Wat is ActiefTalent waard?

Transcriptie

1 Wat is ActiefTalent waard? Een verkennende Maatschappelijke Business Case (MBC) van ActiefTalent, organisatie voor dagbesteding en arbeidsre- integratie voor mensen met een verslavingsachtergrond. 15 juli 2015 René van Hooren Pimbaa B.V. 1

2 1. Inleiding ActiefTalent zet zich al meer dan 10 jaar in om mensen met een verslavingsachtergrond te ondersteunen door middel van arbeidsmatige of maatshappelijke dagbesteding en arbeidsre- integratie. Dat kost geld maar het levert voor deelnemers, de gemeente, de burgers en andere belanghebbenden ook wat op. Denk hierbij aan vermindering van overlast en criminaliteit, voorkomen huisuitzettingen, en toeleiding naar werk waardoor de arbeidsparticipatie toeneemt. Dat brengen we in deze Maatschappelijke Business Case (MBC) in kaart. Het betreft hier nog een verkenning, we hebben nog geen volledig beeld van de maatschappelijke kosten en maatschappelijke opbrengsten en - kosten. Organisaties in het sociaal domein, zoals ActiefTalent, noch financiers zoals gemeenten, zijn immers gewend om de effecten op gedrag van deelnemers en de maatschappelijke effecten (of outcomes) in kaart te brengen. Het kan lucratief zijn om te proberen de maatschappelijke kosten te beperken die ontstaan als gevolg van verslaving. Alleen al voor alcolholgebruik worden de maatschappelijke kosten voor 2012 geschat op 3,168 miljard euro. Het gaat dan om kosten die samenhangen met arbeid (o.a. productieverlies, verzuim, uitkeringen) maar ook met misdrijven en overtredingen, algemene gezondheidszorg en verslavingszorg 1. In deze MBC proberen we meer zicht te krijgen op kosten en baten door drie 'profielen' te presenteren. Het zijn profielen die model staan voor drie soorten deelnemers van ActiefTalent: de maatschappelijke arbeidsbesteding, de arbeidsmatige dagbesteding en de arbeidsre- integratie. In 2011 is door Koster & van Hooren reeds onderzoek gedaan naar de maatschappelijke kosten en baten van Actief Talent 2. Nu meer dan ooit budgetten onder druk staan is het nog belangrijker om de maatschappelijke impact van organisaties die werkzaam zijn in het sociaal domein in kaart te brengen. We maken aannemlijk dat ActiefTalent mensen met een verslavingsachtergrond gelukkiger maakt maar ook maatschappelijke kosten bespaart. In een MBC komen het economische én het maatschappelijke nut samen. In deze MBC presenteren we drie samenhangende perspectieven: het doelgroep perspectief (kenmerken, omvang); het interventieperspectief (onderbouwing en effectiviteit van de methodiek); en het maatschappelijk perspectief (belanghebbenden en maatschappelijke opbrengsten). Samen vormen deze perspectieven de MBC. Als de besparingen en opbrengsten groter zijn dan de kosten levert dat een positieve maatschappelijke business case op. Een negatieve MBC impliceert geenszins een pleidooi om een voorziening of activiteit niet te financieren. De verbetering van welzijn en toename van geluk zoals deelnemers die ervaren 1 Polman, P.I. e.a. (2014); Verslavingszorg in beeld, Alcohol en drugs; Zorginstituut Nederland; p Koster & van Hooren (2011); Wat verdient Actief Talent?; Nijmegen: Koster & van Hooren. 2

3 ('soft impacts') zijn, naar wij aannemen, niet in geld uit te drukken. Bovendien is het deels ook een morele of politieke vraag wat het waard is om mensen met een verslavingsachtergrond activiteiten zoals ActiefTalent die uitvoert aan te bieden. Deze verkenning is gebaseerd op interviews met medewerkers van ActiefTalent, het Jaarverslag 2014, literatuuronderzoek en internetsearch. 3

4 2. Drie perspectieven 2.1 Eerste perspectief: de doelgroep In Nederland hebben naar schatting mensen te maken met verslavingsproblematiek. Het grootste deel betreft een alcohol- of cannabisverslaving. Het zijn meestal mannen: twee keer zoveel mannen als vrouwen maken deel uit van deze groep. Het gaat dan om ongeveer 5,6% van de bevolking. Een dubbele diagnose komt vaak voor, dat wil zeggen dat het niet alleen gaat om verslaving maar dat mensen ook kampen met psychische problematiek 3. De mensen die ActiefTalent ondersteunt hebben allemaal een verslavingsachtergrond, soms in combinatie met psychiatrische problematiek. Het zijn mensen die vaak al jaren worstelen met hun verslaving, werkloos zijn, zorgen voor overlast in de publieke ruimte, onder behandeling zijn (bij Brijder Verslavingszorg), in aanraking komen met politie en justitie, buiten ActiefTalent maar een beperkt sociaal netwerk kennen, kampen met financiële problemen (schulden), en lang niet altijd een stabiele woonsituatie hebben. 2.2 Tweede perspectief: de interventie, effecten en outcomes ActiefTalent heeft in de regio Noord- Holland Noord zeven locaties en biedt daar activiteiten aan in het kader van dagbesteding zoals een fietswerkplaats of houtbewerking. Deelnemers kunnen ook kiezen voor werken in een ploeg die straatafval opruimt (prikken en vegen) of voor andere betaalde activiteiten. ActiefTalent biedt een veilige en rustige omgeving waar bovendien de dag op een zinvolle manier kan worden doorgebracht. Wat ActiefTalent aan positieve veranderingen teweeg brengt bij haar deelnemers (effecten op gedrag en zelfredzaamheid), en wat daarvan de maatschappelijke outcomes zijn beschrijven we in het veranderingsmodel. Tevens geeft het veranderingsmodel aan hoe, dankzij deze resultaten, maatschappelijke kosten kunnen worden bespaard en maatschappelijke baten kunnen worden gecreëerd. Het veranderingsmodel is gebaseerd op drie bronnen die nader staan omschreven in de bijlage. 3 Polman, P.I. e.a. (2014); Verslavingszorg in beeld, Alcohol en drugs; Zorginstituut Nederland; p

5 Veranderingen op persoonlijk niveau Veranderingen op maatschappelijk niveau Verbeteringen in het gedrag: Verbeteringen in de buurt/stad: Sociaal functioneren * kunnen deelnemen aan prosociale activiteiten * betere aanspreekbaarheid, communicatiever * meer en betere sociale contacten 4 * schonere buurt/stad * minder overlast op straat * veiliger buurt/stad * positiever beeld en meer begrip bij burgers * betere aansluiting op lokale gezondheids- en welzijnsvoorzieningen Begeleiding bij: Arbeidsre-integratie Sociale activering Dagbesteding 1 2 Gezondheid en persoonlijk welbevinden * meer zelfvertrouwen, trots * ontdekken wat men leuk vindt * positievere kijk op het leven * minder gevoelens van eenzaamheid * beter de weg naar gezondheids- en welzijnsvoorzieningen kunnen vinden Risicogedrag * minder middelengebruik * minder agressief en crimineel gedrag * minder overlast gevend gedrag op straat * minder overlast gevend gedrag als bewoner Vergroten van zelfredzaamheid: Sociaal zelfredzaamheid * verbeteringen in persoonlijke hygiëne en verzorging * vermindering van zorgbehoefte * meer rust en structuur, beter dag-nachtritme * zelfstandig(er) kunnen wonen Economische zelfredzaamheid * minder afhankelijk van uitkering * meer in staat zelfstandig inkomen te verwerven Maatschappelijke effecten (outcomes): Verbetering kwaliteit openbare ruimte Baten * inkomsten uit opruimen zwerfvuil * inkomsten uit verzorgen groenvoorziening Kostenvermindering * minder politie-inzet door vermindering overlast op straat Verbetering woonomgeving Kostenvermindering * minder woonoverlast * voorkomen huisuitzetting Vermindering criminaliteit Kostenvermindering * minder detentie * minder delict gerelateerde kosten Verbetering gezondheid Doelmatiger besteding van middelen * vanwege doelmatiger inzet gezondheids- en welzijnsvoorzieningen * onduidelijk of kosten toe- of afnemen; aannemelijk is dat doelmatig investeren hoge kosten op langere termijn kunnen voorkomen Toevoegen economische waarde Kostenvermindering * minder uitkeringslasten bij gemeente en UWV Baten * verhogen zelfstandig verworven inkomen * inkomsten AT uit overige diensten en producten 7 Veranderingsmodel ACTIEF TALENT Het veranderingsmodel beschrijft schematisch een breed scala aan effecten. Hierna geven we voorbeelden die aangeven hoe het schema gelezen moet worden en is dus geen uitputtende opsomming in detail (daar is immers het schema voor opgesteld). Het veranderingsmodel start links in het schema met het aanbod van Actief Talent bij de begeleiding bij arbeidsreïntegratie, sociale activering en dagbesteding. De cijfers bij de onderstaande toelichting hebben betrekking op de pijlen in het schema. 5

6 1. De begeleiding van deelnemers zorgt ervoor dat het gedrag van deelnemers verbetert. Het gaat dan om verbeteringen in het sociaal functioneren, verbeteringen wat betreft gezondheid en persoonlijk welbevinden en om vermindering van het risicogedrag. 2. De begeleiding vergroot tevens de zelfredzaamheid van deelnemers. Deelnemers kunnen beter voor zichzelf zorgen, gaan (beter om met) zelfstandig wonen en de zorgbehoefte neemt af (sociale zelfredzaamheid). Tevens is sprake van een vergroting van economische zelfredzaamheid als deelnemers betaald werk vinden. 3. Gedragsverbetering en zelfredzaamheid versterken elkaar. Zo kan een deelnemer bijvoorbeeld dankzij verbeteringen in het gedrag makkelijker een betaalde baan vinden (pijl naar omlaag) maar anderzijds zal meer sociale zelfredzaamheid leiden tot bijvoorbeeld meer zelfvertrouwen, positievere gevoelens en wellicht minder risicogedrag (pijl omhoog). 4. De buurt en de stad hebben baat bij Actief Talent omdat het gedrag van deelnemers verbetert. Dit wordt weergegeven met pijl 4. Prosociale activiteiten van deelnemers zoals plantsoenonderhoud en zwerfvuil prikken zorgen voor een schonere buurt. Er is minder overlast dankzij verbeteringen in het gedrag en de beeldvorming van burgers wordt positief beïnvloed. Tevens hebben lokale gezondheids- en welzijnsvoorzieningen de doelgroep beter in beeld. 5. Ook in financieel opzicht heeft de samenleving baat bij Actief Talent. Zo leidt gedragsverbetering tot minder kosten omdat bijvoorbeeld huisuitzettingen worden voorkomen of omdat er minder detentiekosten en delictgerelateerde kosten worden gemaakt. 6. Zelfredzaamheid, met name economische zelfredzaamheid, zorgt ervoor dat er minder uitkeringen hoeven worden verstrekt en dat er meer inkomen zelfstandig wordt verworven. Daarnaast zullen deelnemers bij wie de zorgbehoefte afneemt, ook minder kosten maken voor zorgvoorzieningen. 7. Verbeteringen in de buurt en stad leveren belangrijke outcomes die voor een deel gemonetariseerd kunnen worden omdat er sprake is van maatschappelijke baten. Het onderhoud en schoonmaak in de buurt door deelnemers is hier een voorbeeld van (van Hooren, 2011). Een apart punt van aandacht betreft de doelmatiger besteding van middelen voor gezondheid en welzijn. Hier is niet duidelijk of kosten zullen afnemen: immers meer bekendheid bij het netwerk van zorg en hulpverlening zal het gebruik (en dus ook de kosten) doen toenemen. Echter door doelmatig en tijdig te investeren in de gezondheid van deelnemers zullen hoge kosten op langer termijn (vanwege escalatie van problematiek, verergering van klachten) voorkomen worden. 6

7 2.3 Derde perspectief: belanghebbenden en maatschappelijke opbrengsten We werken het maatschappelijk perspectief uit door de maatschappelijke kosten en baten voor de drie profielen in kaart te brengen. Voor belanghebbende ('stakeholders') bepalen we de effecten en de (financiële) waardering daarvan. We kunnen aan de effecten een waarde toekennen. Er zijn drie soorten waarden. Ten eerste de 'beleefde waarde' (of 'soft value') die te maken heeft met de persoonlijke waardebeleving die niet in geld is uit te drukken. Ten tweede de 'direct incasseerbare waarde', die direct gevolg heeft voor de cash flow. En ten derde de 'niet direct incasseerbare waarde'. Dit zijn effecten die pas op termijn en bij voldoende omvang gevolgen hebben. Bijvoorbeeld vermindering van organisatiekosten voor het verstrekken van uitkeringen of inkrimping van het aantal detentieplaatsen vanwege vermindering van criminaliteit. We waarderen de effecten met name op basis van de direct incasseerbare waarde. Drie profielen We brengen nu voor drie typische (groepen) deelnemers van ActiefTalent de kosten en de maatschappelijke besparingen, en de opbrengsten in kaart. Deze drie casussen kunnen we ook zien als 'profielen', ze zijn exemplarisch voor de verschillende groepen deelnemers. 7

8 Archetype 1: Coaching naar werk (arbeidsre- integratie) ActiefTalent heeft vier jobcoaches in dienst die in opdracht van UWV (of in een enkel geval de gemeente) mensen met een verslavingsachtergrond begeleiding biedt naar een betaalde baan. Daar is dan een IRO (Individuele Reïntegratie Overeenkomst) budget mee gemoeid van Stel dat in Alkmaar tien kandidaten worden begeleid, waarvan er zes succesvol naar werk worden bemiddeld, en dat zij nog twee jaar jobcoaching krijgen. Verder nemen we aan dat het hier gaat om alleenstaanden van ongeveer 40 tot 45 jaar oud. Allen hebben contact (gehad) met een instelling voor verslavingszorg, zoals Brijder, voor behandeling en begeleiding. Voor vijf van hen is gedurende één jaar dagbesteding geregeld bij ActiefTalent. Kosten Arbeidstoeleiding IRO budget voor in totaal 10 kandidaten. Jobcoaching na plaatsing We gaan uit van het 'middenregime', dat is in het eerste jaar 6% en het tweede jaar 3% van het aantal contracturen, dit is pp. op basis van een voltijdse aanstelling. Dagbesteding Vier dagdelen per week, 52 weken, 35 per dagdeel per persooon. Totaal kosten Baten Besparing op uitkering Mensen in deze groep hebben meestal een WIA uitkering. De WIA uitkering is afhankelijk van het laatst recente inkomen en de mate van arbeidsgeschiktheid. We gaan uit van een gemiddelde uitkering van per maand, effectduur 24 maanden. Inkomstenbelasting en premies Zes kandidaten, 753 per kandidaat per maand, 24 maanden per kandidaat. Inkomen Het brutosalaris dat kandidaten gaan verdienen stellen we op 120% van het minimumloon (in veel gevallen de laagste schaal van de CAO): netto per maand. Verschil met de uitkering is 100 per maand, en over twee jaar per kandidaat. Afname zorgconsumptie Stelpost. Over twee jaar, zes kandidaten. Totaal baten Toerekeningsfactor: 60% (aanname). Niet alle baten worden dankzij ActiefTalent gerealiseerd, succes is ook toe te schrijven aan andere partijen zoals Brijder verslavingszorg of een vriend(in). Stakeholder Effect Richting Waarde Kandidaat Geluk en stabiliteit Toename pm Inkomen Toename UWV WIA uitkering Afname Fiscus Belastingen en Toename premies Zorgverzekering Zorgkosten Afname Resultaat MBC voor archetype 1 is positief Conclusie Deze verkennende MBC is positief, dat wil zeggen dat de maatschappelijke baten opwegen tegen de kosten. Het grootste deel van de sociale waarde slaat neer bij het UWV dankzij de besparing op uitkeringen. Merk op dat de toerekeningsfactor is gesteld op 60% en zeer bepalend is voor de uitkomst van de MBC. Het break even punt ligt bij 48%: dan zijn de kosten even groot als de opbrengsten. De MBC wordt flink positiever indien de kosten omlaag kunnen worden gebracht, door bijvoorbeeld minder intensieve jobcoaching, bij een gelijkblijvend aantal bemiddelingen. 8

9 Archetype 2: Beperken van overlast en criminaliteit (dagbesteding) Op zeven locaties in Noord- Holland Noord biedt ActiefTalent dagbesteding aan. We schetsen hier een deelnemer die nog gebruikt, meerdere malen met politie en justitie in aanraking is gekomen en nu vijf dagdelen per week bij een van de locaties van ActiefTalent werkt (prikken en vegen). Deze deelnemer veroorzaakt minder overlast waardoor de wijkagent meer tijd heeft voor andere zaken. Schuldhulpverlening en een bewindvoerder is ingeschakeld woordoor huisuitzetting is voorkomen. De zorgconsumptie neemt af want er is minder terugval door gebruik. Hij doet minder vaak een beroep op Brijder verslavingszorg, de kosten van behandelaren en zorgmentoren nemen af. Deels komt daarvoor in de plaats de goedkopere begeleiding van ActiefTalent. Kosten Prikken en vegen Vijf dagdelen, 15 per dagdeel, 52 weken. Bewindvoering 750 Kosten per jaar. Sociaal pension Dit zijn kosten per jaar betaald vanuit Bijzondere Bijstand. Overige kosten voor het sociaal pension (hier niet opgenomen) worden vanuit WWB betaald namens de deelnemer. Totaal kosten Baten Besparing justitie Totale besparing per jaar. Vermindering recidive van 0,95 delict per jaar. Gemiddelde duur detentie 112 dagen, 160 per dag. Dat is per jaar. (Bron: DJI, Gevangeniswezen in getal, ; p. 42) Schade delict: (Bron: Eggen en Kalidien 2008). Meer inkomen deelnemer We gaan uit van 52 weken per jaar, en 5 dagdelen per week. Vergoeding is per jaar. Voorkomen Bron: Hooven 2007, p. 19. huisuitzetting Minder zorgconsumptie Stelpost. Totaal baten Toerekeningsfactor: 60% (aanname). Niet alle baten worden dankzij ActiefTalent gerealiseerd, succes is ook toe te schrijven aan andere partijen zoals Brijder verslavingszorg. Stakeholder Effect Richting Waarde Deelnemer Geluk en stabiliteit Toename pm Inkomen Toename Gemeente Bewindvoering, Toename bijzondere bijstand en inkoop diensten Woningcororatie Huisuitzetting Afname Justitie Recidive Afname Zorgverzekering Zorgconsumptie Afname Resultaat MBC voor archetype 2 is positief Conclusie De MBC is positief. De sociale waarde valt voor het grootste deel neer bij Justitie vanwege vermindering van recideve. De gemeente is echter de enige financier. Break even punt (kosten gelijk aan baten) bij een toerekeningspercentage van 21%. 9

10 Archetype 3: Stappen zetten op participatieladder (dagbesteding) Sommige deelnemers bij ActiefTalent gebruiken niet meer maar hechten aan de veilige omgeving en de zinvolle dagbesteding die ActiefTalent ze kan bieden. Daar varen deze deze deelnemers wel bij en het voorkomt terugval. Deze deelnemer is geen notoire justitieklant maar iemand die de stap naar betaald werk niet kan maken, maar wel actief is als vrijwilliger en zich nuttig maakt via ActiefTalent. Hij ontvangt een WWB- uitkering en woont zelfstandig. Kosten Dagbesteding Zes dagdelen per week, 52 weken, 35 per dagdeel. Totaal kosten Baten Meer inkomen Vijf dagdelen per week, 52 weken, 5 per dagdeel. deelnemer Minder zorgconsumptie Stelpost. Totaal baten Toerekeningsfactor: 90% (aanname). Niet alle baten worden dankzij ActiefTalent gerealiseerd, succes is ook toe te schrijven aan andere partijen zoals Brijder verslavingszorg. Stakeholder Effect Richting Waarde Deelnemer Geluk en stabiliteit Toename pm Inkomen Toename Gemeente Dagbesteding en Toename inkoop diensten Zorgverzekeraar Zorgconsumptie Afname Resultaat De MBC voor archetype 3 is negatief Conclusie Deze MBC is negatief, dat wil zeggen dat de kosten hoger zijn dan de maatschappelijke baten. De grootste meerwaarde zit misschien wel in de beleefde waarde: de deelnemer ervaart waarschijnlijk meer welzijn en geluk door zijn activiteiten bij ActiefTalent. 10

11 3. De MBC: conclusies en aanbevelingen Investeren in ActiefTalent loont. Zeker in die gevallen waar deelnemers begeleid worden naar werk ontstaan grote maatschappelijke besparingen, vooral vanwege bespaarde uitkeringen. Daar waar deelnemers minder recidiveren worden eveneens kosten bespaard, vooral omdat er minder inzet van Justitie nodig is. De financier (gemeente) is hier echter niet de partij die profiteert (Justitie). Er is echter ook een groep deelnemers die vooral een toename van welbevinden en meer stabiliteit ervaart. Het is niet de groep die voor overlast zorgt, maar die geïsoleerd leeft en weinig sociale contacten heeft. De winst zit hier in het realiseren van 'soft values' en niet zozeer in een afname van maatschappelijke kosten. Het zou interessant zijn om de financiering van ActiefTalent deels afhankelijk te maken van de realisatie van maatschappelijke outcomes zoals vermindering van recidive en vergroting van de arbeidsparticipatie en besparing op uitkeringen. Sowieso is het aan te bevelen dat ActiefTalent in beeld brengt wat de effecten en outcomes zijn. Zodoende is het mogelijk om meer zicht te krijgen op de verhouding tussen kosten (investeringen) en maatschappelijke baten (outcomes), en de maatschappelijke meerwaarde van ActiefTalent. 11

12 Bijlage: Gegevensbronnen veranderingsmodel De inhoud van het veranderingsmodel is gebaseerd op drie gegevensbronnen: 1. In de eerste plaats is uit onderzoek bekend welke resultaten kunnen worden behaald met de Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB). ActiefTalent maakt bij de coaching en begeleiding gebruik van IRB. Bij het opstellen van het veranderingsmodel Actief Talent is nagegaan welke resultaten met IRB worden behaald bij mensen met ernstige, langdurige beperkingen 4 en hoe deze resultaten bijdragen aan de resultaten van Actief Talent. Het gaat hierbij om de volgende resultaten: IRB draagt bij aan de vergroting van de autonomie van het individu (zelfredzaamheid); personen met IRB- begeleiding behalen hun doelen vaker dan personen met andere vormen van begeleiding; zij ervaren een hogere kwaliteit van leven (zijn tevredener over hun leven); zij hebben minder moeite om aan hun basale behoeften tegemoet te komen; de maatschappelijke participatie neemt toe, onder meer middels betaald werk en/of middels deelname aan maatschappelijke activiteiten; psychiatrische symptomen nemen af (angst, depressie en verwardheid); de zorgbehoefte neemt af; zelfstandig wonen neemt toe. 2. In de tweede plaats heeft Koster & van Hooren in 2011 een indicatieve Maatschappelijke Kosten en Baten Analyse (MKBA) uitgevoerd waarbij in kaart is gebracht welke maatschappelijke kosten met Actief Talent kunnen worden bespaard en welke maatschappelijke baten kunnen worden gecreëerd 5. Deze kosten en baten zijn ook in het veranderingsmodel opgenomen. Zij hebben betrekking op de volgende outcomes: verbetering kwaliteit openbare ruimte; vermindering criminaliteit; verbetering gezondheid; toevoegen economische waarde; verbetering woonomgeving en voorkomen huisuitzetting. 4 Korevaar, L., J. Dröes, T van Wel (2010); Methodebeschrijving Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB); Urecht: Stichting Rehabilitatie '92. 5 Hooren, van, R. (2011); Wat verdient Actief Talent?; Nijmegen: Koster & van Hooren. 12

13 3. Tot slot is gebruik gemaakt van de uitkomsten van het medewerkertevredenheidsonderzoek Actief Talent In dit onderzoek is aan medewerkers gevraagd welke resultaten zij zien als het gaat om de concrete praktijk van begeleiden van deelnemers. Dankzij deze input kan in het veranderingsmodel beschreven worden hoe de meer abstract geformuleerde IRB- begeleidingsdoelen concreet worden in de dagelijkse praktijk van Actief Talent. Daarbij wordt gespecificeerd: welk gedrag van de deelnemer wordt verbeterd; in welke opzichten de zelfredzaamheid wordt vergroot; welke verbeteringen in de buurt en stad worden gerealiseerd. 6 Hooren, van, R., A. Koster (2013); Actief Talent Medewerkertevredenheidsonderzoek 2013; Nijmegen: Koster & van Hooren. 13