Handreiking. Bouwstenen voor de aanpak van huiselijk geweld

Transcriptie

1 Handreiking Bouwstenen voor de aanpak van huiselijk geweld

2 Bouwstenen voor de aanpak van huiselijk geweld Handreiking vng

3

4 Woord vooraf Huiselijk geweld is geen nieuw verschijnsel, maar het krijgt de laatste jaren terecht veel aandacht. Cijfers hebben immers aangetoond dat de omvang van het probleem veel groter is dan men ooit had kunnen vermoeden. Dit vraagt om een drastische aanpak met inzet van vele partijen. De afgelopen jaren is veel in gang gezet om huiselijk geweld te bestrijden. De landelijke overheid, gemeenten en de instellingen die in hun dagelijkse werk te maken hebben met het tegengaan van huiselijk geweld nemen het onderwerp zeer serieus. Zo is huiselijk geweld door hen uit de taboesfeer gehaald en is op verschillende manieren de boodschap overgebracht dat huiselijk geweld in alle opzichten onacceptabel is. Vanuit de rijksoverheid zijn maatregelen genomen die een duidelijk signaal geven dat huiselijk geweld een ernstige vorm van geweld is. Instellingen of organisaties hebben deskundigheid ontwikkeld om symptomen beter te herkennen en om

5 slachtoffers en daders goed door te verwijzen. Gemeenten hebben de regierol opgepakt, samenwerking tot stand gebracht en sturen de keten aan. De ingeslagen weg zal worden voortgezet. Gemeenten borgen bestaande projecten in structureel beleid en scherpen de bestaande aanpak aan. Er zijn inmiddels voldoende voorbeelden bekend van een succesvolle samenwerking gebaseerd op duidelijke afspraken. Daarnaast ontwikkelen gemeenten nieuwe initiatieven die aansluiten op de noden van specifieke doelgroepen en op nieuwe wet- en regelgeving. Deze handreiking helpt gemeenten om verder te komen in het ontwikkelen of aanscherpen van een aanpak huiselijk geweld. De aandacht gaat daarbij in het bijzonder uit naar de invulling van de regierol door kleine gemeenten, het organiseren en intensiveren van de samenwerking en het borgen van bestaande projecten. Voorbeelden uit verschillende regio s, van zowel kleine als grote gemeenten illustreren hoe de aanpak huiselijk geweld in gemeentelijk Nederland in verschillende facetten vorm krijgt. Bij het opstellen van deze handreiking zijn verschillende gemeenten geïnterviewd. Zowel bestuurders, beleidsambtenaren als projectleiders hebben hier aan meegewerkt. Daarnaast hebben enkele gemeenten meegelezen en de tekst van commentaar voorzien, waarvoor veel dank. Onze dank gaat eveneens uit naar het ministerie van Justitie voor de financiering van het VNG-ondersteuningsprogramma Aanpak huiselijk geweld, in het kader waarvan deze handreiking is geschreven. Deze publicatie is een vervolg op de brochure Aanpak huiselijk geweld (2003) en de handreiking Aanpak huiselijk geweld, 55 vragen over de rol van de gemeente die in 2004 is uitgekomen. Beide publicaties zijn uitgebracht binnen het ondersteuningsprogramma Aanpak huiselijk geweld van de VNG. Ik hoop dat de voorbeelden uit deze handreiking u inspireren en bijdragen aan de verdere ontwikkeling van een effectieve aanpak huiselijk geweld. Ik wens u in dit proces veel succes toe. Vereniging van Nederlandse Gemeenten mr. R.J.J.M. Pans Voorzitter directieraad

6 Inhoudsopgave Woord vooraf3 Index 7 Inleiding Aanpak huiselijk geweld: beleid in ontwikkeling Landelijke ontwikkelingen Ontwikkelingen bij gemeenten 1.3 Voorziene ontwikkelingen 2. Bouwstenen voor beleid huiselijk geweld 27 Bouwsteen 1 Aanpak van huiselijk geweld op de agenda plaatsen Bouwsteen 2 zicht op aard en omvang van huiselijk geweld Bouwsteen 3 Samenwerking organiseren en vorm geven3 7 Bouwsteen 4 De interne samenwerking organiseren Bouwsteen 5 Regionale samenwerking vormgeven Bouwsteen 6 Het opstellen van een beleidsplan4 7 Bouwsteen 7 Het opzetten van deelprojecten 50 Bouwsteen 8 Coördinatie en ondersteuning regelen 52 Bouwsteen 9 Het beleid structureel maken 54 Tot slot: Hoeveel tijd vraagt dit alles? Instrumenten voor gemeenten Instrumenten bij het ontwikkelen en uitvoeren van huiselijk geweldbeleid Instrumenten bij de samenwerking Mogelijkheden voor financiering 65 Literatuur 69 Lijst met afkortingen 70 5

7 Bijlagen 71 Bijlage 1 Voorbeelden uit de praktijk Ketensamenwerking Regie op verschillende niveaus Het creëren van een infrastructuur Regionale samenwerking Deelthema s 78 Bijlage 2 Omvang van huiselijk geweld 83 Politie 84 Advies en Steunpunten Huiselijk Geweld 84 Advies- en Meldpunten Kindermishandeling 86 Bijlage 3 Ondersteuning voor gemeenten en ketenpartners VNG-ondersteuningsprogramma Aanpak huiselijk geweld Landelijk ondersteuningspunt voor uitvoerders Movisie (voorheen TransAct) Helpdesk privacy Websites 90 colofon 91 6

8 Index Waarom deze handreiking? Deze handreiking biedt praktische informatie en voorbeelden voor de ontwikkeling en implementatie van een (eigen) aanpak van huiselijk geweld. Deze handreiking is bedoeld ter ondersteuning van gemeenten die huiselijk geweldbeleid willen ontwikkelen en voor gemeenten die dat beleid willen borgen. De handreiking is bestemd voor grote, middelgrote en kleine gemeenten. Op sommige punten richt de handreiking zich in het bijzonder tot de kleine en middelgrote gemeenten. Zie Inleiding Welke ontwikkelingen zijn relevant bij (de start van) een aanpak van huiselijk geweld? Ontwikkelingen uit de afgelopen jaren en enkele voorziene ontwikkelingen zijn relevant bij de start van een aanpak van huiselijk geweld. Er zijn diverse ontwikkelingen te 7

9 melden: zo is bijvoorbeeld de strafmaat voor eenvoudige mishandeling verhoogd waardoor aanhouding buiten heterdaad mogelijk is geworden; huiselijk geweld is aangewezen als een prestatieveld in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), er is een wetsvoorstel met betrekking tot een tijdelijk huisverbod ingediend en er wordt een landelijke publiekscampagne voorbereid. Zie Hoofdstuk 1 Wat hebben gemeenten gedaan of bereikt op het gebied van aanpak huiselijk geweld? In de jaren 2004, 2005 en 2006 zijn vanuit het ondersteuningsprogramma Aanpak Huiselijk Geweld effectmetingen verricht. Een aantal resultaten van de effectmeting 2005 is in deze handreiking opgenomen. De resultaten zijn ook terug te vinden op Zie hoofdstuk 1 Wat zijn in dit verband bouwstenen? Bouwstenen zijn losse elementen die op verschillende manieren gestapeld en met elkaar verbonden kunnen worden en die in verschillende volgorden gelegd kunnen worden. Bouwstenen bieden gemeenten de mogelijkheid om onderdelen van een aanpak van huiselijk geweld op een eigen manier in te vullen, maar bieden tegelijkertijd de mogelijkheid om een complete aanpak vorm te geven. Zie Inleiding en hoofdstuk 2 Hoe kan de aanpak van huiselijk geweld onder de aandacht worden gebracht? Draagvlak voor en commitment bij de aanpak van huiselijk geweld zijn cruciaal. Het is daarom vanaf de start noodzakelijk dat alle betrokken actoren overtuigd zijn van de noodzaak beleid hiervoor te ontwikkelen en uit te voeren. En dat hiervoor budget beschikbaar komt. Het opstellen van een startnotitie is daarbij een eerste stap. Zie Bouwsteen 1 Wat moet in een startnotitie worden opgenomen? In de startnotitie formuleert de gemeenteraad de opdracht voor het college van burgemeester en wethouders voor het ontwikkelen van huiselijk 8

10 geweldbeleid. In die notitie wordt ingegaan op de aanleiding om met huiselijk geweldbeleid te beginnen, de aard en omvang van het probleem en de voornaamste doelen van het te ontwikkelen beleid. Zie Bouwsteen 1 Van welke organisaties/instanties kan informatie over de aard en omvang van de problematiek huiselijk geweld worden verkregen? Er zijn diverse landelijke onderzoeken beschikbaar. Daarnaast kunnen gemeenten gebruik maken van specifieke registraties: de politie registreert bij huiselijk geweld de meldingen en aanhoudingen; de advies- en steunpunten huiselijk geweld (ASHG s) houden de binnengekomen hulp- en adviesvragen bij; de advies- en meldpunten kindermishandeling (AMK s) registreren meldingen en vermoedens van kindermishandeling, adviesvragen en verwijzingen; de vrouwenopvang registreert het aantal vrouwen die (al dan niet met kinderen) hulp en opvang zoeken. Zie Bouwsteen 2 en bijlage 2 Welke partners moeten bij (het opzetten van) een aanpak van huiselijk geweld betrokken worden? Welke partners bij de aanpak betrokken moeten worden, is mede afhankelijk van de ambities van de gemeente. Aangeraden wordt om te beginnen met het maken van een sociale kaart. Op basis daarvan kunnen keuzes worden gemaakt en prioriteiten worden gesteld ten aanzien van de meest relevante of strategische samenwerkingspartners. Zie Bouwsteen 3 Hoe kan de interne samenwerking vorm krijgen? Binnen de gemeentelijke organisatie zijn verschillende sectoren (beleidsafdelingen) bij de aanpak van huiselijk geweld betrokken: veiligheid, zorg en welzijn. In enkele gemeenten ook: onderwijs en emancipatie. De interne afstemming dient ertoe dat gezamenlijk beleid wordt ontwikkeld, afspraken worden gemaakt en informatie wordt uitgewisseld. Daartoe is periodiek overleg met alle betrokken medewerkers nodig. Zie Bouwsteen 4 Index 9

11 Waarom is regionale samenwerking van belang en hoe kan die samenwerking vorm krijgen? Bij de aanpak van huiselijk geweld zijn instanties betrokken die vaak op regionale schaal werken, zoals politie, GGD en jeugdzorg. Ze worden doorgaans niet door één gemeente aangestuurd, maar door een aantal gemeenten gezamenlijk. Gemeenten bepalen zelf op welke schaal de samenwerking vorm moet krijgen: op het niveau van de veiligheidsregio of van de vrouwenopvangregio. Zie Bouwsteen 5 Wat moet in een beleidsplan huiselijk geweld worden opgenomen? Een beleidsplan zet het te voeren huiselijk geweldbeleid uiteen. De basis daarvoor wordt gelegd met de startnotitie. Deze wordt aangevuld met informatie die door onderzoek naar de aard en omvang van de problematiek is verkregen en met de afspraken die met samenwerkingspartners zijn gemaakt. De inhoud van een beleidsplan kan bestaan uit: aanleiding, aard en omvang, beschrijving huidige praktijk, kaders, voorgeschiedenis, doelstellingen, acties en maatregelen, voornemens met betrekking tot communicatie, terugkoppeling en rapportage en tot slot de planning en begroting. Zie Bouwsteen 6 Op welke wijze kan de aanpak van huiselijk geweld worden geïntensiveerd? Een project of programma aanpak huiselijk geweld kan worden uitgebreid met één of meer deelprojecten. Voorbeelden van deelprojecten zijn onder meer: bevordering van deskundigheid van de betrokken beroepsgroepen, (publieks)campagnes, aandacht voor specifieke doelgroepen (allochtonen, ouderen, kinderen, homo s) en het uitwerken van een scenario dat beschrijft hoe moet worden opgetreden bij familiedrama s (een rampenscenario ). Zie Bouwsteen 7 Wat houdt de regisseursrol in? De gemeente heeft de regie over de aanpak van huiselijk geweld. De gemeente moet de ketenpartners bijeen brengen en stimuleren met elkaar bindende afspraken te maken om tot een sluitende aanpak te komen en erop toezien dat de ketenpartners die afspraken nakomen. De gemeente kan, eventueel samen met de andere gemeenten in de regio, een coördi- 10

12 nerend ambtenaar inzetten. Ook kan de gemeente alleen of met andere gemeenten samen een projectleider aanstellen voor een bepaalde tijd. Zie Bouwsteen 8 Op welke wijze kan de aanpak van huiselijk geweld structureel worden? De aanpak van huiselijk geweld verdient structurele aandacht. Borging van het beleid is daarom essentieel. De aanpak kan verankerd worden in het veiligheidsbeleid of zorg- en welzijnsbeleid. Zie bouwsteen 9 Hoeveel tijd moeten gemeenten uittrekken voor huiselijk geweldbeleid? De tijd die nodig is om huiselijk geweldbeleid te ontwikkelen en te coördineren is afhankelijk van de geformuleerde ambities, de gestelde prioriteiten en de gemaakte afspraken met de andere (regio-)gemeenten. Een inschatting voor een tijdsinvestering is opgenomen in deze handreiking. Zie hoofdstuk 2 Wat is er beschikbaar aan ondersteuning voor gemeenten, goede voorbeelden en financieringsmogelijkheden? Sinds de start van het VNG-ondersteuningsprogramma zijn er diverse instrumenten ontwikkeld ter ondersteuning van een (lokale) aanpak van huiselijk geweld. Voorbeelden van ondersteunende instrumenten zijn de lokale index voor huiselijk geweld, het diagnose-instrument, de helpdesk en diverse handreikingen. Daarnaast zijn er voorbeelden van protocollen en convenanten beschikbaar die gebruikt kunnen worden voor het vastleggen van processen en afspraken. Zie hoofdstuk 3 en bijlage 3 Index

13 12

14 Inleiding Steeds meer gemeenten zetten zich in voor de aanpak van huiselijk geweld. Dat is een goede zaak, in meer dan één opzicht. Huiselijk geweld is immers een maatschappelijk probleem van de eerste orde. Geen enkel geweldsdelict maakt zoveel slachtoffers als huiselijk geweld: meer dan veertig procent van de mannen en vrouwen in ons land heeft ooit in hun leven te maken gehad met huiselijk geweld, jaarlijks doen zich in ons land bijna vijfhonderdduizend huiselijk geweldincidenten voor. Vaak gaat het daarbij om heimelijk geweld dat lang verborgen blijft, maar er komen ook familiedrama s voor die veel publiciteit krijgen en op grote schaal afschuw wekken. De inzet van gemeenten bij de bestrijding van huiselijk geweld is van cruciaal belang. Geen enkele instantie kan Huiselijk geweld aard, omvang en hulpverlening door T. van Dijk e.a., Intomart-onderzoek, Hilversum 1997 Binnen zonder kloppen door H. Ferwerda e.a., Bureau Beke, Arnhem/ Dordrecht,

15 alleen zonder medewerking van andere instanties huiselijk geweld effectief aanpakken of voorkomen. Politie, openbaar ministerie, vrouwenopvang, jeugdzorg en jeugdbescherming, reclassering, maatschappelijk werk, forensische psychiatrie en andere hulpinstanties moeten met elkaar samenwerken en gezamenlijk een sluitende aanpak creëren. Gemeenten moeten daarbij de regie voeren, de betrokken instanties bij elkaar brengen en erop toezien dat die met elkaar sluitende afspraken maken en nakomen. Dat is één van de boodschappen in de kabinetsnota Privé Geweld Publieke Zaak (2002). De VNG en steeds meer gemeenten hebben die boodschap overgenomen. In de afgelopen jaren heeft een groot aantal gemeenten projecten opgezet of gesteund, waarin een aanpak van huiselijk geweld ontwikkeld werd en waarin regionale advies- en steunpunten huiselijk geweld (ASHG s) tot stand kwamen. Veel gemeenten deden dat samen met andere gemeenten, in regionale samenwerkingsverbanden. Dat was wel zo efficiënt, omdat veel van de instanties die erbij betrokken moeten worden, op regionale schaal opereren. Al die projecten beginnen hun vruchten af te werpen: er komen steeds meer goede praktijkvoorbeelden beschikbaar en het wordt geleidelijk aan duidelijk wat er nodig is voor een structurele aanpak van huiselijk geweld. Want huiselijk geweld vraagt om structurele inzet en structureel beleid van gemeenten en van instellingen, zoals ook andere veiligheids- en welzijnsonderwerpen dat vergen. In steeds meer gemeenten is de aanpak van huiselijk geweld de projectfase voorbij en krijgt de aanpak van huiselijk geweld nu een structurele plaats in het veiligheids-, zorg- of welzijnsbeleid. De aanpak van huiselijk geweld of het nu om een projectmatige aanpak of om structureel beleid gaat vraagt om inzicht in de aard en omvang van het probleem, om deskundigheid, tact en doortastendheid bij alle betrokken beroepsgroepen en om sluitende en bindende afspraken tussen de betrokken instanties. Er is een infrastructuur nodig met een front office waar mensen terecht kunnen voor informatie en advies en een back office waar effectieve hulp geboden wordt. Regie over de aanpak, beleid, kaders en draagvlak voor dat beleid zijn eveneens voorwaarden voor een structurele en effectieve aanpak. Deze elementen vormen in feite de bouwstenen voor de aanpak van huiselijk geweld. Door alle projecten en ervaringen die opgedaan zijn in de afgelopen jaren, is het nu mogelijk om de bouwstenen voor de aanpak van huiselijk geweld uit te schrijven. 14

16 Dat kan voor alle gemeenten nut hebben, maar zeker voor die gemeenten die het moeilijk vinden om invulling te geven aan hun regietaak. Want nog niet alle gemeenten hebben hun coördinatietaak en regierol in dezen opgepakt. Diverse oorzaken kunnen daaraan ten grondslag liggen: andere prioriteiten, geen ervaring met huiselijk geweld, kleine schaal van de gemeente en weinig directe mogelijkheden om regionaal werkende instanties aan te sturen. Die oorzaken kunnen stuk voor stuk plausibel zijn, maar de vraag is of ze als argumenten stand houden wanneer gemeentebestuurders en beleidsmakers zich realiseren dat er een kans bestaat dat zich ook in hun gemeente op een onverwacht moment een ernstig familiedrama voordoet. Want huiselijk geweld komt overal voor: in alle bevolkingsgroepen, in steden en op het platteland. In de Wet maatschappelijke ontwikkeling (Wmo) is de aanpak van huiselijk geweld benoemd als prestatieveld en daarmee hebben gemeenten een wettelijke taak om beleid te voeren op dit punt. De bouwstenen voor de aanpak van huiselijk geweld worden in deze publicatie op een rijtje gezet. Bouwstenen zijn in dit verband letterlijk bouwstenen, dat wil zeggen: losse elementen die op verschillende manieren gestapeld en met elkaar verbonden kunnen worden. De bouwstenen kunnen ook in verschillende volgorden gelegd worden. Elke gemeente kan die bouwstenen op een eigen manier hanteren en daarmee een eigen invulling geven aan de aanpak van huiselijk geweld. Zo wordt beleid maatwerk, terwijl toch kan worden voldaan aan de vereisten in de Wmo. De praktische informatie en voorbeelden in deze publicatie bieden gemeenten de basis voor de ontwikkeling en implementatie van een (eigen) aanpak van huiselijk geweld en maken het gemeenten gemakkelijker hun keuzen te bepalen. Voor deze publicatie zijn beleidsambtenaren en bestuurders uit diverse gemeenten en regio s geïnterviewd. Van hun ervaringen en goede praktijkvoorbeelden is dankbaar gebruik gemaakt. Daarnaast zijn tal van (beleids)documenten van gemeenten, provincies en Rijk in deze publicatie verwerkt. Deze publicatie is een vervolg op de handreiking Aanpak huiselijk geweld, 55 vragen over de rol van de gemeente (VNG, 2004). Deze handreiking is bedoeld voor burgemeesters, wethouders, raadsleden en beleidsambtenaren veiligheid, zorg en welzijn. Maar het kan zeker functioneel zijn om deze inleiding1 5

17 handreiking ook eens voor te leggen aan uitvoeringsinstanties of samenwerkingspartners in de gemeente of regio, zodat bij die instanties een reëel beeld ontstaat van de rol en verantwoordelijkheden van gemeenten op dit punt. Deze handreiking wil vooral kleine en middelgrote gemeenten steun bieden bij het opzetten van beleid. 16

18 Hoofdstuk 1 Aanpak huiselijk geweld: beleid in ontwikkeling Huiselijk geweld is zo oud als de mensheid, maar de aanpak ervan in zowel preventieve als curatieve en repressieve zin begint pas sinds een paar jaar op gang te komen. Dit hoofdstuk zet (kort) de ontwikkelingen van de afgelopen jaren op een rij, omdat die de achtergrond vormen voor de bouwstenen en de praktijkvoorbeelden die in deze handreiking aan de orde komen. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de landelijke ontwikkelingen en de ontwikkelingen die zich bij gemeenten hebben voorgedaan. We kijken bovendien niet alleen terug, maar blikken ook vooruit naar de ontwikkelingen die in de komende jaren worden voorzien. 1.1 Landelijke ontwikkelingen Huiselijk geweld is lange tijd beschouwd als een privé probleem, waar de overheid zich niet mee hoorde te bemoeien. 17

19 Daar is verandering in gekomen, vooral door de kabinetsnota Privé Geweld Publieke Zaak (2002). Die nota beschrijft huiselijk geweld als een geweldsdelict, dat een ernstige aantasting vormt van de veiligheid van burgers. De overheid heeft daarmee niet alleen het recht maar ook de plicht om zich ermee te bemoeien: veiligheid houdt immers niet op bij de voordeur. De nota Privé Geweld Publieke Zaak beschrijft meer dan vijftig concrete maatregelen en acties waarmee het kabinet wil komen tot een effectieve aanpak van huiselijk geweld, zodanig dat het aantal incidenten afneemt, geweldsincidenten vroegtijdig worden gesignaleerd en waar mogelijk escalatie van het geweld kan worden voorkomen. Sinds het verschijnen van de nota Privé Geweld Publieke Zaak is een aantal ontwikkelingen op gang gekomen. De ontwikkelingen die voor gemeenten van belang zijn, volgen hieronder in vogelvlucht. Wetgeving Geweld en dreigen met geweld zijn al sinds vele jaren strafbaar, sinds 2000 geldt dat ook voor belaging ( stalking ). In het wetboek van strafrecht zijn er bepalingen over opgenomen (resp. artikel en 285b WvSr). Op eenvoudige mishandeling stond tot voor kort een straf van maximaal twee jaar. Er gold een verhoging van de strafmaat als het mishandeling betrof van een familielid of partner. Echter, bij gebrek aan bewijs of aangifte kon de politie een pleger hooguit meenemen naar het bureau voor verhoor. Aanhouding buiten heterdaad en voorlopige hechtenis waren met die strafmaat niet mogelijk. In 2006 heeft de Kamer ingestemd met een verhoging van de maximale strafmaat op geweld en op dreigen met geweld tot vier jaar. Daarmee kan de politie een pleger van huiselijk geweld ook buiten heterdaad aanhouden en in voorlopige hechtenis nemen. Aangifte door het slachtoffer blijft uiteraard wel gewenst. Kindermishandeling is een vorm van geweld die met dezelfde strafbepalingen (artikel WvSr) kan worden aangepakt. Een voorstel van de minister van Justitie om in artikel 247 van Boek I van het Burgerlijk Wetboek vast te leggen dat kinderen het recht hebben op een geweldloze opvoeding, ligt thans bij de (Eerste) Kamer. De strekking van het wetsvoorstel is kort gezegd: in de relatie tussen ouders en kinderen is geen plaats voor geweld. Politie en Openbaar Ministerie Na het verschijnen van de nota Privé Geweld - Publieke Zaak startte, eveneens in 2002, op initiatief van de Raad van Hoofdcommissarissen een groot 18

20 landelijk project Huiselijk geweld en de politietaak. Dat project had onder meer tot doel de deskundigheid van politiemannen en -vrouwen bij de aanpak van huiselijk geweldzaken te vergroten. In het hele land zijn trainingen uitgevoerd en in de basisopleiding van nieuwe agenten wordt expliciet aandacht besteed aan de aanpak van huiselijk geweld. Landelijk is een registratiesysteem ingevoerd waarmee de politie zicht houdt op de aard en omvang van huiselijk geweld, voor zover dat bij de politie wordt gemeld. Jaarlijks publiceert de politie een rapport over de aard en omvang van deze huiselijk geweldmeldingen. Tenslotte heeft elke politieregio een contactfunctionaris huiselijk geweld aangesteld, die bijvoorbeeld ook voor gemeenten het eerste aanspreekpunt vormt. Het politieproject zou in 2005 al worden afgerond maar is vooral met het oog op de borging en de invoering van de Wet tijdelijk huisverbod (thans wetsvoorstel) verlengd. Het College van procureurs-generaal van het Openbaar Ministerie (OM) vaardigde in 2003 een Aanwijzing huiselijk geweld uit, die aan politie, OM en reclassering richtlijnen gaf voor de aanpak van huiselijk geweldzaken. De Aanwijzing heeft tot doel bij te dragen aan de effectieve aanpak van huiselijk geweld en de aangiftebereidheid te vergroten. De Aanwijzing geeft ook aan dat er in elk arrondissement een contactofficier voor huiselijk geweldzaken moet komen. Inmiddels is in alle arrondissementen een contactofficier aangesteld. Uit de meest recente registratiegegevens van de politie (die in december 2006 beschikbaar kwamen) blijkt dat het gevoerde beleid vruchten begint af te werpen. Het aantal gevallen van moord en doodslag in de grote steden is bijvoorbeeld in 2006 spectaculair gedaald ten opzichte van de voorgaande jaren. In Amsterdam en Rotterdam is het aantal geweldsdoden gehalveerd. In de regio Haaglanden nam het zelfs met tweederde af. Veel geweldsmisdrijven waaronder moord en doodslag vinden plaats in de relationele sfeer. Vrouwenopvang De vrouwenopvang is een belangrijke partij in vrijwel elk samenwerkingsverband rond de aanpak huiselijk geweld. Omdat de laatste jaren steeds meer beroep wordt gedaan op de vrouwenopvang, heeft het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) besloten tot uitbreiding van de capaciteit bij instellingen voor vrouwenopvang. Het ministerie heeft daarvoor extra middelen beschikbaar gesteld en heeft daarnaast aan het Trimbos 1.Aanpak huiselijk geweld: beleid in ontwikkeling1 9

21 Instituut opdracht gegeven om een onderzoek te doen naar de kwaliteit van de vrouwenopvang. Aanleiding voor dit onderzoek was de toenemende vraag naar opvang van vrouwen en kinderen met zware, complexe problematiek. Het onderzoeksrapport, met de titel Maat en Baat is in januari 2007 aan de staatssecretaris van VWS aangeboden. Uit het onderzoek blijkt dat de vrouwenopvang steeds meer te maken heeft met cliënten met een opeenstapeling van (gewelds)problemen. Veel cliënten zijn ernstig getraumatiseerd. De eerste generatie allochtone vrouwen blijkt in het bijzonder ernstige psychische en materiële problemen en gezondheidsklachten te hebben. Het onderzoek toont aan dat het hulpaanbod in de vrouwenopvang onvoldoende tegemoet komt aan de vraag van deze cliënten. De bevindingen leiden tot uitbreiding van het werk en verschuiving in het werkterrein van de vrouwenopvang. Steeds meer Blijf van m n Lijf-huizen rekenen het niet alleen tot hun verantwoordelijkheid om mishandelde vrouwen een veilige opvang te bieden, maar helpen hen ook bij de voorbereiding tot zelfstandig wonen of tot terugkeer naar hun partner. In sommige gevallen wordt die partner ook bij het begeleidingsproces betrokken. Daarmee ontstaat een vorm van systeembegeleiding. Verder is in 2005 het project Drempels Weg gestart. Dit project is gericht op het verbeteren van de instroom van vrouwen in de vrouwenopvang en het vergroten van de veiligheid van ernstig bedreigde vrouwen. Ook werkt de vrouwenopvang aan verbetering van de registratie en invoering van een landelijk registratiesysteem. Advies- en steunpunten Het ministerie van VWS heeft voor de periode een bedrag van 7,8 miljoen beschikbaar gesteld voor het uitvoeren van de Tijdelijke Stimuleringsmaatregel Advies- en steunpunten huiselijk geweld. De middelen zijn verdeeld over de 35 centrumgemeenten vrouwenopvang. Volgens deze regeling moeten per 1 januari 2006 in alle centrumgemeenten regionale ASHG s zijn ingericht, om daarmee een landelijk dekkend netwerk van ASHG s te creëren. Inmiddels is in alle centrumgemeenten een ASHG actief. Een ASHG is een laagdrempelig en herkenbaar loket waar slachtoffers, plegers, buren of getuigen van huiselijk geweld terecht kunnen voor advies of Het Trimbosinstituut is het landelijk kennisinstituut voor geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg. 20

22 ondersteuning. Professionals, zoals huisartsen of leerkrachten die in hun beroep te maken krijgen met huiselijk geweld, kunnen een beroep doen op het ASHG voor informatie, advies of doorverwijzing. Het ASHG fungeert daarmee als een front office en moet vooral de toegang tot en verwijzing naar de hulpverlening vergemakkelijken. De front office moet nauw samenwerken met de back office om een goed, sluitend hulpverleningsaanbod te bewerkstelligen. De structuur en coördinatie van het ASHG zijn in iedere regio anders. Sommige regio s hebben het ASHG aangehaakt bij de vrouwenopvang (bijvoorbeeld Groningen, Amsterdam), andere bij de GGD (Haarlem) of bij het algemeen maatschappelijk werk (Amersfoort, Apeldoorn, Delft en Peelland ). Onderzoek en registratie Er zijn diverse grote, landelijke onderzoeken uitgevoerd naar de aard en omvang van huiselijk geweld en naar deelaspecten ervan. Zo voerde het onderzoeksbureau Intomart in opdracht van het ministerie van Justitie in 2002 een onderzoek uit naar de mate waarin huiselijk geweld voorkomt bij Surinamers, Antillianen en Arubanen, Marokkanen en Turken in Nederland 5. Een belangrijke uitkomst van het onderzoek is dat huiselijk geweld ook in allochtone kring op een verontrustend grote schaal voorkomt. Volgens het onderzoek is huiselijk geweld in allochtone kring vermoedelijk nog moeilijker bespreekbaar dan onder autochtonen. Het ministerie van Justitie heeft daarom aan minderhedenorganisaties subsidies verstrekt voor projecten om de bespreekbaarheid van huiselijk geweld in allochtone kring te vergroten. De Tweede Kamer heeft er op aangedrongen (motie Dittrich, TK 2005/2006, , nr 41) om bij huiselijk geweldzaken een registratie op land van herkomst mogelijk te maken. De Kamer hoopt dat daarmee meer inzicht komt in de aard en omvang van huiselijk geweld in allochtone kring. Er wordt in twee politieregio s, Zuid-Holland-Zuid en Twente, een proefproject uitgevoerd waarbij die herkomst wordt geregistreerd. Het Wetenschappelijk onderzoek- en documentatiecentrum van het ministerie van Justitie (WODC) doet onderzoek naar deze twee proefprojecten waaruit zal moeten blijken of die Overzicht van de Advies- en Steunpunten huiselijk geweld. A. Goes, R. Keus en W. Schakenraad, TransAct, Utrecht, december Huiselijk geweld onder Surinamers, Antillianen en Arubanen, Marokkanen en Turken in Nederland aard, omvang en hulpverlening door T. van Dijk e.a., onderzoeksbureau Intomart, Hilversum Aanpak huiselijk geweld: beleid in ontwikkeling

23 registratie op herkomst noodzakelijk is om daarmee gericht te kunnen reageren op huiselijk geweldsituaties in autochtone en allochtone kring. Er zijn diverse onderzoeken uitgevoerd naar eergerelateerd geweld ( eerwraak ), naar gedwongen huwelijken, naar de relatie tussen straatgeweld en huiselijk geweld, naar geweld tegen ouderen en naar de situatie van kinderen die getuige zijn geweest van huiselijk geweld. Daarnaast is onderzoek gedaan naar kindermishandeling in Nederland, naar de activiteiten van de reclassering, naar pleger- en daderbehandeling, naar effectiviteit van de behandeling van zedendelinquenten en de rol van huisartsen bij het herkennen van partnergeweld. Voor beschrijvingen van de stand van zaken bij deze onderzoeken, voor onderzoeksrapporten en daarmee samenhangende publicaties: zie www. huiselijkgeweld.nl (onder feiten en cijfers ). Verschillende instanties met name politie en vrouwenopvang hebben inmiddels een eigen registratie van huiselijk geweldmeldingen opgezet die op den duur een permanent inzicht moet bieden in de aard en omvang van huiselijk geweldmeldingen, zodat de afhankelijkheid van incidentele onderzoeken afneemt. De belangrijkste gegevens uit deze registratiesystemen zijn opgenomen in bijlage 2 bij deze handreiking. 1.2 Ontwikkelingen bij gemeenten De verantwoordelijkheid voor de regie over de aanpak van huiselijk geweld wordt in de kabinetsnota Privé Geweld Publieke Zaak expliciet bij de gemeenten gelegd. De VNG heeft, naar aanleiding van die kabinetsnota, in overleg met en met subsidie van het ministerie van Justitie een ondersteuningsprogramma ontwikkeld om gemeenten te helpen bij de aanpak van huiselijk geweld. Het ondersteuningsprogramma heeft sinds de start in 2003 een groot aantal, maar nog niet alle gemeenten bereikt. Uit de tussenmeting van het programma in 2005 bleek dat 320 gemeenten waren bediend. Met deze gemeenten en regionale samenwerkingsverbanden worden verschillende resultaten bereikt, zoals het opzetten van samenwerkingsstructuren, het opstellen van (beleids)plannen, het betrekken van regiogemeenten bij de aanpak en het geven van voorlichting. Uit de tussenmeting van eind 2005 blijkt dat: 22

24 74% van de gemeenten maatregelen heeft getroffen om huiselijk geweld aan te pakken; tot die maatregelen behoort de oprichting van een ASHG; 66% van alle gemeenten nog geen (structureel) beleid rond de aanpak van huiselijk geweld heeft ontwikkeld; het aantal gemeenten met behoefte aan ondersteuning is gestegen van 55% in 2004 tot 63% in De ondersteuningsbehoefte van gemeenten bij regionale samenwerking steeg zelfs van 37% in 2004 tot 60% in Gemeenten geven in de tussenmeting aan dat zij de aanpak huiselijk geweld meer structureel willen vormgeven; in enkele regio s de financiën een knelpunt vormen, in het bijzonder de financiering van het ASHG wordt als probleem genoemd. Nadat de aanpak van huiselijk geweld op lokaal niveau met lokale en regionale projecten is vormgegeven, is de borging van deze aanpak een belangrijke vervolgstap. Van borging is in dit geval sprake wanneer: gemeenten structureel beleid voeren om huiselijk geweld tegen te gaan; de aanpak van huiselijk geweld een plek heeft gekregen in het lokale of regionale veiligheids-, gezondheids- of zorgbeleid; er meerjarig middelen voor de aanpak van huiselijk geweld gereserveerd zijn. Borging vereist ook dat er in de gemeente bestuurlijk en politiek draagvlak bestaat en dat er duidelijke afspraken zijn gemaakt over verantwoording aan de gemeenteraad. 1.3 Voorziene ontwikkelingen Er zijn diverse ontwikkelingen die grote invloed zullen hebben op het takenpakket van gemeenten bij de aanpak van huiselijk geweld. Die ontwikkelingen hebben uiteraard ook gevolgen voor de ondersteuningsbehoeften van gemeenten. Een landelijke publiekscampagne De rijksoverheid start in het tweede kwartaal 2007 een landelijke publiekscampagne over huiselijk geweld. De campagne zal bestaan uit Postbus 51-spotjes en campagnematerialen die zowel landelijk als lokaal kunnen worden ingezet. Het aantal meldingen van huiselijk geweld en de toeloop naar de hulpinstanties kan als gevolg van de aandacht voor huiselijk geweld door de publiekscampagne stijgen. Gemeenten moeten in staat zijn hierop te anticiperen en 1.Aanpak huiselijk geweld: beleid in ontwikkeling

25 hun voorzieningen daarop afstemmen. Voor nadere informatie: zie (onder onderwerpen : familie en gezin/huiselijkgeweld). Het wettelijk huisverbod voor plegers van huiselijk geweld Het wetsvoorstel met betrekking tot het huisverbod voor plegers is in augustus 2006 bij de Tweede Kamer ingediend (TK , 30657). De Wet tijdelijk huisverbod biedt de mogelijkheid om in situaties waarin huiselijk geweld dreigt plaats te vinden, preventief een huisverbod van tien dagen op te leggen aan degene van wie de dreiging uitgaat. In die periode moet hulp aan pleger en slachtoffer op gang komen of moeten structurele maatregelen getroffen worden ter bescherming van degene(n) die bedreigd word(t)(en). Het wetsvoorstel is bedoeld voor situaties waarin huiselijk geweld dreigt te escaleren, maar waarin nog geen (aantoonbaar) strafbaar feit heeft plaats gevonden. De politie kan in zo n situatie aan de burgemeester vragen om een preventief huisverbod op te leggen. De burgemeester kan deze bevoegdheid mandateren aan de hulpofficier van Justitie. De wet legt daarmee nieuwe taken en verantwoordelijkheden bij de burgemeester. Bij een melding maakt de politie ter plaatse een eerste inschatting van de situatie, aan de hand van een risicotaxatie-instrument. Vervolgens waarschuwt de politie de burgemeester die een huisverbod kan opleggen van tien dagen met een eventuele verlenging tot maximaal vier weken. De uithuisgeplaatste kan, als hij het niet eens is met het huisverbod, bij de rechtbank beroep instellen tegen het huisverbod. Hij kan de zaak aan de voorzieningenrechter voorleggen en om een zogenoemde voorlopige voorziening verzoeken. De voorzieningenrechter zal binnen drie dagen toetsen of de burgemeester het huisverbod terecht heeft opgelegd. Het is de bedoeling dat het huisverbod ook van toepassing is in situaties van kindermishandeling. De behandeling van dit wetsvoorstel zal naar verwachting in 2007 plaatsvinden; de inwerkingtreding wordt voorzien begin De invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) In de Wmo, die per 1 januari 2007 van kracht is geworden, is de aanpak van huiselijk geweld benoemd als een prestatieveld van gemeenten. In de Wmo is vastgelegd dat gemeenten de verplichting hebben om beleid te voeren op het 24

26 terrein van huiselijk geweld. Het thema maakt niet alleen deel uit van prestatieveld 7 (maatschappelijke opvang, vrouwenopvang en huiselijk geweld), maar komt ook terug in andere prestatievelden zoals preventieve ondersteuning aan jeugdigen en ouders, OGGZ, verslavingsbeleid en het bevorderen van het zelfstandig functioneren van kwetsbare groepen. De Wet betekent voor gemeenten zeker als er nog geen beleid is een extra prikkel om het huiselijk geweldbeleid structureel vorm en inhoud te geven. 1.Aanpak huiselijk geweld: beleid in ontwikkeling2 5

27 26

28 Hoofdstuk 2 Bouwstenen voor beleid huiselijk geweld Inleiding Veel bestuurders en beleidsambtenaren stellen zich de vraag hoe ze hun regierol bij de aanpak van huiselijk geweld vorm kunnen geven. Vooral voor kleine en middelgrote gemeenten blijkt de invulling van die regierol lastig. De capaciteit en overige middelen die deze gemeenten ter beschikking staan, zijn immers beperkt. Veel instellingen die betrokken zijn bij de aanpak van huiselijk geweld, worden regionaal aangestuurd sommige zelfs bovenregionaal. Hoe kunnen, met die achtergrond, kleine en middelgrote gemeenten beginnen met een huiselijk geweldbeleid en welke stappen kunnen zij vervolgens zetten? Welke onderdelen van een integrale aanpak kan de gemeente zelf regelen, welke vragen samenwerking met de andere gemeenten in de regio? 27

29 De bouwstenen die in dit hoofdstuk worden beschreven, vormen de kapstok voor huiselijk geweldbeleid in iedere gemeente, maar vormen vooral een basis voor gemeenten die beginnen met huiselijk geweldbeleid of met de borging ervan. Starten met huiselijk geweldbeleid betekent overigens niet altijd dat er volledig nieuw beleid moet worden ontwikkeld. Het kan ook inhouden dat afzondelijke maatregelen en activiteiten van de gemeente zelf of uit de regio worden verbonden en gezamenlijk worden vastgelegd in het kader van de aanpak van huiselijk geweld. Dit hoofdstuk gaat onder andere in op de regierol van de gemeente en beschrijft negen bouwstenen die elk een ander aspect van beleidsontwikkeling behandelen. Met elkaar omvatten die bouwstenen de gehele beleidscyclus en vormen zij de belangrijkste aandachtspunten voor de regievoering. Deze bouwstenen vormen een praktische aanvulling op het referentiemodel Gemeentelijke aanpak huiselijk geweld en het diagnose-instrument Huiselijk geweld, die te vinden zijn op de site van het VNG-ondersteuningsprogramma (en die kort worden beschreven in hoofdstuk 3). De regierol van de gemeente De kabinetsnota Privé Geweld Publieke Zaak (2002) legt de regieverantwoordelijkheid voor de aanpak van huiselijk geweld expliciet bij de gemeenten. Letterlijk schrijft het kabinet in de nota: In de huidige praktijk blijkt dat verschillende partijen het initiatief nemen voor projecten of reguliere activiteiten voor de aanpak van huiselijk geweld, soms is dat het lokale of provinciale bestuur, soms de vrouwenopvang, de politie, de GGD of andere organisaties. Zonder afbreuk te willen doen aan de uitstekende initiatieven die in Nederland reeds tot stand zijn gebracht, vindt het kabinet dat aan de decentrale overheid een bijzondere verantwoordelijkheid toekomt bij het tot stand brengen van samenwerkingsinitiatieven. Het manifest Om het vertrouwen van de burger, ambities van de gemeenten , dat de voorzitter van het Algemeen Bestuur van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten op 11 maart 2002 aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aanbood, onderschrijft de verantwoordelijkheid van gemeenten bij de bestrijding van geweld in de privésfeer. 28

30 De nota Privé Geweld Publieke Zaak omschrijft tevens wat onder de regierol van de gemeenten moet worden verstaan. De regierol impliceert onder andere het uitvoeren van de volgende taken: het benoemen van huiselijk geweld als thema in relevante beleidsplannen; het initiëren van samenwerkingsverbanden en het leggen van de daarvoor benodigde contacten; het toezien op het door betrokkenen beschikbaar stellen van middelen voor de uitvoering van het beleid; het toezien op de totstandkoming van resultaatgerichte afspraken (waaronder afspraken over de 24-uurs bereikbaarheid van organisaties); het vaststellen in hoeverre de afspraken zijn gerealiseerd en wat de effecten zijn. 6 Gemeenten hebben daarmee de verantwoordelijkheid om de ketenpartners bijeen te brengen, te stimuleren om met elkaar bindende afspraken te maken voor een sluitende aanpak en erop toe te zien dat de ketenpartners die afspraken ook feitelijk realiseren. Daarmee wordt voorkomen dat de aanpak versnipperd en weinig effectief is en worden samenhang, effectiviteit en efficiency nagestreefd. Gefaseerde ontwikkeling van beleid Het startsein voor ontwikkeling huiselijk geweldbeleid wordt gegeven door de gemeenteraad. Met een startnotitie wordt aan het College van B&W opgedragen het beleid conform de in de startnotitie genoemde voorwaarden en kaders uit te weken. Het initiatief om beleid te ontwikkelen kan genomen worden door de gemeenteraad, het College van B&W of het ambtelijk apparaat. Het ontwikkelen van beleid kan projectmatig gebeuren: veel gemeenten en regionale samenwerkingsverbanden van gemeenten nemen enkele jaren de tijd om een samenhangende aanpak vorm te geven. Het voordeel van een projectmatige aanpak is dat in een afgebakende periode een vooraf vastgesteld resultaat moet worden bereikt, waarvoor specifieke middelen (capaciteit en financiën) ter beschikking zijn gesteld. Daarmee bestaat de mogelijkheid om in relatief korte tijd veel voor elkaar te krijgen. Het is wel van belang dat de laatste fase in het project onder andere de borging van het beleid omvat. 6 Citaten uit kabinetsnota Privé geweld Publieke Zaak, p Bouwstenen voor beleid huiselijk geweld2 9

31 Om van initiatief tot structureel beleid te komen, is een gefaseerde aanpak nodig: Start-upfase Allereerst moet een initiatief tot ontwikkeling van huiselijk geweldbeleid gevolgd worden door een besluit van de gemeenteraad. De raad kan een besluit nemen aan de hand van een startnotitie; Planfase De opdracht van de gemeenteraad wordt inhoudelijk uitgewerkt in de vorm van een beleidsplan; het huiselijk geweldbeleid van de gemeente. In het beleidsplan wordt ten behoeve van de uitvoering en implementatie van het beleid ook aandacht besteed aan het plan van aanpak (activiteiten, planning, financiën). De totstandkoming van het beleidsplan op basis van de startnotitie vindt plaats onder de verantwoordelijkheid van het College van B&W. Het beleidsplan wordt voor goedkeuring voorgelegd aan de raad; Uitvoeringsfase Over de uitvoering en resultaten van het beleid moeten geregeld voortgangsberichten en tussentijdse evaluaties aan de gemeenteraad (of -raden) gepresenteerd worden. Aan de hand daarvan kan worden beslist over de voortgang en koers van het beleid; Borgingsfase Ten slotte moet het huiselijk geweldbeleid verankerd worden. Na de projectfase moet het beleid in structurele vorm worden voortgezet; het ontwikkelde beleid krijgt een plaats in het veiligheidsbeleid en/of in het zorgbeleid. Dat alles vraagt om een gestructureerde, gefaseerde stroom van documenten (startdocument, beleidsplan, voortgangsberichten en evaluatierapporten, voorstellen voor vervolgbeleid) en om gestructureerd en gefaseerd overleg. Alle partijen de raad, het College van B&W, het ambtelijk apparaat en de betrokken ketenpartners dragen bij aan de aanpak van huiselijk geweld. Zij hebben daarbij hun eigen, specifieke verantwoordelijkheden en moeten dus op een geëigend moment betrokken worden bij de totstandkoming en bij de realisering van beleid: de gemeenteraad is verantwoordelijk voor het besluit om (nieuw) beleid te ontwikkelen en volgt de uitvoering aan de hand van voortgangsrapportages; 30

32 het College van B&W is verantwoordelijk voor de realisering van het door de gemeenteraad genomen besluit; het ambtelijk apparaat werkt de plannen uit en bereidt overleggen voor en onderhoudt actief contacten met de uitvoeringsinstanties; de uitvoeringsinstanties of ketenpartners zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het realiseren van een sluitende aanpak, het bieden van inzicht in de aard en omvang van huiselijk geweld en het rapporteren over de voortgang en uitvoering van het beleid. Bij de verschillende fasen van het beleidsproces kunnen gemeenten gebruik maken van de volgende bouwstenen. Bouwsteen 1 Aanpak van huiselijk geweld op de agenda plaatsen Draagvlak voor het beleid huiselijk geweld onder elk van de betrokken partijen is essentieel. Het onderwerp moet letterlijk op de agenda komen. Een handzaam instrument om het onderwerp op de politieke, bestuurlijke en ambtelijke agenda te plaatsen, is een zogenaamde startnotitie. Wat kan de gemeente doen (resultaat)? Een startnotitie opstellen, zodat de kaders voor de aanpak van huiselijk geweld vaststaan. In de startnotitie wordt aandacht besteed aan de volgende onderwerpen. Aanleiding: is er een concrete aanleiding om nu een beleid voor de aanpak van huiselijk geweld te ontwikkelen?; Aard en omvang van huiselijk geweld: hoe ernstig is het probleem? Zijn er alleen landelijke cijfers beschikbaar of zijn er ook cijfers die de aard en omvang van het probleem binnen de gemeente of regio duidelijk maken (zie bouwsteen 2)?; De huidige aanpak: welke instanties zijn betrokken bij de aanpak van huiselijk geweld, welke initiatieven hebben zij al genomen om een effectieve aanpak te ontwikkelen, welke knelpunten ondervinden zij eventueel bij de aanpak van huiselijk geweld?; Gevraagd besluit: aan de gemeenteraad wordt expliciet gevraagd in te stemmen met het voornemen om het huiselijk geweldbeleid uit te werken. De startnotitie wordt eerst aan het College van B&W ter goedkeuring voorgelegd (bestuurlijk draagvlak) voordat deze ter besluitvorming aan de gemeenteraad (politiek draagvlak) wordt aangeboden. 2. Bouwstenen voor beleid huiselijk geweld

33 Hoe kan de gemeente dat doen (werkwijze)? Voor de totstandkoming van een startnotitie kan de gemeente kiezen uit twee werkwijzen, namelijk een werkwijze waarbij de startnotitie binnen het gemeentelijk ambtelijk apparaat tot stand komt één waarbij van meet af aan de samenwerking met ketenpartners wordt gezocht. De startnotitie komt volledig binnen het ambtelijk apparaat tot stand Een ambtenaar bijvoorbeeld vanuit het integraal veiligheidsbeleid of vanuit het zorg- en welzijnsbeleid krijgt de opdracht om een startnotitie uit te werken. De notitie wordt vervolgens conform de gebruikelijke procedure via het College van B&W aan de gemeenteraad aangeboden met het verzoek om besluitvorming. Zodra de gemeenteraad positief heeft besloten op de startnotitie en opdracht heeft gegeven aan het College van B&W, kan het proces van beleidsontwikkeling en uitvoering starten. Dit is ook het moment waarop contacten met de betrokken uitvoeringsinstanties worden gelegd; De startnotitie komt tot stand komen als een gezamenlijk product van ambtenaren en betrokken uitvoeringsorganisaties. Als in een vroeg stadium de uitvoeringsinstanties betrokken worden, kunnen zij de ambtenaar die de notitie opstelt, van informatie voorzien en is de kans groot dat ook bij de uitvoeringsinstanties van meet af aan steun voor het beleid ontstaat. De ambtenaar bijvoorbeeld de beleidsambtenaar integraal veiligheidsbeleid of zorg- en welzijnsbeleid krijgt dan de opdracht om in samenspraak met uitvoeringsinstanties een startnotitie op te stellen. Daar kan een formeel overleg met uitvoeringsinstanties voor worden ingericht, maar in dit stadium kan ook volstaan worden met enkele informatieve uitwisselingsgesprekken. Structureel overleg wordt dan ingericht zodra de startnotitie is goedgekeurd door de gemeenteraad. In de meeste gevallen gaat de voorkeur uit naar de eerste werkwijze, omdat deze eenvoudiger is en sneller tot resultaten leidt, namelijk een startnotitie op basis waarvan de gemeenteraad een besluit kan nemen. Deze strategie kan in bepaalde gevallen efficiënt zijn, maar cruciaal daarbij is de vraag of er bij de uitvoeringsinstanties draagvlak bestaat voor de uitgestippelde koers. Bij het ontwikkelen van een beleidsplan (zie bouwsteen 6) dient hiermee rekening te worden gehouden. Met de tweede werkwijze wordt van meet af aan gewerkt aan draagvlak onder ketenpartners. Aan de ene kant lijkt deze manier van beleidsontwikkeling tijdrovend(er) vanwege het vereiste overleg. Aan de andere kant kan met name in de uitvoering van het beleid tijd worden bespaard 32

34 doordat er al direct draagvlak bij uitvoeringsinstanties bestaat voor het huiselijk geweldbeleid en doordat uitvoeringsinstanties hun inbreng hebben en hun expertise beschikbaar stellen. Mogelijke extra activiteiten Startconferentie: de gemeente kan het proces al in een vroeg stadium versnellen en het draagvlak bij uitvoeringsinstanties vergroten door een startconferentie te organiseren, waarvoor uitvoeringsinstanties worden uitgenodigd, eventueel in combinatie met raadsleden. Ook kunnen andere gemeenten uit de regio worden uitgenodigd. Tijdens zo n conferentie zouden dezelfde onderwerpen aan de orde kunnen komen die hierboven zijn gesuggereerd voor de startnotitie. Voor steun bij de opzet van een dergelijke startconferentie kunnen gemeenten contact opnemen met het VNG-ondersteuningsprogramma (zie hoofdstuk 8); Commissievergadering of opiniërende raadsvergadering: in plaast van een startconferentie kan ook uitgebreide commissievergadering, gewijd aan huiselijk geweld, of een opiniërende raadsvergadering, gericht op het thema aanpak huiselijk geweld, een prima start zijn voor het agenderen van en het verkrijgen van draagvlak voor huiselijk geweldbeleid. Zo kwam de aanpak van huiselijk geweld in Noord Holland op de agenda De heer H. Eggermont is burgemeester van de Noord Hollandse gemeente Stede Broec. Daarvoor was hij tien jaar wethouder in Alkmaar, met onder andere jeugdbeleid en zorg in de portefeuille. Als wethouder had hij te maken met gezinnen waar complexe problematiek en huiselijk geweld speelden. Hij realiseerde zich al snel dat huiselijk geweld een veel ernstiger probleem vormde, dan menigeen voor mogelijk hield. Eenmaal burgemeester beschouwde hij het als zijn missie om collega-bestuurders in de regio ervan te overtuigen dat huiselijk geweld een stevige aanpak vereist. Samen met het Openbaar Ministerie heeft burgemeester Eggermont in verschillende overleggen, zoals het driehoeksoverleg, de burgemeesterskring en in persoonlijke contacten collega-bestuurders enthousiast gemaakt om huiselijk geweld op de agenda te plaatsen. Hij voedt zijn collega s nu voortdurend met informatie, cijfers en jaarverslagen. Met succes, want huiselijk geweld vormt nu een vast agendapunt in het driehoeksoverleg en alle gemeenten in de regio zijn actief bij de aanpak betrokken. Zie verder: bijlage 1 2. Bouwstenen voor beleid huiselijk geweld