Visie Mantelzorg

Transcriptie

1 Visie Mantelzorg Mei 2016

2 Inhoudsopgave Inhoud 1. Inleiding en Kader Mantelzorg definitie en aantallen Wat doen we in Ede Gemeentelijke beleidskaders Wmo kader nota Het is mensenwerk...4 De gemeente Ede wil de nuldelijn versterken door onder andere Kadernota Vernieuwd welzijn Uitkomsten enquête onder mantelzorgers Beleidsdoel programmabegroting: Totstandkoming Visie mantelzorg Nieuwe inzichten De relatie centraal De informele zorg integraal bezien Dynamiek van de veranderende werkelijkheid Op eigen wijze zorgen Vinden, versterken, verbinden en verlichten (4 V s) Ambities op leefgebieden Zorg Vrije tijd (respijt) Wijk School Werk Thuis OVERIGE THEMA S Waardering Van steunpunt naar knooppunt Planning

3 1. Inleiding en Kader De bereidheid om voor elkaar te zorgen is groot. In Nederland geven jaarlijks ruim 4 miljoen volwassenen hulp aan hun partner, familie, vriend of buur die hulp nodig heeft vanwege lichamelijke, psychische, verstandelijke beperkingen of ouderdom. Deze hulp heet mantelzorg (bron: SCP). In november 2015 is het College geïnformeerd over een aantal belangrijke zaken rondom de ondersteuning van mantelzorgers (memo onder zaaknummer 39233). In dit memo is ook aangegeven dat medio 2016 het mantelzorgbeleid geactualiseerd wordt. Deze visie op mantelzorg ligt nu voor Mantelzorg definitie en aantallen In voorgaande beleidsnotities is voor de definitie van mantelzorg die van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) gevolgd, namelijk: Mantelzorg is zorg die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt gegeven aan een hulpbehoevende door één of meerdere leden van diens directe omgeving, waarbij de zorgverlening direct voortvloeit uit de sociale relatie. Er is sprake van mantelzorg als er langer dan 3 maanden en/of meer dan 8 uur per week hulp wordt geboden. In het meest recente onderzoek van het SCP naar mantelzorg Informele hulp: wie doet er wat uit 2015 heeft het SCP de definitie van mantelzorg aangepast: Mantelzorg is hulp aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe sociale omgeving (De Klerk et al. 2014). Het kan dan gaan om hulp aan huisgenoten zoals de partner, een hulpbehoevend kind of een inwonende ouder, maar ook om andere familie, vrienden, collega s of buren. Het gaat dus om steun die mensen elkaar vanuit een bestaande sociale relatie geven. Uit het SCP-onderzoek blijkt dat naar schatting 33% van de volwassen bevolking mantelzorg verleende. Het gaat dan om ruim 4 miljoen mensen, van wie naar schatting langdurig (langer dan drie maanden) en intensief (meer dan acht uur per week) mantelzorg geven. Om een beeld te krijgen bij de omvang van de groep mantelzorgers in Ede 1 : Aantal inwoners Ede: Aantal inwoners van 20 jaar en ouder: Aantal mantelzorgers van 20 jaar en ouder: Mantelzorgers die langdurig zorgen: Mantelzorgers die langdurig en intensief zorgen: Mantelzorgers die zwaar belast zijn: Wat doen we in Ede Ook in de gemeente Ede wordt een beroep gedaan op mantelzorgers. Vanwege de opdracht om zorg en ondersteuning dichtbij mensen zelf te organiseren, mensen zo lang mogelijk zelfstandig te laten zijn en in eigen regie en de beheersing van de kosten van de formele zorg. De zorg wordt zoveel mogelijk in, en mét 1 Bron: Mezzo: aantal mantelzorgers per gemeente

4 de eigen omgeving georganiseerd. Het is daarom, voor alle partijen, van belang dat mantelzorgers voldoening blijven halen uit het bieden van ondersteuning. En dat zij dit kunnen volhouden. Dit gaat hand in hand met de gemeentelijke verantwoordelijkheid om de informele zorg te ondersteunen. In de Wet maatschappelijke ondersteuning is over de gemeentelijke inspanning op het gebied van mantelzorg het volgende vastgelegd: WMO 2015 Artikel De gemeenteraad stelt periodiek een plan vast m.b.t. het door het gemeentebestuur te voeren beleid m.b.t. maatschappelijke ondersteuning Artikel onder b: De verschillende categorieën van mantelzorgers, vrijwilligers, zoveel mogelijk in staat te stellen hun taken als mantelzorger of vrijwilliger uit te voeren. De Wmo 2015 vereist dat gemeenten mantelzorgers betrekt bij het onderzoek naar een ondersteuningsvraag. Niet alleen de mogelijkheden van de mantelzorgers, ook hun ondersteuningsbehoeften moeten in kaart worden gebracht. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het bevorderen van de inzet van mantelzorgers en voor hun ondersteuning, zodat zij hun taken goed kunnen uitvoeren. Ook moet de gemeente maatwerkvoorzieningen beschikbaar stellen die dienen als respijtzorg. Tot slot zijn gemeenten verantwoordelijk voor het waarderen van de mantelzorgers van de cliënten in de gemeente Gemeentelijke beleidskaders In Ede zijn de uitgangspunten van het Wmo-beleid vastgesteld in de kadernota Het is mensenwerk (2013). Een vertaling van die uitgangspunten voor welzijn zijn vastgesteld in de kadernota Vernieuwd Welzijn (2015) Wmo kader nota Het is mensenwerk De nuldelijn staat voor de samenleving in de basis, ook wel de civil society genoemd. De nuldelijn betreft alle activiteiten gericht op het zo laagdrempelig mogelijk ondersteunen, stimuleren en faciliteren van inwoners van Ede, met als doel om maatschappelijk actief te zijn en zich verantwoordelijk te voelen voor het welbevinden van zichzelf en anderen, alsook voor de leefomgeving. Het effect van de nuldelijn is om preventief de sociale samenhang en onderlinge betrokkenheid te vergroten. Het gaat om informele netwerken van burgers en algemeen toegankelijke voorzieningen zoals clubhuizen, buurthuizen en scholen. Kleinschalige verbanden spelen hierbij een belangrijke rol: de familie, de buurt, de wijk, het dorp, de kerk, de moskee, de sportvereniging, het koor, etc. Het initiatief ligt zoveel mogelijk bij inwoners zelf, bij (zelf-)organisaties. De gemeente Ede ziet en waardeert de kracht van de samenleving. Daar ligt een belangrijke sleutel in het terugdringen van de vraag naar (duurdere vormen van) individuele ondersteuning. De gemeente Ede wil de nuldelijn versterken door onder andere te investeren in sociale netwerken ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers eigen initiatieven en oplossingen van burgers te stimuleren vernieuwende collectieve voorzieningen te ondersteunen (denk aan buurtmaaltijden, een bewonersbedrijf, een buurtnetwerk ed.) het gericht inzetten van de wijkgerichte aanpak 4

5 1.5. Kadernota Vernieuwd welzijn Het doel van Vernieuwd welzijn in Ede is het welbevinden van inwoners te vergroten, en te bevorderen dat iedereen in de samenleving zoveel mogelijk meedoet en bijdraagt. Om het welbevinden van mantelzorgers vergroten is maatwerk nodig. Alle ondersteuningsmaatregelen voor mantelzorgers zijn gericht op het in balans houden van hun draagkracht en draaglast. Om dat te bereiken is het van belang dat mantelzorgers de zorg aan hun naaste op een manier kunnen uitvoeren die past bij hun leven. Eén van de uitgangspunten is:. mantelzorgers worden in Ede gewaardeerd en ondersteund waar nodig en mogelijk. De Edese welzijnsorganisatie Malkander heeft de opdracht gekregen om de (preventieve) ondersteuning aan mantelzorgers uit te voeren. Het steunpunt mantelzorg, dat in het verleden bij De Medewerker was ondergebracht en nu onder stichting Malkander valt, heeft meerdere mogelijkheden tot ondersteuning. Soms is dat individueel gericht, bijvoorbeeld door middel van huisbezoek de (over)belasting van mantelzorgers in kaart brengen, soms is dat groepsgewijs door lotgenotengroepen starten of zogenoemde mantelzorgsalons. Maar natuurlijk is het ondersteunen van mantelzorgers niet alleen een opdracht voor Malkander. Mantelzorgondersteuning is een gezamenlijke opdracht voor de Edese samenleving: inwoners, bedrijfsleven, professionals en de gemeente Ede zelf. Mantelzorgers bevinden zich immers door de hele samenleving heen. Een van de aanbieders van zorg in Ede, Vilente, heeft mantelzorgbeleid binnen haar organisatie opgesteld. Door middel van dit mantelzorgbeleid wordt voorzien in een goed samenspel tussen bewoners, mantelzorgers, vrijwilligers en beroepskrachten. De beroepskracht vervult binnen dit beleid een ondersteunende rol in het coördineren van de zorg rondom de bewoner en een ondersteunende rol richting de mantelzorger en vrijwilliger. Deze ondersteuning richt zich zowel op taken rondom de zorgverlening voor de bewoner als op de persoonlijke ondersteuning van de mantelzorger. Vilente gaat er vanuit dat de mantelzorger de bewoner/client als geen ander kent. De mantelzorger is dus een belangrijke bron van informatie, zeker als de bewoner/client dit zelf niet meer kan verwoorden. Door de mantelzorger te betrekken bij het zorgproces, te vragen naar hoe het met de mantelzorger gaat, maar ook door informatieoverdracht van het ziektebeeld of de mantelzorger te informeren over de mogelijkheden binnen Vilente, blijft de mantelzorger onderdeel van het zorgen voor zijn naaste. Er vindt op veel plekken al ondersteuning aan mantelzorgers plaats: Door bewonersgroepen die mantelzorgers in hun straat of buurt kennen en daar oog voor hebben. Of door inzet van vaste vrijwilligers via een zorg- of vrijwilligersorganisatie, ondersteuning door mantelzorgmakelaars, goed personeelsbeleid waardoor mantelzorgers ondersteund worden. Het buurtcomité Zeeheldenbuurt heeft aandacht voor ouderen en mantelzorgers in haar buurt. Daarvoor organiseren ze gedurende het jaar meerdere dagdelen, waarbij ook aandacht is voor de vragen die vanuit mantelzorgers of ouderen gesteld worden. Ook het vinden van oplossingen, soms met behulp van ondersteuning uit Malkander, is daar een belangrijk onderdeel van Uitkomsten enquête onder mantelzorgers In 2014 heeft de gemeente Ede een grote enquête onder mantelzorgers uitgevoerd. Het doel van deze enquête was om goed inzicht te krijgen in de draagkracht en de draaglast van mantelzorgers, en met welke 5

6 ondersteuningsmaatregelen hun draagkracht vergroot kan worden. Met de uitkomsten van de enquête sluiten we bij de herziening van het mantelzorgbeleid nog beter aan bij wat mantelzorgers nodig hebben. In bijlage 1 staat een uitgebreide samenvatting van de uitkomsten van de enquête Beleidsdoel programmabegroting: In de programmabegroting is onder programma 2 Preventieve ondersteuning een doelstelling opgenomen over mantelzorg. Het beleidsdoel van dit programma is als volgt: Ede heeft leefbare en levendige wijken/buurten en dorpen; zelf- en samenredzame inwoners een stimulerend en veilig opvoed- en opgroeiklimaat voor kinderen en jeugdigen. Voor mantelzorg is het volgende subdoel opgenomen: Meer mantelzorgers zijn in staat om de zorg aan een naaste langdurig uit te voeren. Hierbij is aandacht voor de wijze die past bij de manier van leven van mantelzorgers en waarbij hun draagkracht in balans is met hun draaglast. Als prestatie-indicatoren worden meegenomen: % mantelzorgers in de Edese bevolking % mantelzorgers dat zich tamelijk of (zeer) zwaar belast voelt % mantelzorgers dat tevreden is over het steunpunt mantelzorg 1.8. Totstandkoming Visie mantelzorg Het bureau Spectrum partner met Elan heeft voor de gemeente Ede een groot onderzoek onder mantelzorgers uitgevoerd eind Het onderzoek richtte zich op de draagkracht en de draaglast van mantelzorgers. Door de hoge respons op de enquête heeft de uitkomst langer op zich laten wachten. Met de uitkomsten van de enquête heeft Ede een goed en gedegen beeld van groepen mantelzorgers, voor wie ze zorgen en hun ondersteuningsvragen. Daarnaast zijn er gesprekken gevoerd met diverse uitvoeringspartners: sociaal werkers van Malkander, leden van sociaal teams en consulenten Wmo. 6

7 2. Nieuwe inzichten 2.1. De relatie centraal Samen hebben de zorgvrager en de mantelzorger een unieke relatie. Hun mogelijkheden en ondersteuningsbehoeften vormen samen een dynamische zorgsituatie. De ondersteuning is gericht op het welzijn en gezondheid van het hele gezin, huishouden of netwerk. Goede zorg en ondersteuning zijn dan niet het resultaat van een correcte uitvoering van richtlijnen en protocollen. Maar wel: het resultaat van een gezamenlijke keuze voor wat nu en in de toekomst, in deze situatie gewenst en nodig is. Het verhaal van de zorgvrager en de mantelzorger is hierin leidend. In al het doen en laten van de gemeente en de uitvoeringspartners staan deze relatie en de daarbij horende zorgsituatie daarom steeds centraal De informele zorg integraal bezien De huidige grote veranderingen op het gebied van zorg-, werk- en jeugdwetgeving stellen de mens centraal. De mens met een, steeds veranderende, behoefte aan zorg en ondersteuning. Met de wil of de noodzaak om zorg en ondersteuning te bieden. De mens die van betekenis is voor anderen en anderen voor hem. De mens, die op verschillende levensgebieden vragen en mogelijkheden heeft. Ook de toerusting van mantelzorgers moet integraal worden bezien. De samenwerking met en ten behoeve van de informele zorg, is onlosmakelijk verbonden met de nieuwe infrastructuren op het sociaal domein Dynamiek van de veranderende werkelijkheid De gemeente, maar ook aanbieders van professionele ondersteuning en begeleiding, werkgevers en organisaties voor mantelzorgondersteuning en vrijwilligerszorg zullen lokaal hun beleid en aanpak op het sociaal domein de komende jaren steeds bijstellen en verder vormgeven. Maar ook de individuele zorgsituatie verandert in de tijd. Die is immers onderhevig aan het verloop van een ziekte, de wisselende mogelijkheden van de mantelzorger of het netwerk, de mate waarin er andere zorg en ondersteuning mogelijk is, en veranderingen in het gezin of het huishouden. Er zullen dan ook op verschillende momenten in meer of mindere mate ondersteuningsvragen zijn. Het model en de gebruiksaanwijzingen vragen daarom van alle samenwerkingspartners een dynamische relatie met elkaar aan te gaan. Waarbij het vinden, versterken, verbinden, en verlichten (4 V s) steeds gelijktijdig en/of op elkaar volgend kunnen plaatsvinden. Zowel op organisatieniveau als op het niveau van een individuele zorgsituatie. De 4 V s worden hieronder uitgelegd Op eigen wijze zorgen De gemeente Ede staat ervoor dat inwoners van de gemeente Ede op hun eigen gekozen manier kunnen zorgen. Alleen dan kunnen mantelzorgers blijven werken of naar school gaan. Kunnen ze hun gezin aandacht geven en tijd houden voor ontspanning. En blijven mantelzorgers voldoening halen uit de zorg die zij verlenen. Zodat zij het kunnen volhouden. Wie kan zorgen op een manier die goed bij het eigen leven past, zal langer, beter en gezonder voor een ander kunnen zorgen Vinden, versterken, verbinden en verlichten (4 V s) De 4V s vormen de aandachtspunten voor mantelzorgondersteuning. Vinden, versterken, verbinden en verlichten hangen als volgt met elkaar samen: Het vinden van mensen die mantelzorg verlenen is een voorwaarde om mantelzorgers te kunnen versterken, verbinden en verlichten. Door de juiste toon te kiezen, bijvoorbeeld door mantelzorgers aan te spreken op hun beweegredenen om te zorgen voor een ander en hun ervaringen daarmee. En het benaderen van mantelzorgers als gelijkwaardige gesprekspartner. Mantelzorgers kennen de situatie van degene voor wie ze zorgen immers beter dan wie ook! Mantelzorgers zijn overal: in de wijk, bij de huisarts, bij zorgorganisaties, in kerken en buurtcentra. 7

8 Om mantelzorgers te vinden, benutten we deze natuurlijke vindplaatsen, maar is aansluiten bij activiteiten of evenementen voor mantelzorgers ook van belang. Om mantelzorgers blijvend te bereiken, is het essentieel dat er een functionele vertrouwensrelatie opgebouwd wordt met de zorgvragers en hun mantelzorgers. Deze relatie zorgt voor de onderlinge betrokkenheid die nodig is om mantelzorgers te laten meepraten over beleid (Versterken), om passende zorg te kunnen leveren (Verbinden) en waardoor mantelzorgers zich zullen laten ondersteunen (Verlichten). Goede informatievoorziening, bereikbaarheid en open communicatie zijn onmisbaar voor het creëren van vertrouwen. Het versterken van de positie van mantelzorgers gaat over het samen maken van beleid, met zorgvragers, mantelzorgers en zorgvrijwilligers. Zo blijf je samenwerken aan de kwaliteit van zorg en ondersteuning. Concreet betekent dit dat mantelzorgers hun behoeften uitspreken en worden ze gevraagd mee te denken en mee te schrijven aan het mantelzorgbeleid. Het gaat om co-creatie: gezamenlijk passend beleid ontwikkelen. Op basis van de ervaringen van mantelzorgers kan het beleid bijgesteld worden. Mantelzorgers en zorgvrijwilligers hebben het druk. Organiseer daarom ook manieren voor inspraak die weinig tijd kosten. Gebruik de vindplaatsen om in contact te komen met mantelzorgers. Zorg voor een lokaal (digitaal) mantelzorgpanel, of neem mantelzorgers op in gezinspanels. In Ede doen we dit via de ASDE en in het onderzoek Inwoners aan het woord. Door middel van de enquête onder mantelzorgers hebben we in Ede een goed beeld van wat mantelzorgers nodig hebben aan ondersteuning. Maar ook in de toekomst moeten we borgen dat mantelzorgers gehoord blijven worden. Verbinden wil zeggen: het lokale samenspel tussen zorgvrager, formele en informele zorgverleners, laagdrempelige ontmoetingsplekken, wijk- en welzijnswerk en (zorg)organisaties vormgeven. Een goede verbinding op organisatie- maar ook op individueel niveau is een voorwaarde voor het goed kunnen vinden en versterken van mensen. Verlichten betekent het op maat ondersteunen van mantelzorgers en zorgvrijwilligers. Zodat zij op eigen wijze kunnen zorgen, voldoening blijven halen uit wat zij doen en dit volhouden. Mantelzorgers die balans ervaren in hun zorgtaken, kunnen bovendien hun rol in het versterken en verbinden goed pakken. Zorgen voor voldoende en gevarieerde ondersteuningsmogelijkheden is dan nodig. 8

9 Gemeentes hebben drie verschillende rollen op het thema mantelzorgbeleid: 1. Als uitvoerder (door brede uitvraag door gemeentelijke consulenten of sociaal team bijvoorbeeld) 2. Als opdrachtgever (bij inkoop en verstrekken subsidie, versterken lokale samenwerking) 3. Als intermediair door het verbinden van zorg met welzijn en het stimuleren van initiatieven Transformatie is bij alle drie deze rollen belangrijk: in iedere rol die de gemeente voert, kan en moet aandacht gevraagd worden voor het thema mantelzorg. Zo kan het mantelzorgbeleid op de genoemde 4 V s verder integraal ontwikkeld worden. De gemeente betrekt partners hierbij en legt verbindingen waar die niet vanzelf tot stand komen. 9

10 3. Ambities op leefgebieden Steeds meer mensen krijgen te maken met mantelzorg. Daarom is het van belang dat mantelzorgers dit gewoon in hun leven kunnen inpassen, zonder overbelast te raken. Op manieren die ze zelf prettig vinden. Zodat ze gewoon naar hun werk of naar school kunnen blijven gaan. Tijd hebben voor familie en vrienden en voor hobby s. En daarnaast dus evengoed ook gewoon kunnen zorgen voor de mensen in hun omgeving die dat nodig hebben. Het gaat dus om de volgende leefgebieden: zorg, school, vrije tijd, werk, thuis en wijk 2. Op deze leefgebieden, dicht bij mantelzorgers zelf zijn de ambities om mantelzorg mogelijk te maken geformuleerd. De gekozen volgorde geeft tegelijkertijd de prioritering aan voor de komende jaren. Daarnaast zijn de uitkomsten van de enquête betrokken zodat de vraag en behoefte van mantelzorgers in Ede meegenomen wordt in het beleid Zorg 3 Iedereen die in de zorg werkt heeft niet alleen met zorgvragers te maken, maar ook met mantelzorgers. Mantelzorgers kennen de cliënt vaak goed. Zij weten welke impact de ziekte of beperking op hem of haar heeft. Ook weten ze nog hoe de cliënt voor het ziekteproces was en kennen zij de context van de eigen omgeving. Daarmee zijn mantelzorgers voor zorgprofessionals een belangrijke samenwerkingspartner. Uit de enquête onder mantelzorgers blijkt ook dat de mantelzorgers zich met name zorgen maken over de toekomstige ontwikkeling van de zorgvraag van hun naaste en over de ontwikkelingen in de (formele) zorg in het algemeen. Door aandacht te hebben voor de positie van de mantelzorger in het zorgproces van de cliënt, kan de ondersteuningsbehoefte van mantelzorgers - van begin af aan en dus preventief- ook meegenomen worden in datzelfde proces. Alleen al gehoord worden door de professionals is een blijk van erkenning voor mantelzorgers. Mede daardoor kan een mantelzorger de zorg langer volhouden. Wat willen we bereiken: Mantelzorgers die dat willen, worden ondersteund in het versterken van hun netwerk, zodat zij de zorg kunnen delen. Mantelzorgbeleid maakt deel uit van het gemeentelijk inkoopkader. In de gemeente Ede nemen partners hun verantwoordelijkheid voor de ondersteuning van mantelzorgers, door eigen mantelzorgbeleid binnen hun organisatie te ontwikkelen en te implementeren (passend in de transformatie-opdracht). Mantelzorg en de vraag wat mantelzorgers nodig hebben om op eigen wijze te kunnen zorgen is altijd een gespreksonderwerp bij de vraagverheldering en het ondersteuningsplan door professionals en in de zogenaamde brede uitvraag. Inventarisatie of ontwikkeling van ondersteuningsarrangementen voor mantelzorgers nodig is. Meer bekendheid van de mogelijkheid tot cliëntondersteuning voor mantelzorgers. 2 Spectrum met Elan 3 Professionele begeleiding en ondersteuning 10

11 Wat gaan we ervoor doen: Borging en breder inzetbaar maken van de vrijwillige mantelzorgcoaches, mede gericht op netwerkversterking. Aandacht bij inkoop en in subsidiëring voor samenspel formele en informele zorg. Mantelzorg maakt onderdeel uit van het inkoopbeleid. Malkander Mantelzorgondersteuning draagt zorg voor kennisoverdracht aan zorgaanbieders voor ontwikkeling, implementatie en uitvoering van eigen mantelzorgbeleid. In klanttevredenheidsonderzoeken Wmo de positie en inbreng van mantelzorgers mede onderzoeken. Zowel in gesprekken met gemeentelijke consulenten Wmo als bij sociaal teams is de ondersteuning van mantelzorgers altijd onderwerp van gesprek in de zogenaamde brede uitvraag. Consulenten Wmo leggen verbinding naar Malkander mantelzorgondersteuning (warme overdracht gegevens met instemming mantelzorger) Start inventarisatie aanvullende ondersteuningsarrangement mantelzorgers. Communicatie over mogelijkheid tot cliëntondersteuning voor mantelzorgers Vrije tijd (respijt) Bij het eerder benoemde uitgangspunt zorgen op eigen wijze hoort ook dat mantelzorgers hun eigen hobby s kunnen blijven uitoefenen. Doordat ze even de zorg aan een ander kunnen overdragen, worden mantelzorgers tijdelijk ontlast en houden ze zorg langer vol. Belangrijk is dan om de mogelijkheden tot zorg overdragen op veel verschillende manieren te organiseren. Uit de enquête onder mantelzorgers blijkt dat op dit terrein nog veel winst te behalen valt. De helft van de mantelzorgers geeft aan wel iets te weten over inzet van respijtzorg, maar door slechts 11% is er gebruik van gemaakt. Met name op het gebied van gemaksdiensten zoals klusjes in en rond het huis zouden mantelzorgers gebruik van willen maken. De draagkracht van mantelzorgers kan daarmee goed ondersteund en vergroot worden. Terecht dus dat het college in het collegeconvenant de volgende passage heeft opgenomen: Er moeten mogelijkheden bestaan voor mantelzorgers en vrijwilligers om zelf niet overbelast te raken. Zij moeten periodiek ontheven kunnen worden van hun zorgtaken om op adem te kunnen komen, de zogenaamde Respijtzorg. Respijtzorg kan op meerdere manieren ingezet worden: van meerdere dagen vrijaf van zorg tot af en toe eens tijd voor jezelf kunnen nemen. De wens voor de toekomst is om gezamenlijk met zorgverzekeraars te komen tot arrangementen voor mantelzorgers in Ede. Dat kan betekenen dat de mantelzorger liever alleen even vrijaf neemt, maar ook dat mantelzorger en zorgvrager gezamenlijk weggaan, maar de zorg op locatie geheel of gedeeltelijk overgenomen wordt. Daarnaast zijn diverse laagdrempelige vormen van respijt aanwezig in Ede, die nog beter ontsloten moeten worden voor mantelzorgers of met uitbreiding voor meer mantelzorgers toegankelijk wordt. Wat willen we bereiken: De zorg voor mantelzorgers wordt in Ede breed opgepakt door inwoners, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en de gemeente. Mantelzorgers hebben goed (digitaal) inzicht in mogelijkheden tot respijt, door actueel overzicht van respijtvoorzieningen en kennis van toegang tot respijtmogelijkheden. Onderzoeken of nieuwe mogelijkheden tot respijtvoorziening gewenst zijn en ontwikkelen, in samenwerking met partners (waaronder zorgverzekeraars). Wat gaan we ervoor doen: Intensief communicatietraject gericht op samen zorg dragen voor mantelzorgers, communicatieplan opstellen. Updaten lokaal en regionaal respijtoverzicht 11

12 Mede op basis van enquête en in gesprek met partners inventariseren of nieuwe respijtvoorzieningen nodig zijn en/of huidige mogelijkheden uitgebreid moeten worden. Zorgverzekeraars betrekken bij lokale respijtmogelijkheden. Toegankelijkheid tot respijtzorgmogelijkheden laagdrempelig maken en administratieve lasten mantelzorgers verlichten 3.3. Wijk De gemeente Ede vindt het belangrijk om de eigen kracht van bewoners (-groepen) los te maken en hen te stimuleren om in wijken, buurten en dorpen in beweging te komen. Initiatieven tot ontmoeten in de wijk, alternatieve vormen van dagbesteding voor ouderen of mensen met een beperking in de wijk of activiteiten waarbij buurtbewoners elkaar helpen met dagelijkse klussen in en rondom het huis zijn daar voorbeelden van. Het zijn door mantelzorgers gewenste activiteiten, waardoor hun netwerk uitgebreid kan worden. Eén op de vijf mantelzorgers heeft aangegeven in de enquête dat ze de zorg voor hun naaste niet kunnen delen met een ander. Voor hen kunnen de genoemde activiteiten een betere balans tussen draagkracht en draaglast brengen. Ede is ingedeeld in 4 gebieden. Ieder gebied heeft een sociaal team en een wijkteam. Signalering binnen deze teams van mogelijke mantelzorgers en de verbinding leggen naar de mantelzorgconsulenten van stichting Malkander kan overbelasting voorkoming. Wat willen we bereiken: In de eigen fysieke leefomgeving van mantelzorgers zijn voldoende mogelijkheden tot ontmoeten en om de zorg kortdurend even los te kunnen laten. Mantelzorg als thema meenemen in de gebiedsagenda s in die gebieden waar bewoners het herkennen. Verbinding leggen tussen mogelijke vindplaatsen van mantelzorgers en Malkander mantelzorgondersteuning. Wat gaan we ervoor doen: Respijtmogelijkheden voor mantelzorgers op wijkniveau in beeld brengen. Per wijk de mogelijkheden tot ontmoeten in kaart hebben (voor wie bedoeld, hoe vaak, waar), zodat de zorgvrager en/of de mantelzorger even vrijaf kan nemen. Stimuleren dat bewoners oog hebben voor mantelzorg en initiatieven in de wijk ontplooid worden voor mantelzorgers School Jonge mantelzorgers zijn kinderen en jongeren t/m 24 jaar die opgroeien met een familielid dat chronisch ziek of gehandicapt is of een psychische aandoening heeft. Deze situatie kan een grote impact hebben op hun leven. Deze impact wordt vergroot doordat jonge mantelzorgers niet gauw over hun zorgen praten. Vaak weten ze niet waar ze hiervoor terecht kunnen. Daarom is het belangrijk om deze jongeren actief op te zoeken en te ondersteunen. Dit is een thema wat bij uitstek vraagt om samenwerking tussen gemeente, mantelzorgconsulenten, zorgadviesteams van scholen, schoolmaatschappelijk werkers en het Centrum voor Jeugd en Gezin. Er zijn geen statistische gegevens bekend over het aantal jonge mantelzorgers in Ede. De jongste mantelzorger die de enquête heeft ingevuld was 22 jaar. Tieners/scholieren hebben we met de enquête niet bereikt. Wat willen we bereiken: Bewustwording binnen scholen creëren voor mantelzorgtaken bij jongeren door kennisoverdracht door consulenten mantelzorg. Inventariseren of een project gericht op jonge mantelzorgers in het basisonderwijs of voortgezet onderwijs voldoende potentie heeft. Wat gaan we ervoor doen: Oriëntatie op ondersteuningsmethodieken/projecten voor jonge mantelzorgers. 12

13 Aandacht vragen voor jonge mantelzorgers via netwerkbijeenkomsten en in overleg met interne afdelingen en externe partners. 13

14 3.5. Werk Het landelijk beeld is dat 1 op de 6 mantelzorgers een baan heeft. Uit de enquête onder Edese mantelzorgers blijkt dat zelfs een op de drie mantelzorgers werkzaam is, waarvan 14% een fulltime baan. Werkende mantelzorgers ervaren soms een dubbele last door hun zorgtaken voor een naaste en de verplichtingen vanuit de werkomgeving. Dit kan leiden tot overbelasting van de mantelzorger. Wat willen we bereiken: Het verkrijgen van de Erkenning mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid voor de gemeente Ede. Het bewustzijn van werkgevers voor mantelzorgers binnen de eigen organisatie vergroten door actief te wijzen op mogelijkheden van mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid. Wat gaan we ervoor doen: Het personeelsbeleid van de gemeente Ede screenen op verbeterpunten voor mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid. Via Malkander kennisoverdracht naar werkgevers realiseren, door het verbinden van deskundigheid en deskundigen met het netwerk en werkgevers Thuis Om de zorg goed en gezond vol te kunnen houden moet er in de thuissituatie ook ondersteuning op maat mogelijk zijn. En is het ook belangrijk om aandacht te hebben voor mogelijke overbelasting en preventie van ontsporing van zorg. Mantelzorg is vrijwillige zorg, meestal verleend door een naaste, vaak uit liefde en genegenheid. Hoe goed de bedoelingen ook zijn, als mantelzorgers de zorg voor hun naaste niet meer aan kunnen, lopen ze het risico om te ontsporen in gedrag dat ze zelf liever niet zouden willen vertonen. Wat willen we bereiken: Aansluitend bij de ambitie zorg: Mantelzorg en de vraag wat mantelzorgers nodig hebben om op eigen wijze te kunnen zorgen is altijd gespreksonderwerp bij de vraagverheldering en het ondersteuningsplan door professionals en in de zogenaamde brede uitvraag. Huishoudelijke hulp is beschikbaar voor belaste mantelzorgers. Ontsporing van mantelzorg als gevolg van overbelasting, onmacht, compassiemoeheid en onkunde/onwetendheid is bespreekbaar gemaakt, slachtoffers, omgeving, professionals en mantelzorgers herkennen de signalen en weten waar zij terecht kunnen. Wat gaan we daarvoor doen: Zowel in gesprekken met gemeentelijke consulenten Wmo als bij sociaal teams is de ondersteuning van mantelzorgers altijd onderwerp van gesprek in de zogenaamde brede uitvraag. Onderzoeken of de regeling HHT structureel beschikbaar kan blijven voor mantelzorgers, al dan niet als algemene voorziening. Voor het thema ontspoorde mantelzorg aansluiten bij de aanpak tegen geweld in de privésfeer met focus bewustwording, signalering en stoppen. Denk aan voorlichtingsbijeenkomst rond ontspoorde zorg en financiële uitbuiting, in samenwerking met relevante partijen OVERIGE THEMA S Daarnaast zijn er nog twee overkoepelende thema s te onderscheiden waarop de gemeente de komende jaren inzet wil plegen. Dat betreffen waardering van mantelzorgers en de opdracht van het steunpunt mantelzorg. 14

15 3.8. Waardering Vanaf 2015 heeft de rijksoverheid de regeling van het mantelzorgcompliment overgeheveld naar de gemeenten, inclusief de noodzakelijke financiële middelen. In 2015 heeft Ede de regeling voor het eerst in eigen beheer uitgevoerd. In het eerste kwartaal 2016 is de regeling geëvalueerd. Na vaststelling van een aantal verbeteringen is besloten dat de gemeente Ede doorgaat met het ondersteunen en waarderen van mantelzorgers. Ede geeft in 2016 en volgende jaren aan mantelzorgers die daarvoor in aanmerking komen een geldbedrag van 100 euro. Uit de enquête onder mantelzorgers sprak het overgrote deel zich uit voor een geldbedrag als waarderingsvorm. Voor de komende jaren tot en met 2018 heeft het college besloten zich hieraan te conformeren. De gemeente houdt de mogelijkheid open om ook andere vormen van waardering in te zetten, zoals rond de Dag van de Mantelzorg (jaarlijks op 10 november) Van steunpunt naar knooppunt Het steunpunt mantelzorg is in Ede ondergebracht bij stichting Malkander. Deze stichting is ontstaan uit een fusie van de organisaties Welstede, De Medewerker en Senioren Welzijn Organisatie. De nieuwe rol van Malkander is veel meer gericht op het ondersteunen en stimuleren van bewoners (-groepen), vrijwilligers, vrijwilligersorganisaties en mantelzorgers. Dat heeft gevolgen voor de invulling van de activiteiten van het steunpunt mantelzorg. Waar in het verleden vooral individuele mantelzorgondersteuning gegeven werd, is collectieve ondersteuning nu meer aan de orde. Maar ook de kennisoverdracht naar andere partners is van belang. Alleen als samenleving kunnen we de zorg voor mantelzorgers ontwikkelen. De komende jaren zal het steunpunt mantelzorg zich doorontwikkelen. In overleg met stichting Malkander bepalen we de stappen die gezet moeten worden om de rol van het steunpunt verder vorm te geven. Van expertise naar breed gedragen kennis en kunde binnen de samenleving. Van individuele dienstverlening naar advies aan maatschappelijke organisaties en bedrijven en het inrichten van collectieve steunsystemen met partners in de wijken. De benaming steunpunt dekt dan niet langer de lading en zal ook aangepast worden. Wat willen we bereiken: Doorontwikkeling van het huidige steunpunt mantelzorg naar een kennis- en expertisecentrum voor (zorg)aanbieders, werkgevers, verenigingen, etc. Collectieve en individuele begeleiding van (groepen van) mantelzorgers blijft daarnaast mogelijk. Nader uitwerken van opdracht aan het steunpunt. Wat gaan we ervoor doen: Voor medio 2017 bepalen wat de nieuwe rol van het steunpunt moet worden en welke gewijzigde opdracht daarbij gegeven wordt aan Malkander. 15

16 3.10. Planning Leefgebied Actie voortkomend uit ambitie Wanneer (Q=kwartaal) Zorg Vrije tijd (respijt) Wijk Borging en breder inzetbaar maken vrijwillige mantelzorgcoaches Aandacht bij inkoop en in subsidiëring voor samenspel formele en informele zorg. Mantelzorg maakt onderdeel uit van het inkoopbeleid Kennisoverdracht aan zorgaanbieders voor ontwikkeling van eigen mantelzorgbeleid In klanttevredenheidsonderzoek Wmo de positie en inbreng van mantelzorgers mede onderzoeken. Ondersteuning van mantelzorgers is altijd onderwerp van gesprek in de zogenaamde brede uitvraag. Consulenten Wmo leggen verbinding naar Malkander mantelzorgondersteuning Start inventarisatie aanvullende ondersteuningsarrangement mantelzorgers. Communicatie over mogelijkheid tot cliëntondersteuning voor mantelzorgers. Intensief communicatietraject gericht op samen zorg dragen voor mantelzorgers, communicatieplan opstellen. Updaten lokaal en regionaal respijtoverzicht Mede op basis van enquête en in gesprek met partners inventariseren of nieuwe respijtvoorzieningen nodig zijn en/of huidige mogelijkheden uitgebreid moeten worden. Zorgverzekeraars betrekken bij lokale respijtmogelijkheden. Toegankelijkheid tot respijtzorgmogelijkheden laagdrempelig maken en administratieve lasten mantelzorgers verlichten. Respijtmogelijkheden voor mantelzorgers op wijkniveau in beeld brengen. Per wijk de mogelijkheden tot ontmoeten in kaart hebben (voor wie bedoeld, hoe vaak, waar), zodat de zorgvrager en/of de mantelzorger Q Start Q voor inkoop 2017 Start Q voor inkoop 2017, deze ervaringen inbedden in reguliere werkwijze Start Q Q2 en Q Q e.v. Q e.v. Start Q Start Q4 2016, daarna doorlopend Q Q Q Q Q Q Q

17 School Werk Thuis even vrijaf kan nemen. Stimuleren dat bewoners oog hebben voor mantelzorg en initiatieven in de wijk ontplooid worden voor mantelzorgers. Oriëntatie op ondersteuningsmethodieken/projecte n voor jonge mantelzorgers. Aandacht vragen voor jonge mantelzorgers via netwerkbijeenkomsten en in overleg met interne afdelingen en externe partners. Het personeelsbeleid van de gemeente Ede screenen op verbeterpunten voor mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid. Via Malkander kennisoverdracht naar werkgevers realiseren. Ondersteuning van mantelzorgers is altijd onderwerp van gesprek in de zogenaamde brede uitvraag. Onderzoeken of de regeling HHT structureel beschikbaar kan blijven voor mantelzorgers, al dan niet als algemene voorziening. Voor het thema ontspoorde mantelzorg aansluiten bij de aanpak tegen geweld in de privésfeer met focus bewustwording, signalering en stoppen. Q e.v. Q Q Q Start Q Q e.v. Q Q e.v. 17

18 Bijlage 1 Samenvatting enquête voor in nota mantelzorgbeleid In 2014 heeft de gemeente Ede een grote enquête onder mantelzorgers uitgevoerd. Het doel van deze enquête was om goed inzicht te krijgen in de draagkracht en de draaglast van mantelzorgers, en met welke ondersteuningsmaatregelen hun draagkracht vergroot kan worden. Met de uitkomsten van de enquête sluiten we bij de herziening van het mantelzorgbeleid nog beter aan bij wat mantelzorgers nodig hebben. Hoe ziet de groep mantelzorgers er in Ede uit? Twee van de drie mantelzorgers (66%) zijn vrouwen, de derde is een man, zo blijkt uit de enquête. De gemiddelde leeftijd is 61 jaar. De helft (52%) is ouder dan 60 jaar en een derde (32%) is jaar oud. Jongere mantelzorgers tot 50 jaar zijn in de minderheid: 16%. Met de enquête hebben we geen jonge mantelzorgers (tot 23 jaar) bereikt, wat overigens vooraf ook de verwachting was. Een op de drie mantelzorgers (34%) is werkzaam, waarvan 14% in een volledig dienstverband (van 35 uur of meer per week). Gezien de genoemde leeftijden hierboven, blijkt dat 31% van de mantelzorgers gepensioneerd is. 20% is huisvrouw of huisman en 10% is werkloos of arbeidsongeschikt. In de categorie anders (5%) betreffen het voornamelijk zelfstandigen of zzp-ers. Kenmerkend voor mantelzorg is de persoonlijke band die mantelzorgers hebben met degene voor wie ze zorgen. Uit de enquête blijkt dat in Ede er vier groepen zijn te onderscheiden: 1. Kind ouder (38%), een kind dat zorgt voor ouders, schoonouder(s) of grootouder(s). 2. Partner partner (31%) 3. Ouder kind (15%), een ouder die voor het kind zorgt. Hierbij gaat het vaak om kinderen met een verstandelijke beperking of GGZ-problematiek. 4. Overige relaties (14%), waarbij het meestal geen familieband betreft. 18

19 Hoelang wordt al mantelzorg geleverd? Bij vier op de 10 ondervraagden is dat minder dan 5 jaar, bij van de tien al langer dan 5 jaar. Er zijn 3 grotere groepen te onderscheiden: 22% is 2 5 jaar als mantelzorger actief, 27% van 5 10 jaar en nog eens 22% jaar. De vierde groep (12% van de ondervraagden) is zelfs al langer dan 20 jaar actief als mantelzorger. zes Kan de mantelzorger de zorg delen met anderen? Een op de vijf personen (21%) kan de zorg niet delen. De helft van de ondervraagden die zegt de zorg te kunnen delen (49%) noemt één andere partij waarmee de zorg gedeeld kan worden, 29% noemt er twee. Dit kan een indicatie zijn voor de balans in draagkracht en draaglast van mantelzorgers. Mantelzorgers willen de zorg wel delen met anderen. In de helft van de gevallen noemt men de aanwezigheid van zorgprofessionals een noodzakelijke voorwaarde voor de eigen inzet (draagkracht) als mantelzorger. Men is zich ervan bewust dat zorgprofessionals geen mantelzorgers zijn. Een citaat uit de enquete: Ik kan alleen als mantelzorger actief zijn als verzorging, verpleging en de huishoudelijke hulp door professionele krachten wordt gedaan. Als dat niet gebeurt, is een verpleeghuis het enige alternatief. De andere helft zegt de zorg te kunnen delen met familieleden (60%), of vrienden en vrijwilligers (40%). Toch is er behoefte aan extra inzet door andere mensen om de mantelzorger te ondersteunen. Dit ondersteunen bestaat dan uit kleinere dingen, vaak voor de zorgvrager en niet eens voor de mantelzorger zelf. Aandacht geven, een bezoekje, betrokkenheid tonen, gezelschap en gezelligheid bieden. De impact van deze ondersteuning is groot en heeft op mantelzorgers de uitwerking dat ze er niet alleen voor staan. Wanneer er wel concrete activiteiten genoemd worden, zijn dat zaken die ertoe bijdragen dat de mantelzorger de zorg langer vol kan houden: een boodschapje doen, een enkele keer de zorg overnemen, een keertje mee uit nemen. Wil de mantelzorger de zorg overdragen aan anderen? 26% van de mantelzorgers geeft aan dat ze ondersteuning of zelfs overname van de zorg wenst. Dit is het geval bij mantelzorgers waarbij de draagkracht onder druk staat. Om even vrijaf te kunnen nemen om de zorg vervolgens vol te kunnen houden. Uit de gegeven toelichting blijkt dat mantelzorgers een soort angst koesteren ten aanzien van de eigen draagkracht op de langere termijn. Het wegnemen van die angst, door de zorg over te kunnen dragen, zal de draaglast aanzienlijk kunnen verminderen. Respijtzorg Respijtzorg is zorg of ondersteuning met de bedoeling om daarmee de mantelzorger (tijdelijk) te ontlasten en daarmee de draagkracht van de mantelzorger op peil te houden. Bijna 90% van de mantelzorgers geeft aan nog nooit gebruik te hebben gemaakt van respijtzorg. Van de 10% mantelzorgers die aangeeft er wel eens gebruik van te hebben gemaakt, gaat het vooral om tijdelijk overnemen van de taken van de mantelzorger in de eigen thuissituatie of een opvang voor de zorgvrager buitenshuis. 19

20 Mantelzorgers die gebruik zouden willen maken van respijtzorg (53%), geven aan vooral gebruik te willen maken van het overnemen van klussen en taken (44%). Het welbevinden van de mantelzorger Tot slot nog enkele grafiekjes over het welbevinden van de mantelzorger. Mantelzorgers is gevraagd naar hun grootste zorgen voor de toekomst: 1. De helft maakt zich zorgen over de draagkracht van zichzelf als mantelzorger. 2. Een kwart maakt zich zorgen over de ontwikkelingen van de zorgvraag van de persoon voor wie gezorgd wordt. 3. Een kwart maakt zich zorgen over de formele zorg en de ontwikkelingen in de zorg in de maatschappij. Beperkingen van de mogelijkheden, minder uren zorg, lagere indicaties, zelfs helemaal wegvallen van de betaalde zorg: mantelzorgers zitten er duidelijk mee in hun maag. 20