Lezing L. Schoonen bij het landelijk congres Afwachten of aanpakken! Op 30 oktober 2006 in de Meervaart in Amsterdam

Transcriptie

1 Lezing L. Schoonen bij het landelijk congres Afwachten of aanpakken! Op 30 oktober 2006 in de Meervaart in Amsterdam Titel: Stand van zaken aanpak Huiselijk Geweld in vogelvlucht Inleiding De aanpak van huiselijk geweld is een complexe en weerbarstige materie. Niet alleen omdat er op dit gebied veel gebeurt; het feit dat veel spelers op het veld spelen, maakt de aanpak van huiselijk geweld tot een ingewikkeld fenomeen. In der beschränkung zeigt sich den Meister : juist vanwege de complexiteit en de beperkte tijd die ik ter beschikking heb, is strenge selectie noodzakelijk. Ik probeer u desalniettemin in circa 15 minuten mee te nemen in een tour d horizon van het boeiende terrein van de aanpak van huiselijk geweld. En aangezien ik u binnen 1 minuut geconfronteerd heb met twee buitenlandse termen, beloof ik u dat de rest van mijn betoog in onze moedertaal gebeurt! We maken de balans op van de aanpak van huiselijk geweld op grond van vijf items: natuurlijk arbitrair (je kunt de lijst met gemak uitbreiden met nog 10 items) maar deze bieden een aardige kapstok voor het totaaloverzicht. Er is overigens een ongelooflijke hoeveelheid informatie beschikbaar over dit onderwerp; ik heb dankbaar gebruik gemaakt van de Voortgangsberichten van Justitie aan de 2 de Kamer en heb geput uit het boek van Hans Janssen: Geweld achter de voordeur. De balans van de aanpak huiselijk geweld: een kapstok Zoals eerder aangegeven onderscheid ik een vijftal clusters De clusters Inhoud (w.o. deskundigheid & interventies) Infrastructuur Wet regelgeving & bewustwording Specifieke doelgroepen Heikele punten Ad: Inhoud Wat zijn nu de belangrijkste ontwikkelingen die typerend zijn bij de huidige stand van zaken bij de aanpak van huiselijk geweld? In vogelvlucht zijn dat: Inhoudelijke ontwikkelingen Inventarisatie algemeen Specifieke inventarisaties Inventarisatie Kindspoor Inventarisatie TransAct Ondersteuningsprogramma Politie VNG Ondersteuningsprogramma Deskundigheidsbevordering & Interventies

2 De inventarisaties zijn te onderscheiden in een tweetal groepen: allereerst de algemene inventarisatie van huiselijk geweld (door Justitie) en daarnaast meer specifieke inventarisaties. De brede inventarisatie aanpak huiselijk geweld (door Justitie) is de tweede in de rij: naar verwachting zal deze eind 2006 afgerond zijn en geeft het een goed beeld van de status-quo van de aanpak huiselijk geweld in Het ondersteuningsprogramma huiselijk geweld van de Politie (olv Gerda Dijksman) heeft o.a. het rapport Binnen zonder kloppen opgeleverd. Dit rapport geeft een goed beeld van omvang, aard en achtergronden van huiselijk geweld in 2005 op basis van landelijke politiecijfers. Het rapport, gemaakt door Bureau Beke, levert, naast cijfers, ook aanbevelingen op voor de politie en ketenpartners voor onder meer een betere registratie van huiselijk geweld binnen de politie. Door TransAct is bij de Reclassering (meer specifiek de SRN) uitgebreid geïnventariseerd welke activiteiten de SRN ontplooit op het gebied van huiselijk geweld. De resultaten hiervan worden op korte termijn gepresenteerd en mogelijk gepubliceerd. Daarnaast is er onderzoek bij de Reclassering welk aanbod van daderhulp de reclassering kan/wil aanbieden. Bij de Raad voor de Kinderbescherming wordt de mogelijkheid onderzocht voor een landelijk Kindspoor (U kent het Kindspoor traject ongetwijfeld.) De Raad wil graag daarbij een actieve rol gaan spelen. Parallel hieraan loopt een traject van Justitie en NIZW om het Kindspoortraject breder uit te zetten. Tot slot is door TransAct geïnventariseerd hoe het staat met de opleidingen (bijvoorbeeld SPH en HBO Pedagogiek) t.a.v. van de thema s huiselijk geweld en SG; eerste resultaten zijn daarover bekend en stemmen niet onverdeeld vrolijk. Praktijk leert dat bij veel opleidingen er niet of nauwelijks ruimte in het curriculum is gereserveerd voor een thematische behandeling van het onderwerp: een punt van zorg en aandacht dus! Het ondersteuningsprogramma van de Politie krijgt vorm in het project Huiselijk geweld en de Politietaak. Het project heeft tot doel alle politieregio s te stimuleren beleid rond de aanpak van huiselijk geweld te ontwikkelen en deskundigheid bij de politie te bevorderen. Tevens moet er een landelijke registratie opgezet worden. Het project dat al enkele jaren loopt is voorjaar 2006 door de Raad van Hoofdcommissarissen met twee jaar verlengd tot 1 januari Er is al veel bereikt binnen het programma: het eerder genoemde rapport Binnen zonder kloppen is daar een voorbeeld van; maar ook het opstellen van de aanwijzing huiselijk geweld van de pg s en het ontwikkelen van een kwaliteitsmonitor zijn enkele wapenfeiten die Gerda en de haren op haar conto kunnen schrijven. Daarnaast is de politie erin geslaagd de afgelopen periode ruim politiemensen op te leiden en te trainen mbt het thema Huiselijk Geweld! Knappe prestatie vind ik dat! Tot slot noem ik het onderzoeken van de risicofactoren die een rol spelen bij huiselijk geweld. Bureau Beke is daarvoor door de Politie ingeschakeld. Deze risicotaxatieinstrumenten zijn inmiddels ontwikkeld en gaan gebruikt worden in zowel de opleiding van politiefunctionarissen als in de pilots van het project Tijdelijk Huisverbod. Het ondersteuningsprogramma VNG loopt al enige jaren en is recent verlengd door Justitie met één jaar. Ik kom hier bij het onderdeel Infrastructuur nog uitgebreid op terug; ik volsta om te melden dat het VNG ondersteuningsprogramma inmiddels een groot aantal gemeenten heeft bereikt. Het programma heeft veel ervaring opgedaan en beschikt inmiddels over

3 een goed beeld van de ondersteuningsbehoeften van de gemeenten. Deze behoefte is groot en dynamisch en lijkt eerder toe dan af te nemen. Concreet is het programma er onder meer in geslaagd werkconferenties tussen burgemeester, wethouder Zorg en betrokken beleidsambtenaren te organiseren in het kader van het wetsvoorstel Huisverbod. Daarnaast is er via de zogenaamde gemeentekringen periodiek overleg over de beleidsmatige inbedding van huiselijk geweld binnen het gemeentelijke/regionale beleid. Maar het zijn vaak nog kleine, beperkte stappen die gezet zijn. De VNG heeft verder een referentiemodel Huiselijk geweld ontworpen ten behoeve van de beleidsontwikkeling van gemeenten. Deze is vanaf 2005 beschikbaar. Recenter is het diagnose-instrument dat gebaseerd is op het referentiemodel: met het diagnose-instrument kunnen gemeenten zichzelf diagnosticeren en ontdekken hoe ze ervoor staan bij de aanpak van huiselijk geweld. In het verlengde van het ondersteuningsprogramma VNG zijn de provinciale Bureaus Jeugdzorg en in het kielzog de Advies en Meldpunten Kindermishandeling (AMK s) de laatste jaren intensiever bezig met acties op het terrein van huiselijk geweld en kindermishandeling. Dat blijkt onder meer uit de forse stijging van het aantal meldingen bij de AMK s. Het lijkt erop dat de aanpak van huiselijk geweld wat prominenter op de agenda staat bij BJZ en AMK. Tot slot zij vermeld dat er in enkele gemeenten projecten zijn gestart waarbij geëxperimenteerd wordt met risicotaxatie-instrumenten voor vroegtijdige signalering van kindermishandeling. Deskundigheidbevordering wordt in de nota Privé geweld - Publieke zaak expliciet genoemd als pushing factor voor de verschillende beroepsgroepen die betrokken zijn bij de aanpak van huiselijk geweld. In heel kort bestek is dit de stand van zaken: Er zijn door (TransAct e.a.) veel trainingen en projecten opgezet om aandacht te schenken aan slachtoffers van huiselijk geweld; daarbij ligt een zwaar accent op preventie. Veel organisaties zijn bezig met het versterken van deskundigheid op het gebied van huiselijk geweld / seksueel geweld door het opleiden van eigen trainers. Belangrijk facet daarbij zijn de cultuur- en genderaspecten. In 2005 is begonnen met het vervaardigen van een overzicht naar de effectiviteit van interventies bij manlijke slachtoffers van huiselijk geweld: de uitslagen van dit onderzoek worden eind 2006 verwacht. Voor het onderwijs is een nascholingspakket ontwikkeld: Omgaan met huiselijk geweld op school door OC & W en de DSP groep. Doel hiervan is verbetering van de signaalfunctie door het onderwijzend personeel. Er zijn trainingen beschikbaar voor de front- en backoffice medewerkers van het ASHG. Voor maatschappelijk werkers is er een specifieke cursus opgezet: Systeemgerichte aanpak en daderhulp bij huiselijk geweld. Er is een train the trainersmodule die voorlichting biedt over huiselijk geweld in allochtone kring. Huisartsen vormen een beroepsgroep die nog te veel afwezig is bij de aanpak van huiselijk geweld. Iedereen hier in de zaal weet welke belangrijke rol huisartsen kunnen en moeten spelen bij de signalering, doorverwijzing en hulpverlening aan slachtoffer én dader van huiselijk geweld.

4 Gelukkig is er voor deze groep nu een bijscholingsmodule ontwikkeld over posttraumatische stress syndroom en huiselijk geweld. Alle acht universitaire huisartsenopleidingen zijn hiervoor benaderd. Ad: Infrastructuur De ervaring van de afgelopen jaren leert dat de effectiviteit van de aanpak van huiselijk geweld toeneemt als er sprake is van een goed voorzieningenstelsel, een scherpe risicotaxatie, doeltreffende interventies en hulp voor slachtoffers en daders van huiselijk geweld. De verschillende onderdelen dienen goed op elkaar afgestemd te zijn: het geheel is méér dan de som der delen! De bouwstenen Lokale en regionale samenwerkingsverbanden Sterk netwerk van ASHG als front office Regierol gemeenten Toegankelijke voorzieningen vrouwenopvang Kwantitatief en kwalitatief sterk aanbod daderbehandeling Landelijk ondersteuningspunt Ik neem met u de meest in het oog springende zaken door van bovengenoemde elementen. Bij de lokale samenwerkingsverbanden en de ASHG valt op dat er steeds meer ondersteuning op maat is: er ontstaan steeds meer kenniskringen en bij veel bestuurders en raadsleden komt het thema huiselijk geweld beter op het netvlies. De komst van de Wmo speelt daar natuurlijk ook een rol bij. De inventarisatie van de aanpak huiselijk geweld bij de gemeenten zal eind 2006 gereed zijn; de resultaten worden naar de Tweede Kamer gestuurd. In juni dit jaar waren er acht gemeentekringen en zeven gemeenten die participeerden in de consulententrajecten. Uit het ondersteuningsprogramma van de VNG blijkt dat 320 gemeenten inmiddels bediend zijn; ca. 80% heeft maatregelen getroffen om huiselijk geweld aan te pakken. (daar hoort onder andere de oprichting van een ASHG bij. Maar ook wordt duidelijk dat ca 60% van alle gemeenten nog geen structureel beleid heeft rond de aanpak van huiselijk geweld! De indruk bestaat, uitgaande van het VNG programma, dat bij nogal wat gemeenten de mening post heeft gevat dat het thema huiselijk geweld van de (politieke) agenda kan zodra er een ASHG is. Dat brengt mij bij de regierol van de gemeente. Veel gemeenten hebben, anno 2006, nog wat moeite met de invulling van de regierol. De gemeente is regisseur bij de lokale aanpak van huiselijk geweld maar dat blijkt in de praktijk niet zo eenvoudig te realiseren. Er zijn veel spelers in het veld: vrouwenopvang, Politie, BJZ, maatschappelijk werk en GGD hebben ieder hun eigen rol en verantwoordelijkheid. Dat betekent dat momenteel de invloed van de gemeente bij het thema huiselijk geweld nog redelijk beperkt is: deze wordt wel substantieel groter bij de komst van de Wmo.

5 Bij de voorzieningen binnen de vrouwenopvang vallen onderstaande zaken het meest op: Er is een forse uitbreiding van de capaciteit gerealiseerd; de nadruk ligt daarbij op landelijk toegankelijke voorzieningen voor vrouwen én kinderen die een groot risico lopen. De populatie die bij de v.o. wordt opgenomen blijkt met steeds zwaardere en complexe problematieken te kampen. Reden om in 2004 te starten met een onderzoek (door het Trimbos-instituut) naar de vraag en aanbod van de v.o. De resultaten van dit omvangrijke onderzoek zijn inmiddels gepubliceerd. Er is een plan van aanpak opgesteld. Het project Drempels Weg dat door de Federatie Opvang is vervaardigd, verdient eveneens de aandacht. Doel is het verbeteren van de instroom én het vergroten van de veiligheid van ernstig bedreigde vrouwen. Daarnaast vormen het Meldpunt open plaatsen en het ontwikkelen van een risico-screenings instrument onderdelen van dit belangrijke project. Eveneens bij het Trimbos-instituut ondergebracht, is de opdracht om een kennisprogramma Maatschappelijke Opvang te ontwikkelen. Daarbij gaat het onder andere om meer wetenschappelijk en toegepast onderzoek naar effectieve vormen van hulp en opvang. De regie van bovenstaande ligt bij Zon&W. Daderbehandeling blijkt in de praktijk de laatste tijd een hot item. Heel in het kort: er is een daderhulpverleningskaart ontwikkeld en er is een begin gemaakt met het opzetten van een databank. Daarnaast is er een methodiekbeschrijving Vrijwillige daderhulpverlening vervaardigd en last but not least: er is een quick scan uitgezet onder de 20 belangrijkste aanbieders van daderhulpverlening; hier komt nog een vervolg op voorjaar Zie verder de website: Tot slot het landelijk ondersteuningspunt. Dit is ondergebracht bij TransAct in de vorm van een driejarig programma waarvan er nog één jaar te gaan is. In eerste instantie vooral bedoeld om Justitie-actoren meer te betrekken bij de aanpak van huiselijk geweld, tracht het OP nu vooral via een tiental taakvelden, variërend van beleidsagendering tot het voorzitten van het landelijk netwerk, ondersteuning te bieden voor alle professioneel belanghebbenden. Dit congres is daar een voorbeeld van: maar onze rol als procesversneller en spin het web heeft meer resultaten opgeleverd; maar ook hier geldt: we zijn er nog lang niet! Ad: Wet en regelgeving & Bewustwording Bewustwording door: Publiekscampagne Campagne Stop ouderenmishandeling Regionale campagnes ASHG Wet & regelgeving Huisverbod plegers huiselijk geweld (implementatietraject) Wmo Wetsvoorstel Verbod geweld in de opvoeding De landelijke publiekscampagne heeft tot doel het vergroten van het bewustzijn t.a.v. huiselijk geweld bij de burgers. Eigenlijk bedoeld als aanvulling op de lokale en regio-

6 nale publiekscampagnes die in 2004 gestart zijn. U kent ongetwijfeld nog de tool-kits die destijds door de ministeries van Justitie & VWS in groten getale verspreid zijn. Bij het onderdeel Specifieke doelgroepen ga ik dieper in op ouderenmishandeling: daarbij komt ook de campagne Stop Ouderenmishandeling aan bod. De regionale campagnes zijn uitgezet in een tiental regio s en zijn zeer divers van aard. Sommige regio s maken gebruik van hulpmiddelen als abri s, en posters, terwijl in andere regio s bussen worden ingezet met een pakkende tekst op de zijkant. Let u bij de marktpresentaties eens op de inzet van Noord-Brabant Noord: zeer de moeite waard! Er zijn vanuit de regionale campagnes lijnen uitgezet naar de landelijke campagne: het is de bedoeling deze zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen. Bewustwording dus, maar ook het gegeven dat zowel slachtoffer als dader hulp kan worden geboden, is een belangrijke onderliggende gedachte bij de landelijke campagne. Begin 2006 is begonnen met een enquête onder alle organisaties die betrokken zijn bij de aanpak van huiselijk geweld. Naast behoeftepeiling kwamen ook voorstellen ten aanzien van de wijze waarop de campagne inhoud en vorm zou moeten krijgen. De meeste organisaties lijken klaar te zijn om een mogelijke toename van meldingen adequaat op te kunnen opvangen. Waar moeten we aan denken? Postbus 51 spotjes maar ook billboards en lespakketten horen bij de middelen die ingezet gaan worden. De campagne gaat in het voorjaar van 2007 van start. Het Wetsvoorstel Huisverbod plegers huiselijk geweld heeft al een groot deel van het formeel juridische traject afgelegd. Essentieel voor ons is vooral het implementatietraject: een projectgroep o.l.v. Ingrid Horst van DJJ is nu druk bezig om e.e.a. goed voor te bereiden. Drie pilots zijn uitgezet in Amsterdam-Noord, Venlo en (de provincie) Groningen. Alle gemeenteambtenaren in deze regio s zullen opgeleid en getraind worden. Verder zullen er systemen ontwikkeld worden om de informatie-uitwisseling goed te laten plaatsvinden tussen alle ketenpartners. De pilots gaan van start in januari Belangrijk: de pilots moeten ook kennis en informatie gaan opleveren met betrekking tot de ketensamenwerking, opleidingen en gebruikte instrumenten. Daar hoort het risicotaxatie instrument nadrukkelijk bij! Er wordt, zoals elk zich zelf respecterend project betaamt, een gereedschapskist ontwikkeld door de projectgroep. De kist gaat omvatten: formulieren, opleiding/trainingsmateriaal en ontwikkelde instrumenten De inwerkingtreding van de wet is voorzien in het najaar van De Wmo komt nog uitgebreid aan bod vanmiddag. U weet dat de wet ingaat per 1 januari a.s. en dat huiselijk geweld één van de prestatievelden is. Ten aanzien van de uitvoering van de wet ligt het zwaartepunt bij de gemeente. Ad: Specifieke doelgroepen Hoewel huiselijk geweld in alle beroepsgroepen voorkomt en slachtoffers maakt onder zowel vrouwen, meisjes, jongens en mannen zijn er wel groepen die extra risico s lopen. Kinderen als getuige van huiselijk geweld Huiselijk geweld in allochtone kring Ouderenmishandeling

7 Kinderen als getuige van Huiselijk geweld kunnen lang onzichtbaar blijven voor de hulpverlening. Dat was het motief voor de regio Holland Midden om het meldpunt Kindspoor te introduceren in Een nauwe samenwerking tussen politie, BJZ, AMK en de Raad staat aan de basis hiervan. Deze samenwerking wordt vaak vastgelegd in de vorm van protocollen: er zijn inmiddels handelingsprotocollen ingevoerd in een viertal regio s. Omdat meer regio s een Kindspoor willen opzetten is er door Justitie en VWS subsidie verleend aan het NIZW en TransAct om de bestaande Kindsporen te inventariseren. Een beschrijving van de best practices en handreiking voor de praktijk zijn nagenoeg afgerond en zullen daarna breed verspreid worden. Let op de Kleintjes was de eerste groepsbenadering voor kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld. TransAct heeft een psycho -educatief aanbod ontwikkeld voor deze groep kinderen. Bekend is daarnaast Kamil dat ontwikkeld is door het Jeugdtraumacentrum in Haarlem. Huiselijk geweld in allochtone kring verdient eveneens de nodige aandacht. Het bekende onderzoek van Intomart (alweer vier jaar geleden!) naar huiselijk geweld onder minderheidsgroepen heeft de afgelopen jaren een vervolg gehad. Het rapport Geweld binnen en buiten over aard en omvang en daders van huiselijk geweld in Nederland werd uitgevoerd door het IVA en Verwey Jonkerinstituut in Conclusie van dat rapport was dat het aandeel van in het buitenland geboren verdachten van huiselijk geweld oververtegenwoordigd is. Dat geeft een indicatie van een grote omvang van huiselijk geweld in allochtone kring. Gelukkig is daar wel de nodige actie op uitgezet. In 2004 en 2005 is een tiental projecten uitgevoerd om huiselijk geweld in allochtone kring beter bespreekbaar te maken: Praten doet geen pijn is daar een voorbeeld van. Dit project omvat onder meer een handboek met beproefde methodieken. Verder moet genoemd worden de activiteiten van de Stichting Kezban welke specifiek gericht zijn op de Turkse en Marokkaanse gemeenschap. De voorlichtingsfilm Als ik haar was bleek een schot in de roos. Kortheidshalve noem ik hier ook de projecten van het Surinaams Inspraakorgaan en het Inspraak Orgaan Chinezen. Tot slot is in dit kader van belang het proefproject dat is uitgevoerd door de politiekorpsen Zuid-Holland-Zuid en Twente. Het project beoogt de registratie van herkomst bij huiselijk geweld scherp te krijgen. Eind 2006 zullen de resultaten van het onderzoek (in samenwerking met het WODC) beschikbaar zijn. Mijns inziens kan de conclusie getrokken worden dat er binnen allochtone kring nog steeds een behoorlijk taboe rust op het thema huiselijk geweld, maar dat stapje voor stapje het onderwerp beter bespreekbaar wordt. De samenwerking tussen professionele en zelforganisaties moet een impuls krijgen: hopelijk biedt de bundeling van organisaties in het nieuwe Kenniscentrum Maatschappelijke Inzet daartoe mogelijkheden! Uit verkennend onderzoek naar ouderenmishandeling blijkt dat het in ca zeven procent van de incidenten die bij de politie gemeld worden, geweld tegen ouderen betreft. Huiselijk geweld tegen ouderen blijkt een onderschat probleem; temeer als we ons realiseren dat het genoemde percentage aan de lage kant is vanwege onderrapportage We hebben het hier overigens over moedwillige mishandeling; bij de ontspoorde zorg is nauwelijks sprake van aangiftebereidheid. Ook hier is sprake van gerichte activiteiten om het probleem aan te pakken.

8 Zo heeft het NIZW twee factsheets over ouderenmishandeling uitgebracht en is het Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling erg actief met o.a. het geven van voorlichting en beleidsagendering. Het LPBO fungeert als een spin in het web. De ervaring leert dat, onder andere door publicaties, de bewustwording wordt versterkt m.b.t. ouderenmishandeling. Bovendien bevordert het initiatieven die leiden tot de zgn. informatiepunten bestrijding ouderenmishandeling. Doelstelling van de campagne (in co-productie van het NIZW, TransAct en het LPBO) is om bij 90 procent van alle gemeenten een dergelijk informatiepunt te realiseren. Het ASHG biedt daartoe goede aansluitingsmogelijkheden. Destijds hadden ca. 150 gemeenten een dergelijke voorziening, inmiddels is dit aantal gegroeid naar 270 gemeenten. Er blijkt een grote bereidheid te zijn bij de ASHG s om het thema ouderenmishandeling mee te nemen in het beleid en de uitvoering. Ad: Heikele Punten Uit bovenstaande moge duidelijk worden dat er al veel bereikt is bij de aanpak van huiselijk geweld. Veel organisaties, professionals en vrijwilligers zetten zich met hart en ziel in om het lastige probleem van huiselijk geweld aan te pakken en vaak met verrassende resultaten! Tijd om gezapig achterover te leunen dus? In het geheel niet! Ik wil mijn betoog graag afsluiten met een beknopte en onvolledige inventarisatie van zaken die (nog) niet goed lopen of ontbreken. Kortom: heikele punten! Heikele Punten Registratie - Iedereen zijn eigen systeem? - Informatieuitwisseling: Viadesk als voorbeeld? Gemeenten - invulling regierol - regionale samenwerking - Wmo: kans of bedreiging? - Borging: structurele beleidsmatige aandacht huiselijk geweld Ketensamenwerking - holle frase of.. - systeemaanpak of eigen cultuur/werkwijze - kans: interventieteam bij huisverbod Vervolg aanpak huiselijk geweld - vervolg nota Privé geweld Publieke zaak - borging ingezette acties - implementatie Wmo - inzet kenniscentra in relatie tot aanpak huiselijk geweld