. DENEF, De vennootschap met een sociaal oogmerk: algemeen juridisch kader en fiscaal statuut, AFT 1996, (153) D. DE LAETER, Omzetting van en naar een andere vzw in D. DE LAETER, E. DE LEMBRE, R. MATTHYSSEN, S. RUYSSCHAERT, S. TUYTTEN, G. VANDEN ABEELE, M. VANDER LINDEN en C. VANHEE (eds.), VZW in de praktijk, Mechelen, Kluwer, 2013, (15)

15 15. De Vlaamse overheid heeft aan dit probleem een mouw proberen passen door de invoering van een waarborgregeling voor de VZW. 35 Voortaan kan een VZW een beroep doen op een Vlaamse Waarborg als ze een lening of krediet aanvragen bij hun bank. De VZW moet daarvoor wel aan een aantal voorwaarden voldoen. Ten eerste moet de VZW een economische activiteit uitvoeren. Ten tweede moet de VZW haar goederen en diensten aan marktconforme prijzen aanbieden. Ten derde mag de VZW niet hoofdzakelijk, voor meer dan 50%, gefinancierd worden door overheidssteun. Opgemerkt moet wel worden, dat de Vlaamse overheid zich maar borg kan stellen voor maximaal 75% van het krediet. Onderafdeling 3. Fusieregeling 16. Ten slotte zeggen we nog een woordje over het al dan niet bestaan van een fusieregeling voor de VZW. Vroeger was er geen algemeen wettelijke grondslag voor een automatische en volledige overgang van het ledenbestand en het vermogen van de VZW bij een eventuele fusie. 36 De enige mogelijkheid bestond er in om gebruik te maken een aantal juridische verrichtingen die wel wettelijk geregeld waren, zoals de ontbinding, de vereffening en de overdracht. Deze verrichtingen waren echter logge en inefficiënte regelingen. 17. Gelukkig werd ook dit probleem min of meer verholpen in 2010 met de invoering van een gedeeltelijke fusieregeling voor VZW s. 37 Op die manier hebben zij nu de keuze tussen de oude gemeenrechtelijke regeling of de specifieke procedure. Die nieuwe procedure is echter nog geen volwaardige fusieregeling, aangezien het slechts een onderdeel van de fusie regelt. De gedeeltelijke fusieregeling voor VZW s beheerst nu onder meer de zogenaamde inbreng om niet waarbij er van rechtswege overdracht is van alle activa en passiva, er tegenwerpelijkheid is van inbreng vanaf de bekendmaking en er zekerheidsstelling is voor de schuldeisers. Desalniettemin kan men toch spreken van een hele verbetering tegenover de vroegere situatie. Toen kon men enkel terugvallen op de klassieke mechanisme van ontbinding, vereffening en overdracht. 35 A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1) 24-28; A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische kaders in de sociale economie: een rechtseconomische doorlichting, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2010, (51) A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1) A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische kaders in de sociale economie: een rechtseconomische doorlichting, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2010, (51)

16 Hoofdstuk 2. VSO Afdeling 1. Alternatief 18. Op 13 april 1995 probeerde de wetgever een einde te stellen aan bovenstaande problemen met de invoering van de VSO. Door het feit dat de VSO onbeperkt handelsactiviteiten kan verrichten, is het immers een rechtsvorm die meer geschikt is dan de VZW om te ageren op het werkterrein van de sociale economie. De VSO kan, naast het in hoofdzaak of aanvullend uitoefenen van een commerciële activiteit, bovendien een nietwinstgevend doel nastreven. Wat hem dan weer onderscheid van de traditionele vennootschappen. Van echte daden van koophandel in de strikte betekenis van het woord is echter geen sprake. 38 De definitie van een handelsdaad is immers gebaseerd op twee criteria, een objectief en een subjectief. Het eerste, objectieve criterium vereist dat de activiteit behoort tot één van de activiteiten in de artikelen 2 en 3 W.Kh. Het tweede, subjectieve criterium houdt verband met het winstoogmerk. Om van een daad van koophandel te spreken moet aan beide voorwaarden cumulatief voldaan zijn. Dit lijkt op het eerste gezicht onmogelijk voor de VSO, aangezien het sociale oogmerk één van de grondkenmerken van die rechtsvorm betreft. Desalniettemin heeft de wetgever hier een mouw aangepast. Het gewijzigde artikel 1 van het Wetboek van Vennootschappen (W.Venn.) bepaalt nu uitdrukkelijk dat vennootschappen die een objectieve handelsactiviteit uitoefenen, moeten worden beschouwd als handelsvennootschappen, zelfs wanneer de statuten bepalen dat de vennootschap geen winst nastreeft. De VSO kan derhalve, ondanks een gebrek aan de subjectieve voorwaarde van het winstoogmerk, de hoedanigheid van koopman aannemen, in tegenstelling tot de VZW. Een inschrijving in het handelsregister, een erkenning als aannemer voor overheidsopdrachten en de steun van onder de Expansiewetgeving, behoren bijgevolg allemaal tot de mogelijkheden van ondernemingen in de sociale economie, op voorwaarde dat ze voor de hoedanigheid van VSO-handelaar kiezen in plaats van voor de VZW-vorm. 19. Opmerkelijk is dat de wetgever met de VSO niet koos voor een nieuwe vennootschapsvorm, maar voor een bijzondere vennootschapsmodaliteit. 39 Een modaliteit die elke burgerlijke en handelsvennootschap met rechtspersoonlijkheid kan aannemen door in de statuten een aantal specifieke bepalingen op te nemen. De oprichters kunnen derhalve kiezen 38 A. DE MEY, De omvorming van een VZW naar een VSO, Activa 1997, afl. 4, (33) A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1)

17 op welke rechtsvorm de VSO zal worden geënt, rekening houdend met het bestuur en de structuur van de samenwerking. 40 Enkel de tijdelijke handelsvennootschap en de stille handelsvennootschap zijn uitgesloten als vennootschapsvorm met sociaal oogmerk. 41 Deze vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid, vermeld in artikel 3 W.Venn., komen dus niet in aanmerking voor de creatie van een VSO. Dit mag ons niet verbazen, aangezien de eerste een essentieel tijdelijk karakter heeft en bij de tweede buiten de vennoten niemand weet dat zij bestaat. Ondanks de vrije keuze wat betreft de vennootschapsvorm, valt wel op dat de wetgever de potentiële oprichters van een VSO in een bepaalde richting wilde duwen. 42 In de tekst van de wet wordt vooral de Coöperatieve Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid (CVBA) het meest aangemoedigd om een sociaal oogmerk aan te nemen. Artikel 665 W.Venn. laat hen immers genieten van een verlaagde plaatsingsdrempel voor vast kapitaal van euro en van een verlaagde volstortingsdrempel van euro. De oprichters blijven evenwel aansprakelijk jegens de belanghebbenden voor het vast gedeelte van het maatschappelijk kapitaal waarvoor niet op geldige wijze is ingeschreven, alsmede voor het eventuele verschil tussen enerzijds de bedragen door de wet bepaald en anderzijds het bedrag van de inschrijvingen. 43 Daarenboven zal het vaste gedeelte van het kapitaal voldoende moeten zijn voor de werking van de vennootschap. 44 Anders dreigt er een aansprakelijk voor de oprichters bij een faillissement binnen de drie jaar. De verlaging zal derhalve alleen maar van toepassing zijn, als blijkt uit het financieel plan dat dit voldoende is voor de eerste twee jaar te overbruggen. Deze laatste aansprakelijkheidsgrond speelt echter niet bij de omzetting, maar enkel bij de oprichting van een VSO. Naast wettelijke toegevingen, duwen ook enkele basiskenmerken van de CVBA de VSO in haar richting. Zo is de democratische traditie van één man één stem al lang ingeburgerd in deze vennootschapsvorm en wordt het bovendien voor werknemers zeer gemakkelijk gemaakt om toe- en uit te treden tot het kapitaal zonder wijziging van de statuten A. DE MEY, De omvorming van een VZW naar een VSO, Activa 1997, afl. 4, (33) T. BREESCH en D. COECKELBERGH, De vennootschap met sociaal oogmerk: juridische, fiscale en managementaspecten, Gent, Mys en Breesch, 1995, M. DENEF, Omzetting van een VZW in een VSO in F. BUYSSENS, K. GEENS, H. LAGA, B. TILLEMAN en A. L. VERBEKEN (eds.), Vennootschapsrechtelijke clausules voor het notariaat. Liber amicorum prof. Dr. LUC WEYTS, Brussel, Larcier, 2012, (747) Artikel 665, 2 W.Ven. 44 S. TUYTTEN, Vennootschap met sociaal oogmerk: een vennootschap, VZW Info 2007, afl. 7, (1) A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1)

18 We zien deze voorkeursbehandeling ook terugkomen in de praktijk; bijna 70% van alle VSO s neemt de vennootschapsvorm van de CVBA aan. 46 Wanneer men voor een bepaalde vennootschapsvorm kiest, moet de VSO natuurlijk voldoen aan alle wettelijke voorschriften die van toepassing zijn op de gekozen vennootschapsvorm. 47 Dit volgt uit artikel 664 W.Venn. Het wetsartikel bepaalt dat onder voorbehoud van de specifieke bepalingen van dit boek, de VSO beheerst wordt door de bepalingen die van toepassing zijn op de vennootschapsvorm die zij heeft aangenomen. Door de VSO onder te brengen bij het vennootschapsrecht, dat strikter is en meer waarborgen aan derden biedt dan de VZW-wetgeving, geeft de wetgever de ondernemingen in de sociale economie, die kiezen voor dit nieuwe regime, opnieuw een grotere geloofwaardigheid tegenover andere spelers op die markt. Dezelfde beschermingsmechanisme ten aanzien van derden als bij traditionele vennootschappen zijn nu immers ook op hen van toepassing. 48 Aldus gelden in beginsel ook ten aanzien van de VSO de algemene preventieve vennootschapsrechtelijke verplichtingen inzake oprichting, informatieverstrekking, bestuur en vertegenwoordiging, die tegenover vennootschappen met volkomen rechtspersoonlijkheid een zekere mate van bescherming bieden voor potentiële contractspartijen. De klassieke curatieve bepalingen tijdens het bestaan van de vennootschap en bij ontbinding ervan zijn eveneens van toepassing. Het belangrijkste voorbeeld daarvan is de strikte kapitaalstructuur voor de VSO. 49 In tegenstelling tot de VZW heeft de VSO immers een beschermd kapitaal dat de potentiële schuldeisers tot waarborg kan dienen. Op die manier heeft dergelijke vennootschapsvorm meer geloofwaardigheid en vooral een grotere kredietwaardigheid. De VSO kan bijgevolg op relatief eenvoudige wijze aan krediet of een lening geraken, terwijl dit voor de VZW vaak een hele opgave is. 20. Uit het voorgaande lijkt het dat de VSO, met onbeperkte handelsactiviteiten en een betere derdenbescherming, op het eerste gezicht een bijzonder goed alternatief voor de VZW zou zijn. Het lijkt wel dat daarmee de heilige graal van de sociale economie gevonden werd. 46 A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische kaders in de sociale economie: een rechtseconomische doorlichting, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2010, (51) T. BREESCH en D. COECKELBERGH, De vennootschap met sociaal oogmerk: juridische, fiscale en managementaspecten, Gent, Mys en Breesch, 1995, M. DENEF, Economische activiteiten van VZW en stichting: juridische doorlichting van hun relatie met concurrenten, schuldeisers en begunstigde doelgroep, Kalmthout, Biblo, 2003, ; M. DENEF, Omzetting van een VZW in een VSO in F. BUYSSENS, K. GEENS, H. LAGA, B. TILLEMAN en A. L. VERBEKEN (eds.), Vennootschapsrechtelijke clausules voor het notariaat. Liber amicorum prof. Dr. LUC WEYTS, Brussel, Larcier, 2012, (747) S. VAN GERVEN, De tussenvorm van de vso, VZW Info 2010, afl. 5, (7)

19 Hoewel de VSO zeker een waardige vervanger van de VZW kan zijn, wordt ze toch niet meteen als zaligmakende oplossing onthaald door de rechtsleer. 50 Didactisch zou ze een aantal traditionele classificaties overhoophalen, aangezien de VSO half vereniging en half vennootschap is. Meer problematisch nog is dat haar huidige juridische vormgeving aanleiding geeft tot een aantal praktische toepassingsproblemen. Men mag immers niet vergeten dat een dergelijke onderneming, naast de algemene vennootschapsrechtelijke regels, aan tal van specifieke voorwaarden moet voldoen, ongeacht de gekozen vennootschapsvorm, om als VSO door het leven te gaan. 51 Afdeling 2. Kenmerken Onderafdeling 1. Geen verrijking 21. De eerste en primaire specifieke voorwaarde van de VSO bestaat uit een verrijkingsverbod van de vennoten. 52 De statuten moeten expliciet vermelden dat de vennoten geen of slechts een beperkt vermogensvoordeel nastreven. 53 Deze voorwaarde vormt het belangrijkste criterium van onderscheid met de traditionele vennootschappen, die er op gericht zijn de vennoten zo veel mogelijk winst te bezorgen Het verrijkingsverbod is vergelijkbaar met dit van de VZW. Daar is eveneens niet toegelaten dat de rechtspersoon de eventueel geboekte winst uitkeert aan de leden. Nochtans is er toch een eerste belangrijk verschil. Bij de VZW is de uitkering van een rechtstreeks vermogensvoordeel aan de leden absoluut verboden, terwijl dit bij de VSO zeer beperkt wordt toegestaan. De reden voor deze beperkte toegeving ligt bij het aantrekken van vreemd kapitaal. 55 Door een beperkte rente toe te staan, geeft de wetgever de VSO, in tegenstelling tot de VZW, de kans om investeerders gemakkelijker te overtuigen om mee in een project te stappen. 23. Hoeveel men dan juist mag uitkeren en wat die wettelijke beperking juist inhoudt, wordt verder in artikel 661 W.Venn. verduidelijkt. De uitkering door een VSO mag niet hoger zijn dan de rentevoet vastgesteld door de Koning ter uitvoering voor de wet van 20 juli 1955, 50 M. DENEF, Economische activiteiten van VZW en stichting: juridische doorlichting van hun relatie met concurrenten, schuldeisers en begunstigde doelgroep, Kalmthout, Biblo, 2003, Artikelen W.Venn. 52 T. BREESCH en D. COECKELBERGH, De vennootschap met sociaal oogmerk: juridische, fiscale en managementaspecten, Gent, Mys en Breesch, 1995, Artikel 661, 1 W.Venn. 54 A. DE MEY, De omvorming van een VZW naar een VSO, Activa 1997, afl. 4, (33) R. TAS en C. HOTTERBEEKX, Omzetting van de vzw in een vso in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (543)

20 houdende instelling van een Nationale Raad voor de Coöperatie, toegepast op het werkelijk gestort bedrag van de aandelen. 56 Op die manier houdt de wetgever het dividend ongeveer gelijk met de rente die men krijgt wanneer men hetzelfde vermogen zou beleggen. Uit artikel 661, 5 volgt nog dat voor de berekening van de maximale uitkering de rentevoet enkel moet worden toegepast op het werkelijk gestort gedeelte van het kapitaal. Dit brengt namelijk enkele belangrijke gevolgen met zich mee. 57 In de eerste plaats kan een VSO uiteraard geen uitkering toestaan op het gedeelte van een aandeel dat nog niet volgestort is. De VSO mag eveneens geen dividenden uitkeren op het engagement kapitaal te storten. Daarnaast kan de VSO het recht op een beperkte uitkering niet laten overvloeien naar jaren waarin er wel winst wordt geboekt. Bovendien mag men niet vergeten dat zo n dividendenuitkering door de VSO enkel mogelijk is voor aandelen gevormd door nieuw ingebracht kapitaal en moet de uitkering het netto-actief van de VZW en de wettelijke reserve steeds onaangetast laten Een andere belangrijke beperking met betrekking tot de uitkering van vermogensvoordelen aan de vennoten bestaat uit een verplichte bestemming voor het liquidatieoverschot bij de vereffening van een VSO. Deze bestemmingsplicht of uitkeringsbeperking houdt in dat, wanneer de VSO vereffend wordt, hetgeen overblijft na aanzuivering van de schulden van de vennootschap en de terugbetaling aan de vennoten van hun inbreng, een bestemming moet krijgen die zo nauw mogelijk aansluit bij het sociaal oogmerk van de VSO. 59 De vennoten maken, naast de terugbetaling van hun inbreng, bijgevolg geen aanspraak op een liquidatieoverschot bij de vereffening van de VSO. 25. Ondanks al deze beperkingen, werd er door sommige auteurs op gewezen dat, indien de vennootschap haar winst zou kapitaliseren, de vennoten een meerwaarde zouden kunnen realiseren op hun aandelen bij een eventuele verkoop en op die wijze alsnog een vermogensvoordeel kunnen behalen. 60 De kans is echter klein dat het zo ver zal komen. Het is voor de aandeelhouder-vennoot immers niet eenvoudig een overnemer te vinden die bereid zou zijn een meerwaarde op de aandelen te betalen. Die laatste zal namelijk afgeschrikt worden 56 Artikel 661, 5 W.Venn. 57 D. VAN GERVEN, Vennootschap met een sociaal oogmerk, TBH 1997, (352) 357; R. TAS en C. HOTTERBEEKX, Omzetting van de vzw in een vso in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (543) M. DIEPVENS, De groei van de economische activiteiten in een vzw: onduidelijkheid troef in de inkomstenbelastingen, TFR 2013, (369) Artikel 661, 9 W.Venn. 60 P. ERNST, Voorwaarden voor het creëren, functioneren en instandhouden van een V.S.O. in H. BRAECKMANS en E. WYMEERS (eds.), Het gewijzigde vennootschapsrecht 1995, Maklu, 1996, (58)

21 door enerzijds de wettelijke beperking op een eventuele winstuitkering en het gebrek aan enig vooruitzicht op een liquidatiebonus bij de vereffening. Onderafdeling 2. Sociaal oogmerk 26. De tweede specifieke voorwaarde vereist dat de statuten nauwkeurig omschrijven wat het sociale oogmerk is van de activiteiten die de VSO overeenkomstig haar doel verricht, waarbij het voornaamste oogmerk niet mag bestaan in het verlenen van een onrechtstreeks voordeel voor de vennoten. 61 Aangezien ook deze voorwaarde expliciet in de statuten dient te worden opgenomen, vereist elke wijziging aan de volgorde van de sociale oogmerken een statutenwijziging Uit bovenstaande voorwaarde volgt dat er een onderscheid gemaakt moet worden tussen enerzijds de concrete activiteiten die de VSO zal ontwikkelen, en anderzijds de achterliggende bedoeling van die activiteiten. 63 De achterliggende bedoeling van de activiteiten zit vervat in het sociale oogmerk van de vennootschap. Terwijl het uiteindelijke doel van een handelsvennootschap bestaat uit het genereren en uitkeren van winst, ligt dat bij de VSO dus principieel anders. De VSO moet met de winst uit de verrichte activiteiten één of meer sociale doelstellingen realiseren. 28. De wet geeft geen positieve omschrijving van wat als zulk een sociaal oogmerk kan worden beschouwd. 64 Op grond van de voorbereidende werken krijgen we echter wel een idee van wat de wetgever daarbij voor ogen had. Bijvoorbeeld werk verschaffen aan minder begaafde of minder geschoolde werknemers, inspelen op de collectieve behoefte aan milieubescherming, promotie van oude ambachten, dienstverlening aan leden, enzovoort. Deze voorbeelden geven binnen de huidige rechtspraak een duidelijke strekking aan, waaraan men elk concreet geval kan toetsen. Artikel 661, 2 W.Venn. omvat daarentegen wel een negatieve definitie. Die wetsbepaling zegt immers dat het voornaamste oogmerk van een VSO niet mag bestaan uit het verschaffen van een onrechtstreeks vermogensvoordeel aan de vennoten. Dit is toch wel opmerkelijk, aangezien 61 Artikel 661, 2 W.Venn. 62 R. TAS en C. HOTTERBEEKX, Omzetting van de vzw in een vso in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (543) T. BREESCH en D. COECKELBERGH, De vennootschap met sociaal oogmerk: juridische, fiscale en managementaspecten, Gent, Mys en Breesch, 1995, 45; A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1) T. BREESCH en D. COECKELBERGH, De vennootschap met sociaal oogmerk: juridische, fiscale en managementaspecten, Gent, Mys en Breesch, 1995,

22 de VZW van onrechtstreekse vermogensvoordelen voor haar leden wel een hoofddoel mag maken. Onderafdeling 3. Bestemming van de winst 29. De derde specifieke voorwaarde is deze van de duidelijk te vermelden bestemming van de winst. Aldus moet op voorhand worden bepaald op welke wijze de winst wordt besteed, overeenkomstig het interne en het externe oogmerk van de vennootschap met inachtneming van de hiërarchie vastgelegd in de statuten van de vennootschap, en op welke wijze de reserves worden gevormd. 65 Hier wordt bedoeld dat de statuten moeten bepalen hoe de winst, na de wettelijke reservevorming, bij voorrang moet worden besteed. 66 Er kan bijvoorbeeld een rangorde tussen diverse sociale doelen worden vastgelegd, of bepaald zijn dat een deel van de winst in extralegale reserves wordt vastgelegd zolang er niet wordt overgegaan tot besteding aan de sociale doelen. 30. De vennootschapswetgeving regelt echter reeds een wettelijke hiërarchie voor de winstbesteding, zoals de wettelijke regeling rond reservevorming en de maximale winstbesteding als rechtstreeks vermogensvoordeel. 67 De derde voorwaarde voegt daar dus iets aan toe. Maar wat de statuten ook schrijven, de wettelijke beperkingen moeten worden nageleefd. De statutaire hiërarchie mag niet de wettelijke hiërarchie wijzigen. De wettelijke reservevorming gaat immers voor op de statutaire bepalingen inzake winstbesteding. 31. Opvallend is dat de winstverdeling in elk geval op voorhand statutair moet worden geregeld. 68 In normale handelsvennootschappen hoeft dat niet; daar is het de bevoegdheid van de jaarlijkse algemene vergadering der aandeelhouders om te beslissen hoe de winst van dat jaar zal worden besteed. Onderafdeling 4. Stemrechtbeperking 32. De vierde specifieke voorwaarde betreft de beperking van het stemrecht. De wet bepaalt dat niemand aan de stemming in de algemene vergadering mag deelnemen met meer dan een 65 Artikel 661, 3 W.Venn. 66 T. BREESCH en D. COECKELBERGH, De vennootschap met sociaal oogmerk: juridische, fiscale en managementaspecten, Gent, Mys en Breesch, 1995, P. ERNST, Voorwaarden voor het creëren, functioneren en instandhouden van een V.S.O. in H. BRAECKMANS en E. WYMEERS (eds.), Het gewijzigde vennootschapsrecht 1995, Maklu, 1996, (58) 61; R. TAS en C. HOTTERBEEKX, Omzetting van de vzw in een vso in J. CHRISTIAENS, M. DENEF en K. GEENS (eds.), De VZW, Brugge, Die Keure, 2015, (543) A. COATES en W. VAN OPSTAL, Juridische aspecten eigen aan de ondernemingen in de sociale economie, Tijdschrift van het Steunpunt WSE 2008, (1)