Advies niet-ambtelijke adviescommissie WOB. ONDERWIJSRAAD VGRAVENHAGE, 10 DEC. 1987

Transcriptie

1 Advies niet-ambtelijke adviescommissie WOB. ONDERWIJSRAAD VGRAVENHAGE, 10 DEC Nossaulaan 6 O.R.2B/1119S 25UJS 's-gravenhage Tel Bericht op hat schrijven van 23 juli 1987; VO/BO/JZ/ AAK. AAN " reffende i concept-examenprogramma's m.d.g.o. de staatssecretaris van onderwijs en wetenschappen, mevrouw drs. N.J. Ginjaar-Maas, Postbus 25000, 2700 LZ Zoetermeer.- db/cr/b Hierbij biedt de Afdeling secundair onderwijs (beroepsonderwijs) van de Onderwijsraad u haar advies aan inzake de concept-examenprogramma's m.d.g.o. cohort , conform het bepaalde in artikel 41, eerste lid, van het Besluit m.d.g.o. Gelijktijdig hiermee is de Raad advies gevraagd over het examenprogramma van de afdeling Verpleging, waarvan de ontwikkeling later is aangevangen en waarvan de inrichting en examens vooralsnog niet op basis van het Besluit m.d.g.o. worden geregeld, maar op basis van het Koninklijk besluit op grond van artikel 24, derde lid, van de Wet op het voortgezet onderwijs. De afdeling Verpleging heeft dus een andere status dan de overige in de examenprogramma's opgenomen afdelingen. Pas na de evaluatie in 1988 en na de eventueel op grond daarvan noodzakelijke bijstelling kan - zo blijkt uit het Tweede Kamerstuk vergaderjaar , , nrs opname van deze afdeling in het Besluit m.d.g.o. plaatshebben. Is er met betrekking tot de afdeling Verpleging sprake van voortschrijdende ontwikkelingen, ten aanzien van de afdeling Uiterlijke verzorging, waarvan het onderwijs voorshands op gelijke wijze wordt geregeld als bij de afdeling Verpleging, heeft de Afdeling, nadat haar de eerste versie van het afdelingsleerplan-m.d.g.o.-uv (SLO, maart 1985) ter kennisneming was toegezonden, niets meer vernomen. Het uwerzijds bij het begeleidend schrijven d.d. 10 april 1985, kenmerk V0/LMB/MB0-2/506070, aangekondigde onderwijskundig kader voor het schooljaar , dat haar spoedig daarna zou worden toegezonden, heeft zij nimmer ontvangen. Feitelijk is de Afdeling, sinds op 27 januari 1984 (0R IV/408 S-3) haar advies over de concept-beleidsnotitie Beroepsopleiding Uiterlijke Verzorging is verschenen, door u niet meer bij de ontwikkeling en invoering van deze vorm van onderwijs in het m.d.g.o. betrokken geweest. Zij vraagt zich af of er al enig zicht bestaat op een examenprogramma voor deze afdeling en zo ja op welke termijn. Het stelt de Afdeling teleur dat het examenprogramma voor de afdeling Agogisch Werk nog alleen is bijgevoegd in de '.n g.il.y. bij hat antwoord daguk.nlng >< nummer van dit «hrl van to vormoldon

2 OR 2B/1119 S -2- vorm van een bijlage als interimregeling, welke daarenboven dateert van 1 augustus Niet aangegeven is verder of het in de bedoeling ligt deze regeling reeds te laten gelden voor het cohort Indien dit het geval is, is dan de regeling voor de groep leerlingen die in het cohort van start gaat dezelfde? De concept-examenprogramma's in het algemeen (artikelen 40 en 41, Besluit m.d.g.o.). Inzake de thans overgelegde concept-examenprogramma's bericht de Afdeling u met instemming te hebben geconstateerd dat daaraan vergeleken met eerdere versies in grote lijnen duidelijker vorm is gegeven en dat deze meer concreet zijn uitgewerkt. In het bijzonder waardeert zij de wijze waarop een en ander is gestructureerd en de grotere eenduidigheid. Het is in de opvatting van de Afdeling noodzakelijk dat met zoveel woorden vastligt aan welke eisen de leerlingen (mondeling, schriftelijk, praktisch) moeten voldoen. Een gevolg van het gedetailleerd beschrijven van de examenprogramma's, zoals hier is gebeurd, kan op zich zelf beschouwd zijn dat indirect inbreuk op de vrijheid van inrichting van het onderwijs wordt gemaakt. De Afdeling is nochtans van oordeel dat de scholen in casu voldoende gelegenheid hebben om een eigen invulling aan de programma's te geven. De ruimte is aanwezig om binnen de verschillende afdelingen zaken op eigen wijze te interpreteren. In dit kader spelen tevens een rol de moeilijkheden die samenhangen met de normering die door de Commissie Produktie Opgaven wordt bepaald. De vraag rijst wat "goed" of "slecht" exact inhoudt. Als de exameneisen gedetailleerd zouden vastliggen, komt wel de vraag boven hoe een school kan inspelen op nieuwe ontwikkelingen. Als voorbeeld noemt de Afdeling de verschuivingen die momenteel in datgene wat een huisarts doet en laat doen te constateren zijn en die nog niet in de examenprogramma's zijn opgenomen. De Afdeling stelt u dan ook voor het examenprogramma dusdanig flexibel te laten zijn dat, wanneer er zich ontwikkelingen voordoen in het curriculum - die vaak weer het gevolg zullen zijn van ontwikkelingen In het betrokken beroepenveld - de school de gelegenheid heeft om zo'n curriculumonderdeel in het examenprogramma in te bouwen. De examenprogramma's verhinderen zo ten minste niet dat de leerlingen ook qua vakkennis bij de tijd blijven. Bovendien wordt de vrijheid van onderwijs hiermee gediend. De Afdeling merkt - wellicht ten overvloede - op dat het toevoegen van nieuwe elementen aan de examenprogramma's gepaard dient te gaan met het bezien of het bestaande curriculum, onder andere in verband met de studiebelasting, moet worden aangepast. Bovendien behoort te worden nagegaan of de uitvoering van de examenprogramma's, gelet op de organisatie, daadwerkelijk

3 OR 2B/1119 S -3- mogelijk is. Vanuit praktisch oogpunt kunnen vorm, omvang en exameninstructie te zamen tot een problematische situatie leiden wat betreft de schoolorganisatie. Hierbij ware tevens in acht te nemen de extra belasting als gevolg van de tweede correctie. Een ander eveneens praktisch punt betreft het afstemmen van de examenprogramma's volletijdopleidingen op die van de deeltijdopleidingen. Beide moeten uiteindelijk collegiaal en inhoudelijk kunnen samenwerken. Hiermee wil, aldus de Afdeling, zeker niet gezegd zijn dat de nu beschikbare concept-examenprogramma's zonder meer ten voorbeeld moeten worden gesteld aan de deeltijdopleidingen. Van het laatste kan al gauw een ongewenst dwangmatig effect uitgaan. Aan de andere kant komt het de Afdeling evenmin reëel voor als de procedure om tot gedetailleerde examenprogramma's als de onderhavige te geraken voor de deeltijdopleidingen geheel opnieuw zou moeten worden doorlopen. Voor het branche-/bedrijfstaksgewijze overleg onderwijs-bedrijfsleven zou hier een taak liggen. Afstemming van examenprogramma's houdt ook verband met moduleren: door de verwantschap tussen opleidingsprogramma's wordt het voor leerlingen gemakkelijker van de ene opleiding naar de andere over te stappen. Overigens moet hierbij worden bedacht dat de invoering van modulen niet van overheidswege kan worden voorgeschreven. Ten einde verschillen in modulen tussen afdelingen respectievelijk scholen zoveel mogelijk te beperken, acht de Afdeling het nuttig op basis van vrijwilligheid de na te streven doelen voor zover het gaat in gezamenlijk overleg te laten vaststellen. Voor de goede orde merkt de Afdeling in dezen nog op dat de scholen die deelnemen aan de projecten Participerend leren tijdig een aangepast examenprogramma behoren te krijgen. De examenprogramma's nader bezien. Bij de beschrijving van de examenprogramma's valt het de Afdeling op dat deze doorgaans specifiek is ten aanzien van de betreffende beroepsopleiding, doch hier en daar op onderdelen wat algemener van aard is. Als voorbeelden van het laatste mogen dienen: het examenprogramma-assistenten in de Gezondheidszorg, onderdeel Nederlandse taal; het examenprogramma-civiele en consumptief-technische diensten, onderdeel taaihantering; het examenprogramma-verzorging, onderdeel schriftelijke en mondelinge taalvaardigheid. De Afdeling vraagt zich af of in dit opzicht enige harmonisatie mogelijk is. Verder geven de beschrijvingen van de respectieve examenonderdelen aperte verschillen op het gebied van de beroepshouding te zien (onder meer waar het gaat om de relatie die een doktersassistente respectievelijk apothekersassistente met de patiënt heeft). De beroepshouding is een aspect dat zich volgens de Afdeling niet gemakkelijk laat examineren (zie hierom-

4 OR 2B/1119 S -4- trent tevens het advies van de Raad over het SVM-wetsontwerp d.d. 11 november 1987, OR 2B/1114 S). Een volgend punt betreft de taak van de landelijke examencommissie (L.E.C.) die - gezien artikel 44, eerste lid, van het Besluit m.d.g.o. - op het terrein van de coördinatie, organisatie en advisering met betrekking tot het examen ligt. In een aantal van de voorliggende examenprogramma's hebben deze commissies niettemin een functie toegewezen gekregen bij het vaststellen van de tijdsduur, de toegestane materialen en hulpmiddelen en, in een enkel geval, van de criteria en de vorm van examenonderdelen. Gelet op de taak die de minister (zie artikel 41, eerste lid) te dien aanzien heeft, vraagt de Afdeling zich af in hoeverre voortgaande subdelegatie naar de landelijke examencommissies past in deze taakstelling. Bovendien merkt zij op dat in het examenprogramma dat door de minister wordt vastgesteld, blijkens het laatstgenoemde artikellid onder c, voor het centraal examen onder meer de tijdsduur behoort te zijn opgenomen. Alvorens vaststelling kan geschieden, is het zaak de omschrijving bij verscheidene examenonderdelen waarbij thans vermeld staat "vast te stellen door LEC" nader aan te geven, daar niet de L.E.C., maar de minister het examenprogramma in al zijn onderdelen dient vast te stellen. De Afdeling zal thans eerst globaal, later meer in bijzonderheden, aandacht besteden aan de onderscheidene examenonderdelen. Dat er zich verschillen voordoen in aantallen examenonderdelen, geeft haar, in aanmerking genomen hetgeen zij in haar advies van 19 maart 1985, OR IV/669 S, inzake de concept-examenbeschikking m.d.g.o. in dit verband stelde, thans geen aanleiding tot het maken van opmerkingen. De aantallen examentoetsen lopen per onderdeel nogal uiteen. De vorm van de toetsen vindt de Afdeling, op een enkele uitzondering na, meestal goed aansluiten bij de inhoud. Geen moeite heeft zij voorts met de variatie in het aantal toetsen centraal examen/ schoolbeoordeling per afdeling. Voor wat de redactie van het examenonderdeel "participatie in de beroepspraktijk (stage)" aangaat signaleert de Afdeling dat de evaluatie is aan te merken als een beoordeling van de toets. Het wekt bij de Afdeling bevreemding als deze evaluatie wordt aangegeven onder de vorm van een toets. Meer in het algemeen veronderstelt de Afdeling dat, als de stage systematischer wordt geëvalueerd, deze zelf ook systematischer wordt. Het verdient in het verlengde hiervan aanbeveling alle wezenlijke elementen van de beroepspraktijk in de stage tot uitdrukking te brengen. Inzake het integratief afsluitende onderdeel bij sommige opleidingen is de Afdeling niet gebleken wat de zin is van het afnemen van tenminste twee toetsen (zie bij voorbeeld het examenprogramma-sociale Arbeid, de studierichtingen Arbeidszaken/Personeelswerk en Sociale Dienstverlening, onderdeel 9). In

5 OR 2B/1119 S -5- haar opvatting zou een integratief afsluitend onderdeel uit slechts één toets mogen bestaan. Voor wat het tijdstip van afleggen van dit examenonderdeel betreft zou de Afdeling nog eens in herinnering willen brengen hetgeen zij in haar evengenoemde advies van 19 maart 1985, betreffende de concept-examenbeschikking m.d.g.o. op blz. 6 naar voren heeft gebracht. De eveneens in dat advies gedane uitspraak dat de geïntegreerde aanbieding van onderdelen van het voorafgaande onderwijsprogramma - door het bepaalde in artikel 10, tweede lid, van het Besluit m.d.g.o. - eerder uitzondering dan regel is, is het waard nog eens onder uw aandacht te worden gebracht, omdat deze nog steeds actueel is. Daar het moeilijk is voor leerlingen om in schoolvakken praktijksituaties te herkennen, kunnen zij ook slecht uit het totaal van de schoolvakken een beeld krijgen van het totaal van de praktijksituaties. Bij ondervinding weet de Afdeling dat voor de leerlingen integratie geen eenvoudige opgave is. De Afdeling is daarom van mening dat, als in de lessituatie niets aan integratie is gedaan, dit evenmin bij de examens mag worden verlangd. Alsdan zou namelijk meer worden gevraagd dan wordt aangeboden. Ten slotte constateert de Afdeling dat in de examenprogramma's de informatica nog onderbelicht is gebleven. Relevant acht zij dit onderdeel onder meer bij de examenonderdelen praktijkscholing en administratie bij de afdeling Assistenten in de gezondheidszorg. De specifieke examenprogramma's. Onder de vaststelling dat een aantal van haar bij eerdervermeld schrijven van 19 maart 1985 gegeven aanbevelingen met betrekking tot de concept-examenbeschikking niet zijn overgenomen, beveelt de Afdeling u aan deze - zij zal ze hier niet herhalen - in heroverweging te nemen. Met betrekking tot de examenprogramma's resteren haar daarmee slechts enige opmerkingen. a. het examenprogramma-assistenten in de gezondheidszorg. Vooraf plaatst de Afdeling hierbij de redactionele kanttekening dat de inhoudsopgave spreekt van "Assistentie" in plaats van "Assistenten". Bij de studierichting "doktersassistent" worden onder het onderdeel 5 medische kennis I de onderdelen van het vak medische kennis vermeld waaraan het examenonderdeel is ontleend. Bij onderdeel 6 medische kennis II wordt alleen vermeld dat het is ontleend aan het vak medische kennis. De relatie ertussen vraagt naar het oordeel van de Afdeling om nadere toelichting. Geen duidelijkheid wordt vervolgens verkregen over de vraag aan welke vakken praktijkscholing, vermeld als examenonderdeel 10, is ontleend. Of is dit mogelijk aan geen enkel vak ontleend?

6 OR 2B/1119 S -6- Ter zake van de participatie in de beroepspraktijk (onderdeel 11) geldt als verplichting dat ten minste 50% van de stage bij een huisarts, groepspraktijk of gezondheidscentrum wordt doorgebracht. Van een zodanige bepaling kan, zo vreest de Afdeling, een voorafschaduwend effect uitgaan op het latere werkveld; de indruk zou kunnen ontstaan dat de opleiding eenzijdig op de huispraktijk is gericht. Bij ditzelfde examenonderdeel signaleert de Afdeling dat wat onder "tijdsduur en plaats" staat zeker zo veel met de vorm verband houdt als wat onder "vorm" staat. Aangaande de studierichting "tandartsassistent", onderdeel 8 (praktijkscholing), meent de Afdeling dat het schriftelijk afnemen van de examentoets slecht overeenkomt met de inhoud ervan. De gegeven beschrijving is trouwens weinig geschikt voor louter schriftelijke toetsing. b. het examenprogramma-mode en kleding. Wat de Afdeling bij dit examenprogramma in het bijzonder opvalt is de verbeterde integratieve opzet. c. het examenprogramma-sociale arbeid. Bij de studierichting "sociale dienstverlening", onderdeel 6 (rapportage), ontbreekt - naar de Afdeling aanneemt abusievelijk - het minimum aantal toetsen. Conform het bepaalde in artikel 41, eerste lid, onder b, van het Besluit m.d.g.o. dient dit alsnog te worden toegevoegd. d. het examenprogramma-sport en bewegen. Weinig ingenomen betoont de Afdeling zich met de, van de overige examenprogramma's nogal afwijkende, vormgeving van het examenprogramma in kwestie. Afwijkingen doen zich onder meer voor met betrekking tot de vorm, de opzet en de aantallen onderdelen en toetsen. Verder trekt de aandacht dat de stage bij twee examenonderdelen wordt genoemd en dat in het examenprogramma geen algemene vakken zijn opgenomen. Zowel wat de structuur van het examen als wat de beoordeling betreft acht de Afdeling de uitwerking onbevredigend. Zij wijst erop dat structurering en een betere indeling zullen bijdragen tot verhoging van de effectiviteit. Afgaande op de in het veld aanwezige uitgewerkte structuren moet het mogelijk zijn het examenprogramma op een meer adequate manier op te zetten. Daarnaast oordeelt de Afdeling het raadzaam aan de tijdsduur per examenonderdeel aandacht te besteden. e. het examenprogramma-verpleging. De examenonderdelen 9A en 9B, die identiek zijn, zijn beide aangeduid als "verantwoording van het handelen als verpleger/verpleegster in verpleegsituaties". Alleen wordt A afgenomen in de vorm van een centraal examen en B in de vorm van een schoolbeoordeling. De zin van dit gescheiden opnemen ontgaat

7 OR 2B/1119 S -7- de Afdeling. Welk verband moet hier worden gelegd met de opmerking in de publikatie van uw ministerie "Examens in het m.d.g.o." van april 1986, blz. 1, dat de schoolbeoordeling als aparte examenfunctie volledig is losgekoppeld van de functie van het centraal examen? Regels van slagen (artikel 69, eerste lid, Besluit m.d.g.o.). De regels van slagen (in de inhoudsopgave omschreven als de "regels van slagen en zakken"; gezien artikel 69, eerste lid, van het Besluit m.d.g.o. ware te spreken van: uitslagregels) zijn ten opzichte van die van de eerder verschenen examenprogramma's verbeterd, zo is de opvatting van de Afdeling. Hieronder volgen nog enkele kanttekeningen. Bij onderdeel A (Algemeen) komt tot uiting dat eindcijfers en waarderingen twee mogelijkheden zijn om de eindresultaten uit te drukken. In plaats van deze onder Al en A3 te noemen, prefereert de Afdeling deze onder te brengen onder Ala en Alb. Hoe vervolgens het eindresultaat wordt vastgesteld in geval van meer dan een toets, indien gebruik wordt gemaakt van de genoemde waarderingen, heeft de Afdeling uit de regels van slagen niet kunnen afleiden. Voor het overige adviseert zij u in dit verband van een "gewogen" gemiddelde uit te gaan. In regel vier staat te lezen dat het resultaat "per toets in een cijfer met één decimaal" wordt uitgedrukt. Het kan, zo vraagt de Afdeling zich af, toch niet in de bedoeling liggen deze bepaling ook te laten gelden voor de examenonderdelen die waarderingen als eindresultaat kennen? Bij regel vijf ware na "dienen" de woorden "bij herkansing" toe te voegen. Niet zo gelukkig is de Afdeling overigens met het feit dat onder de gegeven omstandigheden alle toetsen behorende bij het betreffende examenonderdeel opnieuw moeten worden afgenomen. Zij pleit ervoor waar mogelijk voldoendes te laten staan. Met betrekking tot onderdeel B, sub 3b (afdeling Assistenten in de gezondheidszorg, studierichting doktersassistent) geeft de Afdeling u in overweging "administratie" uit het rijtje vakken waarvoor als eindcijfer een vijf kan worden behaald te schrappen. Het toestaan van een onvoldoende lijkt niet juist, omdat het vak "administratie", te definiëren als het registreren van gegevens die in de beroepssituaties voorkomen, een steeds belangrijker onderdeel van deze opleiding wordt. Bij onderdeel F, sub 3a (afdeling Mode en kleding, studierichting commercie) tekent de Afdeling aan dat de weergave met dubbelepunt, waarna nog enige criteria volgen, verwarrend is. Beter ware het genoemd leesteken te vervangen door "zodanig dat". Voor de drie bij deze afdeling genoemde studierichtingen geldt dat de laatste volzin tussen haakjes, waaraan trouwens "bij herkansing" zou moeten worden toegevoegd, niet

8 OR 2B/1119 S -8- alleen bij het laatste gedachtenstreepje hoort. Bij onderdeel J (afdeling Verzorging) is te constateren dat de resultaten van het examenonderdeel "participatie in de beroepspraktijk" in eindcijfers worden uitgedrukt. Refererend aan haar meermalen genoemde advies van 19 maart 1985, herhaalt de Afdeling hiermee moeite te hebben. Zij ziet niet in waarom deze afdeling hierbij een uitzondering moet vormen. De Afdeling heeft het in het kader van deze regels als een gemis ervaren dat bij alle afdelingen met studierichtingen een opgave ontbreekt van eventuele vrijstellingen bij het afleggen van een examen voor een tweede studierichting van dezelfde opleiding. Met het oog op het bepaalde in artikel 72 van het Besluit m.d.g.o. lijkt aanvulling noodzakelijk. Het is de Afdeling bekend dat de scholen tot nu toe gebruik hebben gemaakt van concept-regelingen - een ongewenste situatie. Tot slot attendeert de Afdeling op enkele wettelijke voorschriften die nog aandacht behoeven. In de eerste plaats waar het gaat om de vaststelling van de examenregeling voor het m.d.g.o. In de circulaire van 13 mei 1987 (kenmerk VO/BO/MBO C ) wijst u erop dat voor het examen van de leerlingen die op 1 augustus 1987 instromen in het eerste leerjaar een bijgestelde regeling zal gaan gelden, onder de toezegging dat de bijlagen daarbij de betrokken schoolbesturen in ieder geval voor de betreffende datum zullen worden toegezonden In de vorm van een concept. Dit is gebeurd zonder dat de Onderwijsraad hierover is gehoord. Gelet op artikel 42, vierde lid, van het Besluit m.d.g.o. is het daarenboven niet mogelijk dat scholen voor 1 oktober 1987 het programma van toetsing en afsluiting gereed hebben, daar dit gebaseerd moet zijn op de definitieve tekst van het onderhavige examenprogramma. De Afdeling sluit derhalve niet uit dat voor het cohort een aantal onderdelen niet volgens dit examenprogramma zal kunnen worden afgenomen. In de tweede plaats behoren bij de vaststelling van enige examenonderdelen, blijkens het bepaalde in artikel 41, tweede lid, van het Besluit m.d.g.o. de ministers van economische zaken respectievelijk van welzijn, volksgezondheid en cultuur te worden betrokken. Dat hieraan aandacht is besteed of zal worden besteed, is de Afdeling uit de concept-tekst c.q. uit uw adviesaanvrage niet gebleken.